Heimskringla - 21.08.1929, Síða 5

WlNNIPEG, 21. ÁGÚST, 1929
HEIMSKRING L A
5. BLAÐSIÐA.
Svo kem ég á bæ og ber á dyr—
A bjagaöri ensku ég heimamann spyr:
Hver sé húsbóndi hér,
Þá hlær hann af undrun og svarar
mér:
Stephan G. Stephansson.
Svo þetta er land hans og þetta bær
Og þarna á hann búslóö sína alla;
Svo það er hér sem hann hörpuna
slær
Svo að heyrist til Islands fjalla.
Hér ;býr hann, þá, íslenzki útlaiginn,
Sem var útlægur gjör fyrir hörpu-
slátt sinn
I'ennan andvöku óð
Sem að ókyrði og vakti hans sofandi
þjóð. •
Hér vil ég gista—og heimamann bið
Til húsbóndans kveðju að bera
Frá vegmóðum Islending, anddyr
hans við
Sem óski að fá að vera.
Og sveinninn fer inn að segja það
Svo kemur maður einn út á hlað
Mundar hendina á mér
Mælir djarflega: Nefndur é|g er
Stephan G. Stephansson.
Eg stari á hann — undrast þá Islands
synd
Að eiga hann i fjarlægu ríki.
Hann er eins og hreystinnar heilaga
mynd,
Væri hún höggvin í útlaga líki.
Úr hendi hans streyiwir styrkur og
þor
Stálvilji, framsókn, íslenzkt vor.
Fátt er fatnaði hans
Fjölskýldumannsins og landnenians.
Eg heyrði til Islands þinn hjarta-
slátt
Um húmdimmar andvökunætur
Og veit hve oft sá á erfitt og bágt
Sem í útlegð af heimþrá igrætur.
Eg þekki þig hetja, þinn andvöku
óð
Þitt islenzka hjarta, þitt norræna
blóð
Þína ættjarðarást
Sem í útlegð var dæmd til að lifa
og þjást.
Eg þekki þig hetja, þau skot er þú
skaust
Það skotvopn er tókstu í hendur,
Þegar þú sjálfur blæðandi brauzt
A bak aftur þína fjendur.
Svo græddir þú þeirra svöðusár
Með söngvum—nú brosa þeir gegnum |
tár
Til hins syngjandi svans
Til sigrandi mannúðar postulans.
\
Og ef til vill var é)gi einn af þeim
Sem fékk áverka af þér fyrir löngu
Og gróinn af sárum sæki þig heim
Soltinn og þreyttur af göngu.
Eg er kominn til þín yfir Klettafjöll
Yfir koldimmar sprungur og vatna-
fjöll
Til að þakka þér
Þrekvirkið sem þú vannst á mér.
Hann býður mér inn í bæinn sinn
Og brosandi spyr hann mig frétta
Heiman af Islandi, útlaginn
Með ánægju segi ég það rétta
Að ísland þakki hans andvökuljóð
Því þau örvi og kæti hina vaknandi
þjóð
Þrái að hafa hann
Við hjarta sitt skáldið og útlagann
Stephan G. Stephansson.
