Heimskringla - 28.09.1932, Blaðsíða 3

WINNIPEG 28. SEPT. 1932
HEIMSKRINGLA
3 BLADSIÐA
Phone 22 935 Phone 25 23T
HOTEL CORONA
26 Rooms Wlth Bath
Hot and Cold Water in Every
Room. — $1.50 per day and up.
Monthly and Weekly Rates
on Request
Cor. Main & Notre Dame East
WINNIPEG, CANADA
rannsökuð ofan í kjölinn, mun
koma í ljós, að í flestum — ef
ekki öllum — héruðum landsins
eru erviðleikar nú svo miklir,
að til stór vandræða horfir.
Verzlunarskuldir bænda eru
vafalaust meiri nú en nokkru
sinni áður. Þessar skuldir hafa
farið vaxandi um nokkurt skeið,
en mestur hefir vöxturinn orð-
ið síðustu árin sakir hins stór-
felda verðfalls afurðanna.
Samkvæmt skýrslu forstjóra
Sambands íslenzkra samvinnu-
félaga voru skuldir þrjátíu og
þriggja sambandskaupfélaga í
árslok 1930 nokkuð á sextándu
miljón króna. En forstjórinn
tekur það fram, að hagur félag-
anna hafi stórversnað á árinu
1931, og hafi því skuldirnar
verið talsvert hærri í árslok það
ár. Ekki hafa skuldirnar mink-
að á yfirstandandi ári; þvert á
móti munu þær enn hafa vaxið
alvarlega.
Þegar nú þess er gætt að í
sambands kaupfélögunum eru
alls um 8000 menn, margir efna
kvæmt efnahagsreikningum, kr.
15,454,666.22, eða kr. 5,132,349.-
72 meiri en skuldirnar. Rétt er
þó að taka það fram að gert er
ráð fyrir að talsvert tap verði á
skuldunum, er félögin eiga úti-
standandi hjá viðskiftamönnum,
og færðar eru eignamegin á
efnahagsreikningunum, en til
þess að jafna þann halla, verð-
ur tekið af sjóðum félaganna.
LAUN EMBÆTISMANNA OG
RfKISÞJÓNA Á fSLANDI.
Útdráttur úr Morgunblaðinu.
Á síðasta þingi fluttu Fram-
sóknarmenn í efri deiid frum-
varp um að breyta yrði reglum
þeim, er gilt hafa um dýrtíð-
aruppbót embættismanna og
starfsmanna ríkisins. — Sam-
kvæmt frumvarpi þessu mátti
dýrtíðaruppbótin aldrei verða til
þess, að hækka laun fjölskyldu-
manna upp úr 4000 krónum eða
einhleypra upp úr 3000 kr. —
Frumvarpið féll í deildinni.
Lögin um laun embættis-
manna eru frá 1919. í þessum
lögum eru ákvæði um launa-
greiðslur til einstakra embætt-
ismanna og starfsmanna ríkis-
ins; þar eru einnig fyrirmæli um
dýrtíðaruppbótina. Svo var til
litlir með lítil bú og verðlitlar | ætlast þegar launalögin voru
afurðir, en vextir af verzlunar-! lögfest, að þau skyldu endur-
skuldum eru nú 7 til 8 prósent,' skoðuð að 5 árum liðnum. Úr
ætti hver maður að geta séð, að Þessu hefir þó aldrei orðið,
bændum er það langsamlega um heldur hefir Alþingi látið sér
megn að bera þessa skulda- j nægja að framlengja dýrtíðar-
byrði. | uppbótina frá ári til árs.
Ofan á verzlunarskuldaokið | Til eru þeir menn, sem halda
bætist það, að margir bændur að laun embættismanna samkv.
M r. Mammon
Þú hangir á taug þeirrar máttugu mundar,
sem mælirinn fyllir af kveinstöfum undar,
svo vængbrotin þráin með skipreika skundar
og skimar um úthafið kalt.
Vítisöfl hylla þig, gumi, sem grundar
að gullið sé mannlífið alt.
Það lokka þig glitrandi gullstanga raðir,
svo gleymirðu að hugsa um þær dýrustu kvaðir
þíns sálræna anda er alheima faðir
afhenti sál þinni að gjöf.
