Heimskringla - 26.08.1931, Side 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSK.RINLA
WINNIPEG 26. ÁGÚST 1931
—
^Tmmskringla
StofnuB 1886)
Bfmur út á hverjum miOvikttdegi.
Elgendur:
THE VIKINO PRESS. LTD.
153 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talximi: 86537
VerS blaðsins er $3.00 Argangurinn borglat
fyrirfram. Ailar borganir sendlst
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Vtanáskrift til blaOsim:
Manager THB VIKING PRESS LTD.,
853 Sargent Ave.. Winnipeg.
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til rilstfórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
SS3 Sargent Ave., Winnipeg.
■'Helmskringla" is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
658-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG 26. ÁGÚST 1931___
MESTA AUGLÝSINGA LAND HEIMSINS
Eftirfarandi grein birtist nýverið í rit-
inu Artist and Advertiser og er skrifuð
af bandarískum manni Ray Long að
nafni.
“Soviet stjórnin á Rússlandi auglýsir
meira en nokkur önnur stjórn eða stofn-
un hefir nokkru sinni gert. Hún auglýsir
hugsjónir sínar, þjóðfélagslegar, póli-
tízkar og hagsmunalegar viðskiftavinum
sínum. Og viðskiftavinirnir eru íbúar
Rússlands, 160 mlijónir talsins. Stjórnin
auglýsir hugsjónir sínar hverja einustu
mínútu úr hverjum einasta degi. Hún
gerir það með götuauglýsingum frétta-
blöðum, tímaritum, radíóum. hreyfimynd
um og jafnvel á almennum samkomum.
Út um alt Rússland verða götuauglýs-
ingar fyrir augum manna. Og það eru
ekki auglýsingar af eldavélum, eða sápu,
sem gerir hörundið mjúkt og bjart. Það
er komunisminn, sem verið er að aug-
lýsa. Bóndanum er sagt, hvers góðs
hann megi vænta af því stjórnskipu-
lagi. Hann er jafnframt af og til mint-
ur á, að “ef hann ekki vinni. skuli hann
ekki mat fá.’’ Og það er meint bókstaf-
lega. Og það er ein ástæðan fyrir því,
býst eg við, að atvinnuleysi er ekkert á
Rússlandi. Þar meira að segja skortir
vinnuafl.
Mestur hluti vinnulaunanna er borg-
aður með viðurværismiðum(ration cards)
En verkamaðurinn getur þó fengið í pen-
ingum 75 til 300 rúplur út á þá á mán-
uði hverjum og fer það eftir stærð fjöl-
skyldunnar. Kunna allir annara þjóða
menn afarilla þessum borgunrskilmál-
um, sem eg talaði við. ' /
Á veggjum viðskiftahúsa eru stórar
auglýsigar. Ekkert af þeim eru iðnað-
arvöru auglýsingar. Þær eru festar upp
af ýmsum þjóðfélagsstofnunum,. svo sem
verkamanna- bænda- eða hermannafé-
lögum. Og það sem auglýst er, er hverju
“fimm ára áætlunin” lofar.
Öll fréttablöð og tímarit á stjórnin á
Rússlandi. Auðvitað á stjórnin þar rétt
að segja hvert einasta fyrirtæki. En eftir
lit með blaðaauglýsingum er strangara
en með öllum öðrum auglýsingum.
En svo er víðvarpið. Mér kom það
þannig fyrir sjónir, sem þar væri um
áhrifamesta auglýsinga-miðil stjórnarinn-
ar að ræða. Á öðru og þriðja hverju
götu homi eru hljómberar (loud speak-
ers) í borgunum Moskva og Leningrad.
Það stendur því á sama hvar þú ert
staddur, eða hvert þú ferð, þú heyrir
víðvarpið allan sólarhringinn út klingja
í eyrum þér. Og efnið sem um er rætt
í því, er kommúnisminn, alt sem með hon
um mælir, eða skýringar á því, sem mið-
ur hefir farið, eða sögur af fimm ára
áætluninni o. s. frv. Þetta hljómar þér
í eyra þegar þú kemur á fætur um
morgna og það skilur ekki við þig fyr
en þú er sofnaður á kvöldin.
