Heimskringla - 30.10.1929, Side 4

4. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 30. OKT., 1929
^eimskrirtglci
(StofnuO 18S6)
Kemur út á hverjum miövikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. Allar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
SIGFOS HALLDÓRS írá. Höfnum
Ritstjóri.
Utanáskrift til blaðsins:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
853 Sargent Ave., Winnipeg.
Utanáskrift til ritstjárans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla" is published by
The Viking Press Ltd.
and printed by
THE MANITOBA MINER PRESS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 30. OKT., 1929
Lútersk siðbót og önnur
ítæða flutt í kirkju Sambandssafnaðar í
Winnipeg 27. okt. 1929 af séra
Benjamín Kristjánssyni.
í>að er víða siður í hinni prótestant
isku kristni, að minnast um þetta leyti
árs, siðbótar Lúthers, sem talið er að
hefjist 31. október 1517 með því að Lúther
festi upp hinar 95 greinar gegn afláts-
sölunni á hallarkirkjuhurðina í Witten-
berg. Þó að sá atburður þætti þá þegar
mjög einstæður og bíræfinn, að Ágústín-
usar munkur skyldi voga að andmæla
sjálfum páfanum, þá grunaði þó engan, að
draga mundi hann til jafn mikilla hluta og
síðar varð raun á, að hugsanir þessa
munks mundu verða til þess að ráða alda-
hvörfum, eigi aðeins í andlegu lífi Norður-
álfu, heldur einnig stjórnmálum hennar.
Lúther mun hafa grunað þetta manna
sízt. Ætlun hans var ekki í öndverðu sú,
að ráðast að fullu gegn hinni heilögu
móðurkirkju. Samvizka hans knúði
hann aðeins gegn óhæfu þeirri, sem hon-
um virtist kirkjan vera að fremja með
aflátssölunni og vildi hann í lengztu lög
reyna að vera páfahollur kaþólskur þegn.
En þegar honum varð það að lokum ljóst,
að ekki var unt að vera það, nema með
því að troða bæði á skilningi sínum og
samvizku, þá leizt honum það óráðlegt,
að breyta á móti samvizkunni, og kjöri
heldur að baka sér ónáð páfa og keisara,
en að gerast hugsunarlaus og samvizku-
laus dula í þeirra höndum, eins og megin
þorri klerkastéttarinnar var áþeim tímum.
Á þann hátt kastaði Lúther teningun-
um á kirkjuþinginu, sem haldið var í
Worms á Þýskalandi árið 1521 eða fyrir
hér um bil 408 árum sfðan. Það var úr-
slita orðið, sem gerði Lúther að mikil-
menni. Það er andinn, sem gerði lút-
ersku siðbótina þess virði að á hana sé
minst.
Lúther réðst á garðinn þar sem hann
var hæstur, þar sem fyrir var hin kaþólska
kirkja miðaldanna, eitt hið harðvítug-
asta einveldi, sem sögur fara af, 'er hélt
mönnum saman með hjátrú og helvítis-
ótta, í kolsvörtu þekkingarleysi þeirra
tíma. Kirkjan innrætti mönnum frá
blautu barns beini þá skoðun, að hún ein
ætti yfir allri sáluhjálp manna að ráða og
gæti hún með boði sínu og banni opnað
eða lokað himnaríki, fyrirgefið mönnum
syndir, eða ákveðið þá með forboði sínu
og bannsöng til hinnar mestu kvalar og
fordæmingar. Orð kirkjunnar og pre-
láta hennar var hæsti réttur fyrir öllum
þorra manna, og þegar Róm hafði talað
var aðeins einn kostur — sá að hlýða.
Eins og nærri má geta leiddi þetta
þá meginspillingu inn í alt starf og líf
kirkjunnar, að herfilegt er um að hugsa.
Kirkjan gerðist um eitt skeið hreinasta
ræningjabæli ýmissa þorpara, er komust
í Pétursstól og féflettu auðtrúa lýðinn al-
veg gegndarlaust með samvizkulausum
klækjum, og að þessu studdi svo klerka-
stéttin, fáráð og þaultamin til skilyrðis-
lausrar hlýðni. Það var almenn skoðun,
að kirkjan væri einskonar reikningshaldari
yfir syndum manna og góðverkum og þeg-
ar hallaðist undan, syndalóðinu, sem æði
oft vildi verða, var það talið nægilegt að
drepa gullpening til kirkjunnar í eyður
verðleikanna hinumegin og jafnaði
Mammon þannig skuldaskiftin við hina
heilögu móður. Þetta varð eins og skilj-
anlegt er til stórlegrar siðspillingar bæði
út á við og inn á við, enda er öll dygð og
andleg verðmæti með þessu dregin niður
í duftið. Og þegar svo loks var tekið að
selja mönnum syndakvittunarbréf bæði
fyrir drýgðum og ódrýgðum syndum,
stóðst Lúther ekki lengur mátið, þótt
hann væri uppalningur þessarar kirkju.
