Heimskringla - 13.04.1932, Qupperneq 5

WINNIPEG 13. APR. 1932
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
BRÉF TIL HEIMSKRINGLU.
Rvík 22. marz 1932
Herra ritstj. Hkr.!
Maður í Calgary, er lætur
ekki nafns síns getið, sendn
mér ódagsetta úrklippu af grein
úr Lögbergi, sem undirrituð er
af O. T. Johnson, Minneapolis.
Höfnndur greinar þessarar er
þar að bera af sér ásökun, sem
hann segir að J. P. Pálsson hafi
borið á sig í Heimskringlu, þess
efnis, að hann hafi verið “við-
riðinn burtrekstur hins svo-
nefnda Laxnesar úr Bandaríkj-
unum hér um árið.’’ Hr. O. T.
Johnson er mér hins vegar ails-
endis ókunnur, og' er það mér
bulinn leyndardómur, með
hvaða rökum nafn hans hefir
verið bendlað við þetta mál, en
Heimsk’.inglugrein hr. J. P.
Pálssonar hefi eg því miður
ekki séð.
Þessi scutta grein herra Jolin-
sons gefur mér að öðru leyti
tilefni til tveggja athugasemda
í fyrsta 'agi var ekki um neinn
“burtrekstur” minn að ræð^
úr Bandí.’íkjunum. Gg fór úr
því landí til Þýzkalands í friði
og sátt vjð guð og menn und-
ir áramótin 1929-30, eftir að
liafa dvalið þar næstum ári
lengur en eg hafði upphaflege
ætlað mér, án þess að nokkur
hreyfði þar eitt hár á minu
höfði. Og mér er Ijúft og skylt
að gera þá játniugu, að eg á
kærari endurminningar um
ýmsa Bandaríkjamenn en vel-
flesta útlendinga í þeim fimt-
án löndum, þar sem eg hefi
dvalið. En í annan stað skal
eg ítreka þær upplýsingar, sem
eg hefi áður gefið, að nokkrir
Islendingar búsettir í Norður-
Ameríku gerðu tilraun til að
láta setja mig á svartan lista
hjá stjórn Bandaríkjanna með
því fororði, að eg væri hættu-
legur maður fyrir þjóðfélagið,
og skal eg nú, að gefnu tilefni
greina nafn þess manns, sem
þar hafði forystu, að því er inn-
flytjendayfirvöldin tjáðu mér
síðar, skrifaði kæruna á mig
til stjórnarinnar í Washington
vorið 1929 og sarndi hina föls-
uðu þýðingu á grein minni um
Upton Sinclair og Sacco-Van-
zetti-málið, úr Alþýðublaðinu
í Reykjavfk, en hún var lögð
til grundvallar kærunni, sem
sönnunargagn um það, hvílík
hætta Bandaríkjaþjóðinni gæti
stafað af mér. Þessi maður heit-
ir G. T. Athelstan, íslendingur
frá Canada, sem kvað hafa unn
ið á strætisvögnum í Winnipeg
en var um þetta leyti nýfluttur
til Bandaríkjanna, og talið vafa
samt að hann væri Bandaríkja-
þegn.
Eg læt hér getið nafns þessa
manns af þeim (istæðum, að
mér þykir fyrir því, að saklaus-
ir menn skuli vera bendlaðir
við þetta sérkennilega tiltæki,
sem, eins og kunnugt er, bar
ekki annan árangur en þann,,
að gabba lögregluna og afla
mér óverðskuldaðrar frægðar
í amerískum dagblöðum. Hinu
er ekki að leyna, að það voru
innfæddir Bandaríkjamenn, sem
eg átti það að þakka, með hve
skjótum hætti mál þetta var
gert að hlægilegri vindbólu.
Virðingarfylst.
Halldór Kiljan Laxness.
Ungur maður kom hlaupandi
inn í húsið og hraðaði sér rak-
leitt að bókaskápnum og byrj-
ar að riðja út bókum til hægri
og vinstri í mesta ákafa. “Hvar
getur þessi bók verið,” segir
hann svo vandræðalega við
sjálfann sig.
“Hvaða bók ertu að leita
að?’’ spurði móðir hans sem
kom inn rétt í þessum svifun-
um .
“Nú, bókinni sem kennir
sund,” svaraði sonurinn.
“Hvað ætlarðu að gera með
Þá bók,” spurði maðurinn.
“Pabbi þarf hennar endilega
— hann féll í ána rétt áðan.”