Á móti stjórninni má ekkert segja.
Ef andstæðingur hennar færi t. d. að
andmæla eða finna að starfi hennar í
víðvarpi, yrði hann tafarlaust skotinn. Eg
hugsaði til stjórnarandstæðinganna í
þinginu okkar (Bandaríkjunum).
Rússneska stjórnin er óbilgjörn. En
hún er ákveðin og veit hvað hún vill.
Og eg fría henni ekki vits. Eg var hvorki
hlyntur eða mótfallinn stjórnskipulaginu
á Rússlandi, er eg kom þangað. Og eg
er það ekki ennþá. En eg fór þaðan
sannfærður um það, að það ætli að hepn-
ast þar og eigi þar framtíð í vændum.
En eg er viss um að það blessast ekki í
Bandaríkjunum. Og eg væri stórefins um
að það hepnaðist á Englandi. Sannleik-
urinn er sá, að eg efast um að það þrif-
ist riokkur staðar, nema ef vera skyldi
í Kína og á Indlandi. Það er ekkert vafa-
mál f mínum augum, að “fimm ára á-
ætlunin’’ hefir ekki nándar nærri því
hepnast í öllum greinum. En það þarf
þó engin að láta villa sér sýn. Það sem
var að, var að of miklu var lofað.
Heima í Rússlandi, er við það kannast,
að aðeins 67 þrósent hafi komist í verk
af því, sem gera átti á s. 1. ári. Útflutta
varan hrökk ekki fyrir meiru en þessu*
af kostnaðinum. Og skoðun mín er sú,
að Rússar geri vel, ef þeir framkvæma
50 proósent af því sem þeir ætluðu að
gera, eða ljúki við “fimm ára áætlunina’’
á tíu árum. Geri þeir það. tel eg þá hafa
gefið heiminum gott eftirdæmi í hvern-
ig ráða eigi fram úr fjárhagsvandræðum
þjóða, því Rússland er eins illa statt í
því efni og n®kkurt land getur verið.
En hvað sem efndum á._ fimm ára á-
ætluninni líður, er það skoðun mín, að
kommunista skipulaginu sé borgið á
Rússlandi. Þjóðin er orðin vön því nú
og mundi finna meiri agnúa á hverju
öðru þjóðskipulagi sem tekið væri upp,
en því, sem hún á nú við að búa. Og
mér virðist við loka augum alt of mikið
fyrir því, sem nýtilegt er í kommúnis-
manum. Eg er ekki viss um nema að
sumt í honum snerti meira sjö ára dreng-
inn minn en það sem eg er að kenna
honum. Við viðurkennum þjóðeign á
vissum sviðum. Rússar viðurkenna hana
á öllum sviðum. Hver veit nema börnin
okkar skoði hana heppilegri í víðtæk-
ara skilningi en við gerum?
í hinum vestlægu löndum væri eg
ekkert hissa á þó þetta atriði kommún-
ismans yrði nálgast í framtíðinni. En
annað í honum eins og hann er nú á
Rússlandi, á eg ekki von á að hér blómg-
ist’’.
HIÐ HEILNÆMA VATN.
Ræða flutt í kirkju Sambandssafnaðar
á Lundar við fyrstu guðsþjónnstu eftir
flytning og viðgerð á kirkjunni af séra
G. Árnasyni. Ræðan er prentuð eftir
tilmælum nokkurra áheyrenda.
Þetta vatn rennur út á austurhérað-
ið og þaðan ofan á sléttlendið, og þegar
það fellur í Dauðahafið, í salt vatnið,
verður vatnið í því heilnæmt—Esek. 47:8.
