Heimskringla - 10.11.1931, Blaðsíða 3

WINNIPEG 10. NÓV. 1931.
HEIMSKRINGLA
3. BLAÐSÍÐA
þér srm
notiS
TIMBUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Ðoor Co, Ltd.
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Bkrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ÁNÆGJA.
á öllum hús gólfum og hvítur
klæðnaður mórauður ofan niðri
í kommóðuskúffum. Það má
nærri geta hvaða áhrif þetta
hafði á lungu manna á fleiri
áratugum. Það má nærri geta,
þegar eg kom í Grímsstaði 11
ára gamall, á hentugasta tíma,
eða aldri til að vera notaður
þvert og endilangt í kindaleit og
fyrir alla snúninga um landið í
fjárpössun og hafði þann starfa
á hendi meirihluta hvers árs,
þangað til eg var 22 ára gamall,
þar sem lífsatvinnuvegurinn er
aðeins einn, það er fjárræktin
og því alt undir henni komið,
að yfir fénu sé vakað og stöð-
ugt um það hugsað. Þá má
nærri geta að eg þekki landið
vel í öllum skilningi, var sein-
ustu árin nógu þroskaður til
að skilja kosti þess og lesti.
Þar kannast eg við mig á hverj-
um ferhyrningsfaðmi, ef land-
ið væri ekki stöðugt að breyt-
ast fyrir jarðvegsflutninginn frá
einum stað í annan. Gríms-
staðaland milli Jökulsár að vest'
an og fjallgarðanna að austan
og frá Ytrivatnsleysu að fremri
Núp er hér um bil 21 Section,
eða 21 ensk ferhyrningsmíla.
Grímsstaðir er annáluð sauð-
fjár jörð. Þar leggur náttúran
til það fóður fyrir sauðfé, sem
fullþroskar það á tveimur árum
frá fæðingadegi, en í sveitum
úti eru sauðkindur ekki full-
þroskaðar fyr en fjögra ára,
sólin skín við upprás fyrst á
fjöllin, þannig vermdust mestu
atgervismennirnir fyrst af
mentasólinni, en það voru menn
ingar geislar þeir, sem fynr smá
auknar samgöngur við útlönd
stöfuðu á helstu mennina í
landinu. Nú, þeir voru að vísu
í öllum sýslum landsins, en sann
leikurinn er það að á þessum
tíma voru þeir hvergi á landinu
jafnmargir eins og í Þingeyar-
sýslu, og er eg eins og neyddur
til að nefna nokkra þeirra mínu
máli til sönnunar. T. d., Stóru-
tjarnar feðgar, Þorlákur, Harald
ur og Páll. Þó. Þorl. gamli væri
ekki lærður maður, var hann
samt vel að sér af alþýðumanni.
eftir þvi sem þá gerðist, og
eitthvað var það í hans fari.
sem og eðli, sem olli því, að
hans synir mentuðust fremui
en annara bændabörn á þeim
árum, og ekki einungis ment-
uðust sjálfir, heldur voru æfin-
lega frámboðnir ti að hjálpa
öðrum á þeirri braut. Jón í
Múla var einn vetrartíma hjá
þeim bræðrum, og var þaó öll
sú mentahjálp sem hann fekk
um dagana og þótti til dauða-
dags sérstaklega vel hæfur mað
ur. Einar í Nesi var sá laukur.
sem lyktaði jafnt yfir Eyafjarð-
ar og Þingeyarsýslu, þar sem
hann var á takmörkunum, þó
hann tilheyrði Eyjafjarðarsýslu.
Tryggvi Gunnarssn alþektur
vitmaður og framkvæmdamað-
á
með öðrum orðum það kostar|nr. bóndi og timbursmiður
helmingi lengri tíma og helm-1 Hallgilsstöðum í Fnjóskadal,
ingi meira verð, að gera sér I áður en hann varð Gránufélags
sauðkindina jafn verðmæta út stjóri. Sigurður Jónsson á Ysta
í sveit og til sjóar, eins og það felli í Köldukinn, seinna fjár-
kostar á Fjöllum. Að viðhalda málaráðherra landsins. Hollur
þessu dýrmæta plássi Hólsfjalla ylur leyndist í hreiðrinu sem
bygðinni, og frelsa heiðarnar og Jóhann Sigurjónsson leikrita-
sveitirnar norður af nýfjalla- skáld flaug úr á Laxamýri.
