Heimskringla - 09.12.1931, Qupperneq 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 9. DEJS. 1931.
^ehttskrtngla
(Stofnuð 1886)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
íyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 9. DES. 1931.
BORGARAFUNDURINN.
/ ______
Goodtemplararnir í Heklu og Skuld,
sem lengst af hafa verið aðalverðir bind-
indismálsins í hópi íslendinga í Winnipeg,
komu sér saman um ]iað á fundum sín-
um fyrir skömmu, að kalla til almenns
fundar meðal íslendinga, til þess að ræða
tillögu, er fram á það færi, að fylkis-
stjórnin í Manitoba bannaði alla vínsölu,
þar til neyðinni, sem nú sverfur að, létti.
Goodtemplurum var það að vísu ljóst fyr-
irfram, að hér var við raman reip að
draga. Reynslan hefir oftast verið sú, að
stjórnir hafa verið heldur þykkeyrðar við
bænum unr bætur á drykkjubölinu. En
stefna Goodtemplara er eigi að síður sú,
að láta einskis ófreistað, er málstað
þeirra mætti að haldi koma við að ná tak-
marki sínu, sem er algert vínbann. Og
efnahagur manna nú mælir sanngjarn-
lega með því, að vínsala sé afnumin og
fé manna til annars þarfara notað, en á-
fengiskaupa. Þetta var orðalaust gert, og
meira að segja án þess að um það væri
beðið á stríðsárunum, þó margur hefði
þá meira handa á milli en nú.
Og til þess að gefa þessari hugmynd
sinni sem mestan byr í seglin, leituðu
Goodtemplarar stuðnings íslenzkra lækna
presta og lögfræðinga. Þeir gerðu sér
von um, að málið vekti meiri athygli
með þá í broddi fylkingar, og til fundar-
ins var svo efnt undir forustu þeirra.
Þegar á fundinn kom, sem fremur vel
var sóttur, og var stjórnað af dr. B. J.
Brandson, hófust umræður á víð og dreif
um bindindismálið, en nokkrir aðalræðu-
mennirnir (og meðal þeirra voru dr. B.
B. Jónsson, dr. Ólafur Björnsson, Walter
Ldndal lögfræðingur, A. S. Bardal o. fl.),
mintust ekki á efnið, sem eiginlega lá
fyrir fundinum, eða ekki nema óbeinlín-
is. Hafi,ræður þeirra átt að vera guð-
spjall eða textar, voru þær fyrst og
fremst óþarflega margar og helzt til
langar hver um sig, að ekki sé nú á það
minst, að þær stefndu allar, nema ræða
Stórtemplara A. S. Bardals, algerlega í
öfuga átt við það, sem fyrir Goodtempl-
urum vakti. Þar var talað um það, að
flýta sér ekki að því, að koma vínbann-
inu á, heidur að kenna hófsemi og bind-
indi. Goodtemplarar hafa nú aldrei verið
á móti því, en þeir sjá ekki að bjór- og
brennivínssala sé öruggari leið til þess
en bann. Einnig var á tekjumissi fylk-
isstjórnarinnar bent, sem af vínsölubanni
hlytist, og svo mikið var úr honum gert,
að hárin tóku að rísa á böfuðum sumra
skattgjaldenda bæjarins, þvf að þeim þótti
fyrirsjáanlegt, að með athæfi Goodtempl-
ara lenti fylkisstjórnin á bæjarhreppinn,
og að það kæmi við pyngjur þeirra. Ræða
Stórtemplars um haginn af banninu í
Bandaríkjunum, var og rengd og bannið
álitið bölvun ein. Ennfremur var og bent
á, að í stað löglegrar vínsölu, risi hér upp
með banni ólöglegur tilbúningur áfengis,
og enda þótt það áfengi væri væmið á
bragð, sannfærði það samt menn um
það, eins og flest áfengi gerði, að jörð-
in snerist! Og þetta væri hægt að veita
sér eins lengi og kartöfflurækt legðist
ekki niður í þessu landi. Það var með
öðrum orðum fiest tínt til á móti vín-
banni, þótt sumpart væri undir rós gert,
sem Goodtemplarar hafa nærri í heila öld
átt við að stríða og hafa verið að reyna
að kveða niður.
