Heimskringla - 16.11.1932, Síða 4

4 BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 16. NÓV. 1932..
Híintskringk
(StofnuO 18S6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKINO PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árg&ngurinn borgist
íyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 16. NÓV. 1932.
BANDARÍKJA-KOSNINGARNAR.
Hverjar sem afleiðingamar kunna að
verða, er frá líður, af nýafstöðnum kosn-
ingum í Bandaríkjunum, er hitt víst, að
úrslit þeirra eru eftirtektarverð, og eiga
eflaust eftir að teljast merkur viðburður
í sögu sérveldismanna (Democrats). Þeir
munu sjaldan sem fiokkur áður hafa átt
að fagna slíkum sigurfarardegi í kosn-
ingum. Og sé um svo verulegan stefnu-
mun að ræða hjá flokkunum, sem látið
er, leiðir af sjálfu sér, að þau áhrif muni
ekki leyna sér til lengdar, heldur koma
á einn eða annan hátt fram í þjóðlífinu,
athöfnum þess og stefnu.
Sérveldismenn hafa miklu sjaldnar far-
ið með völd en samveldismenn (Repub-
licans). í síðast liðin 72 ár hafa þeir
aðeins fimm sinnum sigrað við kosning-
ar. Og í tvö skfti að minsta kosti var
munurinn sára lítill. Þegar Cleveland var
fyrst kosinn 1884, var það aðeins fingur-
bjargarfylli atkvæða í New York, sem
baggamuninn reið. í kosningunum 1916,
er Wilson var endurkosinn, var honum
talin kosningin töpuð fram að því síð-
asta. Það var Californíuríkið eitt sem þá
barg málum.
Samveldismenn hafa því virst grónir
við valdasessinn. Og síðastliðin tólf ár
hafa þeir samfleytt farið með völd. Á
þjóðin þeim eflaust margt að þakka, en
einnig líka fyrir margt grátt að gjalda.
Þó að slíkt bitnaði nú á fráfarandi
forseta, Mr. Hoover, er langt frá því, að
sá hlyti þar skell sem skyldi. Fyrirrennar-
ar hans tveir, og þó einkum Harding,
högðu illa í pottinn búið. Hoover er ekki
sagður að hafa verið mikill stjórnmála-
maður, þó margt hefði hann til síns á-
gætis. Hann er sagður að hafa setið og
staðið eins og hringir auðmanna, sem ut-
an um hann voru, ráðlögðu honum. —
Þannig hefir reynslan víðar sýnt að fer,
er einn og sami flokkur fer lengi með
völd — verður hálf-hálfmosavaxinn í
valdasessinum. Af því leiðir oftast að lok-
um óheill. Og við það mun ekki hafa
verið laust orðið í Bandaríkjunum frem-
ur en annarstaðar. Þó við hér nyrðra
eigum að heita að vera að dæma um
stjórnmál í framandi landi, með þessum
ummælum, þekkjum við bæði úr fylkja-
og landspólitík þessa lands, mjög hlið-
stæð dæmi þessu.
Með sigri Roosevelts hefir þjóðin syðra
séð að sér í þessu efni. Eftir öllu að
dæma getur hún meira vænst af honum
og flokki hans, en Hoover og samveldis-
flokkinum, að minsta kosti eins og mál
horfa nú við. í viðskifta og tollmálum
er viðhorf Roosevelts annað en sam-
veldismanna. En þó blöð þessa lands virt-
ust gera mikið úr þvf, og sjá þar strax
nokkurn hagnað búinn Canada, með
kosningu Roosevelts, erum vér hræddir
um að þess verði nokkuð að bíða. Roose-
velt dró engar dulur á það við bændur
syðra, að hann ætlaði ekki að slaka á
verndartollum á bændavöru fluttri inn
í Bandaríkin. En markaðurinn, sem Can-
ada mest þarfnast, er fyrir bændavörur
héðan. Annar markaður syðra, kemur oss
sem stendur ekki að mikiu haldi. En auð-
vitað er það ekki Roosevelts, að líta eft-
ir þörfum þessa lands, nema óbeinlínis,
heldur eftir þörfum síns eigin lands.
