Heimskringla - 19.08.1931, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINLA
WINNIPEG 19. ÁGÚST 1931
MINNI CANADA
Herra forseti, fjallkona dags-
ins, herrar og frúr:
Það sem fyrst liggur fyrir
er hálfgerð afsökun af minni
hendi. Eins og yður er kunnugt
skortir mig æfingu í því að
flytja ræður á íslenzku, og eg
viðurkenni það lireinskilnislegp.
að eg á örðugt með að ávarpa
yður á þeirri tungu. Samt sem
áður, var mér ljúft að verða við
þeirri ózk nefndarinnar, að taka
þátt í þessu hátíðahaldi og
minnast Canada á íslenzku-
með því að eg leit svo á, að
þér. við þetta tækifæri, munduð
fremur vilja hlusta á brota-
silfur rnitt á ísienzku en þó
mælskflóð væri á enskri tungu.
Þess vegna verð eg að biðja
yður að viðhafa þolinmæði og
taka vægt á þeim vanköntum
er ræða mín kann að bera með
sér.
Eg hefi orðið þess heiðurs
aðnjótandi að minnast Canada
í dag og er mér það ljúft við-
fangsefni. Eg gæti haldið langa’
ræðu um víðflæmi landsins frá
strönd til strandar og frá norðii
til suðurs. Eg gæti einnig dreg-
ið upp mynd af hinni voldugu
náttúru auðlegð þess. hinum
frjófu og gróðursælu ökrum
þess, víðflæmum skóganna,
námu auðlegðinni og vötnunum
fiskisælu. Eg gæti enn frem-
ur látið hugann dvelja við hina
æfintýraríku sögu þjóðarinnar,
hinn bráða þroska hennar frá
þeim tíma að landið var að
mestu leiti ókunn eyðimörk,
og upp að deginum í dag er það
nú fóstrar frjálsborna og mikla
þjóð. Einnig gæti eg farið
nokkrum orðum um hina póli-
tísku og réttarfarslegu sögu
hennar, baráttu og sigurvinn-
ingar á brautinni til þjóðlegr-
ar viðurkenningar. Hvert þess
ara atriða, út af fyrir sig, gæti
verið nægilegt og hugljúft um-
talsefni í ræðu svipaðri þeirri,
sem eg er nú í þann veginn að
flytja.
Það er samt ekki ætlun mín
að leggja út af þessum atriðum
í dag, heldur láta í Ijós fáein
hugsanabrot, í sambandi við
það hlutverk sem vér, menn og
konur af Islenzkum stofni, eig-
um að inna af hendi í Canada
Eg efast ekki um að monnum
komi saman um það að nokkuð
sé öðruvísi ástatt með þá, er
fæddir vóru á íslandi og komn
bingað sveipaðir íslenzkum
söguminjum og enn hugsa til
hólmans í norðrinu sem heim-
kynnis síns. en hina sem fædd-
ir eru í Canada og ekki eiga
annað föðurland.
Nú eru liðinn fimtíu og átta
ár frá því að ísleiidingar fyrst
komu til Canada. Fámennur
hópur íslendinga hafði sezt að
í bænum Milwaukee í Wiscon-
sin ríki ári áður en fyrstu ís-
lendingarnir er til Canada komu
tóku sér bólfestu nálægt Ross-
eau í héraðinu við Muskoka
vatnið í Ontario. Þetta skéði
árið 1873. Árið eftir, nam ann-
ar hópur íslendinga land við
Kinmount í sama fylki. Þér
þekkið öll sögu þessara ný-
bygða. Landsvæði þessi vóru
þakin þykkum skógi og með
öl!u óviðeigandi. sem framtíð-
arbústaður fyrir fólk vort. Þess
vegna v^r það ákveðið um vor-
ið 1875, að leitast um eftir nýju
landrými handa ÍS'lendingum,
og sá hluti Manitobafylkis sem
nú er nefndur Nýja ísland varð
fyrir valinu. Landnemarnir frá
Ontario og Wisconsin tóku
höndum saman og um haustið
1875 tók fyrsti hópurinn sér
bústað á Gimli. Það er ekki
ætlun mín að endursegja sögu
frumbyggjanna, né minnast á
þrautir þær, og þrekraunir fer
henni vóru samfara. Hitt er
fullnægjandi, að benda á sigur
þeirra yfir erfiðleikunum. Þar
kom að áður en langt um
leið, að Nýja ísland yrði of lítið
iyxir frumbyggjana og afkom-
endur þeiira. Þess vegna vóru
einuig numm iond a ýmsun.