I þessu eða þvilíku getum við
bezt séð eða heyrt undirtóna þá, sem
hreyfast í hugum heimaþjóðarinnar
gagnvart frændum þeirra hér. “Og
daggir andans hrynja á lífsins haf-
flöt svo hringir myndast, þeir, er
víkka, stækka og efla óð og afrek,
ást og samhug, og leita upp sjálfa
lífsins rót.” —Mesta ánægjuefnið hér
var að Stephan átti allt þetta og
meira skilið. Og það er hróður
hverjum manni að hafa lært í gegnum
lestur ljóða hans að skilja og meta
rétt þær gáfur sem hér voru að verki
og þá starfsþrekið, göfuglyndið,
'hreinskilnina og alla þá hugprýði
sem blasir við manni í Andvökum
Stephans.,
Já, vissulega höfum við átí marga
agæta menn á vorum frumbýlings-
árum hér. Marga fleiri mætti telja
ef tími væri til en nú er þess naum-
ast kostur. Þó vil ég ekki skilja
svo við þetta erindi að ég ekki minnv
ist í fám orðum nokkurra atriða úr
lifi Islendinga hér sem við megum
aldrei gleyma eins lengi og íslenzk
sál á sér bústað í þessum heimkynn-
um. Eg get þó ekki annað en drep
ið lauslega á aðeins nokkur atriði
að þessu sinni. Eg á þá við það
frægðarorð sem Islendingar hafa
Igetið sér fyrirJ dugnað og áhuga í
samkepninni við annara þjóða menn
hér. Það er ekki tekið úr lausu
lofti. Dæmin sýna það bezt. Og
hví skyldi ekki einmitt á degi sem
þessum minnast með þakklæti allra
íslenzkra manna, sem i samkeppninni
við aðrar þjóðir hafa svo oft borið
sigur úr býtum? Vér munum öll
hina gáfuðu og ötulu íslenzku náms-
menn sem skarað hafa fram úr öllum
öðrum við háskólaprófin hér, og
sér í lagi þá tvo, er hlutu Rhodes
Scholarship fyrir sína góðu frammi-
stöðu. Þá ber oss einnig að minn-
ast kappanna íslenzku er sigldu til
Olympisku leikjanna, og urðu þar
fyrir sína frammistöðu heimsins
frægustu hockeyleikarar. Og ég vil
minna yður á að þetta og þvílíkt er
alls engin tilviljun.
Einnijg og ekki sízt ber oss að minn
ast hér allra ' eirra hraustu drengja,
sem lögðu sitt allt á altari hugsjóna
sem þeir álitu réttmætar, í stríðinu
mikla. Minning þeirra hugprúðu
manna er svo djúprætt í hugum vor
allra að öll orð um hana verða að
tómum hljóm. “Við það traust og
'þá trú, hverf ég tímanna brú, að það
kul sem ég kennt hefi til, verði dögg,
er ég dey, því að ljóð, sem ég kvað,
bera lifandi bar, bera vott hver ég
var,” segir Hannes Hafstein. Orð
sem áttu við hann og eiga við alla
’dugandi drengi eins og hina íslenzku
hermenn. ,
Nú vil ég minnast í fám orðum
á það sem mér finst helzt ætti að
vaka fyrir þessari kynslóð islenzkra
manna og kvenna. Það er þá fyrst
að vér ættum að kynna oss sögu
þeirra manna og lífsferil, sem iháðu
hér fyrstu baráttuna og ruddu veg
fyrir ókomnar kynslóðir. Vér ætt-
um að læra að þekkja lyndiseinkunnir
þeirra og bera þær saman við vorar
eigin. Og ég er ekki í neinum vafa
um að nútíðar kynslóðin gæti mikið
gott af því lært. Skapferli hinna
fornu landnema var þroskað við
þrengingar og erfið lífskjör á alla
lund. Þess vegna urðu þeir sterkir
og vakandi menn. Þeir lærðu að
hugsa um lífið alvarlega og urðu fyrir
það góðir menn. Þeir tóku með sér
sitt erfðafé heiman af ættlandinu,
sem var innrceti, byggt á þúsund ára
sögu og lífsbaráttu hinnar islenzku
þjóðar. Þeir kunnu “ástkæra, yl-
hýra málið, sem er allri rödd fegra.”
Og þcir kunnu að mcta hlýleikann
og dýptina í hljómi og visku hinnar
íslenzku tungu. Enn eitt má benda
á sem einkenndi íslendinga fyr á tím-
um, og sem vafalaust hefir orðið þeim
heilladrjúgt í lífsbaráttunni hér; og
það er mcnntafýsnin. Hún var eins
og runnin i merg og bein allri þjóð-
inni. Mig grunar að þeir hafi tek-
ið hana með sér heiman af Fróni.
