Heimskringla - 20.04.1932, Blaðsíða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 20. APR. 1932
VINDMYLLUR TIL
RAFMAGNSFRAMLEIÐSLU
Fyrir verkamálaráðuneytið
þýsku ríkásstjórnarninar, hefir
verið lögð uppástunga frá verk-
fræðingnum Hermann Hennef,
þeim, er gerði teikningarnar að
útvarpsturninum í Königswust-
erhausen, um að reisa gríðar-
stóra vindmyllu til rafmagns-
framleiðslu. Vindmyllan á að
vera 300 metra hár turn og efst
á honum þrjú afarstór hjól,
sem eru knúin af hinum efri
loftstraumum. — Ef stjórninni
líst á þessa uppfinningu, á að
reisa tilrauna-rafmagnsstöð í
Berlin.
Þessi smágrein stendur fyrir
skemstu í þýsku blaði og skal
hér nú reynt að útskýra í hverju
þessi uppfinning er fólgin og
hvers menn vænta sér af henni.
Það var þýskur verkfræðing-
ur, Assmann að nafni, sem tók
sér fyrir hendur 'að gera vind-
mælingar í stórum stíl um gjör-
valt Þýskaland til þess að kom-
ast að því hvort ekki væri hægt
að nota vindana og á hvern liátt
það væri hægt. Og af rann-
sóknum hans kom það í ljós, að
vindurinn, sem er “valtastur
vina” og enginn veit hvaðan
kemur eða hvert fer, er í raun-
inni mjög ábyggilegur. Á yfir-
borði jarðar er hann að vísu
mjög óstöðugur, myndar hring-
iður og hliðarköst vegna við-
náms, sem hann verður fyrir.
Þetta má best sjá á því hvernig
tóbaksreykur inni í herbergi
sveiflast alla vega til. En þegar
komið er í 100 metra hæð breyt
ist þetta og vindstraumarnir
verða stöðugri í rásinni. Þar
eru hér um bil jafnir ioftstraum-
ar alt árið. í Þýskalandi er tal-
að um níu vindsvæði, þar sem
jafn vindur er svo að segja aii-
an ársins hring. Og sé þessi
vinsvæði tengd saman, mynda
þau fyrir alt landið sameinað
vindorkusvæði (“Hohenzonen-
Wind-Kraftfeld’’ eins og það er
kallað á þýsku), þar sem vind-
orkan er ótrúlega stöðug og
jöfn, miklu jafnari heldur eu
vatnsorkan, sem stórbreytist í
leysingum og úrkomum.
Þarna er þá orka, sem bíður
þess að hún verði hagnýtt. Og
það ætlar Honnef verkfræðing-
ur séra að gera. Eftir því sem
hærra dregur verða loftstraum-
arnir jafnari, og þess vegna
leggur hann til, að notaðir séu
þeir vindar, sem blása í 300
metra hæð. Og það er engin
frágangssök lengur að ná í
orku þeirra. Eiffelturninn í
París er t. d. 305 metra hár.
Útvarpsturninn sem Honnef
bygði í Königswusterhausen er
2<?0 metra háff. Það er því
hægt að byggja nógu háa
turna til þess að ná í vindork-
una í 300 metra hæð. En turn-
ar þessir þurfa að vera mörg-
um sinnum sterkari heldur en
Eiffelturninn og útvarpstum-
inn, því að beir verða að bera
hin miklu vindhjól og þola á-
tök þeirra.
Þessir turnar eiga að vera
bygðir þannig, að “máttarvið-
irnir’’ (ef svo mætti að orði
komast), snúast eins og gorm-
ar neðan frá og upp í gegn.
Þetta gerir turninn miklu sterk-
ari heldur en ef “máttarviðirn-
ir’’ væri beinir. Annars er hver
turn ekki annað en grind, sein
veitir vindum lítið viðnám, því
að þeir blása í gegnum hann.
Þegar svo hár turn hefir ver-
:ð bygður, er auðvitað nauðsyn-
legt að ná í sem mesta orku.
Og til þess ætlaf Honnef að
nota vindhjól, sem eru 16u
metra í þvermál, eða nokkru
hærri en dómkirkjan í Köln,
væri þau látin standa á rönd.
