Heimskringla - 18.11.1931, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG 18. NÓV. 1931
ENDURMINNINGAR.
Eftir Fr. GuSmundsson.
Frh.
Um leið og kaupfélagshug-
myndinni var ýtt á flot, þá
margfaldaðist eins og af sjálfu
sér, samvinnuhugurinn og fé-
lagsandinn hófst á flug- Kaup-
félagsskapurinn hlaut af sjálfu
sér að ná yfir allt það svæði
sem sótti verzlun að Húsavík.
Til þess að framkvæmd félags-
skapar þessa yrði sem ódýrust,
þá varð að dreifa starfinu á svo
milli margra, að engum yrði til-
finnanlegt að fullnægja sínum
skyldustörfum borgunarlaust,
að minsta kosti fyrst um sinn.
En auðvitað varð ekki komist
hjá því að aðalmaðurinn, sem
heildarsamþörfina annaðist út
á við og inn á við, að hann
yrði launaður og sú vinna gold-
in, sem hann varð að ráða menn
til. Með þessu fyrirkomulagi
urðu embættismenn félagsins
fjölda margir og ferðalög og
fundahöld eins og áður óþektur
og nýr beljandi straumur á sýsl-
una og menn sem aldrei höfðu
marga viðurkenda höfðingja rarfýsnin bar það ofurliði, þeg-
lýðsins sitja fálata og niður- ar bók var kominn á mark-
bælda meðan afdala kotkerling | aðinn Qg hún yar keypt . ]egt_
eða beitarhúsamaður, rökstuddi
yfirsjónir félagsstjómarinnar,
ekki af hefnigirni eða til að
kasta henni út á haug, en í
bróðurhug og til viðvörunar á
næsta áfanga. Eg sat á einum
ársfundi, og gieymi því aldrei.
Það var vissara að vera ekki
að ýta frá sér manni þó hann
væri með mosa í skegginu. Þar
sannfærðist maður um að það
var ekki ráðlegt að kasta stein-
um en vera sjálfur í glerhúsi,
þvi allir voru glaðvakandi og
höfðu veitt viðburðunum eftir-
tekt, og allir voru 9annfærðir
um ágæti félagssamvinnunnar
og hjörtun því svo trú. Hvað
þeim fórst vel að bæla ofbeldis
hug ef hann gerði vart við sig,
eða leggja sér til hvíldarstundir
sem áreiðanlega endurnærðu,
>g brendu þokuna af sjóndeildar
hringnum, starfsviðinu. Hvíld
í 10 mínútur. — Þá var óðar
kominn unglings piltur að org-
eli út við veg&inn mig minnir
hann væri kallaður Kalli. Hann
rarfélagið, þá datt þó engum
bókhneigðum manni í hug að
bíða eftir því að fá að sjá hana
í félaginu, það tæki svo langan
tíma og því varð að kaupa hana
strax utan við lestrarfélagið.
Ekki man eg eftir að bindindis-
félög eða glímufélög ynnu nokk um og blessunarríkum áhrifum
suður Þingeyingum, heldur en
jafnvel mestur hluti norður úr
Þingeyarsýslu, þeir urðu fyrstir
til að skilja þenna nýa félags-
anda og taka hann upp, og aí
öllum fréttum að dæma hefir
þessi félagshugur hvergi náð
sér eins vel niðri, þegar fram í
sótti eins og í Eyjafjarðarsýsiu-
Yndi er að heyra hve stórfeld-
áður vogað að segja upphátt«fór að spila að minsta kosti
orð í fleiri manna viðurvist, J f jórraddað, snerti víst aldre’
urðu nú að fyigjast með, lærajorgel nema á félagsfundum.
að þekkja hitann í sjálfum sér enda var það ekki tónaregnið á
og sinn eigin kraft til nauðsyn- orgelinu en látbragðið og við-
legrar mótstöðu eða nýrra fram burðirnir, bakföllin og handa
kvæmda. Af því þátttakan varjog fingraburðurinn, og han9
svo almenn, þá byrjuðu allir á | eigin söngrödd sem hótaði að
sama tíma að sjá og skilja ogjsetja þakið af húsinu ef ailir
vermast af fúsleik til aðstoðar. j héldu ekki í það sem einn væri-
Kaupfélagsskapurinn leiddi af j Eftir litla stund harmoneraði öll
sér gerbreytingu á ýmsum svið- j félagshugsun, þa$ var sem ó-
um í sveitunum og sýslpnni. samkvæmnin í orgeltónunum
knúði menn til samhrygðar.