Þannig var nú með bindindismálið far-
ið af íslenzkum prestum, læknum og lög-
fræðingum á fundinum. Og ef það hefði
ekki verið fyrir hin harðfylgnustu and-
mæli nokkurra Goodtemplara, svo sem
Sig. Júl. Jóhannessonar læknis, Berg-
sveins Long og A. S. Bardals, hefði bann-
málinu reitt illa af. En hvort sem því
verður nú nokkuð sint af fylkisstjórn
eða sambandsstjórninni, voru tillögur
samþyktar, sem að biðja þær að afnema
vínsölu, þar til tímarnir Tiötnuðu eitthvað.
Atkvæðagreiðslan um þær var að vísu í
einu hljóði, en þó dræm mjög og fjöldi
greiddi ekki atkvæði, sem hér væri ekki
um neitt að ræða, er til þeirra næði.
Hvaða þýðinga, sem fundur þessi kann
annars að hafa, virtist oss hann leiða,
eitt glögglega í Ijós. En það er, að hinir
íslenzku starfandi Goodtemplarar eru enn
æði einir síns liðs um það, að vera ein-
dregnir bannmenn, eða svo ótrauðir fylgj
endur bindindismálsins, að þeir hika
hvergi, unz takmarkinu er náð — al-
gerðu vínbanni. Um “lærðu stéttirnar''
íslenzku getum vér ekki það sama sagt.
Tvínónið, sem á þeim var, er til sín létu
málið taka á þessum fundi, og sem lík-
legast má alment heita á meðal lærðra
sétta, var svo mikið, að hlotið hefir að
sannfæra þá um það, seni Goodtemplara-
málum eru sæmilega kunnugir, að þeir
I eru að minsta kosti ekki hamramir bann-
menn. Það væri ef til vill ósanngjarnt,
að álíta þá íslendinga, er heyra til hin-
um “lærðu stéttum”, bara fínklædda á-
fengispostula, en hitt er ekki til neins
að dylja þá lengur, að í augum þeirra, er
á afleiðingar áfengisnautnar líta eins og
Goodtemplarar, geta þeir hvorki skoðast
heilir né hálfir bindindismenn. Takmark
bindindismálsins er bann, og ekkert ann-
að — bann á tilbúningi, sölu og neyzlu
áfengis. Og á þeim, sem ekki geta sætt
sig við það, sannast hið fornkveðna, að
sá sem ekki er með mér, er á móti mér.
Því þeir, sem algerðu banni eru ósam-
þykkir, hlúa sjálfrátt eða ósjálfrátt að á-
fengisnautn í einhverri mynd — í hófi
ef til vill, en samt að dýrkun þess. En
þá er í raun réttri inn á þá braut komið,
, er sjálfar erki-vábeiður vínsölunnar hafa '
ávalt varið málstað sinn og hennar með,
þ. e braut hófdrykkjunnar. Vínsalar halda
aldrei með ofdrykkju. Hófdrykkja er
þeirra slagorð, eins og “lærðu stéttanna”,
þó á því sé eflaust sá munur, að vínsal-
árnir taki sér þau í munn af hræsni, en
þær af einlægni, ofur einfeldnislegri þó,
því Bakkus er ekki borinn til að vera
neinna þjónn, heldur stjórnandi, jafnvel
þó ekki sé af stað farið nema með hóf-
drykkju.
Það getur nú verið sagt að þessar
athugasemdir við fundinn séu óþarfar,
þar sem tillögur Goodtemplara hafi verið
samþyktar. En oss býr efi í huga um, að
þær hefðu verið samþyktar, ef mikil lík-
indi hefðu verið til þess, að stjórnirnar
mundu ganga að þeim. Með vissuna sér
að baki um það, að þær myndu ekki
sinna tillögunum, gerði auðvitað ekkert
til, hvort þær voru samþyktar eða ekki.