bygðinni, það mundi að vísu Þorkell á Fjalli og synir hans
kosta nokkuð mikið, en borga Jóhannes og Indriði menntafús-
sig þó á tiltölulega fáum árum. ir gáfumenn og skáld. Synir
Það tekur 32 daga að sá enska Friðjóns á Sandi, þá að byrja
ferhymingsmílu, með einni sáð að taka undir, og reyndust að
ekkert ó-
Halldórs-
ust íslenzkum konum og urðu
borgarar í landinu. Með þeim
margfölduðust samgöngur við
útlönd, og menningar ljósið á
sýsluna, eða öilu heldur alla
Austfirðina sérstakega og svo
landið í heild sinni auðvitað,
en þá var og montið og há-
vaðinn, sem áður tilheyrði Þing-
eyingum einum, orðið faraldur
á 'öllu Austurlandi. . Þá litlu
seinna kom Eyfirðingurinn og
og jafnframt mesta glæsimenni
landsins til sögunnar með fyr-
stu landssjóðsbrautina á norð-
urlandi, inn alla Eyjafjarðar-
sýslu og sæsímann uppá Aust-
firði. En þá urðu Eyfirðingar
montnir líka. Með öðrum orð-
um að menningar-ljósið lagði
hugdyrfð á svip manna og ör-
yggi í málróminn, en montið trl
heyrði einungis fáum, einsog
áður.
Þá kem eg aftur til Húsavíkur
og kyntist Þingeyingum úr
öllum hreppum Suðursýslunnar
og tveimur hreppum Norðursýsl
unnar, sem sóktu mest verzlun
sína á Húsavík. Þar sé eg oft
menn utan úr Þorgeirsfirði, úr
Þönglabakkasókn, og utan úr
Flatey, með einkennilegar nestis
skrínur, og vasahnífana bundna
við eina vestishnepsluna með
seglgarni. Þeir voru í skinn-
buxum og vaxstökkum, með
suðvesti á höfði. Eg starði á
þetta eins og naut á nývirki.
Þessi klæðnaður þektist ekki
upp á Hólsfjöllum, og þótti mér
hann draslaralegur og ljótur.
urðu þessir aumingja menn að
þola ofangjafir og vera áminnt-
ir um það, að þeir væru verzl-
uninni byrði.
Davíð Jónsson hét gamáll og
grendur geðprýðis bóndi í minni
sveit, Þuríður hét kona hans,
líka greind, en geðstór. Þeim
hjónum kom að jafnaði vel sam
an; þó vildi svo til stökusinn-
um, að hún þoldi ekki yfirsjón-
ir karlsins athugasemdalaust,
og varð þá hvorttevggja þung-
orð, en hann þagði lengi þang-
að til hann segir. Hættu nú
að hæla mér Þuríður mín. Nú
ætla eg að hætta að hæla ein-
stökum Þingeyingum um stund,
en minnast á félagsandann og
samvinnu upphafstilraunirnar í
sýlunni.
Frh.
KRÍTIK.
A. N. Whitehead: Stærð-
fræðin (An introduction to
Mathematics, Guðmundur
Finnbogason íslenzkaði).
Hananú, þarna kom þá frá
Bókmentafélaginu ný bók, sem
á ekkert skylt við sýslumanna-
æfir og prestatöl, né heldur
rímnakveðskap eða fornfræði,
bók, sem ekki er í nema eitt
kvæði, og það í styttra lagi.
læsileg bók um merkilegt efni.
hver skyldi trúa? Jú, hún er
nú komin, og bókmentaspeking-
arnir, þeir víðsýnu, fornfræða-
þulirnir, allir eru þeir hneyksl-
Einu sinni láu Flateyingar fleiri aðir alveg niður í tær, hvað á
daga í landi, mótvindur bannaði | þetta að þýða, les nokkur
þeim heimferð og eg var per- þetta? segja þeir, innilega sann-
sónulega farin að kynnast sum-i færðir um það með sjálfum sér,
um þeirra, og komst þá að því I að árangurslaust muni vera að
að þeim þótti þessi sjófatnaður j leita anda sínum svölunar ann-
einskonar einkennisbúningur, í1 ars staðar en í Hávamálum eða
yfirgrlpsmikilli, merkingu, og j íslendingasögum, þar er saman
vél og eftir því tæki það 672 minstakosti seinna,
daga að sá alt Grimsstaða land. þægilega hjáróma.