Mig grunar líka að sú menntafýsn
sé nú að dofna hjá oss hér þó rauna-
legt sé. Eg kenni ekki æskulýðnum
um það: heldur mun orsökin Hggja
í breyttum hugsunarhætti yfirleitt hjá
öllum fjöldahtim. Væri þvi vel ef
því væri haldið áftam í ræðum og riti
meðal vor að hvetja íslenzk ung-
menni inn á menntabrautirnar. Eg
vildi sjá þá alla ganga þann veg að
svo miklu leyti sem unnt er, því Is-
lendingar eiga um fram allt að vera
mennta,ðir menn og konur. Vér eig-
um marga í öllum stöðum lífsins hér,
en vér þurfum að eiga enn fleiri eftir
því sem árin líða. Sú þjóð, sem
framleiðir menn eins og Vilhjálm
Stefánsson til dæmis, á að hafa fyrir
skyldunánisgrein i skóla lífsins, að
voga öllu til að rannsaka og læra að
þekkja til hlítar hin yztu höf mann-
legra vitsmuna. Ekkert má verða
til að tefja fyrir þeim þroska.— Sú
þjóð sem átti fyrir leiðtoga (andlega
og líkamlega) menn eins og séra Pál
Thorláksson, séra J. B., séra F. J. B.,
St. G. St., Sigtr. Jónasson, B. L.
Baldwinson, W. H. Paulson, G. Páls-
son, Jón Ölafsson, Brj. Brynjólfs-
son, E. Hjörleifsson og marga aðra,
fyr og síðar, á að kappkosta að halda
uppi því merki er þeir hafa borið.
Hún á að kappkosta um fram allt að
• u. 'l;:t . I í#/ • J. l *»
vera samhuga i öllu því er leitt get-
ur til sigurs í lifsbaráttu hvers ein-
staklings meðal vor hér; áð fyrst ekki
tókst að sameina þá í einni nýlendu
hér fyrir 50 árum síðan að nú skuli
hafist handa á ný og að nýlenda Is-
lendinga í framtíðinni verði œðstu
menntastofnanir landsins. Eg segi:
áfram ungu íslenzku menn og konur
til vegs og gengis í nýlendu þeirri
sem bíður yður í landi sannrar þekk-
ingar. Hverfið aldrei inn i þetta
þjóðlíf sem smáþjóð ein, er ekki hafði
neitt markvert til síns ágætis, heldur
kappkostið að verða kennarar þjóðar-
innar í öllu því sem leitt getur eina
þjóð til sannrar gæfu.. I því einu
getur varðveizt um aldur og æfi sá
íslenzki þjóðararfur, sem svo mjög er
talað um í seinni tið. Það er is-
lenzkt landnám í heimi bókmennta og
lista. Grunntónninn em berst til vor
í gegnum alla baráttu íslendinga hér
held ég engum dyljist að sé óþreytandi
áhugi fyrir því að allt hið bezta i
eðli voru geti notið sín, og borið þús-
undfaldan ávöxt í hérlendu þjóðlífi.
Það er vissulega ósk allra góða Is-
lendinga, þó ýmsar leiðir hafi menn
viljað fara i því augnamiði.
Ot í deiluefnin skal þó ekki farið
hér. En ekki' væri úr vegi að minna
yður á það, að deilurnar hafa, þvi
miður, oft orðið oss til tjóns, meira
en unnt er a^5 merkja i fljótu bragði.
Þær hafa tafið fyrir öllum eðlilegum
þroska hjá oss. Þær hafa gróður-
sett hatur milli manna og flokka.
