Heimskringla - 09.09.1931, Síða 5

WINNIPEG 9. SEPT. 1931.
HEIMSKRINLA
5. BLAÐSÍÐA
unum. Augabrýrnar ekki hvass
ar, eða miklar einaípg • til að
bergmála annai*á raddir eða
tákna forneskju, en lögðu yfir-
andlitinu til mjög hóflegann
svip. Nefið á Séra Arnljóti var
mikilfenglegt og eg varð var
við það að margir sem sáu hann
í fyrsta sinni höfðu lítið ann-
að séð en nefið. Það var reglu-
legt konganef eftir því sem
mér innrættist að skilja þau,
en það var líkast því að það
hefði orðið fyrir slysi, því það
var bogið ögn útá hægri síð-
una. en það var hvorttveggja
hæfilega þykt og langt eftir
hæðinni. Nefið fór honum vel
og hreykslaði engann nema
fyrst í stað. Hann var munn-
fríður og andltið allt frítt
nema þá nefið. í þessum kafla
minninga minna, hef eg orðið
óþarflega langorður um útlit
séra Arnljóts. Það eitt var
nauðsynlegt að segja, sem hann
var á þessum tíma óh'kur því
er hann var 9 árum seinna,
þegar eg fór að þekkja hann
fyrir alvöru.
Amljótur heislaði okkur pilt-
um öllum með handabandi
þarna útifyrir skólanum, og að
því biinu tók skólastjóri hann
inn til sín. Við óttuðumst að
skólastjóri gerði hann sér of
vinveittann, en fljótlega fór að
heyrast hávaði frá stofum
Hjaltalíns sem bar þess vitni
að þeir herrar væru ekki á eitt
sáttir um allt. Eftir langann
tíma fengum við piltar orð frá
séra Arnljóti, að vera allir eftir
litla stund staddir inni í þriðja
bekk,r því þar ætluðu þeir að
hafa fundinn. Það var ekki
aðeins allt fólkið á Möðru-
völlum heldur og fjöldi af ná-
grönnum sem þarna var á svip-
stundu samankomið, og fylti
einnig gangin fyrir framan.
Amljóti hafði hlotnast sæti
í kennarastólnum og við kenn-
arapultið til hliðar við hann
á báðar síður, sátu kennaram-
ir, og hafði skólastjóri Jón
bryta sér við hlið, en við piltar
sátum í skólabekkjum og við
skrifpúltin, svo þægilegt var
að hafa fyrir framan sig, og
drepa niður hjá sér þeim helstu
atriðum sem kynnu að gerast.
Annað fólk stóð hvar sem’pláss-
ið leifði, og eins þétt og fé á
garða, og allir með hvest eyru
og athygli, en hjartsláttur og
andardráttur var allur sá há-
vaði sem . heyrðist. Hugsanir.
ráð, hatur, getsakir og kitlandi
forvitni léku um á andlitum
manna eins og skýjafar í þétt-
um vindi eða á fullþroskuðum,
íðandi hveitiakri. Þá stóð séra
Arnljótur upp og aldrei hefir í
mínum augum stærri maður
staðið á fætur, í öllum skiln-
ingi. Það var auðséð að hann
kveið ekki fyrir því að hann
hefði ekki skilð ástandð eða
að hann hefði ekki komið auga
á rétta ráðið. Hann hneigði
sig fyrir fólkinu með góðmann-
legum gletnis svip sem eins og
gaf um leið tilkynna að hér
væri um meinlausan barnaleik
að gera, og að hann ætlaði sér
að sjá um það færi ekki ver
en komið væri. Svo skoraði
hann á pilta að láta einn eða
mest tvo úr sínum flokki skýra
frá því í svo stuttu máli sem
við gætum hvernig með okkur
hefði verið farið síðan við kom-
um á skólann, og höfðum við
áður valið þá fyrir framsögu-
menn okkar málsstaðar, áður
nefndann Björn Björsson frá
Mýrum í Skriðdal, og Magnús
Blöndal bróðir Hannesar skálds
Blöndal, sem um tíma var hér
vestanhafs og aðstoðarmaður
við ritstjórn Lögbergs.
