Heimskringla - 25.05.1932, Qupperneq 3

WINNIPEG 25. MAÍ 1932.
HEIMSKRINGLA
3 StDA
Vorkoma
Þú, vorgyðja, svífur að sunnan
á sólargeisla vængjum;
með nákvæmni blíðlega breiðir
úr blómanna sængum.
Það angar og fangar mig iimurinn sætur
og seiða þær heiðu sólskinsnætur.
Og vorfugla-annirnar verða
að vonum og draumum,
er líða í lofsöngvum snjöllum
með loftheitum straumum;
og hýrar og skýrar á heiðum og engjum
nú ómar og hljómar í elskunnar strengjum.
Ó, blessaða móðir, sem börnin
öll brosandi huggar,
svo dreifist í ljóstbirtu dagsins
þeir dulráðnu skuggar.
Ó, lát þú hvern grátinn við knérunn þinn
krjúpa,
svo hjarta hans skarti þig hamingjudjúpa.
T. T. Kalman.
Phone 22 935 Phone 25 237
HOTEL CORONA
26 Rooms Wlth Bath
Hot and Cold Water in Every
Room. — $1.50 per day and up.
Monthly and Weekly Rates
on Request
Cor. Main & Notre Dame East
WINNIPEG, CANADA
ENDURMINNINGAR
Eftir Fr. Guðmundsson.
Prh.
Óglöggt og ekkert man eg
eftir veginum, mannabústöðum
eða mannvirkjum fyr en við
vorum komnir upp á Vatns-
Bkarð, en þaðan var ein hin á-
hrifamesta útsýn sem eg hefi
notið. Skagafjarðarsýsla að
baki, með svipmiklu Blönduhh'ð
arfjöllin á austursíðu og daiina
iengst upp í land, en Drangey
®g Þórðarhöfða sem útvarðar-
stöðvar á hina, en Húnavatns-
sýsla fram undan, ekki eins
svipmikil og fögur af Vatns-
skarði, en meira óútreiknanleg,
í einlægum dölurn út með
straumvötnum og kringum
stöðuvötn. Nú stóðum við
Jakob jafnt að vígi, hverugur
hafði séð vestur fyrir f jöllin sem
við sfeóðum á. Við vorum að
hugsun og útsjón orðnir eins-
konar landsnámsmenn og svo
nærri stóðum við útsjón og til-
finninum hinna fornu landnáms
manna, að bygðanöfnin vökn-
uðu eins og vábrestir í vitund
okkar, einmitt þau sönnu og
sömu sem þeir völdu bygðunum.
Þannig fanst okkur að fyrsti
dalurinn ætti að heita Svarti-
dalur og þá mundum við að til
var Svartárdalur í sýslunni.
Það hlaut að vera hann og svo
reyndist það þegar við síðar
fréttum íbúana. En það var
máske mest af því að sólin var
orðin lágt á vesturlofti og dal-
urinn, sú hliðin sem við okkur
snérisls svartari en alt annað
sem framundan iá. Um nóttina
gistum við hjá Guðmundi í Ból-
staðarhlíð. Þar var alt, við-
horf, útlát og aðbúnaður mynd
arlegt og sanngjarnt. Morgun-
inn eftir í einkar fögru sólskini
blasti við sjónum okkar beint
í vestri, austan í stórri hæð,
fjaskamikið og fallegt heimili
og var okkur sagt að þar ríkt;
Erlendur Pálmason í Tungu-
nesi. Við hneigðum báðir höf-
uðið og báðum ekki um frekan
upplýsingar, vissum dável að
hann var einn mesti fyrirmynd-
ar bnódi á landinu. Búnaðar-
skýrslunar báru það árlega með
sér að hann einn gerði meiri
jarðabætur en sumir hreppar
landsins í heilu líki og gerði þó
mikið meira en hann sjálfur og
fjöldi annara manna hafði hug-
mynd um.
Hann var einskonar leiðar-
stjarna og keppikefli hundruð-
um manna í landinu, þeirra er
aldrei höfðu séð hann. Austur
á Langanesi og vestur á Snæ-
feilsnes sögðu bændur snemma
á morgnana: “Mér verða að
standa hendur fram úr ermum
f dag, ef eg á að koma eins
miklu til leiðar og Erlendur í
Tungunesi.’’