Flestir aðrir en Þingeyingar
um í sveitunum og sýsly
Áhugamálin urðu fjöldanum
sameiginlegri, og afl fram-
framkvæmdarseminnar marg-
faldaðist. Öllum að óvöru fór
að brydda á nýungum sem eng-
ann hafði órað fyrir, en sem þó
óx og ágerðist einsog grasið á
vorin og menn vissu naumast
hvert þeir áttu að taka sumu
því vel eða illa. Það var kann-
ske allt í einu orðið líklegast
úrræði, að eiga þýðingarmikil
málalok undir manni sem eng-
inn hafði áður veitt eftirtekt
eða borið mikið traust til. Á
hina síðuna stóð eitthvert gam-
alt átrúnaðargoð, höfði lægra
en áður. Nýr og íburðarmikill
straumur var byrjaður að jafna
mannfélagið, lækka hæztu þúf-
urnar og hækka upp lautimar.
Það var gáfuðum mönnum ó-
skiljanlegt fyrirbrigði, að koma
inn á fundi félagsins, og sjá
Alþingismenn og prófasta og
hefðu skammast sín fyrir að
láta svona, í höfðingja viður-
vist, en það var sem hér væri
öllum þjónað, því allir hlógu
jafnt sér til heilsubótar og hress
ingar.
Áður en kaupfélagið var stofn
ið, var í rauninni engin félags-
skapur til eða þektur í sýslunni.
Það var að vísu lestrarfélag í
sumum hreppum sýslunnar, en
þau náðu hvergi þar sem eg
þekti til, út yfir sveitatakmörk-
In, á sama hátt voru til bind-
indisfélög í sumum hreppun-
um, og glímu félög heyrði eg
talað um, en það finst mér, að
betta hafi allt verið einungis
að nafninu til grundvallað á
löngun til samfunda og viðkynr
ingar án þess hugur fylgdi máli
um aðalefnið. Þannig var lest-
rarfélag í minni sveit, en lest-
urt gagn, nema að gefa mönn-
um tækifæri til að koma saman
á fundi einstöku sinnum drekka
saman kaffi og kynnast máske
meira en ella. Skömmu eftir
1870 var á- Norðurlandi stofn-
að hið alkunna Gránufélag, en
það var hlutafélag, og tiltölu-
lega mjög fáir menn sem stóðu
í því og ekki man eg eftir fleiri
en þremur mönnum í minni
sveit, sem voru hluthafar í því
félagi og alment var það ekkert
átrúnaðargoð eða óskabam það
sem eg þekti til. Nú þegar
kaupfélag Þingeyinga var stofn-
að var allt öðru máli að gegna.
Ástandið og áhyggjuefnin var
orðið mönnum kannske óafvit-
andi, svo sameiginlegt að allir
fundu til í sama stað. Á þess-
um tíma var sá verzlunarstjóri
á Húsavík sem mátti sín mikils,
herra Þórður Guðjohnsen, hann
var vel mentaður maður og alls
að Kaupfélagið veldur í Eyja-
fjarðarsýslu.
Eg hef áður getið þess, að
framkvæmdargtjóri Kaupfélags-
ins í Þingeyjarsýslu, var Jakob
bóndi Hálfdánarson á Gríms-
stöðum við Mývatn, og bjó hann
þar búi sínu nokkur fyrstu árin
meðan félagið var að færast í
aukana, en varð áuðvitað að
sitja úti á Húsavík lengri og
skemri tíma, á háverzlunartíð-
um. Húsakynni þau sem við
höfðum sem framkvæmdarmið-
stöð félagsskap þessum á Húsa-
vík, voru bæði lítil og ill fyrstu
árin og matvara mestöll geymd
í tjaldi, það var því meir en lítil
hætta að eitthvað færi forgörð
um, sem gat orðið mjög tilfinn-
anlegt bæði efnahag manna og
þó einkum framhaldsáhuga og
staðföstu úthaldi. Haustið 1882
urðum við varir við það, að
verið var að hnupla á nóttunni
kostar fær í sinni stöðu, hann úr tjaldi því sem matvaran var
geymd í. Kom þá til sögunnar
nýr útgjaldaliður, en það var að
kosta vökumann, en mjög var
liðið á verzlunartíðina og flestir
höfðu fengið sína pöntun af
henta, fluttum við þá matar-
sekki þá sem voru óafgreiddir
inn í hússkrifli það, sem við
höfðum aðalathvarf í, og af-
réðum, að segja leiknum lokið
fyrir það tímabilið og settum
umsjónarmann til að gæta hús-
kofans og leifanna og lögðum
alfarnir á stað heimleiðis að
Grímsstöðum. Eg hafði nokkra
undanfarna daga veitt því eftir-
teka að Jakob var venju fremur
var sérstaklega ákveðinn og
fylginn sínu máli hvar sem var.
