Heimskringla - 01.08.1934, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEI MSKRINGLA
WINNIPEG, 1. ÁGÚST, 1934
Hcrntðkrtngla
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikucLegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
tyrlrfram. Allar borganir sendiat:
THE VIKING PRESS LTD.
011 viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstj&rans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Teleptoone: 86 537
WINNIPEG, 1. ÁGÚST, 1934
ÞJÓÐHÁTÍÐ 1874
Á morgun eru rétt sextíu ár síðan ís-
lendingar héldu sína fyrstu almennu þjóð-
hátíð. Voru þá *liðin eitt þúsund ár frá
því föst bygð hófst á íslandi — frá land-
nám! Ingólfs Arnarsonar. Réttara sagt
landtöku Ingólfs því það var þrem árum
síðar að öndvegis súlur hans fundust og
hann bygði bæ sinn í Reykjavík. Þessa
hátíð sótti Kirstján konungur níundi og
færði þá íslandi sína fyrstú rituðu stjóm-
arskrá. Var eg ekki fullra fimm ára
þegar þetta var og man því ekki glögt alt
er fram fór.
í Loðmundarfirði var hátíðin haldin í
Álfasteinunum sem kallaðir eru. Það
eru steindrangar furðú háir sem standa á
hárri brekku yst í Úlfstaðalandareign.
Eru þessir “steinar” hið mesta náttúru-
furðuverk og útsýn frá þeim undur fögur
og tilkomumikil. í>ar er Karlfell í norðri
hátt og hrikalegt minti mig á afarstórt
naut. Herfell í norðvestri, hvassbrýnt og
harðneskjulegt. Breiðafjall í suðvestri
heldur góðlegt og hálf einfaldlegt, en
Gunnhildin í súðaustri, grannleit, há og
tignarieg. Upp af Álfasteins brekkunni er
ljómandi falleg, skógi vaxin hlíð, sem
ávalt er kölluð “hálsinn”, en fyrir neðan
rennislétt héraðið til beggja handa. EJftir
því rennur Fjarðaráin í stórum bugðum,
ýmist með djúpum hyljum, þunglyndisleg
og víðsjárverð, eða á brotum breiðleit og
brosandi með miklu málæði. Svona er
áin út í sveitinni, en inni í Bárðarstaða
dalnum, þaðan sem hún kemur er hún alt
öðruvísi, þar vildi hún öllu ráða, að mér
fanst hentist áfram stall af stalli með
hávaöa og illindúm við menn og skepnur.
Þar var eg hálf smeikur við hana enda
ekki tíu ára þegar eg sá hana síðast.
Rétt utan við Álfasteinsbrekkuna er
hár og fallegur foss þar sem Nordalsáin
steypist ofan í héraðið. Er svart gljúfur
fyrir neðan og eini gróður njólar í ein-
staka bergholu.
Þjóðhátíðardaginn 2. ágúst 1874 var
, flaggstöng reist upp á hæsta Álfasteinin-
um og þar á dregið upp flagg sem faðir
minn átti. Það var ekki fálkaflaggið,
sem hafði þó verið viðtekið á Þingvalla-
fundinum árið áður; en líklega eitt af
þeim prufúm sem um var að velja þegar
fálkaflaggið var viðtekið. Það var mjög
líkt gríska flagginu nema að bláu bekk-
irnir voru aðeins þrír en þeir hvítu tveir
og stór hvít stjarna var í bláa ferhyrn-
ingnum í efra stangarhorninu.
Annar viðbúnaður var ekki við hafður
nema að hlóðir voru reistar til að hita
kaffi, sprek og lyng var alt í kring að
fá til eldiviðar.
Veðrið þennan dag var, í Lioðmundar-
firði hlítt og stilt en þykt loft og sá ekki
til sólar allan daginn; þó rigndi ekki fyr
en um nóttina eftir.
