Heimskringla - 19.08.1931, Blaðsíða 5

WINNIPEG 19. ÁGÚST 1931
HEIMSKRINLA
5. BLAÐSÍÐA
yrða og eftir tækifærunum tll
þess að laga það og smíða úr
því.
En það eitt er víst að allir
sannir menn eru sífeldum breyt
ingum undirorpnir frá vögg-
unni til grafarinnar.
Þegar eg var barn átti eg
heima við sjó. Malarkampu
hár var fyrir ofan fjöruna og
huldi útsýnið til sjávarins það-
an sem bærinn var. Mér sýnd-
ist himininn vera stór skál- sem
hvolfdi yfir öllu landinu— það
er að segja yfir öllum heiminum
því ísland var allur sá heimur
sem eg gerði mér grein fyrir og
íslenzka þjóðin var alt mann-
kynið.
Mig langaði til þess að kom-
ast niður á malarkampinn til
þess að geta þreifað á himnin
um, þreifað á þessari stóru skál,
s$m hvolfdi yfir allri veröldinni
— og vita hvort hún væri úr
gleri, leir eða hverju? Vita
hvort skýin væru þar eins og
nokkurs konar útflúr eins og
rósirnar á stóru þvotta-skálinni
hennar móður minnar. Eg lét
engan vita af þessari hugsun
Svo var mér leyft það einn góð-
an veðurdag að fara niður á
malarkampinn, en þá sá eg
það, mér til mikilla vonbrigða,
að barmarnir á stóru skálinni
voru hinu megfn við sjóinn.
En eg hélt áfram að hugsa
eins og barn- eg hugsaði enn
þá að ísland væri allur heim-
urinn og íselndingar alt mann-
kynið.
Og ennþá minnist eg þess
hversu eg leit niður á frakk-
nesku sjómennina- sem komu
til íslands — jafnvel eftir það
að eg var orðinn stáipaður
dre^igur. Mér fanst í einlægni
eins og þetta Frakkland og öil
önnur lönd hlytu að vera ein-
hver hálfgerð eyðisker úti í
sjónum með fáeinum mann-
ræflum ósköp langt fyrir neð-
an íslendinga; landið mitt os
þjóðin mín var eiginlega öl!
tilveran.
Og svo kom eg vestur um
haf — og þó eg hefði þá hug-
mynd um að eitthvað gott gæti
komið frá Nazaret — eitthvað
væri varið í aðrar þjóðir og
önnur lönd, þá fanst mér samt
ísland eina landið, sem í raun
réttri væri nokkurs virði og ís-
lenzka þjóðin öllum öðrum þjóð
um æðri og fullkomnari. ís-
lenzk tunga var mér þá eina
málið, sem mál gæti kallast,
alt annað fanst mér vera ein-
hverskonar hrognarmál.
Og mér fanst í einlægni að
allir íslendingar hér í álfu ættu
að mynda sér nokkurs konar ís-
lenzkt ríki út af fyrir sig —
nokkurs konar nýja ísland, þar
sem saman söfnuðust allir
menn og allar konur af íslenzk
um ættum; bygðu utan um
þetta litla ríki sterkan og há-
an kínamúr, sem ekkert kæm-
ist yfir; héldu sér algerlega
einangruðum um aldur og æfi.
Mér fanst það nokkurs konar
synd á móti heilögum anda ef
íslenzkur piltur laut svo látt
að kongvast enskri stúlku eða
ef íslenzk stúlka féll svo djúpt
að giftast enskum manni
Og þessa skoðun reyndi eg
að útbreiða og verja af öllum
mætti — taldi það skyldu mína
— og mér fanst hver sá maður
vera annaðhvort eitthvað geggj-
aður eða vefuiegur föðurlands
svikari og óþokki, sem ekki leit
á þetta mál eins og eg. Svo
heimskuleg sem þessi skoðun
var, hélt eg henni samt fram í
allri einlægni. Og eg veit það
með vissu að þeir voru margir
sem þannig hugsuðu.