Jafnvel fásinnan hlýtur á endanum að
ganga fram af sjálfri sér.
Fyrsta grein Lúthers, sú er hann
festi upp á hallarkirkjuhurðina í Witten
berg hljóðaði á þessa leið: “Með því að
drottínn vor og meistari Jesús Kristur
segir: Gerið yfirbót, o.s.frv. þá vill hann
að alt líf trúaðra manna sé sífeld yfirbót.”
aðgengilegasta rétt-trúnaðarkerfi sem
komið hefir fram innan kristinnar kirkju
og hlaut því að verða öllum andlega hugs-
andi mönnum að sífeldri hneykslunar-
hellu. Enda klofnuðu mótmælendur
brátt í eilífum deilumálum í marga sér-
trúarflokka fjandsamlega hverjum öðrum,
unz öll málefni þeirra liggja í rústum
sundrungarinnar.
Er sú hörmulega reynsla fyrst að
kenna þeim það nú, að siðbótin verður
að snúast um eitthvað mikilsverðara og
dýrmætara, en tímabundin skoðunar-
atriði skeikulla manna.
Ef Lúther hefði haldið betur áfram í
þessa átt, og í því, er hann ritar um í
hinu ágæta riti sínu: ““Um frelsi kristins
manns”, að trúin geri kristinn mann að
frjálsum drottnara yfir öllum hlutum og
öllum óháðan, og að hún verði að birtast
í þjónandi kærleika til náungans, þá hefðu
ávextir lúterskunnar orðið betri, en
hægt er að segja að þeir hafi orðið, þótt
raunar sé ekki hægt að kenna sjálfum
Lúther um marga þá firru, sem oft ei
haldið fram í hans nafni. Lúther hlaut
vitanlega að vera barn síns tíma og kraft-
ar hans fóru að miklu leyti í það, að berj-
ast gegn því óskaplega hefðarvaldi kirkj-
unnar, sem þá hvíldi þyngst á samvizkum
manna. Til þess að losa um það stein-
bítstak, notaði hann eigi sízt þá aðferð,
að sýna fram á hvernig kenningar pre-
látanna færi í bág við ritninguna, bæði orð
og ummæli Jesú Krists, svo og orð Páls,
sem Lúther dáði ákaflega. Einnig réðst
Lúther gegn ýmissi sakramentatrú ka-
þólskunnar, og hélt því fram, að hið lif-
andi orð og þar á meðal heilög ritning
væri hið æðsta sakramenti, og er vitan-
lega sú grundvallarhugsun hans, sem er
einnig meginhugsun allrar frjálslyndrar
trúarskoðunar, að fyrir skilning og hugsun
frelsist mennirnir fremur, en fyrir smurn-
ingar og handaálagningar og yfirsöngva
prestanna.
Þessi kenning var aftur færð til
þeirra öfga af eftirkomendum Lúthers, að
farið var að trúa á biblíuna, sem annan
páfa, sem óskeikult orð svo að segja skrif-
að með guðsfingri, þótt ótal rök megi
færa fyrir því, að þá skoðun hafði Lúther
sjálfur aldrei.
Þó að Lúther segði margt djarflega
og drengilega, þá er hann samt ekki mark-
verðastur sem guðfræðingur. Hann
réðst aðallega gegn siðspilling kaþólsk-
unnar, en í guðfræðilegum efnum markar
hann engin sérstök tímamót. Öll guð-
fræði hans var til þess of háð háspeki
miðaldanna. Um þetta bera fræði Lúthers
bezt merki, sem margir munu kannast
við og hafa numið í æsku.
Nú í ár eru þau réttra 400 ára gömul
og hefir margt verið um þau rætt og ritað.
