Heimskringla - 25.07.1934, Blaðsíða 6

6. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. JÚLil, 1934
Jane Eyre
eftir
CHARLOTTE BRONTE
Kristján Sigurðsson, þýddi
“Eg veit varla hvort eg er í hópi þeirra
sem þú nefndir, en eg er fús til að gera hvað
eg get til að hjálpa þér til svo ærlegs augna-
miðs. Segðu mér þá fyrst, hvað þú ert vön
við að gera og hvað þú kant að vinna.”
Eg var nú búin að drekka úr tebollanum
mínum og mér höfðu aukist kraftar við það,
svo eg gat svarað þesium nærgöngula, unga
dómara frýjulaust:
“Mr. Rivers, þú og systur þínar hafa gert
mér stórmikinn greiða, þann mesta, sem hægt
er að láta nokkrum í té, þið hafið bjargað
mér frá dauða og sýnt mér göfuga gestrisni.
Því eigið þið ótakmarkað þakklæti skilið frá
mér og trúnað minn að svo miklu leyti, sem
friður sálar minnar skerðist ekki og mér og
öðrum verður ekki að tjóni, á líkama eða Sjið-
um. Þar næst sagði eg þeim hið ljósasta af,
að eg hefði verið munaðarlaus sett í skóla þar
sem Mr. Brocklehurst var sjóðhaldari
“Eg hefi heyrt Mr. Brocklehurst getið og
eg hefi séð skólann,” sagði Mr. Rivers.
“Frá þeim skóla fór eg fyrir tæpu ári,
fekk góða stöðu við kenslu á ríkisheimili en
mátti til að fara þaðan, 4 dögum áður en mig
bar að þessum bæ. Hvað til þess kom, að eg
for þaðan get eg ekki sagt, má heldur ekki
segja til þess, það væri ekki til neins heldur,
væri ótrúlegt og hættulegt. Eg átti enga sök
á því, eg er eins sýkn saka eins og þið. Eg á
bágt og verð að lifa við volæði framvegis,
sú ógæfa var undarleg og hörmuleg, sem
rak mig af því heimili, þar sem mér leið eins
vel og eg gat á kosið. Eg hugsaði um tvent
aðeins, þegar eg tók í mig að fara — að
flýta mér og fara í laumi, og þar af kom, að
eg varð að skilja eftir alt sem eg átti til,
nema lítinn böggul og honum gleymdi eg í
vagninum, sem flutti mig til Whitcross, af asa
og hugarvíli. Því var eg allslaus, þegar eg kom
á þessar stöðvar, svaf tvær nætur undir beru
lofti, bragðaði mat aðeins tvisvar og var langt
leidd af hungri og máttleysi og vonleysi þegar
þú, Mr. Rivers, bannaðir mér að deyja af
skorti fyrir dyrum þínum, og veittir mér
húsaskjól og athvarf. Eg hefi orðið vör við, í
móki mínu sem ekki var rænulaust, einlæg-'
samúð hjá systrum þínum, sem hughreysti
mig og eg má þakka, ekki síður en þinn
evangeliska atbeinahug.”
“Neyddu hana ekki til að tala meira í
einu, St. John,” mælti Diana, þegar eg þagn-
aði. “Hún er ekki fær um að komast í geðs-
hræringar að svo stöddu. Komdu og seztu
hérna í hægindið, Miss Elliott.”
Mér hnykti við að heyra varnagla nafnið.
Mr. Rivers, sem virtist taka eftir öllu, var ekki
seinn að sjá það, og segir:
“Þú sagðist heita Jane Elliott?”
“Svo gerði eg og því nafni þykir mér
hentugt að nefnast nú sem stendur, en það er
ekki mitt rétta nafn og því brá mér við að
heyra það.”
“Þú vilt ekki segja til þíns rétta nafns?”
“Nei, eg býst við að leitað verði að mér
og eg vil því forðast alt, sem getur leitt til þess
að eg finnist.”
“Þetta er rétt gert af þér, það er eg viss
um,” mælti Diana. “Láttu hana nú í friði,
bróðir, um litla stund.”