Þær hafa stundum orðið svo fyrir-
ferðamiklar að áhugi fyrir öllu öðru
hefir dofnað og orðið að engu hjá
öllum fjöldanum. . Eg vil aðeins
minna yður á, í því sambandi, orð
Einars Hjörleifssonar um stærstu von
ungu hjónanna sem í raun og veru allt
byggist á, þá “að þeim megi ávalt
koma vel saman.” Það er stóra atr-
iðið i heimilislífi manna og þá engu
síður í þjóðlífinu.
Ég vil þá að endingu hverfa að
því sem minnst var á í byrjun þessa
máls — hinum fyrsta Islendingadegi
í Vesturheimi fyrir 40 árum síðan.
Hvað er það helzt sem sú lýsing, sem
gerð var á þeirri markverðu hátíð
gefur til kynna ? Og hvað getum
við af hátiðinni lært? Mér er sem
ég sjái þennan hóp íslenzkra manna
Oig kvenna á leiðinni til að minnast
hátíðarinnar og sömuleiðis fagna hinu
nýja fósturlandi. Og þá hinn brenn-
andi áhuga fyrir þvt að láta þenna
sérstaka viðburð bergmála hróður
lands vors og þjóðar, ef unnt væri,
til yztu endimarka jarðarinnar. Það
er eftirtekktarvert hvað Winnipeg-
blöðin ensku höfðu um hátíðina að
segja og þá hina íslenzku þjóð yfir
leitt og komast meðal annars þannig
að orði:
(Free Press—4. ágústj
' Norðvesturlandið byggja marigar
þjóðir, en fáar af þeim munu geta
haldið hátíðlega minningu um 1016
ára byggingu ættkinds síns. Það var
þetta sem Íslendingar gerðu siðastl.
laugardag. Eftir eitt eða tvö ár
vonast allur Vesturheimur eftir, svo
framarlega sem Chicago herðir sig
með undirbúninginn, að taka þátt i
minningu þess að þá eru 400 ár liðin
frá því að meginland þetta fanst. Vér
erum hrein börn í samanburði við
íslendinga því að þeirra þjóðlíf
byrjaði fyrir meir en þúsund árum
og hefir alltaf haldið áfram síðan
án þess nokkurt hlé hafi á orðið.
Þeir hafa alla hæfileika til að komast
áfram. Vér höfum enga betri inn-
flytjendur hér í Norðvesturlandinu.”
Tribune, 4. ágúst.—Procession —
r.okkurskonar opinberun; einhver sú
stærsta sem nokkurntíma hefir farið
um W.innipeg götur. —Munum ekki
eftir neinni sem jafnast við hana
að skynsemi, reglusemi og sparsemi.
Auk þess sem íslendingar að fjöld-
anum til er einhver allra mesti þjóð-
flokkur í fylkinu eru þeir einnig ein-
hverjir hinir bett ménntuðu og ein-
hverjir rtiestu framfaramenn. Ráð-
vendni þeirr^ og trúmennska er orð-
ið að orðtaki. Þeir eru framúrskar-
andi lagnir á að laga sig eftir breýtt-
um höigtrm og að taka upp hina nýj-
ustu hætti nútjíma tnenning'nrinnar.
Og það er alveg undursamlegt hvað
þeir eru fljótir að nema enska tungu.
Við getum þá fyrst lært af þessum
fyrsta íslendingadegi að virða og
meta rétt arfleifð þá sem brennur i
eðli og uppruna hinnar íslenzku þjóð
ar.. Að kasta ekki frá okkur ófyrir-
synju því sem er og verður þjóð-
ernislegt innræti vort. Það er ávalt
sérstætt fyrir hverja þjóð. Að kunna
að vera samverkamenn þeirrar þjóðar
sem vér búum með án þess að glata
sjálfir nokkru af því sem gildi hefir
í oss sjálfum en er eign vor og enigra
annara. Að láta alla vora daga, og
þá umfram allt alla vora Islendinga-
daga færa þessari þjóð heim sanninn
um það að landið vort ógleymanlega
sem næsta ár heldur 1000 ára minn-
ing hins fyrsta lýðveldis þessarar
jarðar, á hér sonu og dætur sem
brenna af áhuga fyrir því að geta
kannast við sinn eigin uppruna hvar
og hvenær sem er.