Og ágirndin ber þig um tálheima traðir
og trítlar loks mað þér í gröf.
Og stritandi lýðinn þú kreistir og kvelur,
og kúgar og pínir, en sjálfan þig elur.
Á fingrum þér glögglega tíma hans telur
og tutlar af kaupinu hans.
Á þjóðlífsins braut ertu mannætu melur
og inaðkur hvers einasta lands.
Þú skreytir þig allan með falslitar fjöðrum,
svo fáir þú notið þín betur hjá öðrum,
sem þekkja ekki litinn á nagandi nöðrum
frá nútíma sakleysi og dygð.
Og hlakkar í kyrþey ef bólar á blöðrum
frá beitu táls þinni og lygð.
Og kærleika þekkirðu ei, svínfeiti selur,
Og samúð og manndáð þú hæglega felur.
Fyrir auðlegð og munað þú sál þína selur
og sigrar hið jarðneska vel.
En hvar sem þú flækist og gasprar og gelur,
þú getur ei umflúið hel.
Davíð Björnsson.
hafa ráðist í dýrar byggingar
á býlum sínum og margir feng-
ið lán úr byggingar- og land-
námssjóði. — Þegar lánadeild
þessi tók til starfa voru bændur
mjög hvattir til að nota hana,
því að vildarkjör væru í boði.
Byggingarlánin urðu þung byrði
á bændum, sem stafaði sumpart
af því, að lánin voru óhagstæð,
og sumpart af hinu, að húsin
voru höfð of stór, og voru þar
af leiðandi óbærilega dýr.
Því miður liggja ekki fyrir
skýrslur um skuldlir bænda. En
ekki mun fjarri sanni að áætla
skuldirnar 4—5000 krónur að
meðaltali á hvert býli. Skuldir
þessar hvíla á búum, sem hafa
hér um bil 80 ær að meðaltali
hvert og 3—5 kýr. Þegar dilk-
verðið (aðaltekjur bóndans) er
komið niður í 6—8 krónur, get-
ur hver maður séð að þessi
skuldabyrði er bóndanum lang-
samlega um megn.
1 sambandi við þetta yfirlit,
sem birt var í Morgunblaðinu,
hefir forstjóri Sambandls ísl.
Samvinnufélaga, herra Sigurð-
ur Kristinsson, gert skýringu
við ummælin um yerzlunar-
skuldir Sambandsins. Bendir
hann á að skuldirnar séu rétt-
um þriðjungi lægri en Morgun-
blaðið telur, en eignir Sam-
bandsins nemi um réttar 5 milj-
ónir króna, ef reikna megi úti-
standandi lán hjá viðskifta-
mönnum innheimtanleg. Grein-
argerð hans er á þessa leið:
Út af um ummælum um
skuldir Sambandsfélaganna í
198. tbl. Morgunblaðsins þ. á.,
þar sem sagt er að í skýrslu
forstjóra S. í. S. séu eignir kaup
félaganna í krónutali taldar
nær því jafnhá upphæð og
skuldirnar, vil eg biðja fyrir eft-
irfarandi leiðréttingu og skýr-
ingar:
I samandregnum efnahags
reikningi Sambandsfélaganna,
sem birtur er í 27. tbl. Tím-
ans þ. á., eru skuldir þeirra og
eignir taldar nákvæmlega jafn-
háar, eða kr. 15,632,555.34. En
samkvæmt þeirri venju, sem al-
staðar gildir í bókfærslu, eru
meðtaldir á skuldahlið efna-
hagsreikningsins allir sjóðir fé-
laganna og tekjuafgangur, sam-
tals kr. 5,310,238.84, og eru því
hinar raunverulegu skuldir
þeirra kr. 10,322,316.50, en ekki
á 16. miljón. Frá eignahliðinni
ber aftur á móti að draga rekst-
urshalla, samtals 177,889.12, og
verða þá eignir félaganna sam-
launalögunum séu óhæfilega
há, en það stafar af ókunnug-
leik eða misskilningi. Hér skulu
nefnd nokkur dæmi:
Dómsforseti hæstaréttar hefir
10000 kr. og hæstaréttardómar-
ar 8000 kr. Bæjarfógetar hafa
byrjunarlaun 4600 kr., sýslu-
menn 4200 kr., landlæknir 6000
kr., héraðslæknar, 2500, 3000
og 3500 kr., póstmálastjóri 6000
kr, landssímastjóri 5000 kr.,
vegamá-lastjóri 5000 kr., bisk-
up 6000 kr., prófessorar við há-
skólann 4500 kr., dósentar 3500
landsbókavörður, ríkisskjala-
vörður og þjóðminjavörður 4500
krónur.