En þegar St. John hafði hugsað sig dálítið
um, byrjaði hann aftur með sömu stillingu og
skerpu og áður:
“Þér myndi ekki líka, að vera lengi upp á
okkar gestrisni komin — mér skilst, að þér
líki að losna sem fyrst við vorkunn systra
minna og umfram alt við atbeina minn. Eg
sé greinilega þann mun sem þú gerðir á þessu
tvennu og læt mér vel líka, það var sanngjamt.
Þér líkar að vera ekki upp á okkur komin?”
“Svo er, það var það sem eg sagði. Sýndu
mér hvernig á að vinna og hvernig leita skal
vinnu, meira bið eg ekki um. Eg skal svo
fara í aumustu vistir, en lofið mér að dvelja
hér þangað til. Mig hryllir við að hugsa til
að vera alslaus og eiga hvergi heima.”
“Víst skaltu vera hérna kyr,” sagði Diana
og lagði sína hvítu hönd á höfuð mitt. “Víst
er svo”, sagði María með hæglátri einlægni,
sem henni var lagin.
“Systrum mínum líkar vel að halda þér
hér, álíka og þeim mundi líka að halda hálf- j
króknuðum fugli, á vetrardag, ef vindurinn
þeytti slíkum á gluggann hjá þeim. Mér mundi ,
þykja betur að hjálpa þér til að vinna fyrir þér
og það skal eg reyna að gera. Eg er nú ekki j
annað en prestur í fátæku sveitarbrauði og
hefi ekki mikil ráð, mín úrræði myndu verða !
eftir því. Og ef þér er lagið að fyrirlíta birti
smárra muna, þá skaltu leita traustari aðstoð-
ar en mér er fært að veita.”
“Hún er búin að segja, að hún er viljug til j
að gera hvað eina, sem ærlegt er og hún getur j
gert,” svaraði Diana fyrir mig,” og þú veizt
það, St. John, að hún á ekki margra hjálpar-
manna völ; hún er neydd til að sætta sig við
önugt fólk eins og þú ert.”
“Eg skal sauma föt, gera alla vinnu sem
fyrir kemur, ganga í vinnukonu stöðu, verða
barnfóstra, ef ekki verður annað til,” sagði eg.
“Rétt”, svaraði St. John, kuldalega. “Ef
þú ert svona skapi fárin, þá lofast eg til að
hjálpa þér, þegar eg hefi tíma til, eftir mínum
hætti.”
Hann tók bókina, sem hann sat með, áður
en sezt var að teborðinu og leit ekki upp úr
henni. Mínir kraftar voru þrotnir, svo eg
staulaðist upp og lagðist fyrir .
XXX. Kapítuli
Því meir sem eg kyntist heimilisfólkinu í
Heiðarbót, því betur féll mér við það. Eftir
nokkra daga var mér það batnað, að eg gat
verið á gangi úti og inni, talað við stúlkurnar
sem þær lysti og verið með þeim að verki eða
hverju sem þær tóku sér fyrir. Af þeirri um-
gengni hafði eg mikið yndi, eg kyntist í
fyrsta sinn á æfinni við fólk á mínu reki, með
sama smekk og skoðanir og eg hafði sjálf. Mér
þótti gaman að lesa það sem þær lásu, hafði
yndi af því, sem þeim var unun að, þótti mikið
koma til þess sem þeim lék hugur á. Þær
elskuðu sitt heimkynni, og hins sama kendi eg
brátt. Það var grátt af elli, þakið langt og
veggir lágir, gluggar rifjaðir og furutrén í
kring hölluðust öll á sömu hlíð undan vind-
stöðunni. 1 húsagarði óx ýviður og steineik,
en blóm þrifust lítt eða ekki. Þeim þótti
heiðin falleg og dalverpið með mölborinni reið-
götu úr frá bænum, sú lá um burknum vaxna
bakka og bithaga fellum setta og giljum og
gnúpum en á aðra hönd var lyngheiðin, með
fénaði á beit, gráum lambám og bústnum
dilkum. Þessar stöðvar þóttu þeim ljúflegri
en allir staðir aðrir, sem þær höfðu séð. Þetta
gat eg vel skilið og fundið. Einveran var há-
tíðleg, útsýnið stórkostlegt og mjög breytilegt,
kambar og múlar og mosavaxnir kollar og lyng
og blómum vaggandi grasbalar. Útsýnið á þetta
varð mér eins hugstætt og þeim, í stormi og í
logni, í regni og björtu heiðsólar skini, við
uppkomu sólar og í sólar setur og í silfruðu
ljósi mánans.