Björn sagði söguna í helstu
atriðum skjótt og skýrt, og að
því búnu áréttaði Magnús okkar
hlið þar sem honum þótti negl-
ingin tvíræðust. Hvað eftir
annað vildu þeir skólastjóri og
bryti taka fram í fyrir okkar
framsögumönnum, en Arnijót-
ur stjórnaði fundi vel, og sagði
þem a geyma sína glæsiiegu
vöru, þangað til hún væri boð-
in. "Næst skýrði |SkóHast;jóri
brytans, og bryti sjálfur það
sem honum fanst að skólastjóri
hafa hlaupið yfir. Seinast
lýstu þeir Thoroddsens bræður
áliti sínu á máli okkar og voru
einkum Þorvaldur, ákveðnir
okkar megin. Þegar að röðin
var komin að séra Arnljóti
sjálfum, talaði hann bæði í
gamni og alvöru, og var á fá-
um mínútum búinn að útskýra
og rökstyðja málið svo vel að
öllum lá það í augum uppi, að
misklíðin stafaði af alvanalegri
eiginhagsmunagræðgi, Hann
sýndi fram á það með Ijósum
verðlaga skýrslum að óbrotið
fæði kostaði ekki nema, 60
aura á dag fyrir manninn upp
og ofan. og þegar margir væru
fæddir í einu þá yrði þó fæðið
skiljanlega ódýrara. Nú með
því að skólastofnun þessi og
skólahaldið ætti hreint ekki
að vera gróðavegur fyrir neinn
einstakann mann þá kæmi það
ekki til mála að við piltar þyrft-
um að borga fæði líkt því sem
við hefðum haft fyrripart vetr-
aris meir en 60 aura á dag en
svo væri það undir brytanum
komið og áliti sanngjarnra og
góðra manna hvað fæðið gæti
kostað meira. ef meira væri í
það borið. Hann sagðist á Al-
þingi ofmikið hafa barist fyrir
stofnun þessa skóla, til þess að
hann léti nú strax í byrjun, eða
á öðru ári skólans koma hon-
um fyrir kattarnef, rétt við
hliðina á sér og það fyrir tóma
óstjórn og eigingirni.
Hann kendi skólastjóra mikið
um þetta upppistand, og sagði
að hann skildi ekki hlutverk
sitt, útávið þó honum færist
allt vel sem kennara. Með mik-
iili rausn og skrum vegsum-
merkjum lagði hann þá leið
útúr öngþveitinu sem reyndist
fær, að réttu og sanngjörnu
takmarki veturinn á enda, og
með því sem fæðið batnaði
aldrei til muna þá borguðum
við heldur ekki meira en 60
aura á dag fyrir seinnipart vetr
arins eins og Arnljótur ákvað.
og hann var okkar allra uppá-
hald fyrir frammistöðuna. Af
og til urðu þó skærur allann
veturinn útaf matnum og alltaf
borðuðu kennararnir með okk-
ur á víxl. Á einum matarrifr-
ilddisfundi um veturinn hétu
piltar því að viðlagðri trú og
æru að fara ekki á skólann
aftur. Mér var kunnugt um
að margir af þeim álitu það
skvldu sína að standa við þau
heit, og eg held þeim hafi öll-
um verið það alvara, og flestir
munu þeir hafa efnt það, þó
voru þeir nokkrir sem fengu
ekki foreldra sinna vegna að
efna þau heit. Ekki man eg
hvert það var á sama fundi eða
öðrum að piltar hétu því ef
heilsa og h'f leyfði að finnast
aftur allir á Möðruvöllum alda-
mótaárið 1900, eða senda skrif-
leg forföll sín ef ástæður bönn-
uðu að efna heitið. Var eg einn
af þeim sem árið 1900 kom þar
á auglýstann hátíðisdag. Var
þar þá fjöldi manna samankom
inn, og mikið um að vera, marg-
ar ræður og kvæði lesin og
sungin. Þar voru tvö stór-
skáld iandsins sitt af hverri
síðu til að gefa hátíðinni fyllra
gildi, þeir Matthías Jochumsson
ljóðskáld og séra Bjarni Þor-
steinsson tónskáld. Þar hitt-
ust margir góðir kunningjar.