Það rit biblíunnar, sem þessi orð eru
tekin úr, spádómabók Esekiels, var rituð
í útlegð. Höfundur þess var hertekinn
maður, sem ásamt tíu þúsund öðrum
herteknum mönnum hafði verið fluttur
frá Gyðingalandi austur til Babýlon árið
597 f. k. Þar starfaði hann í tuttugu
og sjö ár meðal þess hluta þjóðar sinn-
ar, sem í útlegð var. Það sem einkum
einkennir spádóma hans er djörf og
mikilfengleg hugsjón um nýtt musteri,
er í framtíðinni átti að byggjast í Jerú-
salem. Líkingarnar. sem hann notar, þeg-
ar hann er að lýsa þessu musteri fram-
tíðarinnar, eru þrungnar af óbilandi trú
á framtíð þjóðarinnar. og þótt hann tali
ekki sjaldnar með orðum prestsins, sem
elskar margbreytta og hrífandi helgisiði,
en með orðum spámannsins, sem að sjálf-
sögðu metur meira hreinleik og göfgi
hins innra lífs en ytri viðhöfn, er hann
samt fyrst og fremst spámaður — hann
hefir trú spámannsins og bjartsýni.
Til þess að skilja til fulls líkinguna um
hið heilnæma vatn, sem átti að renna
undan vegg musterisins, verðum vér að
gera oss nokkra grein fyrir landslagi á
þeim stöðvum, er hann var að tala um.
Landið er hrjóstugt fjallaland, sundur-
grafið af þröngum döium og giljum, sem
í þurkatíð eru vatnslaus. ^3kamt í burtu
til austurs og suðurs tekur við eyðimörk,
sem liggur meðfram Dauðahafinu endi-
löngu. Vatnið í Dauðahafinu er svo salt.
að ekkert líf getur þrifist í því . Það var
yfir þetta land, sem hið lífgefandi, heil-
næma vatn átti að flæða. Og svo ferskt
og hreint átti það að vera, að jafnvel vatn
ið í sjálfu Dauðahafinu átti að verða
’heilnæmt, >er það rynni í það.
Vér. tölum iðuiega um andlega strauma.
vér líkjum mörgum hreyfingum mann-
lífsins við streymandi vatn. Eins og
allur gróður hlýtur að visna og jörðin
að verða að eyðimörk, þar sem vatn
skortir til lengdar, svo visnar hið and-
lega líf nema að heilnæmir straumar nái
að leika um það og færa því næringu.
Líkingin er orðin svo algeng að .vér
notum hana margoft án þess að gera
oss grein fyrir því, sem í henni felst.
Þessi kirkja, sem vér erum saman
komin í nú og erum að taka til notkunar
á nýjum stað, var einmitt bygð vegna
þess, að nokkrum mönnum og konum í
þessari bygð fanst þörf á þvf að nýjum
andlegum straumi væri veitt hér inn.
.
Það er satt, að sá hópur var ekki stór,
en slíkt er ekki neitt nýtt, því þeir eru
ávalt í minni hluta, hvar og hvenær sem
er, sem vilja veita nýjum straumum inn
í andlegt líf sitt og annara. Meðal vor
Vestur-ísiendinga hefir hinn frjálslyndi
flokkur á trúmálasviðinu verið fámenn-
ur, svo fámennur, að sumir, sem þó hafa
verið honum hlyntir, hafa efast um, að
það væri ómaksins vert að halda hon-
um við. En eg hygg að þegar saga vor
Vestur-íslendiijfga verður skráð, verði
sá kafli hennar, sem segir frá hinni
frjálslyndu trúarhreyfingu, talinn einn
með merkilegustu köflunum í henni. Það
er mjög auðvelt að láta sér sjást yfir
aðal atriðin í sögu hverrar hreyfingar
og festa augu við það, sem er aðeins
aukaatriði, og svo hefir farið fyrir mörg-
um þeim sem hafa viljað dæma um
þessa hreyfingu. Þeir hafa ekki þótst
geta séð í henni neitt annað en flokk,
sem hafi skift þjóðarbrotinu og orðið
valdandi töluverðrar sundrungar. Auð-
vitað er þetta misskilningur, því að aðal-
atriðið er ekki það að nýr flokkur, sem
hlaut að standa á öndverðum meið við
þann, sem fyrir var, myndaðist, heldur
hitt, að nýr straumur rann inn í líf þjóð-
arbrots vors, straumur, er þeir. sem að
honum stóðu, voru sannfærðir um, að
ætti erindi til vor. Þeir trúðu því, að það
þyrfti að veita nýju, heilnæmu vatni inn
í það dauða vatn. sem hér var fyrir.