Við hátíðahaldið voru langflestir íbúar
sveitarinnar en engir aðkomnir svo eg
tæki eftir. Þar var Jón Ögmundsson á
. Bárðarstöðum, bústinn og bóndalegur,
kona hans Anna Katrín og synir Þórar-
inn og Jón, Árni á Árnastöðum, heldúr
smár og nettur, kona hans Þorbjörg,
stærri og föngulegri. Föðursystir bæði
Kristjáns Paulsons á Gimli. og Stefaníu
Paulson í Winnipeg, líka dætur þeirra
hjóna, Sigríður og Una. Þá voru foreldr-
ar mínir, börn og vinnufólk sem eg man
nú ekki eftir nema Þorleifi Jóakimssyni
Jackson og Guðnýu systur hans. Prestur-
inn séra Finnur á Klyppstað, einrænn
nokkuð en mikili latínuhestur, kona hans
maddama Ólöf og böm, Kirstín, kona
Gunnars Sveinssonar hér í Winnipeg og
Seattle og Jón síðar prestur á Hofi í
Álftafirði, nú á Djúpavogi. Frá Klyppstað
komu líka Pétur Pálsson, fyrri kona hans
Guðrún og böm þeirra, Kristján, borgar-
stjóri á Gimli, Björg og Guðmundur. Þá
var Stefán Gunnarsson í Stakkahlíð, hár
og höfðinglegur (bróðir séra Sigurðar á
Hallormsstað og Gunnars á (Brekku,
föður séra Sigúrðar í Stykkishólmi og
afa Gunnars Gunnarssonar rithöfundar),
kona Stefáns, Þorbjörg og dætur margar,
hver annarí efnilegri. Líka Einar Sveinn
maður Ingibjargar Stefánsdóttur. Einar
á Sæfarenda, heldur úðalegur og kona
hans Sigríður, bjartleit og fyrirmannleg,
einnig synir þeirra Sigurður og Finnur, þá
ungir og upprennandi, sterkir og góðir
glímumenn. Metúsalem og Guðrún frá
Hjálmarströnd og böm þeirra, þar á
meðal Grímur, faðir Lofts Mathews og
þeirra systkina. Þá Jóhann á Seljamýri
nokkuð hvasskeytur og ferðmikill en góð-
ur drengur undir niðri og synir hans
Sveinn og Snæbjörn, sem enn á heima
hér í Winnipeg. Þá Rustikus á Nesi,
(stuttur og raúðskeggjaður í svörtu'm
spjaldabuxum, minti mig einhvem vegin
á Óðinn og kona hans Una. Þaðan h'ka
Valtýr Valtýrsson, faðir Helga Valtýrs-
sonar og Helga kona hans dóttir Rusti-
kusar, einnig systir hennar Þórunn, sem
mér leizt vel á þó ungur væri; og Guðrún
Torfadóttir síðar Sigurðson, nú til heimilis
á Lundar, Man. Loks var Ólafur í Hjáleigu
kona hans og börn hennar, þar á meðal
Jóhann og Gunnar Oddsynir, báðir í Norð-
ur Dakota, ‘einnig Grímur sonur Ólafs.
Ekki er eg nú viss um að alt þetta fólk
hafi verið á þjóðhátíðinni en flest af því
mnn hafa þar verið og aðrir fleiri er eg
ekki man upp að telja.
Eitthvað var um söng og ræðuhöld
þennan dag. óljósa minnismynd hefi eg
af föður mínum þar sem hann stendur og
heldur ræðu en ekkert orð man eg af
henni enda var eg einrænn, dagdraúma-
barn og fór oft minna ferða en hér var
margt að sjá. Líka var sjálfsagt
glímt, komið í hafnaleik, skolla-
leik, halaleik (crack the whip) og fleiri
leiki. Nokkrir piltar höfðu byssur með
sér og skutu af þeim við og við. Eg gekk
til eins þeirra or sat og handlék byssu
sína. “Er hún skothörð”, spurði eg með
spekingssvip. “Svo að skotið gæti farið
í gegnum mig og þig og alla leið yfir í
Gunnhild”, var svarið. Þetta skyldist
mér að mundu vera ýkjur og þagði.
Alstaðar var góðgerðir að fá, fullar
kaffikönnur í hverju horni með nógum
bakningum. Líka töluvert í staupinu.