Það þarf að byrja á báðar síð- staða bræður, sem sé Þorberg
ur að sunnan og vestan að sá ur sýsluskrifari, og Magnús ull-
landið og þá er engin hætta arverksmiðju stjórinn fyrsti á
við að nokkurntíma kæfi yfir landinu. Benedikt á Auðnum,
það sem búið er að sá, þó það einn gagnfróðasti og fjölhæf-
taki mörg ár. Útsæði þarf að asti maður á landinu, faðir Unn_
vera broomgras og bygg með ar og Huldu skáldkonu. Jón
því fyrsta árið. Á þann hátt á Gautlöndum, sem er óþarft
gæti Grímsstaðaland borið þrjú að útmála. Jakob á Grímsstöð-
eins fögur og farsæl heimili eins I um frumkvöðull kaupfélags-
og eitt bú. Veturinn 1883 á skaparinsá landinu og sam,-
útmánuðum, keypti faður minn vinnufélagsheildarinnar, sem nú
fimm sjöttu partanna af jörð- er að bera þjóðinni þúsund-
inni Syðralóni í Sauðaneshreppi falda ávexti. Jón Stefánsson,
á Langanesi, og verð eg nú öðru nafni Þorgils gjallandi,
héðan af mest bundinn við það sem allir íslendingar kannast
heimili, meðan eg er á íslandi. við. Eg hefi nefnt þessa menn
Þó verð eg ögn á það að minn- til að sýna skoðun mína á Þing-
ast, að eg var tvær haustkaup- eyingum, sem fremur öðrum
tíðir, 1882 og 1883 aðstoðar glaðvöknuðum strax í dagrenn-
maður við kaupfélagsverzlunina ingu menningarinnar til að sýna
á Húsavík, áður en eg settist að eg hefi bygt þá skoðun á
algerlega að á Syðralóni. Á föstum fótum. Þetta byggist
þeim árum kyntist eg meira ekki á minstu löngun eða við-
og minna öllum Suður-Þingey- leitni til að hæla Þingeyingum,
ingum sem höfðu verzlun viö eða taka þá framyfir aðrar sýsl-
kaupfélagið. Með þakklæti og l]r landsins; eg held miklu frem
virðingu endurminnist eg marg- ur að þetta hafi verið tilviljun,
ra þeirra. Það er oft á það og byggi það á þeim snöggu
minst, jafnvel með fyrirlitningu, framförum, sem urðu á næsta
hvað þeir hafi verið montnir og áratug á báðar síður við Þing-
miklir með sig, sérstaklega á eyinga, í Eyjafjarðarsýslu, að
áratugnum frá 1880 til 1890, vestan og Múlasýslunum að
en þetta gera ekki aðrir en austan, svo umtalaði hávaðinn í
þeir, sem ekki þektu til og fóru Þingeyingum hvarf úr sögunni,
eftir marklausum milliburði og og var sem þeir yrðu latstigari,
hinir, sem þó þektu dálítið til, sérstaklega Eyfirðingar að miri-
en reyndu aldrei að gera sér sta kosti á tímabili, en margs
grein fyrir hvað var að gerast. I er þá að gæta.
Á þessum tíma og næsta áratug I Til Austfjarða kom, og sett-
á undan var mentafýsnin og ist þar að, sjógarpurinn og stór
menningarhugurinn fyrir alvöru I ræða frömuðurinn Otto Vathne
að vakna í landinu, og einsog og bræður hans þrír, sem gift-
það var lærdómsríkt að veita
því nákvæma eftirtekt.
Ef unglingúr var kominn í
svona föt, þá var hann áreiðan-
lega ekki lengur barn, í þeirra
landi og þá átti hann sjálfsagt
dálitla séreign, að minsta kosti
nestisskrínu. Þeir héldu svo
mikið upp á formanninn, að
þeir mörkuðu ekkert hvað þeim
sjálfum sýndist um veðrið, fyr
en formaðurinn sagði sitt álit.
