Heimskringla - 11.06.1930, Síða 1

^etmðfertngla
XLIV. ÁRGANGU'R
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN , 11. JÚNÍ, 1930.
NÚMER 37
| ÍSLENZKAR BYGGÐIR I BANDARÍKJUNUIVI |
Það er alkunnugt og almennt við-
urkennt, að Leifur Eiríksson heppni
fann meginland Ameríku árið 1000.
Er það talinn fyrsti fundur þeirrar
áifu, sem sögulega má sanna, þó vert
sé að geta þess, að Bjarni Herjólfs-
son sá þetta meginland nokkrum ár-
um áður. En Bjarni lenti ekki á
landi því er hann sá, svo hinn eini
árangur af fundi hans var sá, að vísa
Leifi á hvar landið væri að finna.
Leifur, jafnskjótt og hann hafði land-
'ð fundið, reyndi að eigna sér það
og byggja. Það hafði faðir hans
gert á Grænlandi, og var því að bú-
ast við að hann gerði það sama hér.
Hann og félagar hans byrjuðu því
strax að mynda nýlendu, byggðu sér
hús og gáfu örnefni, svo sem Kjalar-
nes og Krossanes. En byggðin sjálf
var nefnd Leifsbúðir; landið Vínland.
Hvar Leifsbúðir hafi staðið og
hve lengi nýlendan hafi haldist við,
verður hvorugt sagt með fullri vissu.
Plestum kemur þó saman um, að
landið kringum Massachusett Bay
sé líklegast staðurinn. Þó telja aðrir
Narragansett Bay líklegri, og þeirra
mál styrkir Newport- turninn, sem
talinn er af mörgum að vera norrænn
að uppruna. Og einmitt hér finnst
1840 beinagrind í herklæðum, sem
Longfellow kvað um, og litlum efa er
bundið að hafi verið af Islendingi,
Því ekki brúkuðu pílagrímarnir her-
klæði úr járni. En aðra er ekki
úm að tala, nema Spánverja, sem að
vísu notuðu herklæði úr járni fyrst
eftir að þeir komu til Ameríku, en
settust að miklu sunnar, svo mjög
óvíst er að þeir hafi svo norðarlega
komið á þeim tíma, er herklæði voru
enn notuð í bardögum. Að minnsta
kosti eru engar sögur til um slíkt
ferðalag.
Það má því telja það fullsannað,
að nýlenda Leifs heppna hafi verið
fyrsta nýlenda Islendinga í Banda-
Hkjunum, eða réttara sagt landi því,
er nú myndar Bandaríkin.
Þessi nýlenda varð ekki gömul, því
þó landnemar væru miklir afreks-
hienn, voru þeir mjög fáir og langt
frá allri aðstoð; en áttu i höggi við
afar hrausta, harðvituga og herskáa
innbyggjendur, sem ekki létu þá
lengi óáreitta. Urðu þeir því eftir
fá ár að láta undan síga og héldu
heim aftur til Grænlands.
En lengi hefir minningin um þessa
nýlendustofnun haldist við í hugum
Grænlendinga, og víst hefir þá oft,
í kulda og hörkum heimahaganna,
langað til Vínlands hins góða. Fjór-
ir íslenzkir annálar geta þess, að ár-
ið 1121 hafi Eiríkur Uppsi Græn-
landsbiskup farið að leita Vínlands.
Hefir hann vist ekki komist aftur
úr þeirri ferð, þvi skömmu síðar er
getið um að nýr biskup hafi verið
vígður til Garðastóls á Grænlandi.
—• — Fyrsti hópur Islendinga, er
flutti til Norður-Ameríku, settist að
Bandarikjunum, í borginni Milwau-
kee í Wisconsin ríki. Það voru allt
ungir menn, aðeins einn giftur, og
varð því fyrst fyrir að fá sér vinnu
og halda sem bezt hópinn. Var tölu-
verður flokkur af Islendingum kom-
inn saman í Milwaukee sumarið 1874
og héldu þeir þjóðhátið í líkingu við
þá, er haldin var á íslandi það ár, í
minningu um þúsund ára byggingu
landsins. Voru þar meðal annara
þeir Jón Ólafsson og séra Jón Bjarna-
son.
Um þetta leyti undan eða eft-
ir, fór Jón Ólafsson með tveim öðr-
um Islendingum, ólafi ólafssyni frá
Espihóli og Páli Björnssyni, Péturs-
sonar frá Hallormsstað, sendiför til
Alaska fyrir Bandarikjastjórnina, til
þess að velja nýlendusvæði fyrir Is-
lendinga. Bandaríkin höfðu þá ný-
lega tekið við Alaska af Rússum í
nokkurskonar kaupbæti. Vissu varla
hvað gera skyldi við þetta norðlæga
landflæmi, , og datt í hug að það
ætti að vera byggilegt land fyrir
telendinga, er svo langt norðan að
væru komnir.