Þótti mér það vont en Birni bróður mín-
um gott, vildi fá “stórt staup” þó aðeins
væri ný byrjaður fjórða árið. Hlógu menn
að þessu, enda var Björn drengur sem
gaman var að þó ekki væri hár í lofti á
þeim dögum.
Alt fór vel og skipulega fram og engan
sá eg að marki ölvaðan nema einn mann
á leiðinni heim, lá hann við lækjasprænu
og seldi upp.
Hvernig var fólkið klætt?
í einu orði sagt, það var alt dökkklætt.
Karlmenn í svörtum dökkgráúm eða sauð-
mórauðum fötum. Uppvaxið kvenfólk alt
í svörtum peysufötum með ýmist ein-
litar eða röndóttar svuntúr, silkislifsi
um hálsinn og hvítt peysubrjóst. —
Skotthúfurnar voru eins og þær eru enn.
En áður höfðu tíðkast stærri húfur
sem náðu ofan fyrir hnakkann. —
Sá eg eina gamla konu með þvílíka
húfu, en þær þóttu mjög svo gamaldags
og voru kallaðar “kæpur”. Eg man ekki
eftir nokkru fati með rauðum lit nema
hárauðu prjónavesti sem móðir mín var
í í staðinn fyrir sjal, sem margar konur
höfðu. En sjölin voru líka dökkgrá eða
móleit þó sum hefðu lítið eitt ljósari bekk
í kring. Frönsku (paisley) sjölin sem
fórú að tíðkast fáum árum eftir að þetta
var, sá eg ekki við þetta tækifæri.
Svo að segja var alt fataefni heima-
unnið. Það var vaðmál í nærfötum og
utanhafnarfötum fullorðinna en einskefta
og stundum lóreft í kjólum hálfvaxinna
meyja, mjlli skyrtum karlmanna )eða
nærfötum kvenna og barna. Alt var
þetta vel unnið og áferðarsiétt með Múla-
sýslu svip eins og séra Sigurður Gunnars-
son segir prest einn á Suðúrlandi hafa
komist að orðið árið 1864. Enginn hafði
hvítan kraga, ekk-i einu sinni presturinn,
svo eg muni, en margir höfðu brjósthlífar
og nokkrir svarta slikiklúta um hálsinn
sem þá var siður, langflestir ullartrefla.
Menn báru ýmist húfur eða hatta, færri
þó hatta. En það man eg að maðurinn
er eg sá við lækinn á leiðinni heim, hafði
svartan hatt, barðastórann. Allir voru á
heimatilbúnum skóm, flestum bryddúm.
Aliar gamiar konur sem eg man þá
eftir tókú í nefið en engin kona miðaldra
eða yngri. Enga konu sá eg reykja í ung-
dæmi mínu, enda sáust vindlingar þá ekki
og vindlar mjög sjaldan. Nokkrir karl-
menn reyktu pípu en hinir voru þó miklu
fleiri sem tóku upp í sig. Þóttust drengir
töluvert miklir menn, þegar þeir fóru að
“spýta mórauðu”.
Lang flestir komu ríðandi til hátíðar-
innar en við frá Úlfstöðúm vorum svo
nærri að við gengum. Móðir mín lagði
á stað um morgunin með okkur syni, sína,
sinn við hvora hönd. Bar ekkert til tíð-
inda á leiðinni nema það að við komum
að Keldudragi sem kallað var “Vikið” og
vildi þá hvorugur bíða meðan hinn væri
yfir borinn. Enti þetta með því að eg
stiklaði sjálfur yfir kelduna og þóttist
góður af.
Það er farið að skyggja að, og enn er
þykt loft. Flaggið komið niður af st/öng-
inni og flestir farnir heim til sín. Eg
stóð úndir hæsta álfasteininum. —
Tvær systur mínar koma, taka sín í
hvora hönd Bjamar bróðúr míns og
leggja af stað heim. Sé eg enn baksvip-
inn þar sem þau þrjú tifa ofan hallann.