Loforð Roosevelts um að endurskoða
skuldasamningana við Evrópuþjóðirnar,
gefa í skyn, að hann líti öðrum augum
á þá en Hoover. Yfirleitt er skoðun hans
önnur á utanríkism :lum landsins, heldur
en samveldismanna, en þau þykja nú
meira koma tímunum við, en nokkru sinni
fyr. Og menn horfa yfirleitt mjög eftir
breytingum á því sviði.
Annað er og það, að Roosevelt hefir
sýnt sig hlyntan alþýðunni. Honum hafa,
bæði í þessum kosningum og áður fallið
hlý orð til hennar og málefna hennar.
Hann er ekki neitt róttækur, hvorki sem
umbótamaður né leiðtogi. Hann er gæt-
inn, hefir talsverða reynslu sem stjórn-
málamaður og ágæta mentun. Viðhorf
hans á stjórnmálum ber alt þetta með
sér. En lundfestu kvað hann ekki bresta
fremur en frændur hans. Til fram-
kvæmdar á þeim málum, sem hann er
sannfærður um að séu nauðsynleg, mun
hann því hiklaust og einart ganga. Flokki
sínum er hann heldur ekki eins háður
og foringi samveldismanna var. Sérveldis
flokkurinn er í þess stað háður honum.
Það er Roosevelt, sem hafið hefir flokk-
inn til vegs og gengis að nýju, eins og
kosningaúrslitin 'sanna, en flokkurinn
ekki Roosevelt. Með kosningu Roosevelts
verður því ekki annað séð, en að álitlegt
foringjaefni hafi til valda verið sett.
Vínbannið er eitt af þeim málum, sem
mönnum virðist að kosningarúslitin syðra
hljóti að hafa einhver áhrif á. Er því
sízt að' neita, að mikið útlit er fyrir
þetta, þar sem að sérveldismenn höfðu
á stefnuskrá sinni afnám áfengislaganna.
Að því ber þó að gæta, að það er ekki
auðhlaupið að því að afnema 18. við-
bót grundvallarlaganna (the 18 Amend-
ment). Til þess að geta hreyft við því
máli, þarf fyrst og fremst tvo þriðju
atkvæða bæði í efri og neðri deild þings-
ins. Eftir það þarf þrjá fjórðu allra fylkj-
anna til að samþykkja það. Þetta getur
auðvitað verið byrjað í vetur, ef þingið
samþykkir það. En jafnvel þó svo væri,
er alveg óvíst um hvernig því máli lýkur.
Það geta nokkur ár liðið enn áður en
bannlögin verða úr gildi numin.
Hitt er aftur annað mál, hvað þingið
getur gert með breytingu á Volstead-
lögunum. Það getur með einföldum
meirihluta í báðum deildum breytt t .d.
styrkleika ölsins, eða annars áfengis,
þannig að kalla það öl eða vín óáfengt,
sem hefir 4 prósent styrkleika, í stað 1
eða l/z prósent, sem Volsteadlögin á-
kveða. Með því má auðvitað sölu öls og
daufari vína byrja strax að þingsamþykt-
inni lokinni. Það er aðeins að svona miklu
ieyti, sem úrslit kosninganna geta, ef í
það versta fer, haft áhrif á vínbannsmál-
in í Bandaríkjunum í bráðina. En svo
gæti einnig farið svo, að samveldismenn
settu sig upp á móti slíkri löggjafartil-
raun í þinginu, og þá er banninu ekki
hætta búin, og ef til vill Volstead löggjöf-
inni ekki heldur, því um það mál er ekk-
ert að vita, hvernig flokksatkvæðin falla.