Dýrtíðaruppbót fá embættis-
menn og er nú 17;’,%, en reikn
ast aldrei af hærri upphæð en
4500 kr.
Dæmi þau, sem hér eru tekin
eru úr hæstu launaflokkunum.
Allur fjöldi starfsmann hefir
miklu lægri laun. Má t. d. nefna
starfsemi við póst og síma, kenn
ara, bókaverði, fulltrúa og að-
stoðarmenn í stjórnarráðinu o.
fl. o. fl.
Laun ráðherra eru ákveðin
í sérstökum lögum og eru þau
10 þús. kr.
Ríkinu hefir sem kunnugt
er bæzt við fjöldi starfsmanna
eftir að launalögin voru lögtek-
in. Ríkisgjaldanefndin sem skip-
uð var í efrideild á síðasta þingi
hafði aflað skýrslna um þetta.
Ritstjóri þessa blaðs var nýlega
að glugga í þessum skýrslum,
og þykir rétt að almenningur
fái nokkurt sýnishorn af þeim.
Skipaútgerðin.
Samkvæmt skýrslu forstjór-
ans, Pálma Loftssonar, hafa
laun verið greidd þar 1931, sem
hér segir: ,
Pálmi Loftsson forst. 9600
Guój. J. Teitsson skrifst.st. 6000
Sig. Sveinsson bókh. 4200
Bjarni Magnússon afgrm. 4200
Hjörtur Ingþórsson innhm. 4200
Helgi Sveinsson gjaldk. 3600
Sigurjón Ólafsson verkstj. 5000
Hjörtur Elíasson verkstj 4200
Ennfremur eru nokkrir menn
á lægri launum.
Útvarpið
Þar tíundar útvarpsstjórinn,
Jónas Þorbergsson, á þessa leið:
Jónas Þorbergsson 11300
Sig. Þórðarson ftr. 7200
G. Briem verkfr. 3000
G. Reykhalt skrifari 4800
Ásg. Magnússon fréttar. 4800
Aðalbjörg Johnson fréttr. 4800
Sig. Einarsson fréttar. 3000
V. Þ. Gíslason fréttar. 3000
Sigr. Ögmundsd. þulur 3600
D. Sveinbjörnss. magnarav. 4800
Davíð Árnason magnarav. 4800
Emil Thoroddsen, píanól. 7200
Þór. Guðmundss. fiðlul. 7200
Jón Alexandersson, forstm.
Viðgerðastofunnar 7000
Gunnar Snorrason rafv.sv. 4800
Auk þess nokkrir starfsmenn
við stöðina á Vatnsenda og aðr
ir er hafa lægri laun.
Viðtækjaverzlunin.
Forstjórinn, Sveinn Ingvars-
son tíundar þannig:
Sveinn Ingvarsson 9000
Jóh. Ólafsson gjaldk. 4800
Th. Lilliendahl lagerm. 5300
Filipp. Gunnlaugss. fgrm. 3900
Sv. Ólafsson afgrm. 3000
Joh. Höyer 4200
Áfengisverzlunin.
Guðbrandur Magnússon for-
stjóri tíundar þannig 1931:
Guðbr. Magnússon 10312
Ól. Thorlacius lyfsölustj. 6600
H. Lárusson skrifst.stj. 7200
Á. Benediktss. bók 9 mán. 4950
Helgi Þórarinsson bréfr. 5400
Tr. Guðmundsson gjaldk. 7200
V. Helgason skrif. 1/z m. 3625
M. Stefánsson birgðav. 6400
Guðm. Halldórss. afgrm. 6000
Alfred Búason aftappari 4800
Skúli M^gnússon bílstj. 4200
Landssmiðjan.