Bjöm var vel málhreyfur og ekkert
slúskaður eftir alt slarkið. Miðja vegu á
leiðinni heim voru æfa gömul tóftarbrot
kallaðir Grímstaðir, var sagt að þar hafi
einsetumaður búið einhvemtíma í fymd-
inni. Þar þekti Bjöm sig, varpaði mæði-
lega öndnni og sagði: “Logðind komin
heim”. Höfðum^ við krakkar þetta á
milli tannanna lengi eftir þetta. Ekki
man eg hverjum eg var samferða heim
en einhver af fjölskyldunni hefir það
verið.
* * *
Þennan sama dag héldu Islendingar
sína fyrstu þjóðhátíð í Vesturheimi og
var það í borginni Milwaukee í Wisconsin
ríki. Þangað hafði komið dálítill hópur af
íslendingum tveim árum áður og hafði
bæzt við þann hóp nokkuð í millitíðinni.
Voru þeir þó eðlilega sárfáir til þess að
takast hátíðahald á hendur. En þó þeir
væru fáir var mannvalið því betra. Þar
voru þeir nafnar Jón Bjarnason, síðar
prestur og forseti Lúterska kirkjufélags-
ins og Jón Ólafsson, ritstjóri, báðir ungir
og fullir fjörs og dugnaðar; Páll Þorláks-
son síðar prestur og stofnandi Dakota ný-
lendunnar; Niels Steingrímur bróðir hans,
sem líka varð prestur og er enn hinn ern-
asti, Páll Björnsson Péturssonar, greind-
ur og glæsimenni, sem hann átti kyn til
að rekja, þótti hinum fræga svisslenzka
lækni Dr. Senn (eldra) í Chicago svo
mikið til hans koma að hann hjálpaði
honum til að komast í gegn um lækna-
skóla. Varð hann svo læknir í Minnesota
en dó ungúr. Þá var Hans Thorgrímsen
frá Eyrarbakka annað glæsimennið frá,
með marga góða hæfileika, sem síðar
varð prestur og lifir nú í hárri elli í
Grand Forks, N. D. Þá Ámibjöm Svein-
björnsson bróðir tónskáldsins S. Svein-
björnssonar. Varð Ámibjörn síðar lækn-
ir og lifir enn í ríkinu Utah í Bandaríkj-
unum. Þá var þar og ólafur Ólafsson,
spekingurinn frá Espihóli, sem dó hér í
Winnipeg fyrir nokkrum árum síðan. Líka
Friðrik Sveinsson, sem var þar ungur
drengur með fóstra sínum Ólafi Ólafssyni.
Fleiri mætti upp fcelja ef eg vissi eða
myndi nöfn þeirra.
Fór hátíðin hið bezta og myndarlegasta
fram og er ágæta lýsdngu af henni að
finna í fyrirlestri þeim er séra Rögnv.
Pétursson hélt á síðasta Þjóðræknisþingi
með kafla úr ræðu þeirri er séra Jón
hélt þann dag, auk hans héldu ræð-
ur Jón Ólafsson og Páll Þorláksson.
í minningu um þessa fyrstu hátíð og
um veru íslendinga í Vesturheimi verður
nú önnur hátíð haldin í Milwaukee þann
5. þ. m. Standa fyrir henni að miklu
leyti íslendingar í Chicago. Þarf til þess
bæði áræði og dugnað, því ilt er aðstöðu
að sækja samkomu svo langan veg. En
gott mannval er þar syðra enn, bæði í
Milwaukee, þó mjög fáir séu, og í Chi-
cago. Er það hin innilegasta ósk ailra
er íslendingum unna að þessi hátíð tak-
ist sem allra bezt og verði til ánægju og
virðingar þeim sem að henni standa.
* * *
“Hvað er nú orðið okkar starf
í sex hundruð súmur
Höfum við gengið til góðs
Götuna fram eftir veg?”
Svo spurði Jónas Hallgrímsson fyrir
hundrað árum síðan. Og eins getum við
íslendingar enn spurt:
Hvað er orðið okkar starf
í sextíu sumur?
og svarið er ótvírætt:
Við höfum gengið til góðs
Götuna fram eftir veg.