Mannlegar tilfinningar eru
einkennilegar. Við skiljum þær
ekki; við skiljum ekki okkar
eigið sálarlíf; við vitum ekki
hvernig á því stendur að okk-
ur getur þótt svona innilega
vænt um landið, sem við fæð^-
umst í og sérstaklega vissar
stöðvar þess.'Og það fer ekkert
eftir verulegri fegurð þessara
vissu stöðva ef miðað er við
almennan mælikvarða. Maður-
inn- sem fæddur er austur í
Flóa eða í Örævum elskar
fenið og hrjóstrið þar eins heitt
og innijega eins og Borgfirðr
ingurinn elskar hina frjóu og
dýrðlegu dali á bernsku stöðv-
um sínum.
Það sem kallað er ættjarð
arást er nokkuð sem enginn
skilur, en hún er sterk hjá ís-
lendingum. Þegar öllu er á
botninn hvolft, elskar líklega
engin þjóð landið sit.t eins heitt
og Islendingar.
Hún er merkileg setningin
hans Ólafs Indíafara; hann seg-
ir að ísiand sé bezta landið,
sem eólin skíni upp á. Hann
hugsar sér að landið sitt sé svo
hátt upphafið vfir sjálfa sólina
að hún verði að beina geislum
-ínum upp á við til þess að þeir
fari í rétta átt til fslands.
Og viðkvæmar hafa þær Ver-
ið hugsanir Steingríms Thor-
steinssonar þegar hann orti
hetta:
‘Svo traust við ísland mig
tertgja bönd
að trúrri ei binda son við móður
g þótt eg færi yfir fegurst lönd
ag fagnað yrði mér sem bróð-
ur,
mér yrði gleðin aðeins veitt tn
hálfs,
\ ættjörð minni nýt eg fyrst
mín sjálfs;
har elska eg fiest, þar uni eg
bezt
við land og fólk og feðratungu.’"
Oft og fagurlega hefir verið
mælt fyrir minni íslands bæði
í bundnu máli og lausu. En
minnin hljóta að breytast eftir
bví sem tímar líða. Við erum
hætt að hugsa eins og börn og
tala eins og börn. Allar okkar
kínamúrshugsanir eru að hverfa
við erum farin að hugsa og
tala eins og fulltíða menn. Við
vitum að Island er að sumu
leytí merWlegasta land verald-
aripnar; við vitum að íslending-
ar eru dýrðlegum gáfum gædd-
ir; en við vitum það líka nú
að fleiri lönd eru til og að ís-
lendingar eru ekki alt mann-
kynið; við vitum það síðan við
órum að hugsa eins og fulltíða
menn að stóra skálin—himin-
inn, bæði með sólinni og skýj-
unum — hvolfist yfir öllum
löndum sámeiginlega og að
sömu tilfinningar lifa í sálu
einstaklinganna hvar á jörðu
sem þeir eru. Allar fjarlægðir
eru og eiga að hverfa; öll ein-
angrun að úreltast; algerð sam-
tök og samvinna að leggja und-
ir sig gjörvallan heiminn.
Hvað er þá hæfilegt og senni-
iegt minni íslands -samkvæmt
þessum breytingum — síðan
við hætturn að hugsa eins og
börn og fórum að hugsa eins
og fulltíða menn?
Ekki dettur mér í hug að fara
að þylja upp fyrir ykkur sögu
landsins og þjóðarinnar; gamla
cólkið þarf þess ekki, það kann
hana; unga fólkið 'skilur hana
ekki og vill ekki heyra hana.
— Hér er flest gamalt eða fuil-
orðið fólk, fátt af því unga.
Eg þarf ekki að halda ykkur
leiðum í sætunum til þess að
hlusta á það, sem þið vitið.
Við vitum *það öll að ísland er
að mörgu leyti allra landa full-
komnast;' það á himneskast-
ar sumarnætur, dýrðlegust
Norðurljós, * tignarlegust fjöll,
tærastar lindir, dásamlegustu
fossa, heilsusamlegast vatn og
lífríkast loft; auðugastan sjó og
fegurstar eyjar — jafnvel dá-
samlegast grjót, sem sníða má
og sniíða úr lífneski jafnt sem
iífenda bústaði. Við vitum það
öll að ísland á hljómfegursta
fugla- tryggasta hunda- listgeng-
asta hesta og fegursta sauðl
Við vitum það ekki síður að þar
hafa fæðst og lifað allra manna
gáfaðastir og bezt skapaðir
menn; allra kvenna tápmestar
og tryggastar konur. Þar hafa
þau Sannleikur konungur og
j Saga drotning kosið ríki sínu
j hásæti; þar og þaðan hefir
drottinn skapað sálríkust skáld.