oórum stóöum í Manituba og
Vestur-uanaua, jafnvei vestui
við Kyrrahaf. Þá hó.ust og
landnám í Norður DaKota og
í ýmsum öðrum ríkjum meðal
stórþjóðarinnar sunnan landa-
mæranna. Eiga íslendingar því
:iú í dag margar nýlendur bæði
í Canada og Bandaríkjunum.
Þeir geta nú ekki lengur skoð-
ast nýbyggjar í hinum venju-
lega skilningi þess orðs.
Eg held það sé ekki ofmælt
að íslendingum hafi farnast vel
í Canada. Þeir hafa rutt sér
braut á öllum sviðum þjóðlífs-
ins, sem bændur, borgarbúar,
iðjuhöldar og sérfræðingar í
ýmsum greinum. Þeir hafa getið
sér orðstýr í skólum og há-
skólum þessa lands og tekið
mikinn þátt í opinberum mál-
um, Þeir hafa einnig lagt fram
drjúgan skerf til félagslegrar
og menningarlegrar starfsemi
í. þeim bygðarlögum er þeir
völdu sér. Það er ekki einasta
að þeir hafi fært sér í nyt per-
sónufrelsi það og hlunnindi er
hið nýja land bauð þeim, heldur
hafa þeir einig af fúsum og
frjálsum vilja, lagt sitt bezta
fram til þess að fullnægja
jafnframt skyldum þeim og
kröfum er þeim sem borgurum
nýrrar þjóðar vóru lagðar á
herðar. Þeir biðja engrar af-
sökunar á tilveru sinni í þessu
landi; þeim er það ljóst að
þeirra eigin áhrif og störf hafa
skapað þeim það álit, er þeir
nú njóta.
Hvað er um framtíð Islend-
inga í þessu land? Hver verð-
ur þátt-taka þeirra í framtíð-
ar þroska þjóðarinnar? Að
þessnm atriðum vildi eg leyfa
mér að víkja nokkrum orðum,
og eg tala þar út, frá eigin
brjósti sem einn úr yðar hópi,
'nfæddur sonur þessa kæra
lands.
Ástæðurnar fyrir útflutningi
Islendinga hingað vestur bygð-
ust á knýjandi fjárhagslegri
börf. Harðæri var á Islandi
um þær mundir og þóttust því
margir hvergi nærri öruggir
im framtíð sína né barna
sinna. Þeim skildist að í hinu
íýja landi biði þeirra biartari
'g betri tækifæri en viðgekst
'’eima. Þeir sem vestur fluttu
óru hvorki ræktarlausari við
tsland, né óþjóðræknari en þeir
sem heima sátu. Þeim kom
hvorki til hugar að selja af
bendi sögulega arfleifð né
veikja teingslin við uppruna
ætt; þeir ætluðu sér að halda
'fram að vera tslendingar í
hinu nýja umhverfi; láta kirkj-
ur sfnar og skóla vera íslenzkar
stofnanir og viðhalda félags-
legum og menningarlegum ein-
kerinum íslendingsins sem
framast mætti verða. Þeim datt.
það ekki í hug. er þeir kvöddu
ísland, að renna viðnámslaust
'"n í hið nýja þjóðlíf hér vestra;
bpir vóru, meira að segja stað-
"áðnir í því að viðhalda ein-
kennum þjóðflokksins og and-
legum erfðasjóðum með sama
'’ætti og heima. Landnám
''°irra átti að vera eftirlíking
íslands að svo miklu leyti sem
ínt var. Þeir ásettu sér að
-ewa fslendingar áfram. Hið
félagslega, menningarlega og
■’ndlega umhverfi átti að vera
hið sama. Þeir sóru hollustu
tungunni, ljóðunum, sögunum
-'g öllum þeim helgustu ættar
og erfðaminjum er þeir fluttu
•"eð sér að heiman. Að undan-
‘''kmim st.aðháttum og óhjá-
V’æmilegum breytingum í því
sambandi, áttu lífsvenjurnar að
vera þær sömu.