Innan dyra urðum við rétt eins samrýmd-
ar. Þær voru betur að sér en eg en mér varð
hugur á að rekja þá kunnáttu, sem þær höfðu
náð; eg gleypti { mig bækur sem þær fengu
mér að lesa og þótti gott að ræða við þær um
efni þeirra á kveldin, það sem eg hafði yfir
farið þann daginn. Hugsun feldist við hugsun,
skoðun mætti skoðun og í stuttu máli: okkar
hugir féllu saman í allan máta. Ef nokkur
var foringi í okkar þriggja meyja hóp, þá var
Diana það; hún var fríð og mikil fyrir sér;
hún var svo þróttmikil, að hana þraut aldrei
örugt og aflmikið fjör, svo að mig furðaði stór-
um. Eg fjodr mitt leyti gat talað í byrjun
vökunnar ,en er frá leið, dvínaði mér fjör og
liðugt málfæri og var fegin að setjast á skör
hjá Díönu, halla höfði að kné hennar og
hlusta á systurnar kanna til fulls það málsefni
sem eg hafði aðeins hreyft við. Af Díönu lærði
eg þýzku, henni líkaði vel að kenna, mér að
læra. Við áttum eins vel saman og verða mátti
og því tókst með okkur hin blíðasta vinátta.
Þær urðu varar við, að eg kunni að teikna og
buðu mér strax sín áhöld, í þeirri íþrótt einni
var eg þeim fremri, og við það urðu þær glað-
ar. María sat hjá og horfði á mig tímunum
saman og að lokum fór hún að læra hjá mér
og dugði vel. Með þessu móti liðu dagamir
svo fljótt, að vikur virtust ekki dægrum
lengri.
Um Mr. St. John er frá því að segja, að
hann var sjaldan heima; prestakallið var stórt,
bygðin dreif og hann sífeldlega á húsvitjunar ,
ferðum. Hann sat við nám eða bænagerð t
eftir fótaferð ,tók svo hatt sinn og fór sína
leið með rakkann sinn, að vitja þeirra sém
honum þótti þurfa þess við, hvemig sem veður
var. Stundum, þegar veðrið var sem verst,
skárust systur hans í og vildu halda honum.
en þá svaraði hann með brosi, sem varla gat
talist glaðlegt:
“Og ef eg læt vindgolu eða regnskúr bægja
mér frá þessum hægu störfum, hvað myndi
það háttalag leiða af sér fyrir þá framtíð, sem
eg hefi ætlað mér?”
Við það setti þær hljóðar og virtUst verða
hugsandi og jafnvel varpa mæðilega öndinni.
En fyrir utan fjarvistir hans, var stilling
hans og fálæti svo mikið, að erfitt var að
verða honurn kunnug. Þó skyldurækinn væri
og hreinlífur í huga og hátterni, þá virtist
hann ekki, njóta þess léttlyndis, sem ætti að
vera umbun hvers sannkristins manns, fyrir
dyggilega unnin mannkærleika verk. Á vök-
unni sat hann við skriftir og studdi þá oft
hönd undir kinn og hugleiddi eitthvað, sem esr
vissi ekki hvað var, en af augum hans mátti
sjá, að þær hugleiðingar voru hvorki dauflegar
né á ringulreið. Honum var öðrr. vísi farið
en systrum hans, að því leyti, að fegurð nátt-
úmnnar gekk honum ekkl eins nærri og þeim,
hann lét að vísu í ljós einu sinni, að honum
þótti vænt um hið dökka þak og gömlu veggi,
sem hann kallaði heimili sitt, og útsýnið það- |
an á múlana, en aldrei virtist hann leita á ;
heiðaraar eftir hljóðlausri ró eða þeim þúsund-
mörgu dáleikum sem njóta má í skauti náttúr- |
unnar.
