Heimskringla - 24.05.1933, Blaðsíða 5

HEIMSK.RINGLA
5. SÍÐA.
WINNIPEG, 24. MAÍ 1933
temja þau og nota afl þeirra sér
til aðstoðar.
Enska skáldið Kipling hefir lýst
því skemtilega (í æfintýri fyrir
böm) hvemig mennirnir hafi
hænt að sér fyrstu dýrin.
Ylurinn og birtan frá hellis-
munnanum vakti forvitni sumra
dýra, og úrgangsforði, sem Eva
kastaði út í hlaðvarpann, lokk-
aði þau nær.
Fyrst kom hundurinn. Honum
þótti gott steikta kjötið og gott
var að fá bæði kjöt og bein fyr-
irhafnariaust. Kúna og hestinn
hændi- Eva að sér með ilmandi
grasi, er hún hafði reytt sér i
bing til að gera hjónasængina
mýkri, og hún komst fljótt upp
á að mjólka kúna, og þótti
kussu það gott. Seinast kom
kisa, þótt lengi væri hún treg
og tortryggin. Það var mjólk-
in úr kúnni, sem freistaði henn-
ar.
Þessi stutta saga Kiplings
mun þó ekki hafa skeð í einu
vetfangi, heldur á afar-löngum
tíma, en aðkoma húsdýranna
inn til mannheima er hugnæm-
ur kafli og örlagaríkur.
Kýrin varð blátt áfram “fóstra
mannkynsins” (eins og Halldór
á Hvenneyri kemst að orði).
Og arðuruxinn lagði til ómæl-
andi kraft við plóg og kerru.
En hestur og hundur gerðu
mönnum veiðifarirnar að ynd-
islegum sport-ferðum. Kisa
varð hrein heimilisprýði og lék
sér við krakkana og þau við
hana, en auk þess eyddi hún
músum og rottum og færði hús-
bændunum margan fuglinn í
matinn, sem annars var “sýnd
en ekki gefin gæs”. Þannig
hjálpuðust alidýrin að í því að
spara mönnum erfiði og ónæði
gegnum árþúsundir, með því að
leggja fram orku sína og afl til
framleiðslu ómælilegra verð-
mæta.
Það væri ennfremur, út af
fyrir sig, efni í langan kapí-
tula að rekja alt, hið andlega
verðmæti, sem mönnum barst í
búið með sambúðinni við dýrin-
Hann gat tekið sér til fyrir-
myndar reglusemi þeirra, ró-
semi, móðurást og nærgætni,
trygð og kærleika. Þau voru
honum allajafna tii ábata,
ánægju og skemtunar. Ekki
sízt varð hundurinn einkavinur
í ýmsum þrautum, öruggur
tsamherji og árvakur vörður
heimilisins og hjarðarinnar. Og
með sinni tröllatrygð hefir hann
í aldanna rás kent manninum
óeigingirni, trygð og trúmensku,
líklega betur en nokkur trúboði.
En alidýrin, einkum naut og
sauðir ,lögðu fram að auki ó-
segjanlegt orkugildi í öllu sínu
kjöti, mör og merg og mjólk,
því “matur er mannsins meg-
In”.
Frá alda öðli hefir því verið
trúað, að maðurinn gæti feng-
ið afl og fjör og grimd dýra
þeirra, er hann át — ekki sízt
með því að drekka úr þeim
blóðið, eða eta viss innýfli (sbr.
þegar Reginn lætur Sigurð
Fáfnisbana steikja sér hjartað
úr orminum til matar). “Spakr
þætti mér spillir bauga, ef fjörs
sega fránan æti” segir igðan í
trénu. Upp úr þessari fornu
trú spanst seinna trúin hjá
töframönnum og læknum forn-
manna á að nota ýms líffæri
dýra til lækninga og til að
hressa við hrörnaða krafta gam-
almenna.