Fyrst skal það tekið fram að
starfið hefir í fylsta máta verið
uppbyggilegt. Hvern órækta
flákann eftir annan höfum við
uppbygt, reist bygðir og bú í
blómguðu” skóganna og sléttt-
anna skauti. Líka reist stór-
byggingar í ýmsum borgum og
bæjum þó mest hafi eðlilega á
því borið í Winnipeg. Svo að
segja alt vort starf hefir verið
landi og lýð til góðs og blessun-
ar á einhvem hátt. Því getum
við ekki tekið undir með íran-
um sem sagði “We build yoúr
prisons, and, by gorra, we fill
them too.” Engir meðlimir
nokkurs þjóðflokks hafa eytt
svo litlum tíma í fangelsum
þessa lands sem íslendingar.
Slezt hefir uppá hjá einstöku
manni sérstaklega í sambandi
við meðferð á almanna fé, en
það hefir ekki verið oft í sam-
anburði við alt það bruðl sem
fram hefir farið alt í kringum
þá, enda var sá fyrsti orðrómur
er af íslendingum fór í sam-
bandi við það hvað þeir væru
orðheldnir og áreiðanlegir. Sýn-
ir eftirfylgjandi smásaga hvað
þessi trú var rík meðal þeirra er
viðskifti höfðu við íslendinga.
Vorið 1890 fórum við Björn

^heumaT'5,
thep®
1 fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru sjúk-
dómum, og hinum mörgu kvilla er 6tafa
frá veikluðum nýrum. — pær eru til
sölu i öUum lyfjabúðum á 50c askjan
eða 6 öskjur fyrir $2.50. Panta má þær
belnt írá Dodds Medicine Company Ltd.,
Toronto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
jafnvel suður í Panam og Guata
mala í Mið-Ameríku og alstað-
ar er það sama sagan, þeir eru
ávalt 'meðal bezt metnu borg-
aranna í hverri bygð eða bæ.
Er þetta því merkilegra fyrir þá
sök að tiltölulega sjaldan gefa
þeir sig mikið við stjórnmálu'm.
Enginn hefir enn sótt um sæti
í Congress, Bandaríkjanna og
aðeins tveir hafa náð kosningu
til Parliamentisins í Ottawa.
bróðir minn og eg frá Mountain,
N. Dak., til St. Thomas til aðjEinn ev dómari. Þrír sem eg
kaupa kornfóðúr fyrir hesta 'veit af eru rikissóknarar í Norð-
okkar; voru ekki peningar við ^ur_Eaitoia °S tveir hafa andast
hendina en við bjuggumst við, i Þvi embætti, annar í Dakota
að geta fengið það sem við^1111 1 i(iail0- Einn var um
þurftum upp á lán til hausts. sitei® Attoraey-General hér í
Alt gekk vel þangað til við kom-
um að því að skrifa undir víxil
Manitoba en er nú andaður.
Læknar eru þeir svo margir
(promissory note) fyrir upp- að enginn kann upp að telja víðs
hæðinni, þá varð pilturinn sem
við okkur samdi alt í einu tor-
trygginn og spyr: “How old are
you boys anyway?” Eg var 20
ára og sex mánaða, Björn enn-
þá yngri og sögðum við honúm
vegar um Ameríku og bætist
við þá stétt með hverju árinu.
Sama er að segja um presta og
kennara. Þá er að finna mjög
víða, bæði meðal íslendinga og
annara þjóða. Einn er heims-
það. “Thats no good” svaraði fvægur landkönnuðúr sem allir
hann, “neither one of you is of, kannast við. Hefir líka ritað
age so you cannot sign a legal meira en nokkur annar íslend-
paper”. Rétt í því kom eig-'ingm* á síðari tíð.
andinn sjálfur inn og heyrði Skáld hafa margir verið, og
hvað pilturinn sagði. Hann tók eru enn, á íslenzka tungu, færri
til orða: “Let the boys have 'á ensku enn sem komið er eins
what feed they need, they will'og búast má við. En ólfklegt
pay for it.” Þessi maður hafði | þykir mér það að sú gáfa verði
aldrei séð okkur fyr, aldrei
heyrt oljkar getið, vissi ekki
hvað við hétum né neitt um
aldauð meðal vor þó enskan
verði tamari. Hún rís upp aftur
þegar minst varir. Þegar menn
okkur anjiað en það að við vor-1 á ný fara að gefa sig meira að
um tveir íslenzkir drengir frá
Mountain, en það var nóg.