Og svo verður æðsti dómstóll auðvitað
látinn skera úr því, hvort 4 prósent öl
sé áfengt. Þó ekki sé því um annað að
ræða en afnám Volstead-laganna, getur
það orðið tafsamara en menn virðast
gera sér grein fyrir.
Kosningaúrslitin eru með tölum sýnd á
öðrum stað í þessu blaði.
KISUÞVOTTURINN.
Rannsókninni út af hvarfi háskóla-
sjóðsins er að vísu ekki lokið. En með
hvíldinni, sem yfirheyrslunefndin hefir
nú tekið sér frá þessu starfi, og sem frá
var skýrt í síðasta blaði, verða þau kapí-
túlaskifti í starfi nefndarinnar, sem gefa
fulla ástæðu til að íhuga, hvers menn
séu nú nær orðnir um fjártap háskólans.
Öll helztu vitnin hafa einnig verið yfir-
heyrð, svo við nýjum stórtíðindum er
tæpléga að búast úr þessu.
Og hvers er almenningur nú fróðari
orðinn, eftir hinar löngu og kosnaðar-
sömu yfirheyrslur. Sama sem einskis.
Allir sem einhver ábyrgð eða skylda
hvílir á um ráðsmennsku og stjórn há-
skólans, skola hendur sínar. Það veit
enginn neitt um reksturinn, af því skyldu
sína rækti enginn. Algerð vanræksla virð
ist hafa átt sér stað í fulltrúastarfinu.
Og sú vanræksla er eina haldgóða afsök-
unin, sem almenningi er gefin fyrir því
hvernig komið er.
Hverjir voru fulltrúar almennings þessa
fylkis í rekstursstarfi háskólans öllu?
Stjórnarráð háskólans með Mr. Machray
í broddi fylkingar. Stjórn þessa fylkis,,
með forsætisráðherra Bracken fyrstan
og fremstan; þá mentamálaráðherra Mr.
Hoey og fleiri. Og næst þessu kemur svo
sérstaklega aðal yfirskoðunarmaður fylk-
isreikninga, Mr. Drummond.
Allir þessir aðalfulltrúar hafa verið yf-
irheyrðir ásamt nokkrum þjónum þeirra.
Mr. Drummond, sem fyrstur var yfir-
heyrður og mest, ver sig með því, að hon-
um hafi aðeins borið að tilkynna forseta
háskólaráðsins, hvernig fjármálum skól-
ans var komið, og það hefði hann gert.
En nú var forsetinn Mr. Machray, sem
einnig var féhirðir (ólöglega?), og sem
nú hefir verið sekur fundinn og dæmdur
fyrir meðferð fjárins. Vitanlegt hefði Mr.
Drummond mátt það vera, að til einskis
var að tilkynna hinum seka einum hans
eigin sök. Að raun um það hefir Mr.
Drummond einnig hlotið að komast, er
engin lagfæring var gerð ár eftir ár á
reikningunum. Beinna lá því ekkert fyrir
en að yfirskoðunarmaður gerði varafor-
seta háskólans, Mr. Craig, fyrverandi
dómsmálaráðherra þessa fylkis, aðvart.
En það gerði yfirskoðunarmaður ekki.
í því var vanræksla hans fólgin.
Háskólaráðið var auðvitað aðalfulltrúi
háskólans. En það hefir þannig rækt
skyldu sína, að það virðist ekki hafa haft
neinn fund, að minsta kosti ekki um
fjárhag háskólans, síðastliðin 7 ár. Og
skýrslu yfir efnahag háskólans, sem það
á að afhenda mentamálaráðherra árlega,
til að leggja fyrir hvert fylkisþing, hefir
því í jafnmörg ár gleymst að framvísa.
Meðan þessi sjö ára svefn hvíldi yfir
stjórnarráði háskólans, fór Machray sínu
fram og borðaði ekki ávalt köku sína
smjörlausa. A& segja það, að þarna hafi
um ofurlitla vanrækslu verið að ræða
hjá háskólaráðinu, geta ekki ýkjur heit-
ið.