eftir 19 ára frestinn þá orðnir
lífsreynsluríkir miðaldramenn
og margrá barna feður. Margt
var talað, umdæmt og álykt-
að, og mörg bréf upplesin frá
þeim sem örlögin bönnuðu að
sækja mótið. Og nokkrir voru
þeir sem syndu engann lit á
að efna heit sitt. Ekki voru
þau brytinn vné kona hans á
þessari hátíð, og man eg ekki
hvað eg heyrði um það að þau
væru ennþá á lífi. En til þeirra
kom eg árið 1895 og gisti hjá
þeim nótt, þar sem þau þá
bjuggu á Krossastöðum í Hörg-
ardal, leit eg þau þá allt öðrum
augum, og átti hjá þeim beztu
nótt og bar heimili þeirra með
sér fyrirmyndar stjórn úti og
inni. Hjá þeim var margt fólk
í heimili og var sem allir heiðr-
uðu hjón þessi og svo hetju-
legur og góðmannlegur var
gamli bændaöldungurinn. að eg
skammaðist mín fyrir að hafa
einusinni verið í hópi þeirra
manna sem markað höfðu eitt-
hvað af hrukkunum á enni hans
og hefði eg þá átt peninga þá
hefði eg reynt að bæta honum
upp það sem ávantaði fæðis-
peningana forðum, en hann
hafði aðeins borið gæfu til
þess með nærgæti og ljúf-
mensku að sýna mér hve
rangt eg rataði sem oftast.
Mér hafði alltaf fundist ofmik-
ið veður gert útaf smáyfirsjón-
um við matinn, og sá heldur
aldrei neina knýandi ástæðu til
að kvarta, nema yfir morkna
fiskinum, óþokkan á mjólk-
inni fekk eg aldrei að sjá og
ti-úði því aldrei, sannfærðist
líka daglega um það að svo
margt var ósatt á milli borið.
Eg skildi það ekki veturinn sem
eg var á Möðruvöllum en fann
það betur seinna, hve mikil
óhamingja það var fyrir mig
og marga aðra pilta að þeir
tóku til að skoða skólastjóra,
sem mótstöðumann sinn, útaf
þessum matarmálum, og nutu
þessvegna ekki eins vel og vera
mátti hans einlægni, og
vilja til þess að. hjálpa og
leiðbeina einum og sérhverjum
piltanna samkvæmt hans upp-
lagi. og hvað honum var það
eiginlegt að láta piltana stöð-
ugt finna til þakklætis síns,
þegar'þeim fórst eitthvað vei,
og það hreif mig hvað hann
árið 1900 mundi ekki einungis
eftir hverjum piltanna heldur
mundi helztu eiginieika þeirra.
Hann las þá upp, bréfin ftá
fjarverandi piltum, og skaút
inn í setningum sem mintu
okkur hina á löngu gleymyda
eiginleika höf. Fth.
SAMSÆTIÐ
til heiSurs Sigrið Undset
og Gunnari Gunnarssyni
Ræða Gunnars Gunnarssonar
Herra forsætisráðherra!
Herra háskólarektor!
Herrar mínir og frúr! Áður
en eg tjái yður þakkir mínar
fyrir þann heiður og þá vin-
semd, sem þér með kvöldinu í
kvöld auðsýnið mér og mínum,
langar mig til að víkja nokkur-
um orðum að hinum heiðurs-
gestinum, skáldkonunni frú
Sigríð Undset.