Annað getum vér ekki af umræðunum
dæmt.
Það er stundum á það minst, að ís-
lenzka Goodtemplarastarfið hér sé óþarft,
og að það ætti sem fyrst að leggjast til
svefns. En eiirs lengi og leiða þarf “lærðu
stéttunum” það fyrir sjónir, að áfengi sé
farartálmi velmegunar, vitsmunalegs
þroska og skikkanlegs framferðis í þjóð-
félaginu, og neyzlu og sölu og tilbúnings
þess þurfi því að banna — á meðan hafa
Goodtemplarar hér ærið nóg að starfa.
HVER ER HERMANN TRELLE.
í blöðunum hefir nafn þessa manns
verið básúnað mjög undanfarið og ekki
að ástæðulausu. í Chicago vann hann sér
til þeirrar frægðar fyrir skömmu, að vera
krýndur konungur hveitiræktarmanna
fyrir að hafa famleitt bezt hveiti. Og
sama heiðurinn hlaut hann 1926 og 1930.
Árið 1927 hafði honum og hepnast að
framleiða bezta hafra. Fyrir alt þetta
hefir hróður hans borist víða.
Herman Trelle er bóndi vestur við
Wembley í Albertafylki. Hann er einn af
þeim fáu háskólagengnu mönnum, sem
landbúnað stunda. Ekki lagði hann þó
búnaðarfræði fyrir sig á sínum námsár-
um á Alberta-háskólanum. Hann nam þar
verkfræði. Og árið 1915, þegar hann
byrjaði að hugsa um landbúnað fyrir al-
vöru, þekti hann ekki hveiti frá höfrum.
En hitt vissi hann eigi að síður, hvern-
ig hann ætti sjálfur að fara að því, að
aflS sér vísindalegrar þekkingar á sínu
fyrirhugaða starfi. Hann sökti sér niður
í að lesa alt sem hönd á festi viðvíkjandi
landbúnaði og kornrækt. Hann var ó-
þreytandi að lesa gagnlegar og vísinda-
legar bækur um þessi efni. Að því búnu
fór hann langt norður í Peace River dal- I
inn. Hafði hann verið þar við landmæl- •
ingar á skólaárum sínum og litist vel á
sig. Þar byrjaði hann kornrækt, og er
árangurinn af því starfi hans nú öllum
kunnur.
Á námsárunum varð það ljóst, að Trel-
le bjó yfir óvanalega miklum hæfileik-
um. 17 ára gamall vann hann fyrstu
verðlaun í mælskusamkepni í öllu Al-
bertafylki. Og verðugri honum þótti eng-
inn til Rhodes námsskeiðsins í fylkinu.
En þess fékk hann þó ekki að njóta,
vegna þess að hann var af þýzkum ætt-
um. Þetta var á stríðsárunum, og til Ox-
ford þótti varhugavert á þeim tímum að
senda jafnvel canadiskan námsmann, ef
hann var af þýzku bergi brotinn!
Og ef til vill fór bezt sem fór. Orðstír
Trelle’s hefir haldið áfram að vaxa með
starfi því, er hann eftir þetta tók sér fyr-
ir hendur, og hróður Canada út á við
er jafnframt að meiri fyrir það. Því er
og einnig að þakka, að Peace River dal-
urinn hefir orðið bygður nýtum borgur-
um víðsvegar að síðustu árin.
AME RÍKUÞÆTTIR.
Mest af því sem nú hefir verið minst
á í þessum þáttum, hefir snert Mið- og
Suður-Ameríku. Og síðast lauk frásögn-
inni af því, er Spánn og Portugal höfðu
hremt alt land hér norðan frá Califorínu
og suður til Argentínu. En það land áttu
þau nú eftir að missa aftur. Og hvernig
latnesku lýðveldin risu upp á rústum
þess, verður síðar minst á. Skal nú því
vikið að Norður-Ameríku.