Hann var svo fálátur, að eg komst lengi ;
vel ekki að honum til að kanna huga hans. i
Eg fekk fyrst ávæning af hugarfari hans, 1
þegar eg heyrði hann flytja stólræðu í fyrsta
sinn. Eg vildi eg gæti lýst þeirri. ræðu, en það
er mér um megn. Eg get varia lýst því jafn-
vel, hvernig hún beit á mig. Hún var skírlega
orðuð og stillilega flutt, svo að vel skildist, að
ákafanum, sem undir bjó, var vel haldið í
skorðum. En orka fylgdi ræðu þeirri, svo að .
hjartað komst við og hugurinn undraðist 1
krafta prestsins, en hvorugt mýktist. Hún var ;
undarlega bitur en hvorki mild né hughreyst-
andi. Harðar ádrepur úr kenningu Kalvins
um köllun, forlög og útskúfun, vom tíðar og
svo fluttar, að hver setning hljóðaði sem dóms
úrskurður. Að þeirri ræðu lokinni þóttist eg
ekki betri eftir né rólegri né upplýstari, heldur
óumræðilega sorgbitin. Mér þótti sem það
málskrúð, sem eg hafði hlustað á, vera
sprottið frá því hyldýpi þar sem faldar lægju
gruggugar dregggjar svikinna vona, vonlaus
eftirsókn eftir fullnæging ílangana, sem sköp-
uðu altaf óróa, en fengju aldrei svölun. Eg
varð þess vísari, að St. John Rivers, þó hrein-
lífur væri, samvizkusamur og áhugamikill,
hefði alt um það ekki höndlað þann frið
Drottins ,sem enginn skilningur nær að skýra
frá hann var engu nær þeim friði, heldur en
eg, með minni sáru eftirsjá eftir brotnu skurð-
goði og horfinni heiði, en þá sám sorg bar eg
í barmi mínum og hafði mig alla við að láta
ekki yfirbugast með öllu.
Svona leið mánuður, systurnar bjuggust til
brottferðar, að taka aftur til að kenna krökk- |
um á ríkum hefðar heimilum suður í landi, en
húsbændurnir þar voru svo auðugir og stór-
látir, að jjeir kunnu ekki að leita eftir né
finna kosti þeirra, og mátu þær aðeins eftir
hæfileikum til að inna störf af hendi, líkt og
eldabuskur eftir því ,hve vel þær kunnu að
matreiða eða vinnukonur eftir vekurð til vika.
Mr. St. John mintist aldrei á vinnu handa
mér, en nú var að því komð að eg þurfti eitt-
hvað ráð fyrir mér að gera. Einn morgun
vorum við tvö ein í stofu, hann við skrifborð
sitt { einu horninu, svo eg gekk til hans, að tala
við hann, þó eg vissi ekki vel, með hverjum
orðum eg skyldi setja fram eftrleitan mína;
það er altaf torvelt, að brjóta þann fálætis ís,
sem menn eins og hann leggja yfir sig, en þá
tók hann af mér ómakið og ávarpaði mig
þannig:
“Þú hefir nokkuð við mig að tala, spyrja
mig spurningar?”
“Já, eg vildi vita, hvort þú hafir heyrt um
nokkra vinnu, sem eg gæti tekið að mér.”
“Eg fann eða setti ráð til atvinnu handa
þér, fyrir þrem vikum, en með því að þú varst
ánægð hér og gerðir líka gagn, og systrum
mínum var gleði að þinni hérveru, þá þótti mér
miður hentugt ,að rjúfa þá þægilegu sam-
veru, fyr en þær færu alfamar.”
“Og nú eru ekki nema þpr dagar þangað
til,” segi eg.
“Svo er, og þegar þær fara, flyt eg aftur
til prestssetursins í Morton, Hanna fer með
mér og þessu gamla setri verður lokað.”