En aldrei hefi eg meira lof
fögrum listum. Ein kona hefir
náð mikilli viðu'rkenningu sem
skáldsagna höfundur á ensku
heyrt uppkveðið yfir íslenzka ‘ máli og einn maður á íslenkzu,
þjóðflokknum í einni setningu.
Annað sem fljótt vakti athygli
annara manna á íslendingúm
var það hvað ötulir þeir væru
en það tel eg víst að nokkuð af
smásögum hafi komið út eftir
íslenka höfunda í ýmsum tíma-
ritum vesturheims, þó um þær
til náms og ákveðnir í því að iviii e& eiíiíi;
verða að manni á einhvern hátt. I í sönglist og sönglagaskáld-
Úr litla hópnum sem kom frá { skap hafa íslendingar vestan
íslandi 1872 urðu tveir prestar
og tveir læknar. Er þeirra getið
hér að framan í frásögunni um
Milwaukee hátíðina 1874. Fjórt-
án eða fimtán árum eftir að
fyrsta bjálkahúsið var af íslend-
ingum bygt í Dakota voru 16 ís-
lenzkir barnakennarar í Pembina
County. Var Englendingúr að
nafni C. E. Jackson þá skóla
umsjónarmaður í því héraði og
reyndist hann íslenzkum drengj-
um og stúlkum hinn mesti holl-
vættur á þeim árum. Gat hann
þess við þá Magnús Brynjólfs-
son og D. J. Laxdal haustið
1890 að hann væri ætíð reiðu-
búinn að hjálpa áfram íslenzk-
hafs fylgst með þeirri miklu
framför er átt hefir sér stað í
því efni á íslandi síðan útflutn-
ingar hófust, sem sézt bezt á
því að þegar eg man fyrst eftir
höfðú aðeins tvær nótnabækur
verið gefnar út á íslandi. Grall-
arinn og hin fyrstá einarddaða
sálmasöngsbók Guðjónsens. En
rétt um það leiti kómu út
“Hörpuheftið” og hin þríradd-
aða messusöngsbók Guðjónsens.
Hvað líkamlegur íþróttir
snertir hefir ekki oft borið á
því að íslendingar hafi skarað
fram úr öðrum, enda þar við
mikið ofúrefli að etja, þó vann
Fálka Hockey klúbburinn frá
um unglingum, því þeir bregðast ^ Winnipeg sigur fyrst á öllum
aldrei. Og í síðasta sinni sem {klúbbum innanlands og að síð-
eg sá hann sumarið 1900, sagði ustu klúbbum allra annara
hann við mig að ekkert hafi! landa á Olympic mótinu 1920.
orðið sér annað eins ánægjuefnij Var það mikill sigur enda
eins og það að sjá okkúr alast I dreifðust þeir piltar víðsvegar
upp og verða að manni. Þó
mér sé kunnugast um þessa
hluti hvað Dakota nýlendunni
viðvíkur veit eg að líkt hefit
átt sér stað annarsstaðar, sér-
staklega mun Minnesota nýlend-
an hafa verið bráðþroska í
um Canada og Bandaríkin og
hafa alstaðar þótt afbragð ann-
ara sem íþróttamenn.
Þó hér hafi aðallega verið
sagt frá þeim er á einhvern hátt
hafa öðrum verið fremri, þá er
hinna þó enn meira vert að
þessu tilliti, enda valdist þangað minnast sem dag eftir dag og
ágætis fólk úr sumum beztu
sveitum íslands.
Þó flestir íslendingar séu nú
búsettir í Vesturfylkjúm Can-
ada, munu þeir nú finnast fleiri
ár eftir ár hafa borið hita og
þunga dagsins og unnið verk
sitt með elju og trúmensku,
jafnvel þegar umbunin hefir lítil
eða engin verið. Eða þeirra
eða færri í nærri öllum ríkjum sem þegar óhlutvandir stjóra-
og fylkjum Norður-Ameríku málamenn Evrópu höfðú steypt