Víða þykir það ómissandi enn í dag að
börn læri fræði þessi utan að. Reyndar
eru þau aðeins mjög ófrumlegt ágrip af
guðfræði kaþólskunnar, strembið og óað-
gengilegt fyrir hugsun bama og hafa
sennilega æfinlega verið það, einnig með-
an þau voru þó í talsverðu samræmi við
heimsskoðanir manna yfirleitt. En þessi
fræði, sem upprunalega voru íhlaupsverk
frá Lúthers hendi, skrifuð til að bæta
úr stundarþörf, hafa verið gerð að því á-
trúnaðargoði víða í mótmælenda sið, að
vafalaust hafa þauTyrir það fremur orðið
til ógagns en gagns. Sjálfri guðfræði
Lúthers var mjög áfátt. Hann var t.d.
fylgjandi gjörspillingar-kenningunni og
trúði því, að maðurinn gæti ekkert gott
gert af sjálfsdáðum eftir syndafallið, held-
ur aðeins ilt eitt. Hann hélt því fram eins
og Ágústínus að hinar svonefndu dygðii
manna væri aðeins skínandi lestir og
maðurinn hefði ekkert viljafrjálsræði til
góðs. Sáluhjálpin ætti sér stað aðeins
fyrir náðarval guðs, þ. e. án íhlutunar
mannsins. Guð geti frelsað mennina
eða forhert í syndinni algerlega gegn
vilja þeirra sjálfra, og hina útvöldu rétt-
læti guð fyrir kvöl og friðþæging Jesú
Krists, en þó aðeins ef þeir trúi á endur
lausnina. Alt er þetta uppsoðin kaþólsk
guðfræði, en þó jafnvel ósamkvæmari og
fráleitari í ýmsum atriðum.
Siðbót Lúthers fólst raunar miklu
fremur í ýmsu ytra fyrirkomulagi kirkj-
unnar en guðfræði hennar. Og jafnvel
sú siðbót varð heldur ekki til mikillar
gæfu. Hún varð til þess að þjóðhöfðingj-
ar tóku að fljúgast á um góss kirkjunnar
svo að af því hlutust hinar blóðugustu 1
styrjaldir, sem gengið hafa yfir Evrópu
að heimstríðinu síðasta undanskiidu.
Guðfræði Lúthers, svo áfátt sem henni
var frá sjálfs hans hendi, hrakaði einnig j
og varð eftir hans dag að einu hinu ó-
Prótestantisminn í því formi sem
Lúther setti hann fram, er nú að miklu
leyti liðinn undir lok. Þó að einstöku
menn haldi ennþá af gömlum vana dauða-
haldi í fræði Lúthers hin minni, sjá þeir
enga leið til að aðhyllast náðarvalskenn-
inguna, sem rökrétt ályktað gerir guð að
hlutdrægum og miskunnarlausum harð-
stjóra og friðþæging Jesú Krists að til-
gangslausu píslarvætti. Ekkert af þess-
um háspekilega fræðigraut stenzt snúning
fyrir rökvísri hugsun heilbrigðrar skyn-
semi. Enginn alvarlega hugsandi maður
tekur slíkar kenningar góðar eða gildar.
Stöku menn, sem ekkert hugsa gera það
af misskilinni hollustu við Lúther. En
ef Lúther hefði verið uppi á vorum dögum
og haft tækifæri til mentunar og skiln-
ings, sem nú eru betri en á hans tímum,
er sennilegt að hann hefði fáar þær skoð-
anir aðhyllst, sem hann var af eðlilegum
ástæðum ekki vaxinn upp úr fyrir 400
árum síðan. Því að maður með lundar-
far Lúthers bindur sig ekki við bókstaf
eða aldagamlar kreddur, heldur við lifandi
samvizku sína og dómgreind. En þrátt
fyrir það getum vér ekki heimskað Lúther,
né legið honum á hálsi fyrir það, þótt
hann væri í ýmsu bam sinna tíma. Allir
eru það. Hitt er athugunarvert, þegar
menn nútímans þykjast af Lúthers-holl-
ustu vera að reyna að gera sig að miðalda
mönnum og hindra með því þá siðbót, sem
hver tími á að halda áfram með.
Eins og Lúther sagði að siðspillandi
væri að kaupa sér syndakvittunarbréf, því
að líf mannsins ætti að vera stöðug yfir-
bót, eins á líf kynslóðanna og trúarbrögð
þeirra að vera stöðug og framhaldandi
siðbót. Enginn maður getur bundið sig
við samvizkur né hugmyndir liðinna tíma.