Eg vildi sjá að allir vorir Islend-
ingadagar gætu orðið oss til eins mik-
ils sóma og sá fyrsti hefir vafalaust
orðið. Eg vildi sjá stórmenni
þessa fylkis taka þátt í þeim með oss
eins og þá. Islendingar eru svo
sterkur þáttur orðinn í þessu þjóð-
félagi að mér finnst að almenn kurt-
eisi heimta meiri þátttöku frá hér-
lendum mönnum en átt hefir sér stað á
siðari árum í þessu hátíðahaldi.. En
ég áfellist þó ekki neina í því sam-
bandi aðra en oss sjálfa. Það er
tómlæti voru að kenna að hérlendir
menn eigi taka meiri þátt í þessu há-
tíðahaldi en þeir nú gjöra.
En ég efast ekki um það að þessi
árlega minningarhátíð Islendinga
gæti orðið allt önnur, oig öflugri ef
hugur fylgdi máli hjá oss, og oss
virkilega þætti vænt um þenna dag
umfram aðra daga. . Vér gætum ef
vér vildum gert hann að viðburði
í sögu þessa lands í stað þess að láta
hann veslast upp og vera aðeins ó-
ljós mynd af iþvi sem hann áður var.
Eg vil að Islendingadagurinn endur-
:rjsi í þeirri mynd sem þessari þjóð
hlýtur að verða starsýnt á um aldur
og œfi. En til þess að það geti orð-
ið þurfa beztu menn vors þjóðflokks
að taka sigi fram um að berjast fyrir
því. Vér eigum nóg af góðum fyr-
irliðum og fríðu föruneyti sem getur
gert þenna dag þannig úr garði að
ómar hans berist frá hafi til hafs.
Eg segi að öll Winnipegborg eigi að
taka ríflegan þátt í þessu hátíðahaldi,
ekki i góðigjörðaskyni, heldur sem
marg verðskuldaða viðurkenning
fyrir það sem hérlent fólk hefir lært,
og á eftir að læra af íslendingum,
af því sem eitt hefir varanlegt gildi
í lífi hvers einasta manns. Það er
kjarni sá er lýst er í sögu hinna nor-
rænu Víkinga er eitt sinn námu Is-
land, og sem endurspeglast hefir svo
áþreifanlega í landnámssögu Islend-
inga í Vesturheimi. Það er hinn
arnfleygi andi Leifs Eiríkssonar, sem
að Vínland hið góða er nú að heiðra
á ný, eftir meir en 9 aldir með einni
þeirri stærstu viðurkenninigu sem
unnt er að gefa, þeirri, að ihann hafi
orðið fyrstur hvítra manna að finna
þetta mikla meginland. Það er
göfgi 'þeirrar tungu sem var móður-
mál Snorra Þorfinnssonar hins fyrsta
manns sem fæddist meðal hvítra
manna hér í Vesturheimi. Það er
hrynjandi þeirrar tungu sem felur í
sér svo mikla dýpt, speki og fegurð,
að þekking á henni einni er æðri
menntun út af fyrir sig. Það eru
áhrif Islands sjálfs á innræti þjóðar-
innar. Þau hafa vissulega gert þessa
litlu þjóð vakandi fyrir ýmsu mikil-
vægu sem einungis þeir taka eftir er
eigi eru truflaðir af skarkala hinnar
nýrri menningar. Það er trú og
siðgæði Hallgrims Péturssonar, feg-
urðartilfinning og smekkvísi Jónasar
Hallgrímssonar, sjálfstæði og rök-
vísi Jóns Sigurðssonar, hetjuskapur
Grims Thomsens, víðsýni og fjör
Matthíasar Jochumssonar, dugur og
prúðmennska Hannesar Hafsteins,
göfgi og Ijúfmennska Þorsteins Erl-
ingssonar, lífsspeki Qg lífstrú St. G.