Eg átti von á, að hann héldi talinu áfram,
en hann þagði og mér sýndist hann vera alt
annars hugar, svo eg neyddist til að ympra
aftur á því efni ,sem mér reið svo mikið á.
“Hvaða starf er það, sem þú hefir auga-
stað á Mr. Rivers? Eg vona að þessi dráttur
verði ekki til þess, að torveldara sé að ná
því.”
“Ekki er svo, það er undir mér einum
komið að veita það, þitt að þiggja og einskis
annars.”
Enn þagnaði hann, mér varð órótt, tók
viðbragð eitt eða tvö og leit við honum með
augnaráði, sem gekk eins haft eftir svari, og
gera mátti með orðum, en þótt mín fyrirhöfn
væri minni. Hann mælti:
“Lítil þörf er þér að reka á eftir, því að
satt að segja hefi eg ekkert fýsilegt né févæn-
legt að bjóða. Ef þú vilt svo vel gera, þá
minnstu þess, að eg sagði skýrt til þess, að
liðveizla við þig af minni hendi yrði því lík,
er blindur hjálpar lama. Eg er fátækur; þegar
öllu er til skila haldið, þá finn eg að allur
minn eigindómur, að skuldalúkningu fram
farinni, er þetta fomfálega býli, furutrén
bakatil, sködduð af veðrum og heiðar táin fram
undan bænum með steineikar og ýviðar runn-
um. Eg er ekki mikill merkismaður; þó að
Rivers ættin sé gömul, þá er nú svo komið, að
við systkynin erum einu niðjamir sem eftir eru
af þeirri ætt: systur mínar vinna hjá öðrum
fyrir sínu viðurværi, þriðji afkomandi ættar-
innar lítur á sig sem útlaga sinnar fósturjarð-
ar — bæði í lífi og dauða. Já, áUtur sig, má
til að álíta sig, sæmdan af því hlutskifti og
sækja eftir þeirri stundu, þegar sá krossburður
að skilja við alla tímanlega og holdlega fjötra,
verður á hann lagður, og þegar hæsti höfðingi
hinnar stríðandi kirkju ávarpar hann, sinn
minsta þjón, svo segjandi: “Stattu upp og
fylgdu mér!”
Hann talaði þessi orð með líku móti og
hann bar fram ræður sínar, við rólegan, djúp-
an málróm, bleikan roðalausan vanga og
fránar sjónir. Enn mælti hann:
“Og með því að eg er sjálfur fátækur og
getusmár, þá get eg ekki annað boðið þér en
að vinna við fátækt og fásinni. Þú munt ef
til vill láta þér lægingu þykja að þessu verki,
því að eg sé að þú hefir það sem kallað er
fína siði, hallast til þess að hugsa hátt og
hefir umgengist mentað fólk — en mín skoðun
er, að engin læging sé að nokkru starfi sem
hcrfir mannkyninu til betrunar. Eg held því
fram, að því hrjóstugri sem sú jörð er, sem
kri'tnum verkamanni er ætluð til ræktunar,
því rýrari laun sem hann erfiðar við, því meiri.
er sæmdin. Þegar svo er háttað, fellur hon-
um í skaut forustan og fyrstu foringjar Krists
kenningar voru Postulamir, þeirra stjórnari
Jesús, frelsarinn, hann sjálfur.”
“Nú? Haltu áfram,” sagði eg.
Hann leit við mér, svo sem vildi hann lesa
út úr andliti mínu, hvað mér bjó í brjósti,
líkt og stafi á bók, niðurstaðan af þeirri rann-
sókn kom að nokkru leyti fram í því sem hann
sagði næst:
“Eg hugsa að þú takir þeirri stöðu, sem ég býð
þér og haldir henni um stund, ekki til lang-
frama samt, engu fremur en eg get haldið því
smáa og smækkandi, rólega og framalausa,
embætti sveitaprests á Englandi, því að í eðli
þínu er sori sem sífeldlega raskar ró, ekki síð-
ur en í mér, þó af sinni tegund sé hvor.”