Leizt þeim félögum vel á landið,
enda hefir það marga og mikla kosti.
Jón ólafsson ritaði bækling um Al-
aska er gefinn var út í San Francisco,
og hvetur hann landa sína til að
flytja þangað. Þó varð ekkert úr
þeim þjóðflutningi, því afar langt var
að fara en engin járnbraut komin
vestur yfir Klettafjöll, nema Union
Pacific til San Francisco.
Liklega hefir þetta að einhverju
leyti orðið til þess, að Canadastjórn
sendi sama ár, 1874, líka þrjá Islend-
inga til Manitoba í sömu erindum.
Völdu þeir, eins og kunnugt er, vest-
urbakka Winnipegvatns fyrir ný-
lendusvæði og tók það að byggjast
næsta ár.
En Islendingar í Milwaukee undu
ekki mjög lengi bæjarlífinu. Mjög
snemma fluttu nokkrir þeirra til
Washingtoneyjarinnar, og hefir sú
nýlenda haldist við síðan, þó hún
yrði aldrei stór. Hafa aldrei nein
stórtíðindi þaðan frézt, og á líklega
við hana enski málshátturinn: “Far-
sælt er það land er litla á sögu”.
Aðrir fluttu til Shawano County,
Wisconsin, og reis þar upp um tíma
töluvert stór byggð. Var hún öll í
afarstórum skógi og því mjög erfitt
að vinna landið. En flestir gátu
þeir þar framleitt það, er þeir þurftu
til hnífs og skeiðar. Man eg eftir
því, þegar eg var lítill drengur,- að
einn þessara bænda skrifaði heim til
•Islands, að það eina matarkyns, er
hann þyrfti að kaupa i búð, væri
kaffi . önnur saga, sem karl einn
sagði mér, var sú, að ekkert brauð
væri borðað í Ameríku nema jóla-
brauð, og kom okkur saman um það,
að þar mundi gott að vera.
En langt komst þessi nýlenda ekki
— varð ekki gömul — enda voru
örðugleikar miklir á öllum fram-
kvæmdum. Sagði Þorlákur Jónsson,
faðir séra Páls og þeirra bræðra,
mér svo frá æfi sinni í Wisconsin:
“Eg var æfinlega gangandi og æfin-
lega berandi. Ef eg fann að eg hafði
ekki bagga á baki, fannst mér endi-
lega eg hafa gleymt honum ein-
hversstaðar, og fór að hugsa um,
hvar eg hefði skilið hann eftir. Þeg-
ar eg fór í kaupstað, hitti eg þar
ætíð fyrir hóp af Indíánum, sem voru
nágrannar mínir. Heilsuðu þeir mér
með ópum og köllum, en eg settist
upp á búðarborðið hjá þeim, reykti
í pípu minni og var eins og einn af
þeim.”
Um það leyti, er Wisconsin nýlend-
an var stofnuð, fluttu nokkrir Is-
lendingar til Nebraska og settust
þar að. Var Torfi sá, er lengst hefir
verið kenndur við Ólafsdal, einn af
þeim, en stóð þar aðeins við stutta
stund áður en hann hvarf aftur til
Islands. Annar hét Jón Halldórsson
Var hann þar nokkuð lengur, en nú
mun fjölskylda hans vera í Chicago,.
Enn aðrir Islendingar lögðu af
stað vestur á bóginn um þetta leyti,
og brutust alla leið gegnum Wiscon-
sin og meirihluta Minnesota ríkis,
og settust loks að í Lyon og Lincoln
héruðunum. Spratt þar brátt upp
hin blómlegasta byggð, sem haldist
hefir við síðan og er að sumu leyti
fyrirmynd allra íslenzkra byggða.
Ber margt til þess; ágætir land-
kostir annars vegar, en mikill dugn-
aður og allur mannskapur landnem-
anna hins vegar. Voru margir þeirra
Jökuldælingar og Fjallamenn, sem
nöfnin Jökull og Hofteig benda á,
og þarf þeim mönnum ekki frekar
að lýsa.
Stuttu eftir að þessar nýlendur
voru stofnaðar, útskrifaðist Páll Þor-
láksson af prestaskóla í St. Louis,
tók köllun safnaðanna í Nýja Islandi
og fór þangað. Blöskraði honum á-
stand landa sinna þar, og færðist þvi
það stórvirki i fang, að útvega safn-
aðarlimum sínum nýtt og betra ný-
lendusvæði. Valdi hann hið gull-
fallega svæði austan við hásléttu
þá, er Pembinafjöll nefnast, í norð-
austur horni Norður Dakota ríkis.