Þessi trú hefir á síðustu ára-
tugum fengið sívaxandi stuðn-
ing vísindanna, og sönn reynsla
hefir fengist fyrir því„ að í
ýmsum kirtlum og holdpörtum
líkamans framleiðast efni, sem
nota má til lækninga og hress-
ingar.
Úr skjaldkirtlinu, brisi, lifur,
milta, eggjakerfum, eistum,
heiladingul og aukanýrum dýr-
anna (þó einkum nautgripa)
eru nú unnin hin dýrmætustu
lyf og notuð óspart til lækning-
ar margvíslegra mannlegra
meina og til yngingar í eilinni
(sbr. grein í “Iðunni” 1925:
Ynging manna og dýra). Öll-
um þessum efnum er það sam-
eiginlegt, að þau örva viss líf-
færi til starfa, eru lífsvekjarar
eða orkuvakar (hormón kallast
þau á vísindamáli).
Á efnarannsóknarstofum er
stöðugt' starfað að því af lækn-
um og lyfjafræðingum að fram-
leiða þessi lyf af hreinna og
betra tæi og miklar horfur á,
að þau eigi eftir að verða enn
fullkomnari til lækninga og lífs
hressingar en hingað til er orð-
ið.
Það yrði oflangt mál að rekja
það ítarlega, hve mikiö við meg-
um þakka blessuðum dyrunum
alla þá orku, sem þau hafa fært
oss í búið,' en ekki má» sleppa
því að minnast alveg sérstak-
lega þess dýrsins, sem ógleym-
anlegast verður í sögu mann-
kynsins — og það er hesturinn.
Það er fyrir þá sök, að hann
hefir framar öllum hinum dýr-
unum sameinað það tvent að
vera í lifandi lífi bæði orkugjafi
og. orkuvaki mannanna, og þar
með hefir hann auðgað mann-
inn öllum öðrum dýrum frem-
ur, bæði efnalega ög andlega
með orku sinni, listgáfum, áræði
og eldlegu fjöri.
Blessuð veri minning hests-
ins um aldir alda! Hann hefir
gegnum áriþúsundir borið mann-
inn á baki sér, svo að segja
flogið með hann yfir fjöll og
firnindi, opnað honum útsýn og
víðsýni allrar veraldar, kynt
honum heima og geima, smitað
hann af fjöri sínu og þar með
glatt hann og eflt krafta hans
hann hefir borið hans byrðar og
dregið hans plóg og vagna, og
hann hefir hjálpað honum til
að nema lönd og bókstaflega
til að leggja undir sig heiminn.
Hesturinn hefir þannig, án
alls efa, verið mesti orkugjafi
mannanna. En hann hefir verið
meira. Hann hefir öllum dýr-
um framar verið mönnunum ó-
metanlegur orkuvaki á sérstak-
an hátt.
Við íslendingar höfum lík-
lega felstum öðrum þjóðum
fremur lært að meta ágæti hest-
anna, enda hafa skáld vor frá
fornu fari vegsamað hestana í
vísum og kvæðum.
“Að sigla fleyi og sofa í meyjar
faðmi
ýtar segja yndið mest
og að teygja vakran hest”.
1 sama anda og höfundur
þessarar gömlu vísu, kveður við
hjá ótai skáldum; allir dásama
yndið og ánægjuna af að koma
á bak fjörugum hesti.
“Veit eg yndi annað betra
eigi vera á landi frera
en um haustkveld hesti traust-
um
hleypa vel á sléttum melum”
o. s. frv.
kveður Jón Thoroddsen — og
Theódóra, tengdadóttir hans,
segir í einni,. þulunni:
“Að finna dýrið dilla sér,
ó, Drottinn! Það er brot af þér!”
Og Páll Ólafsson, sem vissi
hvað hann söng, þegar hann
mintist sinna reiðskjóta, segir
satt og vel um hana Kúfu:
“Hverjum iþeim, er henni ríður,
happadagur runninn er,
angrið gleymist, æfin líður,
eins og fagur draumur þver.”