Mér leist vel á þessa menn, en
fanst þeir bera það með sér, að
þeir gætu ekki fylgst vel með
tíðar-andanum. Enda var ekk-
ert til þess gert, að hjálpa þeim,
heldur þvert á móti. Á þessi
útkjálkabrauð voru vanalega
settir þeir prestarnir, sem minst
ir voru í áliti, og svo var hann
þó helzta leiðarljósið.
Fæði og húsnæði hafði eg
hjá Einari Þórarinssyni á Borg-
arhóli á Húsavíkurbakka. Ein-
ar var albróðir Margrétar Þórar
insdóttir Tómason, sem var 9
ár vinnukona hjá foreldum
mínum, og er nú nýlega látin
úti í Mikley. Kona Einars var
Sigríður Oddsdóttir, systir Jak-
obs bónda í Rauf á Tjörnesi.
Hjá þessum góðu og myndarlegu
komið mannvit allt og málspeki,
hvað þurfum við þá meira? Ef
nokkurn snefil skyldi þar upp
á vanta, væri hans líklega helzt
að leita í vísupörtum eftir ís-
lenzka húsganga. Já, það var
þessi bók. Hún er nokkuð góð.
Henni er skift í stutta kafla,
nokkurn veginn sjálfstæða, svo
að lesa má ýmsa þeirra, þó að
hlaupið hafi verið yfir eitthvað
á undan, og gerir þetta bókina
aðgengilegri. Sumir kaflarnir
eru mjög skemtilegir, eins og t.
d. kaflinn um hagnýtingu stærð
fræðinnar og kaflarnir um
stærðfræðitáknin, um víkkun
talnahugtaksins og Um “þver-
tölur”, sem þýðandinn nefnir
svo. Hafa ýmsir mentamenn
gott af að lesa þetta, því að þar
er skýrt á einfaldan hátt, og þó
réttan, frá afarmerkilegu atriði
í þróunarsögu stærðfræðinnar
Kaflinn um föll er mjög fróð-
legur, helzt fyrir þá, sem eitt
hvað hafa kynzt þessum fræð-
um áður, t. d. stúdenta frá
stærðfræðideildinni. Fleiri kafl-
ar eru þarna skemtilegir, eg tek
til dæmis kaflann um raðir.
Hann er að vísu ekki auðveldur
aflestrar þeim, sem óvanir eru
BVUERIBBOJV
«Cujm C öt.ri $TfU í
f*c«tD cu?
KOSTAR HELDUR MEIRA EN VANALEGT
LAUST KAFFI, EN ER ÞESS VIRÐI — ÞVf
KEIMGÆÐIN ERU MARGFÖLD.
Blue Ribbon Limited
WINNIPEG
CANADA
kvæmd og nákvæmni eru svo
fjarskyldar, að það mætti segja,
að lítil nákvæmd svari til mik-
illar nákvæmni. En hvað um
það, það er afar hentugt að
hafa svona hugmynd definer-
aða í eitt skifti fyrir öll, því að
þá geta svo margar aðrar defi-
nitíónir, sem að þessum efnum
lúta, orðið miklu auðveldari en
ella, og þó réttar. Það getur
orðið mikið gagn að því orði.
Kennarar vita, hve mikið gagn
getur verið að einstökum orð-
um, sem hitta. Eg fekk einu
sinni orðið “stærðtákn’’ (Aus-
druck, expression)hjá Jóni heitn
um Ólafssyni og hefir það létt
mér verk mitt meira en margan
grunar. Áður en það kom til, já
hvernig var það nú annars, þá
varð maður víst að tvístíga
kringum hugmyndina eins og
köttur í kringum heitan graut.
koma með hundrað parafrasa
og circumscriptíónir, og þegar
maður loksins gat ekki meira,
varð maður að láta undan og
segja “úðtrukk” og roðnaði um
leið af skömm, eins og maður
hefði sagt klám, sem líka var.