ÁBÆTIR.
(Ræða flutt á miðsvetrarmóti)
Þegar eg var unglingur heima
á íslandi, var eg bæði garð-
maður og fjósamaður; garð-
maðurinn skamtaði kúnurn hey-
ið, en fjósamaðurinn gætti
þeirra að öðru leyti. Hverri kú
var venjulegast skamtað í stór-
an meis eða laup; en þegar vel
átti að gera við kýrnar, var
þeim auk þess gefin viðbót í
litlum meis. Það var nokkurs
konar eftirmatur, og kallaður
ábætir.
Það hefir verið venja á miðs-
vetrarmótum Fróns að flutt
væri ein aðal-ræða, og önnur
örstutt — við það sérstaka
tækifærí er fólkinu æfinlega
skamtað þannig, að það fær
stóran meis fullan og troðinn
í aðalgjöfina og svo lítinn á-
bæti á eftir.
Séra Björn hefir í þetta skifti
látið svo vel og svikalaust í
stóra meisinn, að eg hefi aldrei
vitað það betur gert. Mitt hlut-
skifti er því að láta í litla kugg
inn — ábætirinn. Hann skal
hvorki verða stór né stremb-
inn.
Til þess að byrja með ætla
eg að lesa fáeinar “biblíugrein-
ir’’ úr fornsögum vorum, eins
og þær eru fram settar af Jóni
sagnfræðingi. Þessar greinir
fjalla allar um þátttöku manna
í líðan annara, og finst mér
það eiga vel við á þessum tím-
um neyðar og hörmunga, að
bera saman framkomu sjálfra
vor við framkomu feðra vorra
gagnvart þeim, er ekki gátu
björg sér veitt.
1. “Börnum, sem ekki höfðu
efni að annast foreldra sína
ráðþrota, var gert að skyldu
að færa þau til nánasta ætt-
ingja og setjast þar í skulda-
þrældóm fyrir þau: eða með
öðrum orðum að bindast þeirri
skyldu að vinna fyrir þeim hjá
ættingjum í óákveðinn tíma.’’
2. “Ef farsótt kom í fé manns
svo að féll fjórðungur nautfjár
þess, er hann átti eða meira,
þá skyldu hreppsmenn bæta
honum. Skyldi hann á hinum
næsta hálfa mánuði er farsótt-
in leið af, kveðja nábúa sína
fimm til að virða skaðann; átti
hann að sýna hold og húð af
skepnum þeim, er fallið höfðu,
og síðan vinna eið fyrir þeim,
að sá var skaði hans er þeir
hafi virt eða meiri. Loks skyldi
hann tilkynna á hreppssam-
komu, hve skaði hans hafi
virzt, og áttu þá bændur að
bæta honum hálfan skaðann,
en hálfan skaðann varð hann
ætíð að bera sjálfur.”
3. “Þrjú voru hús í hvers
manns híbýlum, er til skaða-
bóta voru metin ef upp brunnu:
stofa, eldhús og búr. Ef mað-
ur átti bæði eldhús og skála,
þá skyldi maður kjósa á sam-
komu um vorið, hvort hann
vildi heldur að menn ábyrgð-
ust með honum eldhúsið eða
skálann. Ef kirkja eða bænahús
var á bæ, þá mátti telja það
hið fjórða til skaðabóta. Ef
hús þessi brunnu, skyldi fara
að öllu á sömu leið og fyrir er
mælt um nautgripina, og skyldi
hálfur skaðinn bættur. Eigi
voru menn skyldir að gjalda
hinum sama manni oftar skaða-
bætur en þrisvar.”
4. “Vetur einn voru harðindi
mikil í landi og menn féllu af
hungri og harðrétti. Sveitafé-
lögin voru hálfsliguð undir
styrkveitingu til einstakra
manna. Var það þá að sveitar-
höfðingi nokkur (Svaði á
Svaðastöðum) taldi það einu
úrlausnina að ráða af dögum
alla fátæklinga og alt ósjálf-
bjarga fólk. Lét hann safna því
saman á einn stað og grafa
stóra gröf og djúpa. Þegar því
væri lokið, ætlaði hann að láta
dysja alt þetta fólk lifandi í
gröfinni. Þegar gryfjan var fuli-
ger, kom hann ríðandi til að
líta yfir verkið; en svo illa
tókst til að stykki sprakk úr
grafarbakkanum undir þunga
hestsins; féll bæði maður og
hestur í gröfina og fórust báð-
ir.”