Ætli það sé ofsagt, að hest-
urinn, með sínu listaspori og
háttprýði (taktvissu), hafi bein-
línis kent mörgu skáldinu að
yrkja eða a. m. k. ríma rétt?
Öld fram af öld höfum við
eignast aragrúa af reiðvísum
og hestakvæðum, sem kveða
svo að segja hið sama um kraft
og fjör og yndi hestsins. En
þó lofið sé gott og maklegt,
verður það seinast leiðigjamt,
þegar það er stöðugt endur-
kveðið og misjafnlega vel.
Það eru aðeins þrjú skáld,
sem hafa öllum öðrum skáldum
framar komið ágætlega orðum
að því, sem hér hefir verið vak-
ið máls á, sem mestu máli
skiftandi í sögu manns og hests
— þ. e. hvílíkur orkuvaki hest-
urinn hefir verið manninum.
Það eru þessir þrír: Faðir minn,
Hannes Hafstein og Einar Bene-
diktsson.
Við skulum fyrst fara á sprett
með Hafstein:
“Það er sem fjöllin fljúgi
móti mér,
sem kólfur loftið kjúfi
kláririn fer,
og lund mín er svo létt,
eins og gæti eg gjörvalt lífið
geisað fram í einum sprett”.
Og svo er þetta erindi í sama
kvæði:
Agætur
Rakara Bursti
FRl
fyrir
POKER HENDUR
Það er gaman að raka sig með éins
góðum bursta eins og þessum. Hárið
er fect í bezta togleður. Hann er gjöf,
sem þér mun þykja mikið til koma
og þú munt nota. Við skiftum á
honum og 5 fullum Turret poker
höndum við þig.
Einn 20 centa pakki af Turret Fine
Cut færir þér heim sanninn um gæði
þessa svala Virginíu vindiinga tóbaks.
Þú getur að minsta kosti gert 50
vindlinga úr pakkanum, vindlinga úr
ilmsætasta og bragðbezta Virginíu
tóbaki .... tókbaki sem öllum
geðjast bezt.
Það borgarsig að “Vefja upp sínar sjálfur” úr
TURRET
F I N E C U T
VINDLINGA TOBAKI
HALDIÐ SAMAN POKER HANDS
“Hve fjör í æðar færist
fáknum rfteð;
hve hjartað iéttar hrærist,
hlær við geð.
Að finna fjörstök stinn!
Þú ert mesti gæðagammur
góði Léttir, klárinn minn”.
En Einar Benediktsson kveð-
ur þannig að orði, aðdáanlega
vel:
“Sá drekkur hvern gleðinnar
dropa í grunn
sem danzar á fákspori yfir
grund.
í mannsbarminn streymir sem
aðfalls unn
af afli hestsins og göfugu lund.
Maðurinri einn er ei nema hálf-
ur,
með öðrum er riann meira en
hann sjálfur,
og knapinn á hesfcbaki er kóng-
ur um stund,
kórónulaus á hann ríki og álf-
ur”.
Og þetta spaklega erindi:
“Ef inni er þröngt, tak hnakk
þinn og hest
og hleyptu á burt undir lofsins
þök.
Hýstu aldrei þinn harm, það er
bezt
að heiman út, ef þú berst í vök.
Það finst ekki mein, sem ei
breytist og bætist,
ei böl, sem ei þaggast, ei luntl,
sem ei kætist
við fjörgammsins stoltu og
sterku tök.
Lát hann stökkvá svo draumar
þíns hjarta rætist”.
Faðir minn elskulegur kveð-
ur þó mest að orði, og þó í
sannleika öfgalaust og gullsatt
um hið dýrmæta hlutverk hests-
ins á liðnum öldum: að vera
orkuvaki og beinlínis lærimeist-
ari mannanna í snild og atorku,
dug og djörfung:
“Hvað er á liauðri
hesti glíkt beztum?