Þrjú slík hjólbákn eiga að vera
í hverjum turni, eða öllu heid-
ur tvenn hjól saman, sem geta
snúist öfugt hvort við annað.
Það fyrirkomulag er eigi að-
■ins heppilegt til þess að ná í
sem mesta orku, heldur einnig
nauðsynlegt. Þegar svo hvast
er, að vindurinn fer 15—20
metra á sekúndu, mundi næða
alt of mikið á turninum og
hjólin mundu*snúast of hratt.
En Honnef hefir séð við bessu.
Hjólunum er öllum fest á hreyf-
anlega grind efst á tuminum,
og ef vindhraðinn verður of
mikill, þá lyfta hjólin sjálfkrafa
bessari grind og reisa hana að
lokum upp svo að þau standa
á rönd og veita vindinum enga
mótstöðu, því að þá stendur
hann beint á rönd þeirra.
Þannig eru hjólin líka látin shúa
þegar þarf að gera við þau, en I
annars er hægt að halla þeim
alla vega. Á þennn hátt er
hægt að takmarka hvað þau
snúast hratt, og verður því
orkuframleiðsla þeirra ávalt
jöfn. Og það er vindhraðinn
sem sér um þetta, því að þeg-
ar hann er orðinn sterkari en
hann má vera, lyftast hjólin
sjálfkrafa og. hallast um leið
hæfilega mikið til þess að taka
ekki við meiri orku, en þau
mega taka á móti. Þau snú-
ast líka sjálfkrafa, eftir því
hvaðan vindurinn blæs, og er
það vegna þess, að þau eru
tvöföld, því að þegar vindáttin
breytir sér, fara hjólin að vinna
hvort á móti öðru, og árangur-
inn verður sá, að þau snúa sér
þvert upp í vindinn.
Þegar hjólin eru komin á
fulla ferð, er kastið svo mikið
á þeim, að þess gætir alls ekki
þótt vindinn lægi ofurlítið stund
og stund. Það er talið, að þau
geti haldið áfram að snúast
með sama hraða í hálfa klukku
stund. Misjafn vindur hefir því
engin áhrif á þau, hvorki stutt
iogn, né stuttar Vindhv1,ður.
Vegna þess hvað þau eru stór
og kastmikil, gætir þessa alls
ekki.
Það hefir fram, að þessu
reynst all-vandasamt að hand-
sama orku þá, sem í vindinuin
felst og breyta henni í raforku
En um það hefir Honnef gert
nýja uppgötvun. — Hjólin eru
sjálf eins og “dynamo” og það
þarf ekki annað en taka við
straumnum frá þeim (5000 v.
spennu). Eins og áður er sagt,
eru hjólin 160 metra á þvermál
og þau eiga aö snúast 8—9
sinnum á sekúndu og er það
geysihraðj.
Hver turn á að geta fram-
leitt 20,000 kw. og gert er ráð
fyfir að hann kosti miljón
marka. Það er áætlað að Þjóð-
verjar þurfi nú 30 miljaröa
kilowattsstunda af rafmagni,
en eftir tuttugu ár þurfi þeir á
að lialda 100 miljörðum kilo-
wattsunda. í uppástungu þeirri,
sem lögð hefir verið fyrir
stjórnina, er gert ráð fyrir þvf,
að vaxandi þörf vefði fullnægt
með vindmyllunum og að lok-
um verði 60 slíkar myllur i
landinu.
Þú segir satt/
það borgar sig að
“VEFJA
SÍNAR
SJÁLFUR” með..
V
ÓKEYPIS Chantecler cígarettu
pappír fylgir hverjum pakka.
TURRET
Þúsundir neytenda segja þetta, því
þeir hafa reynt það, upp aftur og aftur.
Þér getið vafið upp að minsta kosti 50
cígarettur úr 20c pakka af Turret Fine
Cut, cígarettu tóbaki.
Og yður mun geðjast að hverri cíga-
rettu sem þér vefjið upp. Þess fleiri
sem þér vefjið upp, þess meiri nautnar
njótið þér af þeim.