Mr. Hoey þekkjum vér ekki mikið, en
um forvitni væri ekki sanngjarnt að
bregða honum. Þau ár, sem hann er bú-
inn að vera mentamálaráðherra, hefir
hann aldrei hnýst inn í hag háskólans,
og aldrei beðið um skýrslur yfir hann.
Ástæða var þó nokkur til þess, þar sem
um ekki ómerkilegri stofnun var að ræða
en háskólann, sólina, þungamiðjuna í
öllu mentamálakerfinu. En ef til vill hefir
hann hugsað sem svo, ekki sízt eftir að
hann var annað veifið farinn að sinna
forsætisráðherrastörfum, að hann ætti
að —
“halda sér við hærri vegi
en hirða um bú og fé sitt eigi.”
Með því fetaðí hann sem trúlegast í
spor yfirmanns síns í hinu háa embætti.
Um afstöðu fylkisstjórnarinnar til þessa
máls, er heldur ekki að villast. Hún kýs
háskólaráðið sem fulltrúa sína á svip-
aðan hátt og vínsölunefndina. Og forseta
þess, Mr. Machray, skipar Brackenstjórn-
in 13. júlí. Hverjir aðrir af háskólamönn-
unum voru þá skipaðir, er oss ekki kunn-
ugt um. Þó að um það tveir mánuðir
væru liðnir — er Machray var kosinn —
frá því að yfirskoðunarmaður skrifar
sumum ráðherrum Brackenstjórnarinn-
ar, bréf um það, að um hálf miljón doll-
ara muni vera horfin úr háskólapyngj-
unni, og að Mr. Machray væri maðurinn,
sem böndin bærust að um hvarfið, er
hann samt viðstöðulaust kosinn forseti
háskólaráðsins. Yfir þetta reynir Mr.
Bracken að breiða með þvf, að hann
hafi ekki verið á þessum stjórnarráðs-
fundi 13. júlí, og heldur ekki um
fjárhagsástand háskólans vitað, en reyn-
ir að kenna yfirskoðunarmanni um það.
En þar sem yfirskoðunar maður var þá
búinn fyrir tveim mánuðum að tilkynna
stjórninni þetta (með bréfi til tveggja
ráðherranna), nær slíkt engri átt. Hitt
að yfirskoðunarmaður var ekki fyr en
hann gerði, búinn að tjá stjórninni það
sem hann vissi, og hún ver sig nú með,
hefir við nokkuð að styðjast, jafnvel þó
lög skipi ekki fyrir að hann tilkynni
fylkisstjórninni neitt um þetta, heldur
háskólaráðinu. En eins og á stóð hefði
samt ekki verið litið svo á, sem hann
væri að misbrúka vald sitt, þó hann
segði fylkistsjórninni frá öllu. En hvað
var fylkisstjórnin sjálf að hugsa? Lög-
um samkvæmt átti skólaráðið að afhenda
mentamálaráðherra yfirskoðaða skýrslu
um fjárhag háskólans, og þá skýrslu átti
mentamálaráðherra að leggja fyrir þingið.
En báðir aðilar vanræktu þetta. Og
hvers var þá að kalla eftir skýrslunni?
Fylkisstjórarinnar vissulega eða með öðr-
um orðum stjónarformannsins, Mr.
Bracken. Fylkisstjórnin er því eigi síður
sek um vanrækslu skyldu sinnar, en há-
skólaráðið og yfirskoðunarmaður. Van-
ræksla á vanrækslu ofan er augljós hjá
öllum þeim, sem einhverja ábyrgð báru á
rekstri háskólans. í því efni tekur ekki
einn öðrum fram. Það er fullkomið jafn-
ræði á með þeim í ótrúmenskunni í
starfinu er almenningur trúði þeim fyrir.