Þegar eg fyrir nokkurum
dögum mætti yður hér í Hotel
Borg. Varð mér það á, alveg ó-
hugsað, að bjóða yður velkomna
til íslands. Samstundis og orð-
in runnu yfir varir mér, datt
mér í hug, að í raun og veru
ætti eg lítið með að bjóða,
hvort heldur yður eða nokkura
aðra manneskju velkomna hing-
að í landið, þar sem eg að-
eins er gestur hér, eins og þér,
og þess vegna sjálfur heyri til
þeim mönnum, ferðamönnum,
er vinsamlegt fólk býður vel-
komna. En hvort sem eg nú
átti með að bjóða yður vel-
komna eða ekki, fylgdi að
minsta kosti hugur tungu. Mér
var það sönn ánægja að vita
af yður og heilsa upp á yður
hérna heima, vita af yður vera
á ferð að kynna yður ísland;
og mér finst — alt vel athugað
— að eg eigi með að iáta mér
þykja vænt um það, jafnvel
þótt eg, að minsta kosti sem
stendur, þegnréttlega álitið, að
eins sé gestur hér, eins og þér,
Því þrátt fyrir langa útivist. hefi
eg altjent litið svo á, að ísland
væri ekki einungis ættland
mitt, heldur hreint og beint
mitt eina sanna heimkynni, að
eg skildi þetta land — á mína
vísu; að mér bæri að þjóna því
að fremsta megni — vitanlega
einnig á mína vísu, og eg vil
því við nánari íhugun líta svo
á, og jafnvel ef til kemur halda
því máli til streitu’ að mér
beri fullur réttur til að bjóða
hvern sem er velkominn hing-
að til lands. Eg vil því aðeins
endurtaka hér í kvöld — en í
þetta sinn með fullri fyrir
hyggju — það sem eg sagði
við yður um daginn: Velkomin
til íslands.
Eg er þess fullviss, frú Und-
set, að yður ber með réttu bæði
heiður og vinsemd langt um
mig fram. Eg vona, að þér
ekki álítið það skerða þann
heiður og þá vinsemd, sem yð-
ur ber, að landar mínir hafa
óskað, jafnframt yður, að heilsa
upp á mig hér í kvöld. Mér
fyrir mitt leyti er það heiðurs-
og ánægjuauki, að þetta kvöld
er okkar beggja. Til þess að
votta yður þetta sem ljósast,
ber eg í kvöld — í fyrsta sinn
_ til heiðurs fyrir yður og ’
þakklætisskyni við norska rit-
mensku yfirleitt, það heiðurs-
merki, sem norska rithöfunda-
féíagið var svo vænt að sæma
mig í sumar er leið.
Kæru landar! — Eg mætti
vera skrítilega af guði gerð-
ufr (og það hefir ykkur nú
vafalaust. a. m. k. sumum hverj
um, stundum fundist eg sé),
ef eg væri ykkur ekki af öllu
hjarta þakklátur fyrir þann
heiður og þá vinsemd, sem
þér auðsýnið mér með þessu
forkostulega kvöldboði. Sem
barn og ungling dreymdi mig
stóra drauma; en að það ætti
fyrir mér að liggja að sitja sem
heiðursgestur að boði, sem
stofnað er til af Háskóla ts-
lands, — það gat mig ekki
grunað. Fyrst og fremst gat
mig ekki grunað það, af því,
að á mínum unglingsárum var
Háskóli íslands enginn til, og
varla einu sinni fyrirhugaður,
mér vitanlega hugði enginn svo
hátt, á. m. k. ekki þarna fyrir
austan, að hér á landi yrði
nokkuru sinni sett á laggirnar
svo vegleg mentastofnun. Þó
er það nú skeð — skeð, nærri
því af sjálfu sér (sýnist manni
eftir á) sem er um fertugt
fimtugt. í öðru lagi gat mig
síst óráð fyrir því, að það
ætti fyrir mér að liggja, að
sitja hér í kvöld, vegna þess.