Þessi fjögur dæmi bregða upp
ljósri mynd af lífi forfeðra
vorra og hugarfari. Þau sýna
oss, hve ákveðin- var skylda
barnanna til þess að annast ó-
sjálfbjarga foreldra. Sömuleiðis
hversu langt þeir voru á undan
öðrum þjóðum í sumum atrið-
um, þar sem þeir ákváðu greini-
lega samábyrgð á eignum
manna, dauðum og lifandi. Þau
sýna það einnig, hversu sumir
menn voru þá, eins og þeir eru
nú, gersneyddir allri samúð og
hluttekningu í kjörum annara,
og hvernig það virtist eins og
tekið væri í taumana, þegar
grimdarverk þeirra keyðu fam
úr hófi.
Einmitt nú lifum vér á tím-
um neyðar og hörmunga í þessu
landi; plága atvinnuskorts og
búþrengsla gengur jafnt yfir
oss íslendinga sem aðra.
Eg tala ekki hér í kvöld ein-
ungis sem meðlimur Þjóðrækn-
isfélagsins, heldur sem íslend-
ingur. íslendingum kemur stund
um illa saman; við það er ekk-
ert athugavert; það sýnir mann-
dóm og sjálfstæði að vissu
leyti. En á tímum neyöarinn-
ar ættu allar hendur að vera á
lofti til liðs og líknar þeim er
í þrautum lenda, án nokkurs til-
lits til mismunandi skoðana.
Hafi oss nokkru sinni verið |
þörf á samtökum, þá er það j
nu.
íslendinga hrylti við því |
heima á íslandi að vera sveitar- ;
ómagar. Nú eru íslendingar hér j
hundruðum saman neyddir til j
þess að segja sig til sveitar, og !
þó eru enn fjölda margir þeirra :
sem svelta vegna þess að þeir |
eru of stoltir til þess, að bera
sig upp við sveitar- eða bæjar- i
stjórnina.
Vér höldum þjóðræknisþing
á hverju árí; flytjum þar lof
og dýrð íslenzkri menningu og
íslenzku sjálfstæði. En hvað
gerum vér? Hverju afköstum
vér? Hvernig gætum vér sóma
vors og manndóms, þegar til
framkvæmdanna kemur? Er-
um vér blindir fyrir því, hvílík
nauðsyn nú er á samtökum?
Séum vér það ekki, þá erum
vér að minsta kosti sofandi i
þeim efnum. Eg vildi að eg gæti
talað svo hátt hér í kvöld að
allir vöknuðu.
Mér dettur í hug skrítla:
“Farðu á fætur og skammastu
þín, Pétur!’’ sagði móðir við
son sinn, er henni þótti fremur
værukær. “Má eg ekki liggja
lengur?” svaraði Pési; “get eg
ekki eins vel skammast mín í
rúminu?”
Ef vér minnumst á alla lof-
dýrðina, sem vér ausum yfir
sjálfa oss á hverjum íslendinga-
degi og hverju þjóðræknisþingí,
og hugsum svo um alt íslenzka
fó)kið, sem ýmist svfcltur í
Winnipeg eða neyðist til þess
að fara á sveitina, þá ætti sam-
vizkan að kalla hátt til hvers
einstaklings, þar sem vér liggj-
um í fleti aðgerðalaysisins, og
segja: “Farðu á fætur og
skammastu þín!” eins og kon-
an sagði við Pétur.
Vér liöfum haldið því fram
og trúum því — eg trúi því
fyrir mitt leyti — að vér ís-
lendingar séum yfirleitt betur
gefið fólk en aðrar þjóðir; að
meira sé í oss spunnið, að vér
eigum meira af þreki og mann-
dómi. Látum það nú sjást í
verk,, að vér tökum öðrum
fram. Nú reynir á kappann;
nú er komið á hólminn.
Atvinnuleysið og allsleysið,
sem því fylgir, þrýstir hrammi
eyðileggingarinnar svo tilfinn-
anlega á alla tilveru þeirra, sem
fyrir honum verða, að andleg-
ur dauði liggur fyrir dyrum eigi
síður en líkamlegur.