Hér var um einangrunar-
stefnu að ræða. sem ekki var
viðlit að ætti sér langt líf fyr-
ir höndum. Eftir því sem bygð-
irnar færðu út kvíarnar, og
tíðari urðu samgöngur og mök
við bæi og borgir, og kynningin
við hina ýmsu þjóðflokka fór í
vöxt, og eftir því sem fleira
:clk af íslenzkum stoíni vakti
á sér athygli fyrir atgerfissak-
ir, utan sinna eigin bygðarlaga,
óx fráhvarfið frá einangrunar-
-tefnunni, einkum og sérstak-
lega meðal unga fólksins og
beirra sem vóru fæddir hér. Að
nokkru leyti var þetta fráhvarí
eldra fólkinu að kenna, sökum
þess skilnings á íslandi er það
hafði inrætt börnum sínum.
Fullorðna fólkið hafði átt við
harðrétti að búa á íslandi og
vngri kynslóðin fékk það ein-
hvern vegin inn í sig, að megin
~aga íslands væri miklu fremur
saga erfiðleika og vonbrigða en
saga sigurvinninga og þroska.
Unga fólkinu fanst það eiga til-
viljuninni líf sitt að launa, fyrir
bað að hafa ekki þurft að eyða
æfinni í því landi er foreldrar
beirra höfðu svo misjafnlega
málað. Þeim skildist sem þetta
land væri sitt land. og hér
biði þeirra tækifæri er þeim
aldrei hefði hlotnast ef foreldr-
sr þeirra hefðu setið kyr á ís-
landi. Árangurinn af þessu var
sá, að unga fólkið knýttist æ
->ánari og nánari tengslum við
Canada og fann til þess að það
væri rétt og sjálfsagt að helga
einhuga krafta og sál starfi og
framtíð þessa lands, án þess
að hugsa um nokkuð annað
land; það vildi undir engum
kringumstæðum bera útlend-
ingsnafn, í sínu eigin landi og
það fann ekki til nokkurs min-
sta sársauka við það að brjóta
brýrnar að baki sér. Það sá
ekki sólina, fyrir höllum og
skýjaborgum er gnæfðu á fram-
Uðar þroskaleið hins nýja land3,
os: þá átti litla samleið með
ledra fólkinu og fastheldni þess
við hið liðna.
Vér getum sennilega orðið
sammála um það að hvorug
bessi stefna sé líkleg til fram-
búðar. Einangrunarstefnan er,
frá mínu sjónarmiði. öldungis
ósamboðin íslenzku fólki. Það
er óhugsanlegt að íslendingar
geti haldist við til lengdar í
einangruðum hópum í þessu
landi. Það er enn fremur sýnt
og sannað að Islendingar verði
beldur aldrei steyptir upp í
pinhverju alsherjar móti. Frá
því að saga þeirra hófst, hefir
aðalsmerki einstaklingsins og
"relsisást verið einkenni þeirra.
Það var krafa þeirra til sjálfs-
forræðis, ásamt mótmælum um
bað að ganga Noregs konungi
á hönd er vísaði Ingólfi og sam
-ferðamönnum hans vegin til
fslands, eftir sigur Haraldar
Hárfagra í orustinni í Hafurs-
firði. íslendingar hafa ávalt,
sem einstakiingar, verið ákveð-
nir í lífsskoðunum sínum eink-
um að því er áhrærir hugsana-
frelsi og málfrelsi. Þeir eru
ekki í eðli sínu auðsveipir menn,
og þess vegna var óhugsanlegt
að einangrunarstefnan yrði til
langframa leiðarstjarna þeirra.