Bóndinn gerir garðinn fræg-
ann. Ódauðlegt á fslandi er
bæjarnafnið Tungunes, fyrir
sakir Erlendar, og þegar þeir
tímar koma að Tungunes ber
ekki framar af öðrum ábýlis-
jörðum alt umhverfis fyrir við-
halds og aðgerðarleysi seinni#
tí,ðar búkussa, og gyliingin er
í meðvitund manna nokkura-
veginn búin af bæjarnafninu,
og menn vita naumast hví það
hafði tekið svo stórt pláss í
undirvitundinni, þá fara rnemi
að leita í landskjalasafninu og
finna að enhver Erlendur
Pálmason hafði fyrir þúsund
árum slé'ttað þúsundir ferhyrn-
ingsfaðma, grafið þúsundir
af framræslu og varaarskurðum
um hlaðið, þúsundir faðma í
girðingum og hýst alla jörðina
prýðilega. Þá rífa menn klæði
sín, og bölva metramálinu, og
sjá að erfðafestulögin sem Þing-
eyjmgar vildu innleiða á ní-
hefðu orðið gæfuvegur, því |
aldrei hefði Erlendur í Tungu-
nesi úrkynjast svo, að jörðin
hans bssri ekki hæfileikpm hans |
vitni, sem forföður fyrirhyggju
og framkvæmdarsemi á þeim
stóð.
Við höfðum kvatt konung og
prest og vorum komnir að
Blöndu, þar skamt frá sem
Svartá fellur í hana. Ekkert
íslenzkt vatnsfall ber nafn með
rentu, ef ekki Blanda, og minti
hún mig á gömlu vísuna: “Öllu
saman agar hér, illu og góðu
sýnist mér, rekur mig í roga-
stanz, á ruslakistu Norður-
lands.”
Hér vorum við þá staddir i
Blöndudal. Líkast til að allir
Blöndalir dragi nafn sitt af
dalnum, og nafninu hafi svo
upphaflega, í virðingarskyni við
dönskuna, verið hallað út af ís-
lenzkum grundvelli til móts við
höfðinglega og hljómfagra
danska nafnið Gröndal. Hér
var engin brú og engin ferja
af nenni tegund, við urðum því
að ríða Blöndu þó hún liti ekk-
ert meinleysislega út. En alt
gekk vel, og fóram við sem leið
lá vestur að Svínavatni. Okkur
hafði verið sagt að illur vegur
væri umhverfis vatnið, en þó
verri að sunnan og lá það hins-
vegar heldur beinna við að
fara norðan megin vatnsins, en
nú vildi eg endilega koma að
prestsetrinu Auðkúlu, sem var
sunnan og vestanmegin vatn-
sins. Eg vissi að prestskonan
var frænka mín, náskyld móður
minni og mig minnir hún héti
Þorbjörg eins og allur helming-
urinn af frænkum mínum í
móðurætt. — Er það ekki skrit-
ið hvað menn gera mikið úr
þessari frændsemi, þegar þeir
eru á ferðalagi, þó þeir kurmi
engar ættir, — þegar þeir eru
komnir heim eins og til dæmis
eg. Á þessu var eg að stagast
þangað til afráðið var að fara
að sunnanverðu vatninu og svo
komum við á Kúlu, sem þeir
svo kölluðu Húnvetningar. Séra
Stefán Jónsson hét presturinn,
hann var kominn suður í
Reykjavík og það þótti mér gott
þá mundi eg þeim mun betur
njóta frændseminnar hjá konu
hans, þegar ekkert skygði á
mig. En hún var þá heldur
ekki heima ®g þá féll mér allur
ketill í eld. En það var eins og
eg þekti stúlkuna sem eg tal-
aði við, og heima á íslandi var
það enginn ósiður að spyrja,
jefnvel ungar stúlkur, hvað þær
hétu, einkum ef maður byrjaði
á því að segja, “með leyfi”. Eg
sagði því undur kurteis:
“Með leyfi, hvað heitir þú,
stúlka góð?”
“Þekkir þú mig nú ekki?” og
hljómaði heldur stuttaralega
hennar svar.
“J-ú-ú-ú, mér finst eg þekkja
þig, en kem þér þó ekki fyrir
mig,” sagði eg.
“Eg er nú líklega oröin svo
ljót,’’ og nú var rödd hennar
hvöss og köld.
“Nei, það er nú öðru nær —
mér lízt einmitt svo ljómandi
vel á þig,’ ’sagði eg með mikl-
úm ákafa, eins og mér lægi
lífið á að losast við þessa játn-
ingu.
“Manstu ekki eftir Hildi Ei-
ríksdóttur, sem var á Hofi í
Vopnafirði, þegar þú varst þar?’
segir hún.