Ef Páll hefði gert það hefði hann haldið
áfram að vera Farísei og hata Jesú Krist.
Ef Lúther hefði gert það hefði hann
haldið áfram að knékrjúpa rómverskum
ósóma. Ef vér förum þannig að, eigum
vér einnig á hættu, að níðast á öllum
drengskap og sannleiksást í andlegum
efnum, því að með því að forsmá vora
eigin samvizku og skilning, erum vér að
forsmá grundvöll alls eiginlegs siðgæðis,
því að öll siðbót kemur innan að frá dóm
greind mannsins.
Og þetta er einmitt það atriðið, sem
ég vil að vér minnumst sérstaklega í sam
bandi við siðbótina og það eigi aðeins
einusinni á ári heldur stöðuglega.
Stöðug og framhaldandi siðbót
verður á hugsun og ráði þess manns, sem
jafnan er trúr öllu hinu æðsta og sannasta
í sjálfum sér, sem hvorki sér það ráðlegt
né gerlegt að breyta á móti samvizku sinni
í nokkru.
Þetta er það, sem allir nýguðfræðingar
hafa viljað gera, þrátt fyrir hróp og óbænir
margra þeirra, sem ekki hafa getað átt
samleið og dvalist hafa eftir í beinagarði
gamallar guðfræði.
Gömul guðfræði! Hver mundi líta
við gamalli efnafræði eða gamalli náttúru-
fræði eða gamalli læknisfræði? Fásinn-
an liggur í sjálfu orðinu. Eins er það nauð-
synlegt að guðshugmynd hverrar sálar
sé ný og sniðin eftir reynslu hennar og
þekkingu. Lifandi siðbót þarf að verða
í hugsun hvers manns, ekki aðeins í trúar-
hugmyndum heldur verkum................
Ef vér lítum til hinnar nýrri guðfræði,
þá sjáum vér að trúarhugmyndirnar hafa
ákaflega breyzt frá því á dögum Lúthers.
Þær hafa breyzt í samræmi við þekkingu
vora á umheiminum yfirleitt og eins í
samræmi við þá sálrænu þekkingu er síð-
an hefir orðið. Sú siðbót, jafn sjálfsögð !
og hún er, hefir einnig átt örðugt upp- I
dráttar vegna þess, að samvizka manna er
oft og tíðum veik og haltrandi í trúarefn-
um. Og það er skiljanlegt, því að sam-
vizkan er í raun og veru ekkert annað, en
hin siðferðilega dómgreind og er hún ekki
minnst ákvörðuð af uppeldi mannsins og
þeim hugmyndum, sem honum eru inn-
rættar í æsku, Oft hefir eldri kynslóðin
framiö þá óhæfu, aö innræta börnum
trúarhugmyndir sínar á þann veg að
öll heill þeirra þessa heims og annars
sé undir því komin aö þau kviki
aldrei frá þeim. Meö því að sá trúar-
hugmyndunum þannig niöur i ótta
og hjátrú, er veriö að misþyrma öllu
hugsunar og trúarlífi barnsins á mjög
óheillavænlegan hátt.
Þessi marglofaöa barnatrú, sem
ýmsir eru að tala um er eins og barns
reifarnar. Ef trúarhugmyndir manna
vaxa ekki og þroskast með þeim sjálf-
um, veröaþær aö óheilbrigöu undri í
sálinni. Og ihví skyldu menn frekar
eiga að vera börn í trú sinni og trúar-
hugmyndum, en almennri þe’kkingu
og dómgreind? Nei, trúin tekur ti!
allra hæfileika og hugsunar mannsins.
Og ef hún kemur i bág við þekkingu
vora eöa dómgreind er hún oröin að
firru, sem oss er þá betra aö losna
viö að fullu. Hver hugmynd, sem
innst inni ríður í bág við dómgreind
vora og skilning, er í raun og veru
engin trú, heldur gætum vér kallað
það hjátrú, sem í raun og veru er eitt
hið sama og vitleysa—því aö vitleysa
er það, þegar vér göngum fram hjá
viti voru í altækasta skilningi í hugs-
unum vorum og ályktunum. Og jafn-
vel þótt viti voru geti auðvitað á
margan hátt skjátlast, verður þó eng-
inn maður frekar sáluhólpinn með þvi,
að ganga framhjá því, og láta það
þannig veslast upp, heldur með þvi að
nota það og láta það þannig þroskast
og vaxa.