Kæmi einhverjum einstaklingi
það til hugar að spila upp á
sínar eigin spítur, ryðja sér
sjálfum braut — og þeir vóru
margir er það gerðu — hver
dirðfist þá að segja honum
fyrir verkum? Hver hafði rétt.
til þess að segja honum fyrir
verkum eða hvar hann ætti að
ala aldur sinn, hvernig hann
ætti að hugsa og hvað hann
mætti segja. Eins og tilhagar
í þessu landi er það öldungis
óhugsanlegt að fámennir þjóð-
ernislee'ir hópar fái einangráð
sig frá nágrönnum sínum. Ein-
angrunarstefnan eða sú stefna
er margt af voru eldra fólki
taldi æskilega, er nú grafin og
gleymd. Aukin afskifti og kynni
þjóða á meðal, ásamt glögg-
vöðum skilningi á alþjóða sam-
böndum. hlýtur að leiða til
þess, þrátt fyrir þá eigingirni,
og það þjóðernislega þröngsýni,
er halda virðist mörgum þjóð-
um í heljargreipum um þessar-
mundir, að hlekkirnir verði
brotnir þannig að þjóðernis-
afturhald hins liðna tíma eigi
aldrei afturkvæmt. Gildi þetta
um heiminn í heild, gildir það
að sjálfsögðu, engu síður,
um Canada. einkum og sérstak-
lega vesturlandið, þar sem íólk
af svo mörgum óskyldum þjóð-
“lokkum á mök hvað við ann-
að dag eftir dag. Og jafnvel
þó það væri æskilegt að vér
héldum oss frá fólki af öðrum
þjóðernislegum uppruna, sem eg
fyrir mitt leyti felst ekki á, þá
er það samt sem áður óhugsan-
legt að vér getum eytt æfini í
þessu landi sem einangraðir
menn.
Saga Canada er litbrigða rík.
Þjóðin er að miklu leyti bygð
upp af aðkomufólki frá öðrum
lönudm. Liðin eru nú yfir þrjú
hundruð ár frá því er franskir
fiskimenn og smábændur tóku
~ér bólfestu meðfram bökkum
St. Lawrence fljótsins. Seinna
bygðust strandfylkin af Eng-
’endingum og Skotum. Eftir
að frelsisstríði Bandaríkjanna
lauk, jókst mjög innflutningur
til strandafylkjanna og Ontar-
io af brezkum þjóðræknissinn-
um. Því næst komu stórhópar
frá Englandi, Skotlandi og ír-
landi. Venjulega stafaði þessi
innflutningsstraumur frá harð-
æri heima fyrir. Að lokum tók
fólk að flytjast inn frá öðrum
Evrópu löndum og vóru íslend-
ingar með þeim fyrstu. I
lok síðastliðinnar aldar og í
byrjun þeirrar núverandi
streymdi hingað fólk frá öllum
löndum Evrópu. Canada þjóðin
var að verða víðfeðmari og víð-
feðmari. Hún tók öllum með
opnum örmum. Hún þarfnaðist
mannafla, til þess að rækta og
leggja undir sig sléttuna; nátt
úrufríðindin biðu atorku manns
irs; járnbrautir varð að leggj-
og borgir og bæi þurfti að
byggja. Canada lét sig það
litlu skifta, hvaðan mannaflinn
kom, er nauðsynlegur var til
þess að hrinda því í fram
kvæmd er framkvæma þurfti.
Úr því tók innflutningsstraum-
urinn að þverra. Þjóðin var á
krossgötum. Hvernig átti hún
að með höndla aila þá óskyldu
bióðflokka er ti! landsins höfðu
komið? Hvernig átti að móta
þá alla í eina, samræma þjóð-
arheild? Mönnum var tíðrætt
um það, með hverjum hætti
að þessari sameiningarhugsjón
yrði bezt í framkvæmd hrundið
vmsir höfðu þá trú, að vissasti
vegurinn væri sá. að bræða alla
til samans upp í sömu deiglunni.
Canada átti að verða voldugur
bræðslupottur, er bræða skyldi
saman öll hin margvíslegu og
ólíku þjóðernisbrot er inn í
landið höfðu komið. Upp úr
þessum bræðslupotti, sem kynt
hefði verið undir með eldurn
’j.'nabanda af óh'kum og (fskyld
•m þjóðernis uppruna, og per-
sónulegri sambúð, átti að rísa
samræm þjóð, með eina og
sömu siði, sömu venjur. sömu
hugsjónir og sömu menning.