“Ja, þó það væri nú! Þú sem
varst þjónustan mín. En hefirðu
ekki einhver ráð með að fyrir-
gefa mér þetta, — það eru nú
18 ár síðan, og þú hefir nokkuð
mikið breyzt, þó það sé alt á-
fram.”
Hún heldur sér hafi nú ekki
farið svo mikið fram. Hún væri
nú komin undir fertugt. Mér
hefði ekki litist svo vel á sig,
þegar hún hefði verið á Hofi.
Eg sagði henni að það hefði nn
ekkert verið að marka, þvi þá
hún var frændkona hjónanna
og æðsta ráð á heimilinu, að
minsta kosti innan stokks, þeg-
ar hjónin voru ekki heima. En
Jakobi hafði leiðst að heyra tíl
okkar og var nú kominn til
hestanna, og sá eg að hann
vildi halda áfram, svo eg kvaddi
hana með mestu virktum, og
bað að heilsa frænku minni.
En Hildur var óánægð yfir því,
að við drukkum ekki kaffi hjá
henni. Þetta var ljómandi stúlka
þegar hún var á Hofi.
Kirkjan á Auðkúlu var sjáan-
lega nýbygð, en gat þó verið
eins eða tveggja ára gömul.
Hún var áttstrend að lögun,
likt og kornhlöður eða skemm-
ur eru sumstaðar hér út um
landið. Mér þótti þetta óvið-
kunnanlegt, og skildi heldur
ekki, hvaða þægindum þetta
gat valdið. Prestinn, séra Ste-
fán í Auðkúlu, sá eg suður í
Reykjavík. Það var fríður mað-
ur, hafði mikið skegg, en rak-
aði sig öfugt við alla aðra
presta, skóf vandlega af hök-
unni, en skildi vangana eftir.
Andlitið var því alt á þverveg-
inn, og skildi eg þá, hvers
vegna kirkjan í Auðkúlu var
eins víð og hún var löng, en
fegurðartilfinning prests mundi
vera jöfn á alla kanta, enda
létu allir vel af honum, en
kirkjan hefir samt alt af
hneykslað tilfinningar mínar.
Nú var þá þessi Svínavatns-
vegur, helluraðir, keldur og for-
ir á enda, og við komnir á
greiðar götur og harðar traðir
heim að Reykjum á Reykja-
braut. “Þvílíkir og þessir menn,
þeir geta aldrei dáið.’’ Eftir á
fanst mér að hjónin á Reykj-
um hafa komið með heimilið
alt á höndunum á móti okkur,
eins og Hlaðinn og rjúkand)
kaffibakka. — Þau voru ekki
montin, né með neitt uppgerðar
glamur eða há’vaða, og heldur
engir jábræður. Það er ekki til
neins að draga það lengur nema
skriftast fyrir lesendunum, að
eg er búinn að gleyma nafninu
á konunni, en hún var systir
einhvers séra Bjarna, mig minn-
ir Pálssonar, sem eg ekkert
þekti, en húsbóndinn hét Krist-
ján Sigurðsson. Þarna töfðum
við lengur en við ætluðum, af
því skinið var svo hressandi og
vermandi. Þegar við vorum að
fara, sagði eg Kristjáni, að
hestamir mínir væru illa færir
um svona langa og harða ferð,
nema eg keypti mér þann þriðja
þeim til hvíldar. Hann sagðist
skyldi seija mér góðan reiðhest,
átta vetra gamlam, fyrir 170
krónur, hann væri heirmavið og
eg gæti séð hann, ef eg vildi.
Ekkert sótti Kristján það fast,
og sannfærði það mig um, að
hann væri hreinskiftin, eins og
alt annað, er fór honum vel
Eg keypti hestinn og átti hann
þangað til eg fór til Ameríku.
að eg seldi hann seinastan af
aldrei glanna fjörugur, kviWa-
og gallalaus.
Eg sá aldrei fyr né síðar
hjónin á Reykjum á Reykja-
braut, en þau hafa orðið mér
drjúgt umhugsunarefni marga
stund síðan. Kristján reið með
okkur langan veg og sagði sög-
ur af Birni í Öxl, sem búið
hafði í myrkasta og hrikaleg-
asta staðnum undir fjallaöxi-
inni, er gengur norður á milli
Svíndals og Vatnsdals. — Við
söknuðum Kristjáns, þegar að
hann hvarf heim aftur, þó við-
kynningin væri ekki lengri.