^r
15c og 20c pakkar f
—einnig i l/2 pd. loftheldum
baukum
Honnef gerir ráð fyrir því,
að verði hver vindmylla látin
borga sig á 15 árum, þurfi ekki
að selja nema helminginn af
orku hennar. Hinn helming-
inn vill hann láta bændur fá
ókeypis, gegn því, að þeir kaupi
hlutabréf í næstu vindmyllu,
sem reist verður, og svo koll
af kolli. Honnef gerir ráð fyrir
því, að ríkið sjái um úthlutun
rafmagnsins, og að það verði
miklu ódýrara heldur en raf-
magn er nú í Þýskalandi.
Hann bendir líka á það, að
tveir aðal orkugjafar Þýska-
lands nú, kol og olía, sé ekki
óþrjótandi. Vatnsorka sé að
vísu góð, en það sé afar dýrt
að ná í hana. En þar sem
vindurinn sé, sé um óþrjótandi
orku að ræða, og hún verði allri
annari orku ttyggari og ódýr-
ari.
—Lesb. Mbl.
SVEINN BJÖRNSSON,
sendiherra.
Það var lengi venja í stúdenta
félaginu íslenzka í Höfn, að
þegar alþingi hafði verið háð
um sumarið, þá var um haustið,
á fundi í félaginu, skýrt frá því
helzta, er gerst hafði á þing-
inu. Haustið 1902 var venju
þessari fylgt, og varð þá stud.
jur. Sveinn Björnsson til þess
að taka þetta verk að sér.
Skýrði hann við það tækifæri
“hlutdrægnislaust og rétt” frá
þeirri hreyfingu, er hafist hafði
hér heima þá um sumarið, á
móti ríkisráðsákvæðinu í stjórn-
arskrárfrumvarpi Albertís, sem
samþykt hafði verið á þinginu.
Þessi hreyfing var landvarnar-
stefnan, er svo var nefnd. Frá
þessu er sagt í bæklingi, sem
kom út í kosningabaráttunni
vorið 1903. Nefndist bækling-
ur þessi: “Stjórnarskrármálið
í Höfn, landvarnarsamtök ís-
lenzkra stúdenta”, og er skrif-
aður af landvarnarmanni í
Höfn. Ætla eg að þetta sé liið
fyrsta, sem segir af afskiftum
Sveins Björnssonar af opin-
berum málum, og það er skemti
leg tilviljun, að hann, sem varð
fyrstur til þess að skýra löndum
sínum í Höfn frá landvarnar-
stefnunni, skyldi verða fyrsti
sendiherra íslands á þeim stað.
Því hvernig sem landvarnar-
hreyfingin verður dæmd í sög-
unni, þá verður aldrei fram hjá
því komist, að málalokin í sam-
bandsmálinu hefðu ekki orðiö
slík, sem þau urðu 1918, ef
landvarnarhreyfingin hefði ekki
hafist. Hún var upphafið að
þeim þætti sjálfstæðisbarátt-
unnar, sem leiddi til sambands-
laganna, og fyrstu árin héldu
iandvamarmenn, þó fáliðaðir
væru, einir þeirri baráttu uppi,
og þá ekki sízt landvarnar-
stúdentar í Höfn. Þar má segja
að væri miðstöð sjálfstæðis-
baráttunnar þau árin. Þess
vegna er gaman að minnast
þess nú, að Sveinn Björnsson
reifaði fyrstur mál landvarnar-
manna fyrir þeim.
“ísafold” var stórveldi hér á
landi um þær mundir. Flestir
bjuggust við, að Sveinn myndi
á sínum tíma taka við ritstjórn
hennar, og hugðu hinir yngri
menn gott til þess og gerðu
sér miklar vonir um hann.
Þetta varð þó ekki. Það átti
ekki fyrir Sveini að liggja, að
verða áhrifamikill blaðamaður
og flokksforingi, eins og faðir
hans var. En þó svo færi, þá
hygg eg að óhætt sé að segja,
að vonir þær, er vinir hans
gerðu sér um hann ungan, hafi
engar brugðist. Hann er enn
ekki nema fimtugur að aldri,
og þó er hann lengi búinn að
skipa þann sess hjá þjóð sinni,
sem fáum lánast að komast í.