Við vitum það enn fremur
að j.ísland hefir að minnsta
kosti þrisvar sinnum lýst öli-
um heimi eins og björt stjarna
eðá eldstólpi á .eyðimörkinni.
Út frá meginlöndunum fyrir
ströndum þeirra úti í ólgandi
hafinu á skerjum eru bygðir vit-
ar til þess að lýsa og leiðbeina
farmönnum og verja þá vilium
og hættum. fsland er eins og
nokkurs konar sker í ólgandi
heimshafinu; þar lýsti bjartur
viti bókmentanna á þeim tíma
þegar þær þektust ekki með
öðrum þjóðum. Þegar aðrar
þjóðir höfðu glatað sálu sinni
geymdi ísland sinn heilaga
anda og blés honum síðar í
nasir annara þjóða til þess að
tkapa þeim sál af nýju.
Þegar öldur blóðs og bölv-
unar flædd uyfir alla veröld-
ina frá 1914 til 1918 og myrk-
ur sorga og hörmunga huldi
dag og sól, þá skein á íslandi
bjartur viti friðar og öryggis.
Og nú þegar heljarhrammur
atvinnuleysis og hungurdauða
legst kolsvartur og kvíðaskap-
andi yfir lönd og þjóðir, þá
skín á íslandi bjartur viti starfs
og allsnægta. — Já. alt þetta
vitum við öll; eg þarf ekki að
segja ykkur það, — það er
alt sannleikur og út af fyrir sig
glæsilegt minni lands og þjóð-
ar. En hvað er sannast minni
íslands síðan við fórum að
hugsa eins og fulltíða menn?
Mér dettur í hug spurning skóla
kennarans: “Hvað er hryggur-
>'nn?” spurði hann: “Eg veit
það," svaraði Nonni: “hrygg-
urinn er löng súla samansett
af mörgum litlum beinum; á
öðrum endanum situr höfuðið
en á hinum endanum situm
við’ . Eg býst við að skýringin
á því hvað minnin séu yrði
ekki hjá öllum eins og hjá sum-
um ef til vill lítið betri en hjá
honum Nonna litla. Er það
minni íslands að flytja um það
lofræðu? er það minni ísland-
að biðja því blessunar? er það
minni fslands að yrkja um það
Ijóð? er það minni íslands að
safnast saman þv til heiðurs ein
u sinni á ári? Já, alt er þetta
minni íslands í smáum stíl en
stærsta og dýrðlegasta minnið
er það, að hver einasti íslend-
ingur, hvar sem hann er, haldi
í breytni sinni og líferni hátt
á loft hreinu merki þess; að
nafnið íslendingur haldi áfram
að tákna það sama sem það
nú táknar: — trúverðugur
maður; að við gætum þess
hvort sem við erum mörg sam-
an eða eitt og eitt út af fyrir
sig að heima þjóðin þurfi aldrei
að bera kinnroða fyrir börn
sín í fjarlægðinni; að við fyll-
um aldrei þann flokk, sem með
svikum og fjárdrætti sýgur blóð
og merg samborgara sinna eða
þeirra sem á uggum mansals og
mútugjafa synda hinn óhreina
sjó eins og margir stórfiskar
þessa lands láta sér sæma. Að
hver einasti íslendingur sé
köllun sinni trúr hvar sem hann
er og hver sem hann er, það
tel eg bezta minni íslands.
Heima á ættjörð okkar er
nýafstaðin merkileg hátíð. Hún
hefir borið nafn landsins og
bjóðarinnar um öll lönd verald-
ar. Við þá hátíð hafa íslending-
ar vaxið liundraðfalt. Þessi há-
tíð er líklega þýðingarmesti við
burður í sögu þjóðarinnar síðan
land bygðist. Þar mælti þjóð-
in sjálf svo myndarlega fyrir
minni sínu bæði hljótt og heyr-
anlega, að tæplega var mögu-
legt við að bæta.