Hver sanngjarn og óvilhallur maður,
sem kynnir sér sögu þjóðflokks vors hér
í landi mun líta þannig á hina frjáls-
lyndu trúarhreyfingu. Hún verður þegar
tímar líða skoðuð með stærstu afrekum
þjóðar vorrar í Vesturheimi.
Bráðum eru liðin fjörutíu ár síðan
þessi hreyfing hófst meðal Vestur-íslend-
inga. Og náttúrlega hófst hún þar sem
að þeir voru fjölmennastir, í Winnipeg.
Að vísu gerði svipuð hreyfing vart við
sig á öðrum, stað, í íslenzku bygðinni í
Norður-Dakota, en það var í Winnipeg
sem hinn fyrsti íslenzki únítarasöfnuður
var stofnaður af Birni Péturssyni árið
1890. Minningu þess manns ber að halda
á lofti meira en gert hefir verið, ekki
sízt sökum þess áræðis, sem hann sýndi
í því að stofna frjálslyndan söfnuð meðal
íslendinga í Winnipeg á þeim árum. Það
hefði engum komið til hugar nema þeim,
sem var sannfærður um, að tími væri
kominn til þess að veita nýjum andlegum
straumi inn i trúmál’þjóðarinnar; og til
þess að hefjast handa á því verki, þurfti
áreiðanlega mikla trú á málefnið. Og
ennþá undraverðara finst mér þetta á-
ræði og traust hans hafa verið, þegar
þess er gætt, að hann var þá orðinn ald-
raður maður og hafði ekki, að eg held,
neinn sérstakan undirbúning fyrir það
starf ,sem hann var að taka sér fyrir
hendur.
Það mun hafa verið fáu góðu spáð um
þessa safnaðarstofnum. Fólk, sem var
nákunnugt öllum félagsmálum íslendinga
á þeim árum, hefir sagt mér, að sumir
vinir hans hafi litið á hana eins og hálf-
gert óráðs-fálm gamals manns, er mundi
taka skjótan enda. irú spá hefir ekki
ræzt, og þeir eru víst fáir nú, seiri gera
sér nokkra vön um að hún muni nokk-
um tíma rætast.
Eg ætla ekki að segja sögu hreyfingar-
innar að þessu sinni, heldur aðeins að
benda yður á byrjunina, til þess að þér
sjálf getið borið hana saman við það,
sem síðan hefir skeð. Hreyfingin hefir
breiðst út um flestar bygðir íslendinga
hér í álfu og áhrif hennar hafa náð heim
til íslands. Samt hefir hinn sýnilegi á-
rangur hennar hvergi nærri verið eins
mikill og sá ósýnilegi. Jafnvel þeir sem
hafa barist mest á móti henni, hafa ekki
getað varist áhrifum hennar. Trúarskoð-
anir lang-stærsta hlutans af íslendingum
bæði hér og heima á íslandi eru ekki
sambærilegar við þær skoðanir, sem
voru ríkjandi fyrir fjömtíu árum. Breyt-
ingin er auðsæ, þegar flest af þv,í sem
nú er ritað um trúmál er borð saiman við
það, sem þá var ritað. Eg skal aðeins
nefna eitt dæmi. Hvaða bergmál hald-
ið þér að það fyndi í hugum íselndinga
nú, ef einhverjum dytti í hug að fara að
ræða um útskúfunarkenninguna? Það
má óhætt fullyrða, að hér um
bil öllum stæði alveg á sama
um alt. sem um hana væri sagt,
þeir mundu ekki hafa þolin-
mæði til að hlusta á nokkurt
skraf um hana. Eg tel vafa-
san\t, að það væri unt að finna
íslenzkan, lútherskan prest, sem
vildi taka að sér, að halda
henni fram. En það eru enn
ekki liðin fjörutíu ár síðan að
menn töluðu um hana í mestu
alvöru, og að maður, sem ekki
vildi halda henni fram, var ekki
álitinn hæfur fyrir kennimann-
legt embætti í íslenzkum söfn-
uðum.