Starfsferill hans er orðinn lang-
ur, þó aldurinn sé eigi hærn
en þetta, og starf hans hefir
borið þann árangur, að hann
hefir unnið sér vinsældir og fult
traust landa sinna, án tillits tii
þess hvem flokk þeir fylla. All-
ir vita að það hlutskifti er fá-
gætt hjá þjóð, sem er eins tor-
tryggin og vér íslendingar erurn
og eins sundurtætt af haturs-
málum og flokkadráttum. Þar
sem svo er ástatt er engin
hætta á því, að menn vinní
sér slíkt traust án þess að eiga
það skilið, og því síður að þeir
njóti þess lengi. En Sveinn
hefir bæði unnið sér þetta
traust og notið þess lengi, þó
hann megi líka muna tvenna
tímana, því um eitt skeið fór
hann ekki varhluta af tortrygni
landa sinna og af flokksoftæki
andstæðinga sinna. Þeir sem
svo langt muna, mega minnast
kosningabaráttunnar hér í
Reykjavík 1916, er Sveinn var
feldur frá þingsetu, og alls þess
rógs, er þá gekk um hann fjöll-
unum hærra. Annað atvik er
mér í minni, sem nánast er
spaugilegt. Árið 1912 var
Sveinn kosinn bæjarfulltrúi hér
í Reykjavík. Andstæðingar
hans voru þá í meirihluta f
bæjarstjórninni, og þeir tóku
þann veg á móti honum, að eg
hygg að fáir nýkosnir bæjarfuil-
trúar eða engir hafi fengið slík-
ar viðtökur. Þeir gengu alger-
lega fram hjá honum við nefud-
akosningar, og komst hann ekki
í neina af fastanefndum bæjar-
stjórnarinnar. Var altalað, að
þetta hefði verið gert honum
tiÞháðungar, og voru sumir and
stæðingar hans talsvert hreykn-
ir yfir þessu snjallræði. En það
fór svo sem vsenta mátti. Jafn-
vel andstæðingum hans í bæjar-
stjórninni varð það bráðlega
ljóst, hvílíkur afburða starfs-
maður hann var, og þeir léku
þenna leik ekki oftar. Eftir
það átti Sveinn, alla þá stund
sem hann var bæjarfulltrúi, sæti
í mörgum þeim nefndum, er
mestu þykja varða.
Því var oft spáð, meðan á
sjálfstæðisbaráttunni stóð, að
vér myndum lenda í vandræð-
um, ef vér ættum að taka utan
ríkismál í vorar hendur. Oss
myndi skorta menn, er kynnu
að fara með þau. Á þetta hefir
að vísu eigi reynt til fullnustu
enn þá. En árið 1920 var sendi-
herraembættið í Kaupmanna-
höfn stofnað, fyrsta diplomat-
iska staða íslenzka ríkisins, og
sú eina enn sem komið er. Þá
reyndi á það, hvort hæfum
manni væri á að skipa í þá
stöðu. Á því reið mikið, því
vita mátti að sendiherra þessi
myndi verða að annast fleira
en viðskifti vor við Danmörku,
að hann myndi oft þurfa að
verða stjórninni hér heima til
aðstoðar í utanríkisviðskiftum
íslands við aðrar þjóðir en Dani.
Sú hefir líka orðið raunin á.
Sveinn Björnsson varð fyrir
þessu vali, og það er óhætt
að segja, að það hafi verið al-
mannamál þá, jafnt hjá fylgis-
mönnum sem andstæðingum
stjórnar þeirrar, er þá sat við
völd, að það val hefði tekist
óvenjulega vel. Deilt var um það
hver nauðsyn væri á sendi-
herrastöðunni, og hún var, eins
og kunnugt er, lögð niður uin
tveggja ára skeið, 1924- 1926.
En menn greindi ekki á um
það, að Sveinn væri henpilega
til hennar valinn, og þegar em-
bættið var endurreist 1926, vai
bann búinn að geta sér svo gott
orð í þessari stöðu, að hann
var sjálfsagður í hana. Eg
hygg að það sé ekki ofmæit,
að hann hafi notið fullkomins
trausts allra þeirra stjórna, sein
hann hefir starfað fyrir, hverl
sem flokksmark þeirra hefir
verið, og það er víst mjög ó-
líklegt, að skift verði um mann
í þessari stöðu, meðan hans er
kostur, á hverju sem veltur í
stjórnmálunum hér heima. Eg
er þess fullviss, að allir þeir
ráðherrar, sem hann hefir
starfað fyrir, hafa fundið, að
þeim var svo mikill styrkur aö
honum ,að þeir mættu ekki
missa hann úr þessari stöðu, og
OF MIKIL ÞVAGSÝRA
er mjög algeng orsök fyrir gigt,
Sciatica og bakverk. Séu nýrun í ó-
Iagi, safnast fyrir of mikil þvag-
sýra. Takið inn Gin Pills, er strax
veita bót, meðan nýrun eru að kom-
ast aftur í lag.