Er sú nýlenda um 20 mílur á lengd
og 4—12 mílur á breidd. Mest af
henni er í Pembina liéraðinu, en
nokkrir fluttu dálítið lengra vestur
á fjöllin, sem kallað er, og eru því í
Cavalier héraði (County).
Fyrstu innflytjendurnir komu frá
Nýja Islandi, og settust nokkrir
þeirra að á sléttunni suðvestur frá
Pembina. En einu merki þeirrar
byggðar, sem nú eru eftir, hygg eg að
sé nafnið á dragi, sem þar er og heitir
Iceland Coiþee.
En langflestir héldu vestur til fjall-
anna og myndaðist aðalby^gðin suð-
ur og norður með þeim. Fylgdu Is-
lendingar sem mest skógunum, sáu
sér hag að skjólinu og eldiviðnum.
Samfara innflutningunum frá Nýja
Islandi, komu nú margir beint frá
Islandi, og aðrir frá Minnesota, og
loks öll Wisconsin nýlendan. Var það
sú lengsta “overland”-ferð sem hóp-
ur af Islendingum hefir farið. Var
þar fylgt amerískri venju, uxum
beitt fyrir vagna, sem tjaldað var yf-
ir; konur og börn í vögnunum, en
karlmenn ýmist gengu eða keyrðu:
kýr og aðrir nautgripir reknir með
lestinni. Slysalaust gekk ferðin,
enda herskáa Indíána ekki lengur að
hræðast. En seinlegt verk hefir það
verið að komast yfir ár og læki, þar
sem hvorki var brú eða ferja yfir.
Fimm árum eftir að fyrsti land-
neminn settist að, var byggðin full-
skipuð. Hefir hún blessast og
blómgast síðan, þrátt fyrir tilfinn-
anlega hnekki í peningalegu tilliti,
sem hún hefir oftar en einu sinni
orðið fyrir. Nýtur hún enn gæfu
séra Páls Þorlákssonar, sem, þó hann
dæi ungur, var einum, af öllum
íslenzkum prestum, ætlað það hldt-
verk, að gerast Móses sinna safn-
aða; gæfunnar, er ætíð fylgir elju
og áhuga fyrir almennings heill;
GÆFUNNAR MIKLU, sem auðsýnir
miskunn í þúsund liðu, sem gerir
sjálfa framþróunina mögulega.
Snemma á árum, ekki löngu eft-
ir 1880, fór ungur íslenzkur eljumað-
ur, að nafni Guðmundur Freeman,
í landaleit vestur eftir Dakotaslétt-
unum, og settist að meðfram Mouse
River, þar sem hún kemur sunnan að
eftir að hafa myndað hina miklu
tungu (Mouse River Loop). Eru þar
flatneskjur miklar og flæðiengi, en
landrými nóg í þá daga, og hagaði
þar mjög vel til griparæktar. Var
þess heldur ekki langt að bíða að
Guðmundur kæmi sér upp vænni
nautgripahjörð. Hefir hann búið
þar blómabúi síðan. Fleiri Islending-
ar komu skömmu síðar. og settust
að í nágrennt við Gúðmund, og mynd-
aðist þar því með tímanum bæði fríð
og farsæl byggð, sem enn sjást eng-
in ellimörk á. Enda er þar margt
dugnaðarmanna og góðra drengja.
Laust fyrir síðustu aldamót mynd-
aðist íslenzk nýlenda í Roseau Coun-
ty í Minnesota, rétt fyrir sunnan
canadisku landamærin, beggja meg-
in meðfram Roseau River. Reis þar
upp blómleg byggð af mönnum frá
Dalcotanýlendunni og nokkrum ftó
Canada. En hún varaði aðeins nokk-
ur ár svo nú eru aðeins tveir eftir,
að því er eg bezt veit.
Líka myndaðist dálitil íslenzk
byggð stuttu eftir aldamótin í Mc-
Kenzie County í vesturhluta Norður
Dakota. Komu landnemar frá Da-
kota og Minnesotabyggðunum. Er
sú byggð við lýði enn, það er eg til
veit; en hún var aldrei meira en
nokkrar fjölskyldur.
Aðrar íslenzkar nýlendur hafa
kannske myndast í Bandaríkjunum,
sem ekki eru hér taldar, en þeirra
veit eg mun, og eru hér, eins og sést,
aðeins taldar landnemabyggðir, og
kann eg því ekki þessa sögu lengri.