Það er líklegast hverju orði
sannara er aðilar þessir segja,
að þeim hafi ekki fundist nein
ábyrgð á sér hvíla gagnvart há-
skólarekstrinum. Mr. Machray
hafði því óbundnar hendur og
gat óáreittur gert það sem hon-
um gott þótti. Var óeðlilegt þó
í þá áttina drifi, sem komið er?
SÖLUHORFUR
landbúnaðarvaranna
Eftir Jón Árnason framkv.stj.
Eftir að samningunum lauk í
Noregi, fór eg til Danmerkur
og Englands og var nokkra
daga í hvoru landi í verzlunar-
erindum. — Ætla eg að skýra
lítið eitt frá söluhorfum land-
búnaðarvaranna eftir því sem
mér virtust þær vera.
Landbúnaðarkreppa sú, sem
gengið hefir yfir heiminn und-
anfarin ár, hefir harðnað mjög
síðustu misserin. Bændur eru
víðast hvar orðnir aðþrengdir
mjög og ríkisstjórnirnar standa
ráðalitlar gagnvart erfiðleikun-
um. Bændur hafa jafnan orðið
að sjá sér farborða í gegnum
alla erfiðleika án nokkurs beins
stuðnings frá ríkisstjómunum.
í iðnaðarlöndum hefir aftur á
móti verið gripið til þess hæga
ráðs á krepputímum, að draga
úr vinnu í verksmiðjunum eða
loka þeim alveg um lengri eða
skemri tíma, og á síðari árum
hafa ríkisstjórnirnar verið látn-
borga verkafólkinu atvinnuleys-
isstyrki til þess að það falli
ekki úr harðrétti.
Verðlag landbúnaðarafurða
hér í nágrannalöndunum er á-
kaflega lágt, en þó lægst þar
sem framleiðslan er svo mikil,
að mikið verður að flytja út,
eins og t. d. í Danmörku. Danir
hafa selt mikið af landbúnaðar-
vörum til Þýzkalands og Frakk-
lands, en innflutningshömlur,
háir tollar og gjaldeyrisskortur
valda því að mjög erfitt er að
selja nokkuð sem heitir til þess-
ara landa. Aðalmarkaður Dana
er þó í Bretlandi. Er búið að
leggja innflutningstoll á smjör
og osta, og búist við að flesk
og kjöt verði einnig tollað, að
minsta kosti takmarkaður inn-
flutningur þessara vara.
í Noregi er verðlag á land-
búnaðarvörum talsvert hærra
en annarsstaðar á Norðurlönd-
um. Framleiðslan er ekki meiri
en svo, að því nær öll fram-
leiðslan selzt til neyzlu innan
lands. Á flestum þessum vör-
um eru háir verndartollar og
ýmsar ráðstafanir hafa verið
gerðar til þess að halda verðinu
uppi. T. d. eru norskar smjörlík
isverksmiðjur skyldar að blanda
alt smjörlíki, sem þær framleiða
með fastákveðnu lágmarks-
magni af smjöri. Þetta hefir
hjálpað norskum bændum ákaf-
Iega mikið og einkum greitt
fyrir sölu á heimagerðu smjöri,
sem ætíð selzt illa í samkepni
við smjör frá mjólkurbúunum.
Þegar eg fór frá Osló um
miðjan september, var sala á
íslenzku saltkjöti rétt að byrja.
enda var beðið eftir úrslitum
kjöttoltésamningamna, svo að
sala gat ekki byrjað fyr, þar
sem gamli tollurinn verkaði
sem algert innflutningsbann á
kjötið.
Samkvæmt samningunum
njóta íslendingar ekki tollíviln-
unar nema fyrir 13,000 tn. af
kjöti í kauptíðinni 1932—33.