218
sú mun einnig reyndin verða
um þá, sem hann starfar fyrir
eftirleiðis.
Þegar Sveinn Björnsson varð
sendiherra, hafði hann ekkert
fengist áður við þau störf, er
þá biðu hans. Þetta kom hon-
um þó eigi að sök, þótt það
myndi hafa reynst mörgum
öðrum hættulegt fótakefli. Það
á við slíkar stöður, frekara
en margar stöður aðrar, að tii
þess að gegna þeim svo vel sé,
þarf meira en reynslu og æf-
ingu. Það þarf hæfileika, sem
tæplega verða fengnir með æf-
ingu einni saman, og venjulega
eru ekki eign annara en þeirra,
sem þeir eru áskapaðir. Þá
hæfileika á Sveinn Björnsson
í óvenjulega ríkum mæli. Og
þeir voru komnir í ljós löngu
áður en hann varð sendiherra.
Hann er óvenjulega aðlaðandi
í framkomu og vekur því ó-
sjáfrátt traust og góðan hug
þeirra, sem honum kynnast.
Er það ómetanlegur eiginleiki,
ekki sízt í slíkri stöðu, enda er
það alkunnugt, að Sveinn nýt-
ur mikilla vinsælda í Danmörku
og eg hefi heyrt marga útlend-
inga, sem honum hafa kynst,
minnast lians með aðdáun.
Hann er varkár maður og ró-
legur, kann vel að stilla skapi
sínu og leyna því, ef svo ber
undir. Og hann er sanngjarn og
hleypidómalaus og kann vel
að meta röksemdir hvers mál-
staðar, bæði með og móti.. Alt
þetta gerir það að verkum, að
hann er afburða samninga-
maður, laginn og lipur svo að
fágætt er. Er mér vel kunn-
ugt um það, frá því hann var
málaflutningsmaður, hversu ó-
trúlega honum tókst að koma
á sáttum í málum, þar sem
þó horfðist næsta óvænlega á
um sættir. — Eg býst við því,
að það sé þetta, sem mestu
hefir ráðið um það, hversu vel
hann hefir reynst í sendiherra-
stöðunni. En þó er sú saga
ekki öll sögð, með þessu. Það
er fleira, sem til sendiherrans
kasta kemur en viðskifti lands-
ins við önnur ríki. Til hans
leita margir menn ýmissa er-
inda .innlendir og erlendir.
INJargur umkomulítill landi hefir
leitað til hans í vandræðum sín-
um erlendis. Og Sveinn Björns-
son á mikið af góðfýsi og greið-
vikni og vill gjarnan leysa hvers
manns vandræði, sem til hans
kemur.
Eg býst við að Sveins Björns-
sonar verði lengst minst sem
sendiherrans. Hann hefir ver-
ið hinn fyrsti fulltrúi þjóðar
sinnar erlendis, unnið henni
gagn og verið henni til sæmdar
í því starfi. En því má heldur
ekki gleyma, að hann var bú-
inn að vinna mikið starf áður
en hann fór í þessa stöðu.
Hann stóð um nokkurt skeiö
framarlega í stjórnmálum lands
ins. Eg ætla eigi að rekja
stjórnmálasögu hans hér, en eg
hygg að hann hafi farið af
þeim hólmi með óvenjulega
hreinan skjöld. Hann var lengi
starfandi lögfræðingur, og naut
einnig í þeirri stöðu almenns
trausts og var í röð hinna
fremstu lögfræðinga. Það eru
dægurmál, sem málaflutnings-
menn að jafnaði hafa með að
sýsla, og sér því venjulega eigi
mikinn stað starfs þeirra síð-