Af atvinnuleysinu stafar hung-
ur og kuldi, vonleysi og ör-
vænting, og þessir andar eyði-
leggingarinnar mála svartan
kross á dyr fjölmargra Islend-
inga í Winnipeg. Ef þið trúið
mér ekki, þá býð eg ykkur að
heimsækja með mér nokkra
tugi íslenzkra heimila hér í
bænum; eg skal lofa ykkur því
að þið getið þar séð hungur-
vofuna vefja náblæjum sínum
yfir andlit saklausra barna og
vonlausra foreldra.
Dugandi menn með sjálf-
stæðri hugsun, vinnufærir og
vinnufúsir, leita að stundar-
atvinnu dag eftir dag frá
morgni til kvölds.
Eg sagði að margir íslending-
ar væru of stoltir í fyrstu til
þess að segja sig til sveitar, en
sulturinn rekur þá til þess um
síðir, og þegar það þunga spor
er stígið, þá liggur næsta skref-
ið inn á eyðimörk kæruleysis-
ins — það er mannlegt eðli —
manndómstilfinningin er þá
glötuð; kringumstæðurnar hafa
myrt hana.
Atvinnuleysið og skorturinn
sem því fylgir, veldur því að
fjöldi barna er alinn upp við
svo ófullkomið viðurværi, að
heilsa þeirra lamast, þau fá
ekki þann þrótt og það mót-
stöðuafl, sem til þess er nauð-
synlegt að skapa hrausta menn
og heilbrigðar konur. Þau verða
heilsulausir aumingjar af nær-
ingarskorti og ófullkomnu við-
urværi.
Atvinnuleysið veldur því, að
í landinu elst upp kynslóð, sem
ekki venst á að vinna; og það
er satt, sem spánska máltækið
segir, að ekki er nema örmjó
lína á milli iðjuleysis og glöt-
unar. Unglingum, sem ekkert
hafa fyrir stafni, er hætt við að
lenda í allskonar klandri og
klúðri — jafnvel glæpum —
hversu gott sem upplagið er.
“Þetta er alt satt,” heyri eg
ykkur segja, “en hvaða þýðingu
hefir að tala um það? Hvað
getum við gert? Ekki er hægt
fyrir okkur að ráða við at-
vinnuleysið og erfiðleikana.
Þetta er alda, sem yfir alia
steypist, og við verðum að þola
hana eins og aðrir.”
Já, þannig hugsa margir, en
það er ólíkt norrænni víkings-
hugsun — það er hugsun heig-
ulsins og svefnpurkunnar.
Nýlega kom til mín einn ai
ágætis mönnum þessa bæjar
og stakk upp á því, að íslend-
ingar í Winnipeg tækju saman
höndum til þess að sjá um að
engin manneskja af íslenzku
bergi brotin þyrfti að líða með-
an þessir hörmungatímar stæðu
yfir. Hann vildi láta kjósa nefnd
manna, sem grenslast skyldi
eftir högum allra og safna því
meðal íslendinga sjálfra, er til
þess þyrfti að hjálpa, þar sem
hjálpar væri þörf. Maðurinn
vildi ekki koma opinbprlega
fram með þetta sjálfur, en eg
segi hér frá því, ekki sem kvik-
sögu, heldur í fullri alvöru, og
bæti við þeirri áskorun, að þetta
sé gert tafarlaust.
“Miklir menn voru þeir for-
feður vorir,” segjum vér; “og
atkvæðamiklar konur voru þær
formæður vorar. Gaman er það
og mikils virði að vera kominn
af svona merku fólki. Og svo
erum vér heldur engir ættlerar
sjálf — alt af að fara fram.”
Þetta er viðkvæði vort marg-
endurtekið á öllum mannfund-
um. Og svo setjumst vér að
borðum, hlöðnum dýrum rétt-
um, en gætum þess ekki ,að
víða í þessurn bæ gráta ís-
lenzk börn af bjargarskorti.
Aðgerðaleysið — þessi deyí-
andi rólegi syndasvefn, hefir
rekið hina norrænu framtaks-
semi af stóli og vinnur eins og
svæfandi lyf á skilningarvit voi
svo vér sjáum ekki né skynjum
hörmungarnar umhverfis oss.
Það er ekki af mannvonzku né
hjartakulda, heldur beinlínis og
blátt áfram af eftirtektarleysi á
kjörum annara.
Þegar vér komum saman við
jarðarfarir, þá klöknum vér öll
og fellum tár; þá opnast rétt i
svip augu vor fyrír sorgum
annara. En atvinnuleysið og yf-
irvofandi vandræði eru blátt á-
fram jarðarfarir lifandi manna.