“Seg þú framar,” mælti eg.
“Svo skal eg gera, eg skal segja þér hve
auvirðilegt mitt tilboð er, óverulegt og krepp-
andi. Eg ætla ekki að dvelja lengi í Morton,
úr því að faðir minn er fallinn frá og eg ræð
mér fullkomlega sjálfur; eg fer líklega áður
en ár er liðið, en leggja vil eg fram alla
krafta mína, fólkinu til framfara, meðan eg er
hér. Þegar eg kom hingað, fyrir tveim árum,
var hér enginn skóli, fátæk böm fóru á mis
við allar framfarir og von um framfarir. Eg
kom á skóla fyrir drengi, nú vil eg setja
annan fyrir stúlkur; til þess hefi eg bygt hús-
næði, með tveggja stafgólfa sérhýsi handa
stúlku til að búa í og munum í, til húshalds,
sem Miss Oliver lagði til, af gæzku sinni, hún
greiðir skólagjald fyrir munaðarlaust stúlku-
barn úr vandalausra hæl með því skilyrði, að
hún hjálpi kennaranum til við húsverkin og
hirðu skólans. Kaup kennarans eru þrjátíu
pund. Viltu taka að þér þá stöðu?”
Hann flýtti sér að koma spumingunni út
úr sér, eins og hann byggist við að tilboðinu
væri hafnað með gremju eða hálfgerðum
hryllingi; honum var ekki fullkunnugt hvernig
mér var innanbrjósts, þó hann færi nærri um
sumt, og því gat hann ekki vitað, hvemig eg
liti á hlutverk þetta. Lítil virðing fylgdi því
að vísu, en þó framalaust væri, fylgdi því ekki
stórmikill vandi; það var ekki áveðra og eg
þurfti örugt athvarf, þó því væri samfara lát-
laus önn, þá var það frjálst í samanburði við
að kenna á ríkisheimili og hræðslan við að
þéna hjá ókunnugum hélt sál minni í jám-
greipum; það var ekki auðvirðilegt né ærlegri
manneskju ósamboðið né þjáandi fyrir hugann,
svo að eg réði strax við mig, að taka því.
“Eg þakka þér fyrir boðið, Mr. Rivers, og
eg tek því feging hendi.”
“Þú skilur vitanlega að hverju þú geng-
ur?” sagði hann. “Þetta er fátækra aðeins
kotabarna skóli, bænda dætra í bezta lagi.
Þú þarft ekki annað að kenna en að prjóna,
sauma, stafa draga til stafs og reikna. Hvað
ætlarðu að gera við lærdóm þinn og íþrótt?
Hvað hugsarðu um þann part sálar þinnar,
sem mest er um vert: tilfinningar og vit á því
sem er fagurt og frítt?”
“Geyma þau þangað til á þeim þarf að
halda. Þau rýrna ekki.”
“Þú veizt þá að hverju þú gengur?”
“Veit eg vel,” svaraði eg.
Nú brosti hann ekki biturt eða dapurlega,
heldur eins og sá sem er mjög ánægður.
“Og hvenær viltu taka við stöðunni?”
“Eg flyt í húskofann á morgun og byrja
skólann, ef þér sýnist svo, í næstu viku.”
“Gott er það. Veri það svo.”
Hann stóð upp, gekk um þvera stofu, sneri
við, horfði á mig og hristi höfuðið.
“Hvað mislíkar þér, Mr. Rivers,” spurði
eg.
“Þú verður ekki lengi í Morton. Nei, nei.”
“Hvað kemur til þú segir svo?”
“Eg sé það á augunum í þér, þau eru ekki
þessleg, að þitt æfiskeið verði slétt og felt.”
“Eg er ekki metnaðargjöra.”
Honum brá við og tók upp orðið. “Nei, af
hverju datt þér metnaður í hug? Hver er
metnaðarfullur? Eg veit að eg er svo gerður,
en hvernig komstu að því?”
“Eg var að tala um sjálfa mig.”
“Jæja, ef þú ert ekki til metnaðar gjöra,
þá ertu—”
“Hvað þá?,”