Fyrsti vetur í Dakota.
Það var snemma í nóvember 1884,
að eg fyrst.kom til Dakota. Hafði
komið frá Islandi í ágúst það sum-
ar með foreldrum mínum og yngri
systkinum, og dvalið í Winnipeg síð-
an. Hugði eg gott til ferðarinnar,
því mér hafði leiðst mjög í Winnipeg.
Kom af Seyðisfirði, þar sem há fjöll
eru á báða bóga, en sjórinn við
tærnar, en mölin hrein, hvernig sem
viðrar, og svalt loft sumar sem vet-
ur. Brá því í brún að koma á hæða-
lausu Manitobasléttuna, sem varð að
glerhálli aurleðju undireins og skúr
kom úr lofti. Winnipeg var þá ekki
heldur ásjáleg. Fyrsta “boomið” hafði
kollvarpast árið áður, svo að hver
hafði flúið, sem burt gat komist.
Ekki minna en tveir þriðju allra í-
búðarhúsa voru auð, með "To Let”
starandi framan i mann út úr gar-
dínulausum gluggum. Mest sakn-
aði eg fjallanna. Þau hafði eg séð
á hverjum degi míns fjórtán ára ald-
urs; og varð mér þvi stundum það,
að standa úti, þegar skýjabakkar
sáust út við sjóndeildarhringinn, og
gera úr þéim fjöll, sem þó gliðnuðu
öll í sundur fyrir mér, þegar minnst
varði. Ekki bætti hitinn heldur
skapið. Hann var auðvitað ekki
meiri en vanalega, en eg var hon-
um óvanur þá, enda í þykkum ís-
lenzkum vaðmálsfötum — þó engan
trefil brúkaði eg — og varð því
haustinu feginn. Og mjög glaður
varð eg þegar faðir minn kom sunn-
an frá Dakota seinni part október-
mánaðar, og sagði okkur, sem heima
höfðum verið, frá íslenzku byggð-
inni meðfram Pembinafjöllum, þar
sem svo margir vinir og frændur
ættu heima og allt væri svo frjáls-
legt og skemtilegt.
Þykkt var veður en frostlítið, dag-
inn, sem við fórum suður. Varla sást
þá nokkurt hús alla leið frá Winni-
peg suður að landamærum Banda-
í'íkjanna. Þótti mér þetta skrítið
og spurði hvað eftir annað, hvenær
við yrðum komin til mannabyggða.
Þakkar- og árnaðarávarp frá Winnipegborg til
Islendinga í tilefni af 1000 ára afmælishátíð
alþingis Islands.
Það er mér kærkomin skylda, að flytja íslendingum lieillaóskir fyrir
hönd Winnipegborgar, í tilefni af þúsund ára afmælishátíð íslands.
Ekkert mikilvægara lof verður yður nokkurntíma goldið, en viður-
kenninguna á hinum undraverðu hæfileikum yðar til þjóðveldisstjómar,
sem liið þúsund ára gamla Alþingi yðar ber glöggast vitni um.
Það er þeim mun eðlilegra að borgarar Winnipegbæjar beri vinar- og
bróðurþel til íslendinga, þegar þess er gætt, að fólksfjöldi af íslenzkum
uppruna er hér meiri en á nokkrum -öðrum stað einum, að undantekinni
höfuðborg íslands, Reykjavík.
í Winnipeg var heimilisfang margra fyrstu frumbýlismanna yðar,
sem hugdirfð höfðu til að bjóða byrgin erfiðleikum, hættum og óvissu
framandi lands, og þeir hafa lagt til sinn skerf í grundvöllun þessarar
borgar. Allt frá þeim tíma hafið þér borið yðar óskarða hluta af skyld-
um og ábyrgð canadiskra borgara, og hafið lagt af mörkum í þarfir
þjóðlífs vors hið bezta úr menntun yöar og menningu.
Winnipegborg óskar yður allra heilla í tilefni af afmælishátíð yðar.
Ralph H. Webb
, Borgarstjóri
li
s
[Sl
»
1»)
H
S)
Es)
■
IB
8
8
8
B
i«
*
:»
B
B
I
I
81
B
B
B
m
B
B
,».!
B
B
is
I
»
B
|
B
m
B!
B
B
B
I
B
B
H
B
B
[«J
1
8
H
M
IK
B
B
».
B
B
B
I
)tiir/8\ir/a\ir/a\ir/8W>vh8<ir/a\ir/8Wá\ir/ávr/áVhftVh^iha\ir/,á\ih8\ir/'á\ir/áVfrá\ir/a\ir/frif/8Vtrá\ir/a\ir/á\iy^^^