Ekki kemur mér til hugar
að halda því fram, að,öll sú
breyting, sem orðið hefir á trú-
arskoðunum íslendinga þessa-
síðustu þrjá til fjóra áratugi,
sé eingöngu þessari hreyfingu
að þakka. Önnur áhrif hafa
líka verið að verki. sem miklu
hafa orkað, straumar hafa
runnið að úr öðrum áttum
fyrst til Islands og svo hingað
vestur til vor. En eg held því
fram, að hin frjálslynda trúar-
hreyfing hér vestan hafs hafi
verið áhrifameiri heldur en jafn-
vel vér, fylgjendur hennar, ger-
um oss grein fyrir, og verði ís-
lenzk kirkja hér enn - við lýði
eftir önnur fjörutíu árin. þá
verða áhrifin miklu auðsærri
en þau eru nú.
Hér í bygðarlaginu hefir starf
semi vor í þessum málum átt-
sér stað um einn aldarfjórð-
ung eða vel það. Á ýmsan hátt
hefir hún verið miklum erfið-
leikum bundin, ekki sízt nú
hin síðustu árin, sökum fólks-
fækkunar í þessu nágrenni. En
ef meta skyldi alt það verk,
sem í hana hefir verið lagt,
alla þá fyrirhöfn, sem sá fá-
menni hópur, sem að henni hef-
ir staðið, hefir lagt á sig, þá
yrði naumast annað sagt með
sanngirni en aó hann hafi haft
trú á málefni sínu og hafi unn-
ið að framgangi þess af fremsta
megni. Að vísu hafa ekki all-
ir verið jafn áhugasamir í þess-
um félagsskap fremur en í
öðrum, en það hafa ávalt verið
í honum bæði menn og konur,
sem hafa unnið með miklum
áhuga og lagt fram krafta sína
heila og óskifta -og þeim mönn
um og konum á hann fyrst
og fremst tilveru sína að þakka.
Það er óþarft að ræða meira
um starf þessa sérstaka safn-
aðar, því yður er það flestum
kunnugra en mér.
Allir, sem nokkurn skilning
hafa á sögu þjóðflokks vors
hér í landi, vita að trúmálin
hafa á alveg sérstakan hátt
runnið saman við andlegt líf
vort í víðtækasta skilningi.
Næstum að segja hver einasti
maður, sem getur kallast and-
legur leiðtogi vor á meðal í
þessi nærfelt sextíu ár, sem
íslendingar hafa búið hér, hef-
ir tekið meira eða minna á-
kveðna afstöðu í þeim. Þetta
er eðlilegt. þegar þess er gætt,
að kirkjumálin hafa verið svo
að segja einu málin, sem vér
höfum haft út af fyrir oss sem
þjóðflokkur. 1 öðrum málum,
t. d. stjórnmálum höfum vér
manna. Hver maður hefir rétt
til að trúa því, sem á bezt við
hans skap eða fullnægir bezt
hans andlegu þörfum. Einmitt
í því er falið trúfrelsið, sem svo
oft hefir þurft að berjast fyrir
og sem oft héfir ekki náðst fyr
en eftir langvarandi hörmung-
ar andlegrar þrælkunar og of-
sókna. En enginn sem vill
vera hreinskilinn, getur hjá því
komist að segja álit sitt hik-
laust um hvaða stefnur sem er,
þegar hann er að reyna að gera
sjálfum sér og öðrum ljóst hvað
sé söguleg sannindi; og eng-
inn á heldur heimtingu á að
hann geri það ekki. Eg held
að það vægasta, sem sagt verð-
ur um trúarlíf og reyndar alt
andlegt líf vort fyrir svo sem
fjörutíu ánim sé það, að það
hafi verið fremur ófrjótt. Á-
herzlan var áreiðanilega ÖII
lögð á það, að halda að mönn-
um gömlum kenningum. Þröng-
ur rétt-trúnaður var drotnandi,
og á efasemdir á hinum arf-
teknu kenningum var litið með
því barnalega skilningsleysi, að
þær værú fjandskapur gegn há-
helgum sannindum, sem vér
af einstakri náð hefðum orðið
hluttakandi í. Þar sem að
slíkur hugsunarháttur ríkir, er
ekki langt frá því að einskonar
“dauðahaf’ líggi yfflr s&lum
mannanna. Því oftar sem eg
renni augum til baka yfir trú-
arbragðafræðslu þá, sem eg
fékk á uppvaxtarárum mínum.