Það greiddi fyrir sölunni, að
kjötmagnið var takmarkað þar
sem með því er fyrirbygt að of
mikið af kjöti flytjist til lands-
ins. Söluverð íslenzka dilka-
kjötsins hefir verið um 64—65
norskar krónur tunnan, komið
á höfn í Noregi. Ef tollsamning-
urinn verður staðfestur kemur
líklega uppbót á kjötverðið, sem
tollmuninum nemur. Þetta er á-
kaflega lágt verð fyrir íslenzka
framleiðendur. En svo ber að
líta á hvað kjötið kostar neyt-
endurna í Noregi. Tollurinn er
sem stendur kr. 33.08. Heild-
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’»
nýma pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðro
3júkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu i öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
aB.
salar reikna sér um 10 kr. á
tunnu fyrir uppskipun, geymslu
kostnað, viðhald, þriggja mán-
aða greiðslufrest og verzlunar-
ágóða. Smásalinn tekur um 30
prósent fyrir rýrnum og álagn-
ingu. — Má geta þess að kjöt-
ið léttist mikið í saltinu fyrstu
mánuðina og vigtast venjulega
ekki meira upp úr tunnunum
en 106 til 108 kg. þó í þær séu
látin 112 kg. Söluverð kjötsins
í smásölu til neytenda verður
þá kr. 1.25 fyrir kg. að meðal-
tali, eða kr. 140.50 fyrir tunnu.
Þann 15. september athugaði
eg verð á nýju norsku dilkakjöti
og smásöluverðið í sölubúðun-
um fyrir fyrsta flokks nýtt
dilkakjöt var kr. 1.40 per kg.
Nú var aðal slátrun ekki byrjuð
og því búist við að nýja kjötið
mundi lækka eitthvað Á þess-
um samanburði sést það greini-
lega að verðið á ísl. saltkjöt-
inu getur ekki verið neitt sem
nemur hærra, nema verð hækki
á nýju kjöti, því íslenzka salt-
kjötið selst ekki fyrir eins hátt
verð og nýtt dilkakjöt.
Útlit er fyrir að kjötsalan
verði greið í Norégi og engum
vandkvæðum verði bundið að
selja það kjöt, sem þangað verð
ur flutt í haust og vetur.
í Danmörku selzt því nær
ekkert af íslenzkum landbún-
aðarvörum, og það lítið sem
selt er þar, t. d. ull og gærur,
er flutt út aftur.
í London er mesti kjötmark-
aður í heimi. Bretar flytja inn
árlega um 20,000,000 af frosnu
kindakjöti og um 1,700,000
nautgripaskrokka.
Líklega verða fluttir þangað
í haust og vetur um 100,000
dilkaskrokkar frá íslandi. Þessa
innflutnings gætir ekki mikið,
en vegna hins geysimikla kjöt-
innflutnngs annars vegar og
kaupgetuleysis almennings hins
vegar er kjötverðið ákaflega
lágt.
Dagana, sem eg var í London
var kjötverð þar sem hér segir
afhent af skipsfjöl per kg.:
Nautakjöt nýtt ........kr. 0.75
Nautakjöt frosið, bezta
' teg...................— 0.53'
Nautakjöt frosið, lak.
tegund ................— 0.30
Bezta lambakjöt, frosið — 0.92
Lak. lambakjöt, frosið — 0.60
Bezta kindakjöt, frosið — 0.60
Lak. kindakjöt, frosið — 0.30
Kjötverð hefir ekki verið
svona lágt í Englandi síðan ár-
ið 1909. Eftir öllum h'kum að
dæma má búast við að ná um
70 au. verði fyrir íslenzka kjöt-
ið komið á höfn á Englandi.
Frá því verði dregst svo allur
kostnaður við flutning, vátrygg
ingu, sölu frystingu hér heima
o. s. frv.
Engu skal um það spáð hvort
verðlag á hveiti breytist í ná-
inni framtíð. Telja má þó nokk
urn veginn víst, að verðið lækki
ekki úr þessu. Verð fyrir sumar
kjöttegundir er orðið svo lágt,
að það hrekkur tæplega fyrir
flutnings -og sölukostnaði. —
Lengra virðist varla hægt að
komast. Alt er enn í óvissu um
hvort Englendingar leggja toll
á innflutt útlent kjöt. Telja