Stephanssonar og list Einars Jóns-
sonar. Það er andi íslands, andi
íslenzkrar tungu, andi Snorra, og
andi hins fyrsta lýðveldis sem stofn-
að var fyrir 1000 árum á Þingvöll-
um, “sá öræfanna andi sem á - sér
ríki qg völd,” sem er hin dýrmæta arf-
leifð vor Vestur-lslendinga.
Eg vil því skora á Vestur-Islend-
inga, eins og Mátthías gerði forðum
daga í sínu ógleymanlega kvæði:
“Særi ég yður við sól og báru
iSæri yður við líf qg æru
Yðar tungu (orð þó yngistj
Aldrei gleyma í Vesturheimi
Munið að skrifa meginstöfum
Mannavit og stórhug sannan
Andans sigur er æfistundar
Eilífa lífið — farið heilir.”
Að vaka á þennan hátt, og allan
hátt yfir því að þjóðerni vort og rækt-
arsemi og allt það bezta í því verði
fyrir yðar aðgjörðir grafið óafmáan-
Iegu letri á meðvitund þessara miklu
þjóða sem vér búum með. Það er
skylda vor við sjálfa oss, við Island
og um fram allt við hið nýja fóstur-
land, Vesturheim. Lengi lifi Vestur-
Islendingar sem þjóðræknir menn,
sem sannir landnemar í þessu nýja
landi — sem sannir menn!
Okkar verð
er lœgst
ÁstætSan er sú, aT5 allir eldri bíl-
ar eru keyptir þannig ab vér
getum stat5ist samkeppni hinna
undursamlegu nýju Ford Bíla,
sem seldir eru svo ódýrt.
Berit5 saman þetta vert5 vit5
þat5 lem at5rir bjót5a:
FORDS
1923 Stake Body .........$125
1921 Express Body .......$350
1926 Stake Body .........$375
1925 Stake Body ....... $290
1927 Stake Body .........$485
1928 Stake Body .........$775
1928 Chassis ............$675
1928 Panel Light Delivery $550
1929 Model A, lJ^-Ton,
Stake Body ............$875
VÆGIR SKILMÁLAR
DOMINION
Motor Co. Ltd.
FORT & GRAHAM 87 316
EVENINGS 87411

E( þú ert að reisa nýtt heimili eða
endurbæta hitunina
Þá borgar sig fyrir þig að skoða
L0FTHITUNAR
Ábyrgst að hita upp húsið
fullkomlega
Þessi fullkomna og eldiviðarspara hitunarvél er úr steypujárni og sérstaklega lög-
uð fyrir kanadisk linkol. Sérstakur kostur á henni er lofthólfið er flytur allar gas-
tegundir úr kolunum og yfir eldinn og brennir þær svo að eigi er sprengingu að óttast,
en hitamagnið aukið að mun.
Aðrir kostir eru: loft lokurnar, er varna hita út í strompinn;
kolapotturinn, sem er fóðraður innan með pottjárni; kolaristin, er
með hægu móti má taka úr, og að til allra stykkja ofnsins má ná til
að hreinsa þau. Valið efni vélarinnar tryggir ævarandi endingu.
Símið til Ofnadeildarinnar, og umboðsmaður Éatons vcitir yður ufþlýsingar um verð vélarinnar
ufpscttrar í húsinu.
Með 18 þuml. Eldhólf/ Með 20 þuml. Eldhólfi Með 23 þuml. Eldhólfi
og járnklæðningu og járnklæðningu og járnklæðningu
$80.00 $92.50 $103.00
Vér setjum upp hitavélarnar líka. Stove Section, þriðja gólfi, Portage.
VÉLINA
Lánsskilmálar gefnir með mjög vægum afborgunum.
^T. EATON C9»™
WINNIPEG CANADA