Þetta er fyrsti íslendingadag-
Urinn eftir þá miklu hátíð; ættu
ekki að vakna hjá okkur ein-
hverjar alvarlegar hugsanir í
tilefni af því? Ættum við ekki
einmitt nú að gera upp reikn-
ingana og spyrja sjálf okkur
nokkurra alvarlegra spurninga?
tíl dæmis þessara:
Höfum við verið eins trúir
íslendingar og vera ber? Höf-
um við látið það sjást í fram-
komu okkar að við séum hætt-
ir að hugsa eins og börn og:
farnir að hugsa eins og full-1
tíða menn ? Hefir okkur skilist |
það að sá er trúastur íslending-
urinn, sem sannastur er heims-
borgarinn; ginangrunarhugsun-
in var barnahugsun; heildar
hugsunin er hugsun hins full-
tíða manns. Höfum við tekið
saman höndum í öllu, sem okk-
ur íraun réttri greindi ekki á
um? Höfum við verið samtaka
allstaðar þar, sem samtök voru
sjálfsögð?
Því miður verðum við að-
svara þessu neitandi. Við höf-
um reynt að troða skóinn hver
af öðrum. Við höfum rifi3t
heilu og heitu rifrildi. Ekki svo
að skilja að eg telji rifrild æfin-
lega ljótt; nei, sá er ekki ær-
legur eða sannur ísiendingur,
sem ekki kann að rífast, en rifr-
ildið verður að hafa tvo fæt-
ur á að standa: vit og sann-
girni. Okkar stóra synd er í
því fólgin að við rífumst stund-
um aðeins til þess að rífast:
rífum§t af afbrýðissemi. stífni
misskildu stolti eða drambi;
þverúð og þrákelkni. Það er
mannsbragur að því að rífast
þegar rifrildis er þörf. Sá væri
þjóðarskömm, sem ekki kynni
að rífast. En við eigum að geta
rifist með viti og sanngirni um
það, sem sannfæring okkar
heimtar. og tekið saman hönd-
um á öðrum sviðum. Það hör-
um við ekki látið okkur lær-
ast.
Eg las nýlega frétt í blaði:
eldur hafði kviknað í bæ á
Þýzkalandi; símað var frá tveim
ur stöðum til slökkvistöðva —
sínum staðnum til hvorrar.Menn
komu frá báðum stöðvunum á
sama tíma. Um það urðu undir
eins deilur hvor slökkvideildin
ætti að slökkva. Rifrildið
harðnaði þangað til mennirnir
beindu vatnsprautum hvorir á
aðra og hlédu því áfram þangað
til bærinn var bruninn til kaldr?
kola.
Svona höfum við íslendingar
verið; við höfum troðið og rifið
hver annan niður eftir mætti,
jafnvel f'þeim málum þar sem
við hefðum átt. að taka saman
höndum. Eigum við að halda
því áfram? Eigum við að hella
ísköldu andlegu jökulvatni hver
á annan þangað til bústaður
allra okkar mÖguleika eru
brunnir til kaldra kola í eldi
haturs og hefnigirni ?
Eg var nýlega á ferð hér
norður í bæ, leið mín lá eftir
Ross Ave. Það var áður fyr
aðalstræti íslendinga; þar voru
bústaðir þeirra margra. Eg
staðnæmdist þar, sem Ross og
Isabel mætast. Eg horfði þar
á gamla byggingu; mér fanst
eg verða að tefja þar stundar-
korn til þess að kalla fram
í huga minn gamla daga. Þessi
bygging hét einu sinni North-
west Hall. Það er gamall sögu-
staður meðal íslendinga; þar
grétu þeir og glöddust svo tug-
um ára skifti.
Mér fanst eg vera kominn á
fornhelgan stað; eg mundi eftir
svo mörgu, sem þar hafði
gerst. Eg varð gagntekinn af
tilfinningu, sem ómögulegt er
að lýsa. Hvað þetta veglega
hús var orðið hrörlegt! hvað
það minti mig á okkur gamla
fólkið sem grét og gladdist
saman fyrir fjórðungi aldar.