Alt það sem einkendi útlend-
inginn átti að hverfa, en í stað
þess átti að koma heilstypt
þjóð, ólík öllum þeim er frá
þjóðernislegu sjónarmiði lögðu
steina í grunninn og þá að
sjálfsögðu meiri og voldugri
þjóð. ,
, I
Personulega skilst mér að
það sé hvorki hugsanlegt né
æskílegt að hrinda í fram-
kvæmd þjóðernislegri tilraun
af þessari tegund. Mér skilst
að allir þeir sem hingað flytj-
ast eigi að taka sinn ákveðna
þátt í málefnum þjóðarinnar,
vinna að vexti hennar og við-
gangi, og reynast málstað henn
ar trúir, sökum þess að með
þeim hætti einum getum vér
reynst sjálfum oss trúir. Hér(
eyðum vér æfinni; þetta land,
er vort land, og vér erum helg- (
aðir því. Eg er, á hinn bóginn,'
sannfærður um það, að meira
sé tapað, en grætt við það að
snúa baki við endurminningum
sögunar og þeim. stofni, er vér
erum komin frá. Nýbyggjar
Sigurdsson, Thorvaldson ?™.
GENERAL MERCHANTS
ÚTSÖLUMENN FYRIR IMPERIAL OIL LIMITED
ROYALITE COAL OIL, PREMIER GASOLINE
TRACTOR AND LUBRICATING OILS
ARBORG RIVERTON HNAUSA
Phone 1 Phone 1 l’hone 51, Ring 14
MANITOBA, CANADA.
þessa lands eru fyllilega færir
um að sjá sér og sínum borgið.
Eg geri ráð fyrir að þetta.megi
heimfæra upp á alla nýbyggja
þessa lands, og þá ekki síst
oss íslendingana.
Hvað gæti Canadísku þjóð-
inni græðst við það að vér
gleymdum því af hvaða bergi
vér erum brotnir, eða ef vér
strikuðum út úr huga vorum
helgidóma og auðæfa minning-
ar fortíðarinnar? Sérhver sú
mannvera af íslenzkri ætt, er
hvorki ber glögg kensl á æfin-
týra blæinn í sögu íslands, né
heldur gerþekkir sögurnar og
skáldskaparmálin, er snauðari
en vera ætti. Eg játa það hrein-
skilnislega að það veldur mér
hrygðar að vera ekki eins fim-
ur í notkun íslenzkrar tungu
og æskilegt væri.
Saga þjóðar vorar ætti aldrei
að gleymast. Gruhdvöllur þjóð-
arinnar hvílir á þeirri frelsis-
ást og virðingu fyrir lögum
er einkendi vorar fyrstu og
elstu stofnanir; hetjulund og
sjálfstraust fleyttu þjóðinni í
gegnum brim og boða and-
stæðra afla á miðöldunum;
viljafesta og trú á eigin mátt
hafa ætíð verið, og eru enn,
ein af megin einkennum þjóð-
arinnar. íslendingurinn lætur
ekki skipa sér á hinn öæðra
bekk. Minna en jafnrétti sætt-
ir hann si gekik við.
Vér íslendingar eigum bók-
mentir sem skara fram úr bók-
mentum annara þjóða. Sögurn-
ar hafa orðið oss samferða í
þúsund ár og vér unnum þeim
enn. Engin þjóð tekur vorri
þjóð fram í ljóðagerð og hún
er heldur ekki einskorðuð við
hina svokölluðu Gullöld íslend-
inga, eða nokkurn annan á-
kveðinn kafla í sögu þjóðar
vorrar, því enn syngja íslenzku
skáldin ódauðleg ljóð út úr
hjarta sínu. Hér vor á meðal
í þessu landi hafa alið aldur
sinn skáld, er að fegurð og stíl-
þrótti jafnast á við stærste
listamenn hins liðna tíma. Alla
þessa auðlegð liðinna alda ber
oss að varðveita eftir mætti.
Þetta er ekki auðvelt efni.
og mér skilst að þær, hinar
ýmsu stofnanir er unnið hafa
að því að viðhalda Islenzkri
menningu og íslenzkum sögu-
minjum verðskuldi almennari
stuðning en þær fram að þessu
hafa* orðið aðnjótandi.
Eg kem þá aftur að aðal-
umtalsefninu, það er að segja
Canada. Eg vék að því áðan
að íslendingar væri menn er
standa vildu á sínum eigin
merg. Þeir eru ekki .líklegir
til þess að gangast undir það
af fúsum vilja að verða brædd-
ir upp í hinni fyrnefndu deiglu.