Á þann hátt og engan annan hefir
öll siðbót komið og mun koma. Hver
maður, sem hefir með viti sínu lagt
skerf til sannrar menningar, hvort
heldur sem er andlegrar eða verkleg-
rar er siðbótar maður. Megin mun-
urinn á siðuðum manni og dýri er
aðeins vitið, og hví skyldum vér þá
eiga að ganga fram hjá því í trúar-
efnum ?
Þó að öll guðfræði Lúthers væri
fánýt fyrir nútima menn þá er þó for-
dæmi hans, sem siðbótarmanns sígilt,
að hafa drengskap til að ráðast gegn
hefðarvaldi páfa og kirkju, sem vit
hans og samvizka sagði honum að
væri ilt og siðspillandi. Þeir sem
þannig fara að dæmi Lúthers nú í dag
ættu i raun og veru miklu heldur að
kallast lúterskir, ef nokkur ástæða
væri til að nota það orð, heldur en hin-
ir, sem tefla Lúther 16. aldar fram sem
páfa gegn allri þekkingu síðari tíma.
Er það í raun og veru samskonar ka-
þólska og bókstafs-þrældómur og sá
er Lúther varði lífi sínu til að berjast
gegn.
En vér megum iheldur ekki gleyma
þvi, að eins og Lúther skjátlaðist og
var áfátt í mörgu þótt hann væri í
fylkingarbrjósti fyrir andlegri hugsun
sinna tíma,. þannig getur oss einnig
skjátlast í ýmsu, þó að vér séum að
leitast við að samhæfa trúarhugmynd-
ir vorar, þekkingu nútímans.
Einhver mesta hætta hins svonefnda
“modernisma” í trúmálum er ef til
vill sú, að megináherzlan verður
f fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
stundum á því, að breyta trúarhug-
myndunum og sjálft lífið verður út-
undan. Það er ógurleg ásökun, sem
Benjamín Kidd, beinir að bezt ment-
uðustu og gáfuðustu stétt Englands á
19 öld í bók sinni Social Evolution.
Hann segir, að þeir hafi hér um bil
æfinlega verið röngu megin í mesttt
velferðarmálum aldarinnar, t. d. upp-
eldismálum , verslunarmálum, rým-
kun kosningarréttar, trúarfrelsi, af-
námi þrælasölu o.s.frv.
Hvað gagnaði okkur skynsamlegar
trúarhugmyndir, ef við værum æfin-
lega róngu meffin í helztu velferðar-
málefnum vorra tíma?
Einn mikilhæfur prestur í Banda-
rikjunum skýrir frá þvi, að hann hafi
nýlega séð í Palestínu lindina, þar
sem arfsögnin segir að Davíð hafi
brynt sauðfé sínu, þegar hann orti 23.
sálminn. Nú hefir nýtískan, segir
hann, komið til skjalanna og steypt
upp lindina, sett vatnspípur í hana og
útbúið hana með dælu. Vatnið er
þarna innibyrgt með ýmiskonar verk-
fræðilegri snilld í járni og steinlími.
En enginn 23. sálmur niun verða ortur
þarna framar, bætir hann við.
Oss ber að varast að “modernism-
inn” fari ekki einmitt- þannig með
trúarlíf vort og kirkju. Alveg eins
og á tímum háspekinnar á miðöldum
er hættan jafnmikil nú, að öll sönn
siðbót kafni i guðfræðilegum heilabrot-
um, sem þurka upp allan verulegan
andlegleika mannsins. Engin guðfræði,
sem ekki gripur einnig til vilja manns-
ins og tilfinninga og allrar breytni er
nokkurs virði. Siðbótin verður að
ná lengra en til hugmynda vorra. Inn
i starf vort og stjórnmál — í þjóðlíf
og persónulega skapgerð.
Siðbótar-verkið er enn þá mikið
fyrir** höndum. Það er ótæmandi
meðan nokkur maður dre-gur andann.
Meðan himnaríki er enn vfir höfðum
vorum, en helja undir fótum.
MeS Ríkmannlegum Loðbryddingum
Yfirhafnir
$19.75 $35.00
$55.00
íápur, prýðilegar í sniði og útliti að
saumaskap og skrautlagningu
Vægir kaupskilmálar
ef þess er óskað
KING’S LTD.
“The House of Credit”
396 Portage Avenue, (við hliðina á Boyd)
___________________________