Forstjórinn þar, Ásgeir Sig-
urðsson tíundar þannig:
Ásgeir Sigurðsson 9000'
Kj. Gíslason skrifst.stj. 7200
Gísli Gíslason bókari 3000
Tóbakseinkasalan.
Forstjórinn, Sigurður Jónas-
son tíundar þannig:
Sig. Jónasson
Gestur Pálsson bókari
Sig. Hjálmsson afgrm.
Jónas Ólafsson sölum.
A. Guðm.ss. aðst.bókh.
Ól. Þorsteinsson gjaldk.
Örn Matthíass. afgrm.
S. Sigurðsson pakkh.m.
Auk þess fjöldi af fólki með
lægri launum.
Forstjóri ríkisprentsmiðjunn-
ar tíundar laun sín á 8000 kr.
og uppb. 2000 kr., samtals
10 þús. kr., skrifstofumaður þar
hefir 6000 kr., bókari 4000 kr.
og gjaldkeri. 5000 kr.
10000
6200
4920
4800
4800
4620
5380
4500
Meðan þeir voru í “kaupavinn
unni” ’ferðaðist v. Hamel um
sveitimar og heimsótti öll heim-
ilin þar sem stúdentarnir voru.
Um veru þeirra hér og við-
kynningu hefir v. Hamel sagt
blaðinu það sem hér fer eftir.
Mér er ánægja að því, segir
prófessorinn, að skýra frá því,
að stúdentarnir, jafnt karlar
sem konur, eru öll ánægð yfir
sumardvölinni hér. AHs staðar
hefir farið vel um þetta að-
komufólk. Alls staðar hefir
stúdentunum fallið sveitalífið
vel, vinnan, mataræðið, en þó
einkum láta þeir vel af því hve
mikilli gestrisni þeir hafa mætt.
Þvílíku eigum við ekki að venj-
ast heima fyrir.
Þá er það og merkilegt fyrir
okkur sléttubúana að koma
hingað til fjallalandsins. Nátt-
úrufegurðin verður öllu þessu
unga fólki ógleymanleg.
Það hefir og vakið undrun
stúdentanna, hve fólkið yfirleitt
er glaðvært í sveitinni. í bók-
um um ísland er þjóðinni lýst,
sem fámálli og þunglyndri. En
reyndin virðist okkur alt önn-
ur, samanborið við okkar bænd-
ur t. d. Það er svo mikið sungið
og dansað í sveitunum.
Heyvinnunni höfðu stúdent-
arnir yfirleitt gaman af. Þeir
urðu nokkuð þreyttir fyrst í
stað. En það hvarf brátt.
Sumir piltarnir fengu það orð
húsbænda sinna, að þeir hefðu
unnið sem fullgildir kaupa-
menn. Kaup var ekki goldið.
En hesta fengu þeir í smáferða-
lög um helgar. Þeir sem eru við
náttúrufræðinám hafa notað
frístundir til að safna plöntum,
dýrum og steinum. Piltur sem
var á Breiðabólstað á Síðu fór
upp á Laka. Hann er jarð-
fræðingur. Piltur, sem var á
Hjarðarholti í Dölum, er bú-
fræðingur. Sex stúdentarnir
stunda norrænunám. Þeir hafa
lagt megináherslu á að læra
málið. Allir hafa lært talsver*'
í íslenzku. Alilr dást að þjóð-
inni, viðkynningunni, og hverfa
heim mörgum endurminningum
ríkari. Allir vilja koma hingað
aftur.
þér sem
notiS
TIMBUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Bkrif8tofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ÁNÆGJA.
verður 10—11 sterlingspund.
Gaman væri ef íslenzkir nem-
endur hér vestra gætu fariö
slíka ferð, þó ekki væri nema
annað hvert ár. Eru líkur ti!
að þeim yrði ekki síður tekic
sem “kaupamönnum’’ upp til
sveita, en þessum hóp, er eigi
gátu mælt nema á framandi
tungu. Einu sinni var nú Þjóð-
ræknisfélagið að hugsa um eitt-
hvað svipað þessu. Af slíkri
‘kaupamensku’ gæti leitt margt
gagnlegt fyrir hina yngri kyn-
slóð hér vestra, auk þess sem að
sept. Réttum tveim vikum áð-
ur dó Skúli bróðir hans. Voru
þeir bræður tvíburar. Eru fá
eða engin dæmi til þess talin,
hve heitt óg innilega bræðurnir
unnust. Sorg og gleði annars,
var sorg og gleði hins. Og und-
arlegt er það. Báðir ná háum
aldri. Verða rúmlega áttræðir.