Og með því er þá komið að efni, er
rita mætti margar bækur um í stað nokk-
urra þátta. Þar liggur til frásagnar ein
sú viðburðaríkasta saga, er nokkursstað-
ar getur um á síðari öldum, saga er und-
irstaða verður einnar voldugustu menn-
ingar heimsins, menningar Bandaríkj-
anna. Hún segir frá tildrögum og þroska
þeirrar menningar, frá því er nokkrir
bændur, fiskimenn og veiðimenn tóku
sér bólfestu á austurströndinni, og kom-
ast að raun um, að þeir búa í útjaðri eins
auðugasta landsins í heiini, og þar til að
lagðir eru þar hornsteinar að meira jafn-
rétti, mannréttindum og einstaklingsfrelsi,
en heimurinn hafði áður þekt, með stofn-
un lýðveldis Bandaríkjanna. Og alt ger-
ist þetta á ekki fullum tveim öldum, og
á þeim tíma, er Evrópuþjóðirnar, sem
menningin var þá komin lengst á veg hjá,
héldu lýðnum eins rígbundnum og áður
í ófrelsisviðjum kónga- og klerkadýrkun-
ar. Loks sýnir hún svo, hvemig hér rís
upp á næstu 130 árum, vísindamenning,
er bæði að siðgæðis og þekkingarlegum
menningaráhrifum, stendur ekki að baki
menningar neinnar þjóðar fyr eða síðar.
Á eitthvað af því, er til gagns gæti verið
að rifja upp, í því sambandi, verður nú
minst í næstu þáttum.
Koma Norður-Evrópumanna.
Tilgangurinn virðist hafa verið harðla
ólíkur með komu Norður- og Suður-Ev-
rópumanna til Ameríku. Suður-Evrópu-
menn komu með þeim eina ásetningi, að
leggja hina innfæddu þjóðflokka hér und-
ir sig og ræna þá öllu því gulli, er þeir
áttu. Og þegar um það var ekki lengur
að ræða, slógu þeir eign sinni á svo mik-
ið af landi, er þeir gátu af hinum iiyi-
fæddu mönnum hrifsað, gerðu þá að
þrælum sínum og létu þá vinna að fram-
leiðslu á því fyrir sig. Þeir sátu á höfuð-
bólum sínum, tóku v.ð afurðum jarðar-
innar, sem þeim vcru upp í hendurnar
réttar af hinum undirokuðu, en áttu
sjálfir náðuga daga. Fyrir Norður-Evrópu-
mönnum bjó alt annað undir með kom-
unni vestur. Þeir náðu sér í jarðir, er þeir
settust að á og yrktu sjálfir. Þeirra von
var, að leggja hér undirstöðu að nýrra
og betra og frjálsara lífi, en þeir hurfu
frá, og lögðu óspart krafta sína fram til
að öðlast það. Þeir komu með öðrum prð-
um — að fáum undanskildum — sem
hverjir aðrir landnemar hafa síðan gert.,
er bólfestu hafa tekið sér í lítt bygðu
landi við hlið innfæddra manna, án þess
að sýna þeim yfirgang eða ræna þá eign-
um sínum, enda færðist bygð Norður-
Evrópumanna lengi ekkert út, að heita
mátti og var lítið annað en strandlengj-
an frá Massachusetts til Virginia, jafn-
vel þegar stjórnarskrá sú, er Bandaríkja-
menn hafa nú, var að lögum gerð.
Æfntýramenn.
Um 1600, eða ekki fullum tveim öld-
um áður en undirstaðan var lögð að lýð-
veldinu, voru Suður-Evrópumenn hér í
yfirfljótanlegum meirihluta. Og því má
ekki gleyma, að menn á 16.