Frh.
ÁSRÚN II.
Tímarnir hafa neytt okkur til
að taka þátt í þjóðfélagsmálum.
Enginn viti borinn maður seg-
ir nú: “Hvað koma mér vii
þessi mál? — Látum þá sem
vitið hafa ráða þeim til lykta.”
Þýðingarmikil atvik og atburð-
ir gerast nú með undarlegum
og oft alveg nýjum hætti. Mál-
efni, er áður var lítill gaumur
gefinn, koma nú fram á sjón-
arsviðið og krefjast úrlausnar.
Óþreyja hefir gagntekið menn.
Allir vænta stórtíðinda á hverri
stundu. Óþreyjan gerir vart við
sig á ýmea lund. — Indríii Ein-
arsson segir: “Það þarf að
skapa nýja þjóð” — og þann
sannleika grípa óþreyju-slegn-
ir tímamenn fegins hendi, og
nota hann í eigingjörnum til-
gangi.
Það þarf að skapa nýja þjóð.
Þjéð, sem réttir úr sér og lít-
ast um með skjóttu og vitru
augnaráði. Þjóð, sem veit að
birtan yfir komandi árum fer
alveg eftir því hvernig hún elur
upp börn sín, og hversu hlýtt
og fagurt umhverfi móðurinn-
ar er.
Það er alkunnugt,, að ó-
þrifalegar götur spilla skap-
lyndi manna, og að glaðlyndur
náungi getur komið öllum til
* QVINTON’S *
HVAR
GEYMIÐ ÞÉR
Loðkápuna yðar
þegar mölurinn fer að 'J
unga út eggjuoum .
Ef hún er geymd í hinum nýju
geymsluklefum vorum, er hún
alveg óhult.
Vér höfum fullkomin tæki til
að
G E Y M A
HREINSA
(grávöru eftir fyrirsögn helztu
grávörusala—ekki með gasólín)
GERA VIÐ
SNÍÐA UPP
SIMIÐ 42 361
QUINTON’S
Cleaners — Dyers — Furriers
hefði eg verið trúlofaður tveim mfnum hestum. Hann var jarp-
öðrum stúlkum. Nú var hún I ur ag ut og hét ögði. Hann
farin að hlæja og vUdi að við1 reyndist eins og Kristján sagði
unda tug tuttugustu aídarinnar drykkjum hjá sér kaffi, því að hann, alt af vel vakandi, en
T I M BU R KAT/Ð
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Bkrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
verð GÆÐI ANÆGJA.
að brosa. — Hvort haldið þið
þá, að engu máli skifti, hvernig
um konuna móðurina er biiið.
Það er sannara en frá verður
sagt, að barn á brjósti teygar
annað en móðurmjólkina. Is-
lenzk alþýðureynsla er fengin
fyrir því. — Barnið teygar
hreysti, líkamsfegurð, lífsfjör,
vizku, og góðgirni eða sjúkar
tilhneigingar, skuggalegt yfirlit,
leti, heimsku og hatur til ann-
ara manna.
Hvernig skaplyndi og fram-
koma bamsins verður, fer því
að nokkru leyti eftir hugsunar-
hætti móðurinnar meðan barn-
ið skapaðist og hún hafði það
á brjósti. — En hugarlíf kon-
unnar er aftur háð framkomu
og viðmóti föðursins. — —
Margar stoðir rísa að hverjum
manni, og víða stendur ætt
hans - og skaplyndi fótum. —
Allir eiga að láta þjóðfélags-
mál til sín taka. En menn verða
að hugsa, svo góðgjarn vilji
þeirra til að bæta og fegra hug-
arlíf barnanna fái notið sín.
Til þess eru skólar settir, að
skerpa næmi, vekja athygli
nemandans á hinni fagurlyndu
vizku og sterka vilja, er stjórn-
ar hverju náttúrulögmáli.
Kennarastétt landsins ber því
allmikla ábyrgð á því, hvernig
næst-u kynslóðir komandi ára
hugsa óg haga störfum sínum,
hvort þær ryðja sér til ríkis eða
ekki.
Eg á ekki við landvinninga
utan íslenzkrar landhelgislínu.
Það er landnámið í hugheimi er
mestu máli skiftir.
Eipu sinni var góður sjó-
maður. Huldukona hafði fellt
hug til hans. — Kom hún til
hans á hvorri nótt og sagði
honum frá öHum veðrabrigð-
um.