Eins og trúr ráðsmaður vildi
hann hag verzlunar sinnar í
öllu, og kunni lítt að hliðra til
við þröngar ástæður viðskifta-
manna sinna, svo harðsnúinn
var hann í horn að taka, að
hann barði suma þá viðskifta-
menn sína, sem honum þótti
standa ilia við orð sín og illa í
skilum, en þá fundu fleiri til
þegar barið var, en þeir sem
fyrir höggi urðu og allt slíkt
vann að samhug og samtökum
gegn verzluninni. Strax þegar
Kaupfélagið var stofnað, þá var
það einsog nýfæddur hvítvoð- fálátur, og nú var sem hann
ungur á hverju heimil í suður-
ssýlunni, öllum sameiginlegt
)9kabarn, elskað af vinnuhjúun-
um líka og annast með sömu
handbrögðum og nákvæmni á
hverju heimili; með þessu barni
vöndust menn til samhugsunar
og samvinnu. Félagsandin varð
fjöllunum hærri. Svo var þetta
út í frá kallað montið í Þing-
eyingum, a. m. k. meðan nær-
sýslurnar gerðu sér ekki ljósa
grein fyrir hvað var að gerast.
En Eyfirðingar, sem stóðu nær
H u g 8 i ð yður ’.
Vfir 50 vindling-
ar úr 20 centa
pakka af Turret
Fine Cut.
í 15c og 20c
pökkum
Einnig í ^ punds
baukum.
H l n ekta reik-
mildu, ilmrku og
sératoku bragð-
gæði munu sann-
færa y ð u r um
það, að þegar þér
búið til yðar eigin
cíga r e 11 u r úr
Turret Fine Cut,
þá haldaat í hend
u r hressing o g
hagnaður; og
Chantecler cíga-
rettu pappír fyl-
gir ékeypis.
Það borgar sig að búa^til
sínar eigin úr
TURRET
FINE C U T
hlakkaði ekkert til að koma
heim. Eg fór því einum tveim-
ur þremur dögum áður en við
afréðum að fara heim, að graf-
ast eftir því, hvað honum í-
þyngdi, en hann var hræddur
um að horfið hefðu vörur og
jafnvel peningar úr okkar vörzl-
um, meir en við héldum, og að
það yrði óþægilegur þrepskjöld-
ur á framtíðarvegi félagsins.
Allan þann tíma ,sem við vorum
á Húsavík, hafði Jakob fæði
og húsnæði hjá konu þeirri er
mig minnir að héti Aðalbjörg,
en bjó suður á svonefndum
Stangarbakka; þar sem eg var á
Borgarhóii, var því litið til lilið
ar á vegi hans, þegar hann gekk
til sinnar vinnu á morgnana og
kom hann því oftast við hjá
mér svo yrðum samferða.
Morguninn, sem við ætluðum
að fara áleiðis heim, þá kemur
Jakob ekki, gekk eg þá suður
á Stangarbakka og hitti hús-
móðirina, en hún sagði mér, að
hann væri í rúminu, mundi hafa
vakað alla þá nótt og að lík-
indum fleiri nætur og vildi hann
ekkert um ástand sitt tala.
Kona þessi var mjög stillileg.
hún þekti Jakob nokkuð og
sagði að eitthvað lægi á honum
eins og farg. Eg gekk inn til
hans og byrjaði að tala við
hann, en honum var fátt til
svara, sagðist ekki treysta sér
til að fara heim, svo langa leið,
og vildi fresta ferðinni einn eða
fleiri daga, en eg var búinn
að veita því nákvæma eftirtekt,
að honum leið stöðugt ver og að
einhver gagnger breyting var
nauðsynleg. Og þá fyrst af
öllu að komast burt af Húsávík.
Eg reyndi allt sem í mér fólst
til að fá hann á fætur og með
mér heipi á leið. Ekki var til
neins fyrir mig að reyna að
fara í kringum Jakob skilningur
hans var ólamaður, eg sagði
honum því eins og mér bjó í
brjósti, að hann væri of sam-
vizkusamur, og vantryesti sjálf-
um sér of mikið, og eftir því
sem eg vissi bezt, þá hefði ekk-
ert gefið á félagsstjórnarfleyt-
una, enda væri auðgert að rann-
saka það mál þegar heim kæmi.