En milil dánardægurs þeirra eru
aðeins tvær vikur.
Um það leyti sem Halldór
reisti bú í Argylebygð, eða þeir
bræðurnir, því þeir bjuggu lengi
í félagi, giftist hann Sigríði
þannig lagað sumarleyfi hlyri Jónasdóttur, systur þeirra bræðr
að vera henni hið ánægjuleg-
asta sem hún gæti á nokkurn
hátt veitt sér.
EINN AF FRUMHERJUM
ARGYLEBYGÐAR LÁTlNN
ÍSLANDSVERA
HOLLENSKU STÚDENTANNA
1 sumar hefir hópur hol-
lenzkra liáskólanemenda dvalið
á íslandi. Var þeim dreift upp
um sveitir svo að þeir mættu
með þeim hætti vinna fyrir sér.
Frá þessu er skýrt í Morgun-
blaðinu 25. ágúst á þessa leið:
“Hollenzku stúdentarnir, sem
hingað komu í fyrra mánuði
með v. Hamel prófessor, fara
nú héðan heimleiðis með Brú-
arfossi. I
Það var í fyrrasumar, er eg
var á ferð um Snæfellsnes með
Torfa Hjartarsyni, sagði pró-
fessorinn enn fremur, að okkur
kom saman um að reyna að
koma hollenzkum stúdentum til
sumardvalar hér. Síðan leitaði
Torfi fyrir sér um verustaði fyr-
ir stúdentana, en eg hreyfði
málinu við stúdentafélag í Hol-
landi. Var þetta auglýst við há-
skólana 4 í Höllandi. Og til
okkur komu um 200 umsóknir.
En úr þeim völdum við svo 32
til ferðarinnar.
Eimskipafélag íslands lét okk
ur í té mjög ódýrt far frá Eng-
landi og hingað. Ferðakostnað-
ur stúdentanna fram og aftur
milli Rotterdam og Reykjavíkur
í gær, 24. september, var til
moldar borinn einn af elztu
landnemum þessarar bygðar,
bændaöldungurinn Halldór Árna
son. Hann var 81 árs að aldri.
Jarðarförin fór fram að kirkj-
unni á Brú að fjölmenni við-
stöddu.
Halldór var fæddur 3. októ-
ber 1851 á Sigurðarstöðum á
Sléttu á íslandi. Til Ameríku
kom hann 1873. Hefir hann bú-
ið í Argylebygðinni síðan í júlí
1881. Áður var hann í Nýja ís-
landi.
í Argylebygðinni hefir Hall-
dór því búið í rúm 50 ár. Hann
var í hópi þeirra 6 íslendinga,
er hingað komu fyrstir og tóku
sér hér bclfestu. Með láti hans
á því bygðin að baki að sjá
þeim manni, er helgað hefir
henni krafta sína í meira en
hálfa öld.
Þátttaka bygðarbúa í útför
Halldórs bar þögult vitni um
þær vinsældir, er hann naut,
og hve mikils hið langa og oft
stranga starf hans í þarfir þess-
arar bygðar var metið.
Árið áður en hinir fyrstu
landnemar settust að í Argyle-
bygð, . hafði Halldór komið til
þessarar bygðar til þess að taka
rétt á bújörð fyrir sjálfan sig
og bróður sinn Skúla. í þeirri
för mun Friðbjörn Friðriksson,
nú kaupmaður í Glenboro, einn-
ig hafa verið. Hvaða leið þeir
komu til bygðarinnar er mér
ekki kunnugt um. Ef til vill
hafa þeir farið á báti niður til
Emerson frá 'Winnipeg, sem
gert höfðu áður Sigurður Chris-
topherson og Kristján Jónsson,
er hingað fóru í landskoðunar-
erindum. En leiðina til baka
fór Halldór um Portagi la Prai-
rie og gekk alla leið, því þá
var lítið um járnbrautir að
ræða, og því síður fé í vösum
manna til þess að ferðast með
þeim.