öld komu hingað af ólíkum á-
stæðum og menn á 17. öld og
síðar. í Evrópu fór ei að þregj-|
ast um af fólksfjölda fyr en á
19. öld. Það var því aðallega
þvingun og ófrelsi í trúmálum,
sem rak menn vestur um haf
á 17. og 18. öldinni. Á 16. öld-
inni kom þetta ekki til greina,
enda þótt trúarbragðabaráttan,
sem siðabótinni fylgdi, væri þá
farin að ryðja þessu veg. Það
voru því, yfirleitt talað, æfin-
týramenn, sem fyrst leituðu til
Ameríku.
Um miðja 16. öld, voru Spán-
verjar orðnir sér þess meðvit-
andi, að hér væri h'tið um auð-
ugar Indíánabygðir að ræða, er
nokkur fengur væri í að ræna.
Þeir byrjuðu því á að festa sér
bygð hér, en með þeim hætti
samt, sem ekki var stórum
betri en gullránið. Þeir skiftu
upp landinu milli fáeinna gæð-
inga sinna, en hneptu Indíán-
ana í þrældóm. Þetta gerðist
að vísu með tvennu móti, og
það dró heldur úr ofbeldinu, er
í frammi var haft við Indíána.
Múnkar og Jesúítar voru á-
fjáðir í að snúa Indíánum til
sinnar trúar, og þeir settust að
á meðal þeirra og mynduðust
þá Indíánabygðir umhverfis trú-
boðsstöðvarnar. Að hinu leytinu
freistaði það Spánverja, sem
æfilangt leyfi höfðu til þess frá
konungi að leggja undir sig alt
það land, sem þeir gátu yfir
komist, og farnir voru að koma
auga á kosti landsins, að búa
hér um sig og mynda sér fram-
tíðarbústaði hér. Það var byrj-
unin til þess, að latnesk-ame-
rísk þjóð reis hér upp.
En það sem mestu máli skift-
ir hér er það, að lausabygðir
Suður-Evrópumanna náðu orð-
ið yfir mikið af því landi, sem
nú er suðurhluti Bandaríkj-
anna. Þeir höfðu farið um Cali-
forníu, Nýju Mexico og Flor-
ida, sem eru hlý og frjósöm
ríki, og vel löguð fyrir tóbaks-
rækt og hvað sem er, svo að
segja. En frásagnir ferðamanna
um ókunn eða óbygð héruð,
höfðu oftast litla þýðingu á
þeim tímum. Þeir gáfu aðeins
í skyn, að víðáttumikið og ó-
bygt land væri í norðri, en að
þar væri lélegir landkostir og
ekkert ofgott handa vísundum
og Indíánum þeim, er of viltir
voru til þess að temja þá eins
og þjóðbræður þeirra í Mexico
og Peru.
En land þetta átti Spánn
samt.
Árið 1497 hafði sæfarinn Ca-
bot farið norðurleiðina, þá leið-
ina, sem íslendingar fóru vest-
ur um haf, og lenti við Ný-
fundnaland. Hann kannaði alla
ströndina suður til Virginíu.
Hann var í þjónustu Engla-
konungs, en þá var vinskapur
milli Englands og Spánar, og sá
vinskapur hélzt fram eftir 16.
öldinni, þar til Elizabeth drotn-
ing kom til sögunnar. Spánn
SFDODDS 'l
^KIDNEY
a£der tro^h
5HEUMAfl
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu i öilum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
um óvistlegt og aðeins hæft
villimönnum.
Þjóðfélagsþroski Ameríku beið
þeirra manna, er báta sína
brendu í lendingunni og huga
sínum sneru að búnaði. Manna
er skoðuðu komu sína hingað
ekki sem stundarútlegð, til þess
að afla sér fjár, og hverfa svo
héðan aftur, heldur í þeim til-
gangi gerða að eignast hér
varanlegt heimili fyrir sig og af-
komendur sína. Og það er mjög
eftirtektarvert, hvað það, sem
var að gerast í gamla heimin-
nm, átti mikinn þátt í því að
ráða forlögum Ameríku. Ame-
ríka fanst hér um bil 100 ár-
um of snemma. Ef siðabótin
hefði átt sér stað á endurreisn-
arárunum, ef skipastóll Eng-
lands og Hollands hefði verið
orðinn eins mikill og hann síð-
ar varð, er Ameríka fanst, og
ef bæði þessi lönd hefðu þá
verið mótmælendatrúar, — þá
er ekki ólíklegt, að Ameríka
hefði fyrir hundrað árum síðan
verið orðin eitt mesta menn-
ingar- og vísindaland í heimi.