Húsið safnaði eða framleiddi
í huga minn sögu Vestur-ís-
lendinga í heild sinni. Mér
sýndist það eða fanst eins og
heljarstór, hvítgrá og veður-
barin höfuðkúpa. gluggarnir
| eins og geigyænlegar, opnar
j augnatóftir en dyrnar eins og
j tröllslegur munnur og eyru.
j Borð voru negld fyrir nokkurn
j hluta glugganna alveg eins og
! þessi stórfengilega höfuðkúpa
veigraði sér við að stara beint
út í veröldina eins og hún er
eða að láta horfa í alopin augu
sér. Og mér fanst eins og ein-
hver sterk og stór sál eiga
heima í þessu mikla höfði. Mér
fanst sem þar hefðu, runnið sam
an í eitt sálir allra hinna, fram-
liðnu íslenzku manna og kvenna
sem þar höfðu glaðst og grát-
ið — sálir hinna burtsofnuðu
Vestur-íslendinga. Og mér
fanst eins og augnatóftirnar
fyllast lifandi-augum og horfa
beint á mig; og mér fanst sem
dyrnar verða að mælandi munni
sem tala^i á þessa leið:
“Hér býr andi okkar, hinna
framliðnu íslendinga; héðan
talar sál okkar einum munni,
hér áttum við saman ílt og gott
hér fylgdi okkur bæði gæfa og
ógæfa. Þegar við vórurii hér
lifandi hugsuðum við eins og
börn. töluðum við eins og börn
og breyttum við eins og börn.
Nú talar sameinuð sál okkar
allra til ykkar allra og biður
ykkur að hugsa, tala og breytá
eins og fulltíða menn. Getið
þið nú ekki, eða viljið þið ekki
á þessari fyrstu hátíð eftir
þjóðhátíðina miklu stíga á
stokk og strengja þess heit að
upp frá þessum degi skuli það
verða kappsmál ykkar og trú-
arjátning að verða föður —
og móður betrungar? að upp
frá þessum degi skuluð þið
vinna saman á þeim svæðum,
þar sem þið, getið átt samleið,
án þess að sannfæring sé seld
eða látin í þeim málum, sem
ykkur greinir á um?
Getið þið ekki nú þegar kom-
ið saman úr öllum flokkum og J
talað einarðlega, en bróður-!
lega um allar ykkar sakir; gert j
upp alla gamla reikninga flokka I
dráttarlaust, stórmenskulaust,
ílskulaust, kesknislaust og stífn
islaust?
Ef þið getið það eða viljiö
það, þá verður bjart yfir leið-
um okkar; þá er kveikt ó-
slökkvandi ljós framtíð ykkar
og þá er flutt lifandi dýrðlegt
fslands minni.”
Eg vildi að við gætum öll
safnast saman á þessum forn-
helga stað og orðið snortin af
fcömu tilfinningum og eg var
í þetta skifti.
Eins og íslendingar geymdu
sál sína í myrkri miðaldanna
og blésu lifandi anda í aðrar
þjóðir, sem þá dóu; eins og
ísland var heimkynni friðar
og blessunar þegar allur um-
lieimurinn svo að segja framdi
sjálfsmorð eins óska eg þess
að íslendingar megi nú verða
brautryðjendur þeirra breytinga
í mannheimi, sem skapi hon-
um nýjan himin og nýja jörð.
Hamingja fylgi íslandi og
íslenzku þjóðinni.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Þá hló hinn ungi maður
Og hlustaði ei á.
En hlýlega hann mælti:
Ó, kom þú að sjá.
Eg kehni þér að synda:
Það kunna þú mátt.
Og kunnings skap að mynda
Því skulum við brátt.
Þá roðnaði stúlkan.
En rétti sína hönd.
Þau reikuðu tvö ein
Um þessa fögru strönd.
Og fóru út í vatnið,
Við frumskóginn þar.
Svo fóru þau að synda
Og skvampa í þeim mar.
Svo komu þau úr baðinu
Og oft eftir það;
Þau ástfólgin hittust
Á þessum fagra stað.
Og mamma hennar sagði:
Ó, mundu að vera góð.