Hvað gerðu goðin
gota jafnsnoturt?
hvað gáfu goðin,
góð fíra þjóðum,
blakki bifrökkum
betra á lífsvetri?
Hvar lærðu herjar
hreystinni treysta?
Hvar lærðu lýðir
ljónhug á Fróni?
Jóar flugfráir
fjöld kendu hölda
list og kyn kosta
konungasonum”.
í þessum skrautlegu, andríku
erindum, er stuttlega og eftir-
minnilega svo vel lýst hinni guð
dómlegu köllun hestsins gegn-
um ársþúsundir að miðla mann-
inum af orku sinni og lífsfjöri,
til að gera hann að meiri og
betri mann, að óþarfi er, og
mundi spilla, ef orðlengt, væri
með fátæklegra máli.
Tímarnir eru mjög breyttir
orðriir frá því sem áður var,
þegar mennirnir voru sjálfir
aðal-vélar daglega lífsins og
notuðu nokkrar skepnur einnig
sem vélar.
Nú hefir maðurinn svo að
segja enga þörf lengur fyrir
nein dýr, til að bera sínar byrð-
ar og til ferðalaga. Með hug-
viti sínu er hann, með hjálp
stálkaldra dauðra véla, orðinn
margfalt öflugri og ihraðfleygari
öllum dýrum. Jafnvel svalan,
sem er fljótust allra fugla, er
orðin langt á eftir fljótasta
flugmanninum. Og þeir tímar
koma máske fyr en varir, að öll
aldiýrin hverfi úr sambúð við
manninn ,jafnvel sauðir og naut
gripir, þvi að vélar efnasmiðj-
anna munu framleiða fæðu, í-
gildi kjöts, og jafnvel “vélstrokk
að tilberasmjör”.
Það er nú komið svo, að lífið
er á slíkrí fleygiferð fyrir vél-
anna tilstilli, að varla er leng- 1
ur tími eða næði til að lifa. Og
allir hugsa og tala um tíma-
spamað, mannsparnað og sí-
feldar vélar, sem koma þurfi í
staðinn fyrir vinnumenn og
vinnukonur, sem kosta of mik-
ið ,og í stað hesta, kúa, hunda
og katta. Og hjón hætta að
eiga krakka, til að lenda ekki í
basli og fátækt, og þau kaupa
sér vélar því til tryggingar. Gott
ef ekki bráðum gleymist hvern-
ig eigi að búa til börn, svo að
vélar þurfi þar einnig að koma
til (eins og kerlingin hafði frétt,
en fanst vera óþarfa uppfynd-
ing). Nei, meiri og meiri vélar,
er viðkvæðið, svo að sem allra
flestir geti lagt árar í bát og
hætt að nota alt vöðva-afl,
nema í hæsta lagi til knatt-
sparks og allskonar sport-vit-
leysu og danzleikja, með jazz-
undirspili (sem að vísu er gam-
an að).
Margir okkar eldri, sem lít-
um fram í tíðina, söknum hest-
anna, uxanna, kúnna, kálfanna
og krakkanna, og horfum oft
um öxl til eldri tímanna og ótt-
umst að bráðum verði ekki eftir
nema nokkrir kynlausir vél-
stjórar og sífeldar vélar —
“knúðra véla kaldur hjartaslátt-
ur”, og seinast aðeins vélar,
sem öllu sökkvi í gleymskunn-
ar hyl, og sjálfum sér með, eins
og kvernin Grótti.
—Eimreiðin.
Yfir jútvarpið kom þessi lýs-
ing eins útvarpsstjóra á inn-
setningar-athöfn forseta eins:
“Aldrei hefi eg fyr á
æfi minni séð svo marga silki-
hatta á höfðum svo fárra heið-
ursmanna (gentlemen).”