Það var orðið framorðið þegar
loksins við lögðum af stað, en
við riðum býsna hart og náðum
inn að Geitafelli, innsta bæ í
Reykjahverfi, en þar bjó þá
góður kunningi Jakobs, sá er
Snorri hét Oddson, það var hátt
prúður yfirlætislaus hógværðar
og greindarmaður, lítið þekti eg
hann um kvöldið þegar eg kom
til hans, en morguninn eftir
vorum við orðnir góðir ^mátar,
og vorum það ætíð síðan. Við
Snorri vöktum við það um nótt-
iha að leita í reikningum allra
viðskiftamanna félagsins að pen
ingum þeim sem Jakob hafði
veitt móttöku fyrir hönd félags-
ins og sem hann áleit að nokk-
uð hefði týnst af, en nú kom
það í ljós að ekkert af þeim
var glatað, en sjálf félagsstjórn
in var orsök í þeirri ringulreið
sem olli Jakobi mestrar á-
hyggju- Næsta dag var Jakob
hressari, hafði hvorttveggja
ferðalagið og fullvissan um að
engin yfirsjón hafði honum vilj-
að til, unnið það á, að hann svaf
betur um nóttina og leit djarf-
ari augum á framtíð félagsins,
því um annað gat hann naum
ast hugsað. Á leiðinni upp yfir
Hólasand, sagði hann mér, að
ef sér hefði mislukkast með af-
greiðslu á peningum félagsins,
þá hefði fleira getað farið eftir
því, og hann hefði þá alls ekki
skoðað sig færan um að stjórna
félaginu framvegis.- En þann
vanda hafði hann á hendi til
hárrar elli, og var jafnan örugg
asti maðurinn þó á móti blési.
Afhallandi miðjum degi vorum
við komnir heim í Gríms9taði,
og sat eg þar langt fram á vet-
ur við að skrifa reikninga við-
skiftamanna félagsins. Hafði
líka máske dálítil hjáverk, því
trúlofaður var eg Guðrúnu elztu
dóttir Jakobs.
Haustið eftir 1883 unnum við
Jakob sömu verkin saman á
Húsavík, en þá var orðið hægra
við að fást, því komnar voru
upp dálitlar félagsbyggingar,
sem fór árlega fram, þangað ti!
alt var komið á réttan kjöl.
Þetta haust að aflokinni kaup
tíð, giftum við Guðrún okkur á
heimil foreldra hennar. Við
höfðum keypt leyfisbréf og var
þá vanalegt að hjónavígslan
færi fram á heimilinu, en að
öðrum kosti í kirkjunni. Jakob
hafði beðið prófastinn séra
VISS MERKI
um nýrnaveiki eru bakverkir, þvag-
teppa og þvag'steinar. GIN PILjS
lækna nýrnaveiki, meS því aS deyfa
og græSa sjúka parta. — 50c askjan
hjá öllum lyfsölum.
131
Benedikt í Múla ,að gefa okkur
saman, en með því var sóknar-
presturinn, séra Stefán Sigfús-
son á Skútusböðum skágenginn.
Stór veizla var undirbúin, og
mörgu fólki tilboðið.
Á tilteknum og réttum tíma
voru allir mættir nema prófa9t-
urinn, enda átti hann lengst til
að sækja. En svo leið dagurinn
og farið var að bregða birtu;
menn orðnir langeygir og óró-
legir, jafnvel farnir að kvarta
Fylgið dæmi
Hunangsflugunnar
Safnið fyrir
framtíðar þörfunum
Hunangsflugan safnar fyrir
framtíðina og hefir svo hun-
angsbyrgðir hvenær sem þörfin
krefur.
Ef þér sparið nokkuð af kaupi
yðar daglega, þá hafið þér eitt-
hvað til að treysta á þegar
kraftarnir dvína.
Skrifstofa þessi er fullkom-
nasta sparisjóðs stofnunin.
3V2 % Vextir
Tímar 10 til 6
Laugardaga 9.30 til 1.
$1.00 byrjar sparisjóðs reikning
Province of Manitoba
Savings office
Donald St., við Ellice Ave.
og 984 Main St., VVinnipeg
Á ÞESSUM TÍMUM
fremur en nokkru sinni fyr
þarfnast WINNIPEG
L ieut-Col. R. H. WEBB O.S.O.M.C.
fyrir B0RGARSTJÓRA 1932
Aðal málið sem mestu skiftir á þessum tíma er
atvinnuleýsis málið. Allir. verða að játa að hin miklu
opinberu fyrirtæki sem nú eru í undirbúningi eða komið
er á stað með, er Webb borgarstjóra að þakka, enn-
fremur hin mannúðlega hjálp og ráðstöfun á högum
hinna atvinnulausu manna I bænum . . . og til Webbs
verður Winnipeg að líta með að fleyta þeim málum til
farsælla lykta.
Webb hefir öll þessi mál sem önnur bæjarmál í hendi
sér. Og reyslan sýnir að þau geta ekki verið í traustari
höndum.
MERKIÐ ATKVÆDASEÐILINN ÞANNIG: