Heimskringla - 01.07.1936, Blaðsíða 5

HEIMSKRINGLA
5. StÐA
WINNIPBG, 1. JÚLÍ, 1936
HEIMSÆKIÐ ÆTTLANDIÐ=
NOTIÐ YÐUR HIÐ LÁGA FARGJALD BEINA
LEIÐ FRÁ MONTREAL TIL REYKJAVÍKUR
Cunard White Star Line, með 96 ára
reynslu og sögu að baki, hefir nú í
förum stærsta gufuskipa flotann á At-
lamtshafinu, og er viðfrægt fyrir um-
hyggjusemi við farþega, undraverðan
viðurgemtng, og notalegan aðbúnað. —
Reynið ferðalag með þvi, við næstu
heimför og notið yður leiðina yfir Eng-
land—hún er aðlaðandi æfinlega.
Fastar vikulegar siglingar frá Montreal.
Spyrjist fyrir hjá gufuskipa
farbréfasala yðar eða —
270 MAIN STREET, WINNIPEG
þjóðar vorrar. Þær sýna okkur
hvers virði þetta eða hitt í ís-
lenzku eðli er, í hugsun vorri,
siðum og breytni. Þar er okk-
ur sýnt, hvers virði menningar-
líf forfeðra vorra er fyrir Þýzka-
land o. s. frv. Þetta eru hend-
ingar til okkar um það, hvað
bezt er í fari okkar og þjóðerni,
hverju af því við eigum að halda
og halda sem fastast.
En mest er þó vert um það
sjálfstraust og lífsafl, sem okk-
ar þýzku vinir vilja skapa í
okkar þjóð, og þá virðingu, sem
þeir vilja ryðja henni rúm til er-
lendis. Það minnir mig á róm-
verska Germanavininn Tacibus
og ritið 'hans Germania. ISeint
verður það tölum talið, hvaða
vakningu, hvaða vonir, hvaða
ást til forfeðranna og þjóðarinn-
ar, hvaða sjálfstraust, stálsetta
viljaþrek og órjúfanlega sam-
heldi ritið hans hefir vakið eða
styrkt í hugum miljóna ger-
manskra manna, af því að hinn
leyndi þráður ritsins er aðdáun
og virðing, já ást, á þessum
bjartlokkaða og fagra kynstofni.
Og þá hefir Germania ekki síð-
ur aflað Germönum virðingar
meðal annara kynþátta.
Greinar íslandsvinanna í “ís-
land” hafa líka mint mig á þessa
alkunnu vísu:
Það er líkt og ylur í
ómi sumra braga;
mér hefir hlýnað mes á því
marga kalda daga.
Á því er ekki vafi, að þetta
þýzk-íslenzka þjóðræknistímarit
gæti verið íslendingum öflug
stoð í baráttu þeirra fyrir þjóð-
erni sínu í Vesturtheimi, barátt-
nnni um það, hvort þeir eigi í
framtíðinni að vera grænar og
lifandi plöntur, er frjálsar breiði
blöðin út á móti sólinni, eða þeir
eigi aðeins að vera rotnaður á-
burður á hina engilsaxnesku
þjóðjörð, og það meira að segja
í landi, sem Islendingar hafa
fyrstir fundið og bygt.
Út á við ætlar “ísland” sér að
vera sverð og skjöldur íslands
og íslendinga og sérstaklega
vörður sóma lands og þjóðar.
Hvernig tímaritinu tekst að
leysa þetta viðfangsefni sitt af
hiendi mundi mjög uncfyr því
komið, hversu mikla útbreiðslu
tímaritið fær, og hversu mjög
það getur stækkað þ. e. hversu
mikið lesmál það getur flutt í
hverjum árgangi. En þar sem
“ísland” er ekki gróðafyrirtæki,
er þetta tvent hvað öðru háð.
Alt, sem kemur inn fyirr aukna
áskrifendatölu, verður varið til
að stækka tímaritið. En því
stærra sem tímaritið verður,
þess ódýrara verður það miðað
við lesmálið, og þess stærri og
betri greinar getur það flutt, og
þar með boðið betri kjör og
fengið fleiri kaupendur! Hvað
þetta snertir er ‘‘ísland” þegar
komið myndarlega af stað, því
það hefir þegar fengið ca. 600
kaupendur. Það er þannig kom-
ið langt út yfir það að vera með-
limablað þýzka íslandsvinafé-
lagsins. Það er keypt af bóka-
söfnum og bókavinum um allan
heim. Og “ísland” hefir riðið
þannig úr hlaði Ihvað efni og
frágang snertir, að það virðist
eiga fyrir höndum að eflast
stórlega að áskrifendum og
verða voldugt tímarit.
‘ísland’ kostar 4 Rm. árgang-
urinn fyrir meðlimi, en 6 Rm.
fyrir stofnanir. Þar frá dragast
25% gengisafsláttur sem öllum
þýzkum bókum. “ísland” ætti
ekki að vanta á neitt íslenzkt
bókasafn eða lestrarfélag vestan
hafs. i
Jón Dúason
Hann: Úr því að við erum nú
gift, þá er bezt að við komum
okkur þegar saman um það
hvernig stjórn fyrirtækisins á
að vera. Viltu vera fram-
kvæmdastjóri eða skrifstofu-
stjóri?
Hún: Nei, eg vil vera gjald-
keri.
STAÐA ÍSLANDS f
ÞJÓÐARRÉTTINUM
Dr. Ragnar Lundborg: fs-
lands völkerrechtliche Stell-
ung, VIII + 136 bls. Verlag
fur Staatswissenschaft und
Geschichte, G. m. b. H., —
Berlin — Grunewald 1934.
Höfundur þessa rits, er út
kom í desember síðast liðið ár,
er Svíinn dr. jur. Ragnar Lund-
borg í Stokkhólmi. í meira en
30 ár hefir dr. Lundborg rann-
sakað íslands opinbera rétt, alt
frá stofnun hins íslenzka þjóð-
félags ár 930 og fram til vorra
daga, enda er Lundborg nú ó-
mótmælanlega lærðasti núlif-
andi sérfræðingur á þessu sviði.
Höf. nefnir fyrst með fám
orðum stofnun íslenzka þjóðfé-
lagsins ca. 930 og höfuðdrætti
hins þáverandi stjórnarfyrir-
komulags, og að Grænland, eftir
að það var fundið frá íslandi
(ca. 981) og numið frá íslandi
einu allra landa (986), var hluti
hins íslenzka þjóðfélags. Is-
lenzk lög með öllum sínum
breytingum og eins og þau voru
á hverri tíð giltu ipso jure á
Grænlandi, og gamli sáttmáli,
um hið uppsegjanlega samband
íslenzka þjóðfélagsins við kon-
unginn í Noregi, “gilti því ipso
jure einnig fyrir Grænland.”
Þessi niðurstaða Lundborgs er
ekki ný. Við höfum íslands
fornu lög, Grágás og Jónsbók* *,
og ummæli íslenzkra manna frá
öllum öldum um, að Grænland
var hluti íslenzka þjóðfélagsins,
og hin vísindalega spnnun fyrir
þessu var færð á síðastliðinni
go:írl8a kiápaögð ÚÞYA7ei2 ó
öld af heiðursdoktor Kaup-
mannahafnarháskóla og Hæsta-
réttardómara í hæstarétti Dana,
dr. jur. Vilh. Finsen**. Þessi
sönnun Finsens hefir hlotið al-
menna viðurkjenningu, jafJnVel
einnig af hálfu prófessors í rík-
isrétti við Kaupmannahafnarhá-
skóla dr. Knud Berlin: “Enda
þótt það sé nú víst, að réttast er
með Finsen að álykta, að orðin,
“þar sem lög vor gilda” (i órum
lögum) vísa til Grænlands. . .”
“Að slíkt skipulag gilti, bendir á
sérlega náið réttarsamfélag.. .”§
Því “lag” merkja hér þjóðfélag,
fullvalda eða ófullvalda,. en ekki
“ríM”, er í þann tíð var ekki
þjóðfélagsnafn á Norðurlönd-
um; en framar þessu get eg ekki
tileinkað mér skoðanir Berlins.
Hinn mikli norski rétta-sagn-
fræðingur og nú dáni prófessor
í réttarsögn við 'háskólann í
Osló, A. Taranger, hefir viður-
kent, að kafli í Jónsbók§*frá
1281 sýni, að Grænland var hluti
af íslenzka þjóðfélaginu undir
þessari lögbók, sem enn er í
gildi.§** En það er til löng röð
af heimildum fyrir þv: 1. að
Grænland var hluti úr íslenzka
* Lögbækur þessar eru nú
þannig út gefnar, Grágás af
Vilh. Finsen, en Jónsbók; af
Ólafi Halldórssyni, að textar
þeirra verða ekki í minsta máta
rengdir.
** Útgáfa Finsens af Grá-
gás III, bls. 577, 644, hin danska
þýðing hans á Konungsbók bls.
224, og hin óprentaða réttarsaga
Finsens (sjá rit mitt, “Græn-
land statretsslige Stilling í
Middelalderen bls. 153-54, þar
sem þessi kafli er prentaður
stafrétt”.
§ “Selvom det nu sikkert er
det rigtigste med Finsen at ant-
age, at Ordene “hvor vore Love
gælder” (“i órum lögum”) sigt-
er til Grönland . . .”. “At en
saadan Ordning gjalt, tyder vel
paa særlig nært Retsfælles-
skab. . . ” (Tidsskrift for Rets-
videnskab 1929 bls. 148, 148. —
Sjá svar mitt til Berlin í Tids-
skrift for Retsvidenskab 1930,
bls. 279, 282).
§* Útg. ólafs Halldórssonar
1904, bls. 242.
§** Tidsskrift for Retsviden-
skab 1929 bls. 102.
þjóðfélaginu, 2. að Grænland
komst aðeins óbeint í samband
við Noreg sem nýlenda Islands
— með gamla sáttmála.§I
Dr. Lundborg gerir örstutta
grein fyrir lögtöku Járnsíðu
1271, og Jónsbókar 1281, og því,
hvernig ísland gegnum aldirnar
hélt uppi rétti sínum eftir Gamla
sáttmála, því greinargerð fyrir
þessu er að finna í hinum eldri i
ritum Lundborgs. Einveldið var
lögleitt 1662, tveim árum síðar
en í Danmörku, ári síðar en í
Noregi, og fslenzka einveldis-
skuldbindingin var öðru vísi að
efni og formi en nú norska og
danska. Er einveldisfrumvarpið
var lagt fyrir þingið, var það j
umkringt af hermönnum, og
þingmönnum ógnað með vopn- j
um, ef þeir skrifuðu ekM undir. |
Undirskrift þingjsins fákst jþó
ekki, fyr en af Konungs hálfu
var lofað, að ísland mætti halda
sínum fornu lögum (og stofn-
unum).*l Þetta loforð var hald-
ið. Alþingi hélt hinni fullvalda
löggjafarstarfsemi sinni áfram
óbreytt — með .eða án sam-
þykkis konungs — fram á 18.
öld, og Jónsbók frá 1281 er enn
í gildi, að því leyti sem ný lög
hafa ekki komið í stað fyrir-
mæla hennar.
Alþingi var afnumið og lands-
yfirréttur settur í staðinn 1800,
þannig nokkrum árum eftir, að
frelsisöldur frönsku stjórnar-
byltingarinnar höfðu borist út
yfir heiminn. En vart var það
orðið endurreist sem ráðgefandi
þing (1843), fyr en það 1848
gerir hiklausar kröfur til kon-
ungs eftir Gamla sáttmála, er
fyrir afnám Alþingis síðast hafði
verið beitt á árunum 1768-74,
og þá viðurkendur af konungi
og miðstjórninni í Kaupmanna-
höfn.**l
Deilan milli íslands og Dan-
merkur varð þannig til, að 1848
varð sambands-konungurinn
þingbundinn þjóðhöfðingi í Dan-
mörku, en var enn einvaldur á
íslandi. Hinir dönsku þingræð-
isráðherrar tóku 1848 m.a. undir
sig íslenzku stjórnarskrifstof-
urnar í Kaupmannahöfn,0! án
án þess að konungur hefði látið í
Ijósi, né haft í hug, að gera
neina breytingu á hinu laga-
lega sambandi íslands og Dan-
merkur. Það er, segir Lundborg,
furðanlegt, að sú skoðun hafi
getað orðið til, að með þessu
hefði danskt löggjafarvald feng-
ið ráðarétt yfir málum Islands,
og algerlega einhliða og án
samþykkis Islands getað gert á-
•kvarðanir um hin mest lífsvarð-
andi málefni Iþess. Réttilega
segir Lundborg, að dönsk lög 2.
jan. 1871(stöðulögin)hafi aldrei
fengið gildi á Islandi. ísland
mótmælti þessum lögum kröft-
uglega 1871 og öðru hvoru síð-
ar, og hefir aldrei viðurkent
gildi þeirra á íslandi. Þessi
hreint dönsku lög voru samþykt
af ríkisþingi Dana, undirskrifuð
af konungi sem þingbundnum
dönskum konungi með
budnum dönskum konungi með
undirskrift dansks ráðherra,
birt og sett í gildi sem dönsk
lög, áður en ísland fékk nokkra
vitneskju um þau. Island var
fullvalda fyrir 1871. Til þess að
fyrirmæli danskra laga 2. jan.