Og menn eg veit þú forðast-
Mitt tárfagra jóð.
Endurminningar
Eftir Fr. Guðmundsson.
TVÖ KVÆÐi
eftir Jón Kernesteð.
HAGYRÐINGURINN
Hann orti marga vísu.
Hann unni sinni þjóð.
Hann átti samt í kröggum
Og févana stóð.
Með hrygðar svip á enni
Og hrösun í lund:
Hann hrökk eins og af draumi
Við síðasta blund.
Hrökk hann við. Og eilífðin
Upp runnin var.
í annarlega heima
Hann forlög sín bar.
Og þaðan gat hann litið
1 leiðangri fyrst: *
Það líf, sem þó ei hafði
Neitt grætt eða mist.
* * •
HÚN KOM UTAN AF LANDI—
Hún kom utan af landi,
Svo fögur gæf og góð
Hún gekk að fjörusandi
Og léttklædd þar stóð.
En þá kom ungur maður
Og bauð henni í bað. —
Mér bannað er að fara
Með karlmanni — í það.
Frh.
Við nafni minn gatum ekki
slitið okkur frá Akureyri fyr
en seint næsta dag og ekki vór-
um við komnir nema á miðja
leið norður að Möðruvöllum
þegar farið var að dimma, og
þá mundum við fyrst að Hörgá
var á leiðinni og gat máske
verið bráðókunnugum mönnum
skeinuhætt. Eg fór heim að
koti í Kræklingahliðinni og
spurði til vegar. Mér var sagt
að ekki væri hægt að villast að
Möðruvöllum, þegar eg kæmi
uppá Moldhaugnahálsinn, þá
liti höfðingjasetrið út einsog
flagsandi Ijósviti þó á nóttu
væri. Með það fór eg. í kol-
svarta myrkrinu vorum , við
komnir að Hörgá, hestarnir
höfðu ráðið ferðinni og ratað
götuna, og nú var ekki nema
lítill spölur eftir heim á stað-
inn. En hvað var nú þetta við
heyrðum að hestarnir sem við
rákum voru farnir að frýsa eins
og þeir væru á sundi. og við
þurftum effki lengi að bíða,
hestarair sem við riðum hröp-
uðu fram af marbakka á hrok-
bullandi sund. En það var ekki
nema stuttur spölur, þá vór-
um við kominr að landi hinu-
megin en það var hár bakki
sem hestarnir komust ekki upp
á. Nú vandaðist málið. Ekki
veit eg hvort við réðum eða
hestarnir. en farið var undan
straumnum norður ána, en þá
sáum vil gfilla í lausu hestana
uppá bakkanum. En aumingja
eiðhestarnir með okkur á bak-
ínu. Litlu norðar komust þeir
með okkur uppúr hyldýpinu.
Við hlógum kuldahlátur eg held
til þess að vera heyrnar vottar
að því að við værum á lífi.
Seinna fréttum við að gamlar
götuslóðir liggja þarna að ánni
líklega frá tíð Guðmundar ríka,
en síðan hafði áin breitt far-
veg sínum og var nú vaðið
nokkru sunnar, og áin ekki
dýpri en hesti í hné. Nú skut-
um við á fundi með okkur
við nafni minn, til þess að ræða
það mál hvert við ættum að
voga það að fara mittisvotir
heim í Möruvelli í dýrðina og
Ijóshafið, eða fara nú að leita
uppi bóndabæ og fá okkur
þurkaða og pressaða. En þá
komu tveir aðrir menn á fund-
inn, skólapiltar íem voru að
spássera í góða veðrinu þó
dimt væri. Þeir höfðu verið
þarna næsta vetur áður og
voru því öllu kunnugir, og tóku
okkur strax að sér eins og
vngri bræður. Fundi var slit-
ið og við fórum heim. Þeir
hjálpuðu okkur til að losast
við hestana, báru með okkur
fata bögglana, komu okkur inn
i sveínloft, gáfu okkur inn og
báru á okkur og hættu ekki
fyr, en þeir vóru búnir að gera
úr okkur laglega skólapilta,
sem allir kepptust um að heilsa,
Frh. á 8 bls.