Sá er þetta ritar þekti Hall-
dór aðeins af stuttri heimsókn
fyrir þrem árum síðan. Ekki
var fyr í hlaðið komið, en mað-
ur var tekinn inn í hús og sett-
ur við góðgerðir. Og meðan að
staðið var við, spaugaði Hall-
dór óaflátanlega. Man eg vel
eftir því, að eg fór að hugsa
um, hvort hægt myndi að finna
jafn aldurhniginn mann eins
glaðværan og léttlyndan og
Halldór. Og meðan spaugsyrðin
rigndu yfir mig, lék hann sér
jafnharðan við tvö börn, er á
heimilið komu, eins og hann
væri barn sjálfur. Hann mun
hafa verið afi barnanna, þó eg
eg ekki muni nú fyrir víst, hvort
svo var eða ekkL En þetta er
gott dæmi þess, hvernig Hall
dór var heim að sækja, hve
glaður, gestrisinn og bjartsýnn
hann var.
Halldór dó á fimtudaginn 22
anna Jóns og Sigurðar Landy
frá Eystralandi í Axarfirði. —
Kona Halldórs dó fyrir rúmum
tveim árum. Börn þeirra eru
Árni og Snorri, báðir ógiftir i
heimahúsum, og Jónas kaup-
maður í Cypress River.
Hálfbróður einn átti Halldór.
Heitir hann Guðmundur Nor-
mann og er bóndi í Argyle-
bygð.
Séra Egill Fáfnis, er jarð-
söng, mintist á mjög viðeigandi
hátt mannkosta hins látna. —
Einnig talaði enskur prestur
frá Cypress River, Rev. T. Wot-
ton að nafni, nokkur orð. Mint-
ist hann þess að tap það, sem
íslendingar hefðu orðið fyrir,
við fráfall Halldórs, væri einnig
þjóðbræðra sinna og allrar bygð
arinnar.
S. E.
GEIRFUGLINN.
Nokkur atriði úr sögu hans.
f fyrra var í Svíþjóð verið að
grafa skurð, hinn svonefnda
Sótanesskurð « hjá Hunnebo-
strand. Fanst þar ýmislegt frá
fornum 'öldum, þar á meðal lít-
ið bein, um 6 centimetra langt,
ósélegt en næstum heilt. Vís-
indamenn sáu þegar að bein
þetta mundi vera úr fugli, bein
sem tengir saman bringu og
herðablað. En erfiðara var að á-
kveða úr hvaða fugli það mundi
vera. Til þess að ákveða það,
var engin önnur leið en að bera
beinið saman við önnur fugla-
bein, sem geymd eru í náttúru-
gripasöfnum. Það var vanda-
samt verk og seinlegt.
í Göteborg naturhistoriska
Museum, var t. d. ekkert fugla-
bein nákvæmlega eins og þetta
en mest líktist þetta brjóstbein-
inu af álku; en það var þó
talsvert stærra. Þóttust menn
iví vita að bein þetta væri úr
stórvöxnum fugli af álkukyni.
Lá þá nærri að gizka á að það
væri úr geirfugli, sem er svip-
aður álku, en miklu stærri, eða
á stærð við gæs.
í söfnum í Gautaborg eru
engar leifar af geirfugli, en
aftur á móti er mikið af þeim
geymt í Kaupmannahöfn. Hefir
fundist talsvert af geirfugla-
beinum í dönskum öskuhaug-
um. Og þegar þetta bein, sem
fanst í Svíþjóð, var borið- þar
saman við, kom upp úr kafinu,
að rétt var ágizkunin um að
beinið væri úr geirfugli. Nátt-
úrugripasafnið sænska hafði
þar eignast dýrgrip. Hann er
að vísu hvorki sjálegur né
merkilegur í augum fjöldans,
en fyrir vísindamenn er það
dýrgripur, og gefur nokkra
skýringu á hvernig fuglalíf hef-
ir verið við strendur Svíþjóðar
fyrir þúsundum ára. Þannig
geta allra auðvirðilegustu mun-
ir birt vísindamönnum, sem
kunna að meta þá, nýjar og
merkilegar upplýsingar.
n- * *
Geirfuglinn var, sem sagt,
stór álkutegund. Hann er 70 til
í’rh. á 7. bls.