því meira undrast eg yfir þeim
hugsunarhætti, sem af alefli
reyndi að berja inn í hvert
barnshöfuð sæg af úreltum guð
fræðiskenningum — kenning-
um, sem vitanlega höfðu ekki
meira gildi fyrir lífið, sem fyrir
höndum var, heldur en trúar-
hugmyndir forn Egypta eða
Assyríumanna, sem enginn
maður hirðir -neitt um, nema
sem rannsóknarefni í sögulegan
fróðleik.
Hvar og hvenær sem menn
leggja viðjar trúarbragðakenn-
inganna á sálir sínar. hvar og
hvenær sem menn halda að
þeir geti ekki dýrkað guð sinn
án þess að binda sig við eitt-
hvað, sem þeim hefir verið kent,
verður andlega lífið eins og
vatn, sem enginn straumur
rennur í, það staðnar og verð-
ur að “dauðahafi”, sem smám
saman deyðir lífið í sér og um-
hverfis sig. Það er mjög háska
legur misskilningur, að trú og
trúarbragðakenningar séu eitt
og hið sama. Trúin kemur að
innan úr sál mannsis, hún er
traust á uppfyllingu þeirra
hluta, sem maðurinn í hjarta
sínu þráir, og hún gefur hon-
um viljastyrk til þess að keppa
eftir þeim, trúin verður ekki
lærð. hún er máttur en ekki
fræði. Rétt-trúnaðurinn aftur
á móti er ritaður í bækur og
játningar hann er safn af kenn-
ingum, sem verða lærðar, en
eru samt sem áður dauður
bókstafur, han ner hið salta
vatn, sem ekki getur orðið heil-
næmt nema að straumar frjálsr
ar hugsunar renni í það.
Og þessi hreyfing vor hefir
verið einn slíkur straumur.
þótt smár sé. Hann nær ekki
starfað með öðru fólki, sem | enn manni í ökla, en það þarf
vér höfum sjaldnast átt sam-
leið með í trúmálunum. Þess
vegna gat heldur ekkí hjá því
1 ekki mikinn spámann til þess
að sjá, að hann dýpkar og
breikkar. Hann á ekki að mæl-
ast eftir neinni höfðatölu, held-
ur eftir þeim áhrifum, sem
hann hefir á andlegt lff þjóð-
ar vorrar. Enginn réttsýnn
maður neitar því, að þau séu
farið, að nýr trúmálastraumur,
sem nokkuð kvað að. gegn-
sýrði svo að segja alt andlegt
líf vort. Hvenær, sem saga
þess skerfs, sem vér höfum
lagt til íslenzkra bókmenta nú þegar all-mikil orðin og eigi
verður rituð með nokkrum skiln eftir að verða meiri.
ingi. verður ómögulegt að j Þegar við erum nú að taka
ganga fram hjá þeirri stað- til nokunar þetta hús, sem var
reynd, að hin frjálslynda trú- bygt vegna þess, að það var
málarstefna hefir haft ekki þörf á nýjum andlegum straumi
lítil áhrif á skáldskap vorn og hér meðal vor, þá látum oss
aðra ritmensku, alveg fyrir j hafa það hugfast, að á oss hvíl-
utan það, sem um trúmálin ir sú ábyrgð að bregðast ekki
hefir verið ritað.
trausti þeirra, sem hafa fengið
Eg hefi alls enga löngun til, oss það í hendur. Eg óttast
þess að leggja ómildan uom á það ekki. en vér getum aldrei
lífsskoðanir eða trú annara brýnt nógu rækilega fjrrir sjálf-