að mér þegar í ungdæmi mínu
brást sá draumur. sem eg þó,
á þeim árum, var tíðdreymnari
á en flesta aðra, nefnilega sá,
að fá að ganga skólaveginn,
eins og að var kallað, m. ö. o.
komast í Latínuskólann í Reykj
avík. Þá var Latínuskólinn, a.
m. k. í mínum augum, og eg
held mér sé óhætt að segja: í
augum allra mentagjarnra ís-
lenskra unglinga — eða svo var
það fyrir austan — sá sælu-
staður'og það fyrirheitna land
sem við hugðum upp á fremur
öllum öðrum stöðum, og það
jafnt himneskum sem jarðnesk-
um. Kjör mín og minna urðu
því valdandi, að þessi draumur
rættist ekki, eða — svo að eg
tali með blessuðum kerlingun-
um; Það átti ekki fyrir mér
að liggja. Eg harmaði það
þá. Nú er eg ekki langt frá
því að halda, að það hafi verið
mér fyrir bestu, að fór sem fór.
Yfirhöfuð er eg ekki harma-
gjarn maður um orðna hluti,
ekki sútsamur um skör fram,
en það verð eg að játa; nokk-
uð langrækinn. Mér hefir stund
um fundist að þér, landar mín-
ir. væruð ærið óþjálir í minn
garð, og það fyrir litlar sakir.
Og því nær fram að þessu ferða
lagi hefir mér fundist yfirleitt
anda kalt til mín héðan heim-
an að. Mré er því ekki sem
best við að fyrirgefa ykkur all-
an kuldanæðinginn í minn garð,
gegn því einu, að þið gefið
mér vel að borða eina kvöld-
stund. Enda er eg hreint ekki
viss um, að eg geri það. Eg
skal nú hugsa það nánara í
tómi.
En það gat eg sagt ykkur
undir eins, og það af heilum
hug, að eg er ykkur hjartanlega
þakklátur fyrir alla þá vinsemd
og þann heiður, en þó einkum
vinsemdina, sem þér að þessu
sinni hafið sýnt mér, bæði
leynt og ljóst. Satt að segja
veit eg ekki hvenær eg fæ
ykkur það fullþakkað; og þess
vegna er eg hræddur um, að
eg neyðist til að fyrirgefa ykk-
ur — þeim af ykkur, sem hafa
fyrirgefningar þörf — alt sem
á undan er gengið. Og er það
þó margt, og fleira en hér tjáir
að telja. Reyndar er eg ekki
viss um, nema að þér, landar'
mínir, hafið verið mér bestir.
þegar þér voruð mér verstir.
Einu sinni var maður — og
hann var vinur minn — sem
huggaði konuna mína sem var
stúrin yfir, að eg var lagður
af stað í ferðalag, sem þau á-
litu hættulegt, með þeim orð-
um, að ferð mín gæti orðið
mjög skemtileg, svo framarlega
sem eg slyppi Iifandi yfir fenin
og foræðin. Eg slapp lifandi
yfir fenin og foræðin — þá sem
endranær. Hið hætttulega ferða
lag varð, mér bæði hið gagn-
legasta og þarflegasta. Sama
gæti eg sagt um ferðalag mitt
um Ódáðahraun lífsins — til
þessa dags. Þvi þegar von mín
um Latínuskólavist brást mér,
gaf eg ekki af þeirri ástæðu
allt upp á bátinn; öfugt við.