þar til þeir verða óþekkjanlegir
frá öðrum mönnun*. íslend-
ingar, sem einstaklingar munu
enn um ókomna tíð tryggja
einstaklingeðli sínu fulla viður-
kenningu.
Vér erum að skapa í Canada
samfelda þjóð. Göngum út frá
því, að vér höfum hér við hendi
hrúgu af steinum með mis-
munandi litum, þar sem hver
Iltur út af fyrir sig táknar á-*
kveðið þjóðarbrot í þessu landi;
lokið hefir verið þegar við und-
irstöðuna og nú er byrjað að
leggja gólfið. Það verður að
vera traust því það á að end-
ast um allar aldir. Aðeins besta
steinlím getur komið til greina.
Um tvær leiðir er að velja. Fyr-
ri leiðin er sú> að mylja alla
steinana .blanda þeim saman
við límið og búa til úr því
slétt og einlitt gólf, ‘hvaða teg-
und litar sem það bæri. Um
síðari leiðina er það að segja
að vel gæti kornið til mála að
nota steinana. með öllum sér-
kennum sínum í skrautlegt,
traustlímt tiglagólf þar sem lit
blöndunin mbyndaði listræna,
samræmis heild. Hvor gólf
tegundin fellur yður betur?
Hvora þeirra munduð þér frem-
ur kjósa í yðar eigin heimili?k
Sé lím það er nota %kal til
sameiningar hinum ýmsu þjóð-
arbrotum í Canada unnið úr
gagnkvæmum skilningi og góð-
vilja, þá er ekki um að villast
að betra sé fyrir Canada og
sérhvert þjóðarbrot að halda
trygð við eigin arf, því með
því auðgast hver þjóðflokkur
um sig jafnframt því sem Can-
adiska þjóðin auðgast að sama
skapi.
Berum virðingu fyrir ætt-
stofni vorum og arfi, verndum
söguminjar hans og sæmum
þessa ungu þjóð í vöggugjöf
með því lífrænasta og göfug-
asta sem vér eigum í hjarta
voru og sál, því, sem
verið hefir leiðarsteinn fólks
vors á liðnum öldum. Með
þeim hætti einum, getur
oss auðnast að leggja fram
vorn skerf á altari hinnar Can-
adisku þjóðar, skerf er sam-
boöinn sá þjóðinni og oss sjálf-
um, án þess að selja af hendi
nokkur »þau verðmæti er hjarta
voru standa næst.
J. T. Thorson
ENN FRÁ BLAINE WASH.
17. júlí s. 1. varð öldungurinn
Magnús Jónsson frá Fjalli átt-
ræður. Var þess minnst að til-
hlutun Fríkirkjusafnaðar með
samsæti er honum (þ. e. M.
J. fr. Fj.) var haldið í sam-
komusal nefnds safnaðar að
kveldi þess dags. Fyrirfram á-
kveðin skemtiskrá voru söng-
ur og ræður. Söngfólk safnað-
arins söng tvisvar. Frú Ninna
Stevens söng einsöng, og fjór-
ir karlmenn höfðu samsöng.
Til alls var vandað og tókst
söngurinn vel. Þeir sr. Fr. A.
Friðriksson og Sig. Skáld Jó-
hannsson frá New Westmin-
ster fluttu afmælisbarnjnu
frum-ort kvæði — eftir sjálfa
síg auðvitað. Ákveðnar ræður
fluttu sr. A. Kristjánss. frá Se-
attle, Jón Veum, M. G. John-
son og M. J. Benedictson. Auk
þess töluðu þessir: sr. Fr. A.
Friðriksson, Kristinn Goodman
og Þorgeir Símónarson. For-
seti safnafSarins hr. Jón Berg-
man stýrði samsætinu og af-
henti öldungnum ofurlitla pen-
inga gjöf frá vinum þeirra
hjóna. Magnús Jónsson þakk-
aði fyrir sig og konu sína—
kvaðst nú stirður orðinn að
hugsa, en stirðari að tala, og
bað hr. M. G- Johnson að lesa
fyrir sig ávarp er hann hefði
skrifað í tilefni af þessu sam-
sæti, sem hann kvaðst hafa
komist á snoðir um að stæði
til. Varð hr. Johnson við þess-
thi bón öldungsins. óþarft er