Ef siðbótin hefði aftur á móti
mishepnast, ef trúarbragðabylt-
ingin hefði verið bæld niður,
eins og flestar aðrar byltingar,
— þá hefði menningarþroskinn
hlutfalsllega einnig tafist hér.
Undirstaða verulegrar menn-
ingar í Ameríku gat ekki verið
Iögð, fyr en trúarbragðahelsi
Evrópu var böggvið sundur og
m a r g i r trúarbragðaflokkar
komu þar fram, og hinn djarf-
ari og dáðríkari minni hluti,
þoldi ekki kúgun meiri hlutans
og stökk heldur úr landi, held-
ur en að beygja sig undir ok
hans.
Upp úr árinu 1600 byrjaði að
verða vart við þetta í Evrópu,
en ekki nema í takmörkuðum
skilningi. Holland var ósjálf-
stætt, fátækt og kaþólskt.
Frakkland verndaði Hugnenotta
sína að nokkru leyti með lög-
um. En England var aftur á
móti prótestanta trúar orðið og
biturt í garð Spánar og sigur
þeirra á spanska flotanum árið
1588, ýtti undir þá með að efla
flota sinn. Nýtt tímabil var að
gaf sig því ekkert að þessu renna upp og för Sir Walter
volki Cabots og hélt jafnvel að
hann hefði aldrei komist til
Ameríku. Frakkland var aftur
varasamara. Því lá ekkert góð-
ur hugur til Spánar. En spánski
flotinn var enn svo voldugur,
að hann gat bægt Frökkum frá
Raleighs hingað 1584, var að
öllum h'kindum miklu þýðingar-
meiri en alment hefir verið á-
litið.
Söguritarar virðast yfirleitt
ekki hafa tekið eftir því, að
Raleigh var efasemdamaður í
löndum þeim, er þeir höfðu trúmálum og fór ekki dult með
náð haldi á fyrir vestan haf. : það. Hann var einn í* hópi
Frakkar urðu því að fara hina þeirra manna í London, er eftir-
hættulegu norðurleið vestur um , tekt stjórnarinnar vöktu með
haf ,er kuldar og þokur héldu sínum frjálsu umræðum um
öllum frá að fara nema for- trúmál. í þeim hópi var einn-
feðrum vorum. Þannig stóð á ig hið snjalla sjónleikaskáld
að þeir lentu til Canada. VerðurjChris Marlowe. Þegar Raleigh
ekki að svo stöddu - frá þeim
sagt, en aðeins getið þess, að
þeir námu aðallega staðar í
héruðunpm fram með St. Law-
rence fljótinu, sem loðvöru-
kaupmenn. Þeir máttu æfintýra
menn heita og komu hingað
framan af aðeins til þess að
hagnast af þessum viðskiftum,
var síðar fyrir rétt kallaður,
var það eitt, sem honum var
sérstaklega til saka fundið, af
dómsmálaráðherra Englands, að
hann væri “fordæmdur guðleys-
ingi’’. Það er þessvegna ekki
ólíklegt, að hann hafi verið að
flýja trúarbragða-ófrelsið, með
för sinni til hins nýja heims.
sem voru þá ný auðskaparlind,: Hann fékk leyfi samt sem áður
og fóru með það, sem þeir
græddu, heim til Frakklands,
til þess, að nema þau lönd er
hann uppgötvaði. Eins og flesL
því landið hér var í þeirra aug- um er kunnugt,’ stofnaði hann