Eg hefi líka haft mikið gagn
af orðinu “fall”, sem eg hefi
fengið — ásamt mörgum öðrum
orðum — hjá þýðanda þessarar
bókar.
Herra Guðmundur Finnboga-
son hefir aukið einni alin við
hæð sína, hann hefir sannað
að hann getur lesið mathematik
og skilið það, sem hann les,
sannað það með því að þýða
þessa bók, því að þótt það megi
ekki stórvirki kallast, þá er það
samt á fárra manna færi, þeirra
er eigi hafa lagt stund á stærð-
fræði að neinum mun. Þýðing-
in er náttúrlega ekki gallalaus,
einstök orð eru oft óheppilega
kemst að orði (bls. 165). “Pro-
portio’’ er “tvistur” jafnra talna
hlutfalla, og er það alt annað.
Að stærðir séu próportíónalar,
þýðir að þær “breytist að sama
skapi", svo sem t. d. þung og
verð vöru, sem seld er eftir vigt
(tvöfaldur þungi — tvöfalt verð
o. s. frv.). Hér á ekki við að
fara frekar út í þetta efni, enda
er nú það lakasta eftir, það
sem sé, að úr þessari þýðingu
er mikill vandi að lesa innihald-
ið í þriðja lögmáli Keplers, en
það er skyldleiki hreyfinga
hinna ýmsu jarðstjarna. Þýð-
andinn notar eintölumynd, svo
að lesandanum, sem ef til vill
kann ekki Keplers lögmál, sýn-
ist hér vera um aðeins eina
jarðstjörnu að ræða, út af fyrir
sig, líkt og er um hin lögmálin
tvö. En þriðja lögmálið er um
sólkerfið í heild sinni, eg set
hérna enska textann: “The
squares of the periodic times
of the several planets are pro-
portional to the cubes of their
major axis.” Þetta er svo blátt
áfram og einfalt, en þýðandann
vantar íslenzk orð yfir “square”
“cube” og “proportional”, svo
að hann þýðir tvö þau fyrstu
með tveimur orðum hvort, en
ætlar svo að synda í kringum
það síðasta. Þess vegna verður
þýðingin svona háskaleg. Það
er víðar en á þessum eina stað,
að málið er ekki gott, það kom
þó nokkrum sinnum fyrir, að
eg varð að fletta upp í enska
textanum til þess að skilja þýð-
inguna til fulls (t. d. neðsta
greinin á bls. 107, grenin sem
byrjar neðst á bls. 111. o. fl.).
Greinin á bls. 69 er að mínu viti
alveg óskiljanleg, enda er efnið
þar eitthvað fært úr lagi. Mynd
in er líka alveg óhæfileg, og svo
valin, og málið er ekki altaf1 er um marSar myndir í bókinni.
gott, þegar á reynir, en hér reyn [ Á 11. mynd á N O að vera jafnt
ir oft á, því að íslenzkan er lítt.^R, á 17. mynd á SP að vera
tamin við þessi fræði, sem von-|ía^nt NP; og SA jafnt XA. Einna
legt er. Eg verð að taka dæmi:verst eru keilusniðin á 15.
til þess að finna þessum orð- mynd. 16. mynd gefur a,lveg
um stað. Þriðja lögmál Keplers
(bls.91), sem er sjálfstæð setn-
ranga hugmynd um ellipsu,
sveigjan á línunni á að vera
hjónum var eg haustin, sem eg ! en ýmislegt geta þeir af honum
vann við kaupfélagsverzlunina! lært, sem greindina hafa til
á Húsavík. Lífsatvinnuvegur! þess. Bjánarnir skilja aldrei
Einars var vinna sú, er hann neitt, og geta aldrei neitt, nema
hafði við selstöðuverslunina á
Húsavík. Það held eg að hafi
verið áhyggjulaust líf, að koma
þegar kallað var, og stympast
við eitt í dag og anna^S á morg-
un, eftir beinni fyrirsögn og
uppá annara ábyrgð. Á hina
síðuna að hafa víst lífsframfæri
sitt og sinna, ár út og inn. I
Gamalt íslenzkt máltæki segir: J
Fátt er svo með öllu ilt, að
ekki boði nokkuð gott. Marg-
ur hafði um sárt höfuð að
strjúka, undir danska selstöðu-
verzlunar-fyrirkomulaginu, en
sína kosti hafði líka sú verzlun,
cg S,valt vann hún að því, að
viðhalda hjá þjóðinni virðingu
fvrir OTðheldni og skilvísi. Þá
og þetta að hún taldi sér skilt,
eða sá sinn hag í því, að undir-
halda þá, sem unnu við verslun-
ina og þeirra fjölskyldur svo
það væri alltaf vikafært, þegar
á þyrfti að halda. En daglega
ing og eigi tekin út úr neinu j minnst við B, en er mirinst viá
sambandi, hljóðar svo: “Um-jP> e®a Þar nálægt. í merkja-
ferðartími hverrar reikistjörnu. málinu hef eg aðeins séð þrjár
í öðru veldi er í hlutfalli við | prentvillur, sem máli skifta. Eg
stórás brautar hennar í þriðja. nefni fyrst jöfnurnar á bls. 80.