Það hljóp í mig einhver þrjóska
og þrái, sem hefir enst mér til
þessa dags, og sem stundum
og það tímunum saman, hefir
verið aleiga mín; og eg af-
réð, að halda mínar eigin leið-
ir. Það lifir enn þá gullsmið-
ur fyrir austan, mesti snilling-
ur til handanna og vel viti
bornn maður, sem í ungdæmi
mínu bar mér þann vitnisburð,
að eg væri bæði >,sérvitur og
einþykkur". Þessi einkunnar-
orð féllu mér ekki sem best í
geð, sérílagi þó vegna þess, að
mér leitst betur á dótt'ur gull-
smiðsins, en honum, eða þeim
feðginum, á mig. Síðar meir
Pramhald á 8. síðu
Innköllunarmenn Heimskringlu:
I CANADA:
Árnes..................................F. Finnbogason
Amaranth ........................ ..... J. B. Halldórsson
Antler....................................Magnús Tait
Árborg................................G. O. Einarsson
Baldur................................Sigtr. Sigvaldason
Belmont ................................... G. J. Oleson
Bredenbury................................H. O. Loptssou
Beckville .............................. Björn Þórðarson
Bifröst ............................Eiríkur Jóhannsson
Brown................................ Thorst. J. Gíslason
Calgary............................. Grímur S. Grímsson
Churchbridge.........................Magnús Hinriksson
Cjrpress*River...........................Páll Anderson „
Ebor Station..............................Ásm. Johnson
Elfros .. ..........................J. H. Goodmundsson
Eriksdale ............................... ólafur Hallsson
Framnes.................................Guðm. Magnússon
Foam Lake..................................John Janusson
Gimli..................................... B. B. ólson
Glenboro...................................G. J. Oleson
Geysir.......v • • • • .................Tím. Böðvarsson
Hayland..................................Sig. B. Helgason
Hecla................................. Jóhann K. Johnson
Hnausa..........n •»...................Gestur S. Vfdal
Húsavík....................................John Kernested
Hove.....................................Andrés Skagfeld
Innisfail .......................... Hannes J. Húnfjörð
Kandahar ................................ s. S. Anderson
Kristnes............................................Rósm. Árnason
Keewatin..................................Sam Magnússon
f-<eslie..............................Th. Guðmundsson
Langruth ................................Ágúst Eyólfsson
Lundar .................................... Sig. Jónsison
Markerville ........................... Hannes J. Húnfjörð
Mozart, Sask.............................. Jens Elíasson
Nes........................................Pán b. lsfeW
Oak Point..................................Andrés Skagfeld
Otto, Man........................I..........Björn Hördal
Poplar Park..........................................Sig. Sigurðsson
Piney.....................................S. S. Anderson
Red Deer ............................. Hannes J. Húnfjörð
Reykjavík .................................. Arni Pálsson
Riverton .............................. Björn Hjörieifsson
Silver Bay ............................... Ólafur Hallsson
Swan River................................ Halldór Egilsson
Selkirk.................................. jón ólafsson
Siglunes...................................Guðm. Jónsson
Steep Rock ................................ Fred Snædal
Stony Hill, Man............................. Björn Hördal
Tantallon...............................Guðm. ólafsson
Thornhill............................Thorst. J. Gíslason
^fðir.................................... .Aug. Einarsson
Vogar......................................Guðm. Jónsson
Vancouver, B. C........................ Mrs. Anna Harvey
Winnipegosis.................. .... .. August Johnson
Winnipeg Beach..........................John Kernested
Wynyard.................................p. Kristjánsson
f BANDARÍKJUNUM:
Akra ..................................jón pj. Einarsson
Blaine, Wash................................ k. Goodman
Bantl7.................................... E. J. Breiðfjörð
Cavalier .............................. jón k. Einarsson
Chfcago..................................Sveinb. Árnason
Edinburg...............................líannes Björnsson
Gar0ar.....................................S. M. Breiðfjörð
Grafton................................... E. Eastman
Hallson .. ...........................
Ivanhoe.......................................G. A. Dalmaún
Milton.......................................F. G. Vatnsdal
Mountain...............................Hannes BJörnsson
Minneota..................................G. A. Dalmann
Pembina.............................Þorbjörn Bjarnarson
Point Roberts........................Sigurður Thordarson
Seattle, Wasíh........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N. W.
Svold ............................... Jón K. Einarsson
Upham..................................... E. J. Breiðfjörð
The Viking Press, Limited
Winnipeg, Manitoba