Eigum vé að standa aðgerða-
lausir meðan hungurvofan, sem
af atvinnuleysinu stafar, víkk-
ar og dýpkar gröfina til þess
að gleypa hundruð lifandi
manna og kvenna? Er ekki
hætt við að manndómur íslend-
inga yfirleitt, heiður þeirra og
nafn sé í veði?
í fornöld greiddu nágrann-
arnir helming þess skaða, er
menn ósjálfrátt urðu fyrir. Hvi
gerum vér ekki það sama þegar
landar vorir hafa tapað því
eina, sem þeir áttu — atvinnu
sinni?
íslendingar eiga að kálla sam-
an almennan borgarafund i
Winnipeg, kjósa þar nefnd dug-
andi manna úr öllum flokkum.
til þess að grenslast eftir hög-
um landa sinna hér, leggja síö-
an allir í “púkk” til þess að
hjálpa þeim atvinnulausu, til-
kynna stjórnarvöldunum, að
þau þurfi hér engan íslending
að styrkja — íslendingar ætli
ekki að segja sig til sveitar,
heldur sjá sjálfir um sitt eigið
fólk. Ef vér gerðum þetta, þa
gætum vér sýnt hérlendu fólki,
að vér hefðum nokkuð af að
miklast. Þá gætu niðjar vorir
í sögu framtíðarinnar bent á
oss, eins og vér bendum á for-
feður vora, og sagt: “Svona
fóru þeir að því! Ekki datt
þeim í hug að segja sig til sveit-
ar, þegar skórinn krepti að öll-
um! Þeir blátt áfram tóku sig
einir út úr og litu sjálfir eftir
sínu fólki, þegar aðrir fóru á
sveitina!’’
Eigum vér ekki nóg af mann-
dómi? Nóg af fórnfýsi? Nóg af
samúð? Nóg af samtökum til
þess að gera þetta?
Mér dettur í hug önnur
skrítla: “Þegar karlmanni er
sagt eitthvað,” sagði konan,
“þá fer það inn um annað eyr-
að og út um hitt.” “Já,” svar-
aði maðurinn; “en þegar kven-
manni er sagt eitthvað, þá fer
það inn um bæði eyrun og kem-
ur út um munninn."
Eg ætla að biðja alla, sem
hér eru staddir, að láta þessi
orð fara inn um bæði eyrun og
koma út um munninn, tala um
þetta mál við alla og alstaðar,
þangað til það hljómar á hvers
manns tungu, berst inn í hvert
eyra og og inn í hvers manns
sál með þeim sannfæringar-
krafti, að hér sé um að ræða
að bjarga heiðri þjóðar sinnar
og norænum manndómi.
Sig. Júl. Jóhannesson.
KVÖLDSTUND MEÐ NORDAL.
(Frh. frá 1. b!s.)
ásetja sér að reyna að halda
henni við eins lengi og unt
væri.
Var dr. Nordal kærlega þakk-
að fyrir komu hans á fundinn,
og fyrir alla góða viðkynningu,
sem hann hefði sýnt fólki, bæði
þar og annarsstaðar, með þess-
ari stuttu heimsókn sinni.
Fundarmenn ákváðu að korna
saman aftur og ræða þessi mál
frekar. Verður því fundur hald-
inn föstudagskvöldið 22. þ. m.
að heimili Mr. og Mrs. Eggert
Felsted.
J. G. J.
VELMEGUN
hvílir á
GIRÐINGUNUM
“OJIBWAY” Zinc Varðar Girðingar, ofnar úr
gildum sívölum, mælivír, kopar skeyttum traust
lega Zincvarðar gegn ryði. Þær eru af ýmsum
gerðum eftir tilsvarandi þörfum landbúenda.
byrgster íð Veitið skiltinu
endast fram.
lyfjr \aðrar|
girðingar úr
jafn gildum
vír, með
sömu not-
um.
ZÍHSInsulated
Fences
“BANNER” stál staurar, staurarnir er dugur er
í. Smíðaðir eins og járnbrautarteinar. Holur
þarf ekki að grafa, eða steinsteypu að nota.
Rekið þá niður og álmurnar fletjast út og
festast í jörðunni.
“BANNER” staurar vindast ekki né bogna eður
brenna. Beztu staura kaup sem til eru á mark-
aðinum nú, — og sannarlega til sparnaðar.
Trinity & Logan Ave., Winnipeg, Manitoba