Nótt eina kom hún til hans
og sagði: “Þegar netaský eru
á lofti og þoka í miðjum hlíð-
um, vil eg vita af ljúfling mín-
um á sjó”.
Nú, þegar erfiðleikar, fá-
tækt og skuldir ásækja okkur,
dugar ekki að sofa þungum,
draumlausum svefni. Við verð-
um að hafa andvara á okkur,
svo við getum heyrt þær ráð-
leggingar er allar hollvættir
landsins hvísla að okkur:
Starfaðu. Rýmka verksvið þitt.
Gæt skyldu þinnar. —
Á þessum erfiðu tímum á
þjóðin að bindast samtökum
um það, að forðast að vinna
þau verk eða taka þá stefnu
er leiðir til ríkisgjaldþrots og
langvarandi þrælkunar. Eg
hygg, að ekki verði um það
deilt, að þjóðin vill heldur eiga
tsland, en vera bláfátækur og
ánuðugur leiguliði erlendra auð
manna. — Hvert ætlar þú?
(Vesutrl.)
nokkuru frábrugðnir og að kyn-
ferði er bundið við þá. Þeir eru
því nefndir kynlitningar. í kven-
frumunum eru kynlitningarnir
af sömu gerð, og þær mynda
egg, sem öll eru eins. í karl-
frumunum eru kynlitningarnir
tvens konar, og þær mynda
tvær tegundir frjóa og er önnur
karlkyns, hin kvenkyns en jafn-
mikið af báðum.
Eins og kunnugt er, er það
upphaf fóstursins, að egg og
frjó renna saman í eina frumu,
sem vex síðan og verður að
fóstri. Ef karlfrjó hittir eggið
vex úr því karldýr, en sé það
kvenfrjó vex úr því kvendýr.
Má því heita að hending ein
ráði kyninu, án þess að menn
fái nokkuru um það ráðíð.
Eftir sömu dýratilraunum að
dæma, er það þó ekki óhugs-
andi, að fleira komi til greina
en hér er sagt, en ekki hafa
menn fundið nein veruleg lík-
indi til þess á mönnum, síst
með nokkurri vissu.
Nýlega hefir verið gefið út
kver um þetta efni (Afkomend-
ur eftir eigin vali). Það er
í alla staði ómerkilegt, þýð-
ingin bágborin og kenningar
þess allsendis óáreiðanlegar.
G. H.
—Mbl.
Perðamaður: “Mig vantar
stykki í bílinn minn. Hafið
þið nokkra lausa parta fyrir
Ford bíla hér í þessum bæ.
Bæ jarmaðurinn: “Já, þarna
yfir frá, þar sem þjóðvegurmn
fer yfir járnbrautina er stór
hrúga af alskonar bílastykkj-
um. Eg veit að þú munir geta
fundið þar, það sem þig vantar.
Þá er Chantecler sá cíga-
rettu pappír sem þér ættuð
að nota. Þúsundir skynsamra
reykjenda hafa komist að
þvi, að úr þessum betri
pappír eru vafðir betri vindl-
ingar.
ItejTiið Chantecler pappir
120 blöð á 5c.
VINDLINCA PAPPfR
HVAÐ RÆÐUR KYNI BARNA?
Þrátt fyrir miklar og marg-
víslegar rannsóknir veit enginn
þetta með fullrí vissu, og engin
ráð þekkjast til þess að ráða
því, hvort barn verður piltur
eða stúlka. Hið helsta, sem
kunnugt er, er þetta:
1 öllum frumum líkamans
koma í ljós einkennilegir staf-
ir eða korn, sérstaklega er þær
skiftast. Þeir eru nefndir Iitn-
ingar (krómósómar) og eru
jafnmargir í öllum líkamsfrum-
um hverrar dýrategundar. Það
vita menn um stafi þessa að
þeir ráða mestu erfðum og eig-
inleikum afkvæmanna.
Nú hafa menn fundð að í
æxlunarfrumum flestra dýra,
eru tveir af litningunum að
CITY
MILK
LEYSIR ÚR MATARMÁL-
UM AÐ SUMRINU.
Nú er rétti tíminn til þess að
skifta um yfir á City Milk, áð-
ur en hinir miklu sumarhitar,
og meðfylgjandi matarvandræði
byrja.
Hin jöfnu gæði og geril-
sneyddu hreinindi City Milk,
eru heilsutryggjandi fyrir alla
fjölskylduna.
Pantið það sem þér þurfið af
mjólk nú strax frá
Sími 87 647