LESIÐ, KAUPIÐ
OG BORGIÐ HEIMSKRINGLU
Innköllunarmenn Heimskringlu:
( CANADA:
Arnes............ ...........
Amaranth ....................
Antler ......................
Árborg
Baldur.......................
Beckville ...................
Belmont .....................
Bredenbury ..................
Brown .. .. .. .. .. .. .. ••
Calgary .....................
Churchbridge.................
Cypress River................
Dafoe, Sask., ...............
Ebor Station.................
Elfros......................
Eriksdale ...................
Foam Lake....................
Gimli .. .'................
Geysir.......................
Glenboro ....................
Hecla........................
Hnausa •. .. •. t •; > • • • •
Hove........................
Húsavík.....................
Innisfail ..................
Kandahar ....................
Keewatin.....................
Kristnes.....................
Langruth, Man................
Leslie.......................
Lundar .................... .
Markerville .................
Mozart, Sask.................
Oak Point....................
Oakview .....................
Otto, Man....................
Piney .......................
Poplar Park..................
Red Deer ....................
Reykjavík....................
Riverton ...................
Selkirk......................
Steep Rock ..........*.......
Stony Hill, Man..............
Swan River............ .. ..
Tantallon...................
Thornhill....................
Víðir......................
Vancouver, B. C .............
Winnipegosis................
Winnipeg Beach..............
Wynyard.....................
.. F. Finnbogason
... J. B. Halldórsson
. . . . Magnús Tait
.. G. O. Einarsson
. Sigtr. Sigvaldason
.... Björn Þórðarson
...... G. J. Oleson
.... H. O. Loptsson
Thorst. J. Gíslason
Grfmur S. Grímsson
. Magnús Hinriksson
.. .. Páll Anderson
.... S. S. Anderson
.. .. Ásm. Johnson
J. H. Goodmundsson
,... ólafur Hallsson
,. .. John Janusson
.. K. Kjemested
.. Tfm. Böðvarsson
.. .. G. J. Oleson
Jóhann K. Johnson
Gestur S. Vídal
.. Andrés Skagfeld
. .. John Kernested
Hannes J. Húnfjörð
.... S. S. Anderson
.. Sam Magnússon
. .. Rósm. Árnason
..... B. Eyjólfsson
. Th. Guðmundsson
..... Sig. Jónsson
Hannes J. Húnfjörð
..... Jens Elíasson
Andrés Skagfeld
. Sigurður Sigfússon
....... Björn Hördal
. .. S. S. Anderson
. .. Sig. Sigurðsson
Hannes J. Húnfjörð
...... Árni Pálsson
.. Björn Hjörleifsson
.. Jón Ólafsson
...... Fred Snædal
....... Björn Hördal
, .. Halldór Egilsson
, .. Guðm. Ólafsson
Thorst. J. Gíslason
, ... Aug. Einarsson
.... Mrs. Anna Harvey
. .. John Kernested
. .. S. S. Anderson
I BANDARÍKJUNUM:
Akra ...................................Jón K. Einarsson
Bantry.................................. E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash....................... John W. Johnson
Blaine, Wash............................... K. Goodman
Cavalier ............................. Jón K. Einarsson
Chicago: Geo. F. Long, 2428 Hamlin Ave., Logan Square Sta.
Edinburg...........................................Hannes Björnsson
Garðar...................................S. M. BreiðfjörC
Grafton ...............................Mrs. E. Eastman
Hallson.................................Jón K. Einarsson
Ivanhoe...................................G. A. Dalmahn
Milton....................................F. G. Vatnsdal
Minrieota.................................C. V. Dalmann
Mountain..........................................Hannes Björnsson
Pembina...............................Þorbjöm Bjarnarson
Point Roberts .......................... Ingvar Goodman
SeatUe, Waah..........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N. W.
Svold ................................ Jón K. Einarsson
Upham.............................. .. E. J. Breiðf jörð
The Viking Press, Limited
Winnipeg, Manitoba