veldi.” Þetta sýnist mér vond J ax + Þx = c, í stað ax
speglað sig í hylli þeirra, sem
eru meiri bjánar en þeir sjálfir.
Kaflinn um “deilarreikning’’,
sem þýðandinn nefnir svo, er
aftur á móti ekki eins skýr. Er
það að nokkru leyti því að
kenna, að eitt orð er þar ó-
heppilega valið, orðið “vaxtar-
deili” (rate öf increase = vaxt
armælikvarði). Á einum stað í
kaflanum (bls. 151) er svo að
sjá, sem sama orðið sé haft um
“differential” og ætti orðið
“deili” ef til vill betur við um
það, enda mun svo hafa verið til
ætlast í fyrstu. En þessu
tvennu má alls ekki rugla sam-
an. Annars get eg ekki verið
að rekja efni bókarinnar hér,
það er svo margþætt. Þó vil eg
enn vekja athygli á orðinu “ná-
kvæmd” í kaflanum um föll.
Orðið sjálft er reyndar ekki
gott, það minnir of mikið á “ná
kvæmni”, en hugmyndirnar ná-
íslenzka, hæli henni hver sem
vill. í fyrsta lagi er engu lík-
ara, en að reikistjarnan sé í
öðru veldi. Svo eiga ásarnir í
ellipsu að heita “langás” og
“skammás”, en ekki “stórás” og
— eg veit ekki hvað. Og enn er
orðið “hlutfall” alveg óhafandi
í þessu sambandi, beinlínis
rangt . Það er eins og að tala
um hlutfall milli Tindastóls og
Héraðsvatna, nöfnin brosa til
mín af pappírnum, nú er sumar
í Skagafirði. “Hlutfall” er notað
í stærðfræðinni í merkingunni
“ratio” á latínu, hlutfall milli
tveggja stærða — sem verða að
vera sömu tegundar — er sú
tala, sem margfalda þarf aðra
stærðina með, til þess að út
koman verði jöfn hinni. Vega-
lengdir á kortinu eru t. d. í
föstu hlutfalli við samsvarandi
vegalengdir á landinu, því að
“lengdir eru hlutir sömu teg-
undar”, eins og þýðandinn
-f- by = c. Það, sem gerir þessa
prentvillu svo slæma er það, að
hún kemur aftur fyrir á sömu
blaðsíðunni, svo að hún verður
síður lesin í málið. Prentvilla
er líka í sínusdefinitíóninni á bls.
121 og er það að vísu merkilegt,
en annað eins kemur þó fyrir á
beztu heimilum.
Eg kem þá að nýyrðum þýð-
andans og orðum, ^em hann
tekur upp í nýrri merkingu.
Þau eru mörg líklega allt of
mörg, en sum þeirra eru af-
bragðs góð. Vil eg nefna orðið-
“stofn” um fraumstærð falls,
“tvistur” um samhugtak
tveggja talna, og “leg” um
heimkynni punkts. Annað mál
er það, hvort rétt er að útrýma
hinum eldri orðunum, sem eru
þegar bókfest og hafa verið not-
uð svo árum skiftir. Ætti að
útrýma orðinu “sem” úr mál-
ihu, þó að einhver gæti sannað
Frh. & 7. bls.