1871 fengi gildi á íslandi, þurfti
millilandasamning eða annað
þjóðaréttarlega jafngilt sam-
komulag milli Islands og Dan-
merkur sem tveggja fullvalda
aðila. Slíkur millmkjasamning-
Þar um rit mitt, “Grönl.
statsr. Still. í Middelalderen og
4 ritgerðir með nafninu “Grön-
lands Retsstilling i Middelalder-
en”.
*1 Bspólín: Árbækur Islands
VII, 31-33; Ríkisréttindi Islands
bl. 105-154.
**J Steph. 26, 46, Lovsaml-
ing for Island IV, 30-32; Deo,
regi, Patriæ (1768) bls. 101-104.
°J Að þetta gat átt sér stað,
stafaði af hinni miklu fjarlægð
og erfiðu samgöngum við Island.
MIKILSVERÐ TILKYNNING
NIÐURFÆRSLA Á BJÓRVERÐI
Gengur í gildi í dag 8. júní. Verð
á þessum frægu öltegundum
LABATT’S
INDIA PALE ALE
CRYSTAL LAGER
BROWN STOUT
Er Fært Niður um 30c á Kassann
NÝJA VERÐIÐ
2 tylftir í kassa eða pakka $2.90
Greitt fyrir flöskur 40
$3.30
Flöskuverðið endurgreitt þegar flöskunum er skilað
Símið Qg 244 ^r,r he<msendingu
JOHN LABATT LTD.
191 Market Ave. E. (við Aðalstrætið) Winnipeg
This advertlsment it not inserted by the Govemment Liquor Control Commistion. The
Commission is not responsible for statements made as to quality of products advertised.
The
Best
Investment
—For business expansion and social prestige that
can be made today is an unlimited telephone
service which can now be had on terms that
practically every business person or householder
might eaisly afford.
Manitoba’s
Greatest
Public Utility
Our Province maintains no public service so in-
dispensable to its business and social life of
which it has greater reason to feel proud.
And It Is Wholly
[A MANIT0BA PR0DUCT
—•—
Manitoba Telephone System
ur eða þvílíkt hefir aldrei verið
til. Frá íslenzku sjónarmiði er
málsins sanna samlhengli þar á
móti þetta: Stöðulögin 2. jan.
1871 og viðleitni danskra þing-
ræðisráðherra til að þrengja
þeim upp á ísland var ólögleg
íhlutun í innri málefni annars
fullvalda ríkis, sem ísland gat,
eftir eigin fullvalda vild, gert
hvort sem það vildi: litið á sem
marklausan hégóma, eða refs-
að með hefnd. — Þar sem í-
hlutunin sjálf var ólögleg og
réttarbrot, var hún og frá upp-
hafi til enda gersneydd þeim
hæfileika, að geta áorkað lög-
legri afleiðing.
Dr. Lundborg heldur fast við
sína velkunnu skoðun, að ís-
land hefði eftir Uppkastinu 1908
orðið fullvalda ríki í málefna-
sambandi við Danmörku. Eg
er honum sammála. ísland var
fullvalda fram til 1908, gaf ekki
þenna rétt sinn upp í uppkast-
inu, og það var ekki stofnað til
neins yfirlands. Hinsvegar
harmar enginn, að frumvarp
þetta var felt með stórlega yfir-
gnæfandi fjölda atkvæða í Al-
þingi, og enginn í þinginu vildi
með því standa, er til kom!
Dr. Lundborg staðlhæfir fyrir
víst, að “de jure hafi ísland alla
sína tíð sem þjóðfélag verið full-
valda, en ekki in re”. Fyrri
staðhæfingar er rétt, svo um
hana verður ekki með rökum
deilt. Um síðari staðhæfinguna
munu menn ekki verða sam-
mála.
Á árabilinu 1908-1917 tók AI-
þingi með sínu eigin þjóðlega
löggjafarvaldi með samþykki
konungs í sínar hendur fleiri og
fleiri þeirra mála, er konungur
var einvaldur yfir áður. 1917
var svo komið, að Alþingi hafði
í reynd hartnær öll landsins
mál í sínum höndum, og var nú
fastráðið í, að ráða öllum Is-
lands málum upp á eigin hönd,
og hafa álit Danmerkur um það
að engu. Þá gerðist skyndileg
breyting í skilningi Danmerkur
á réttarstöðu íslands. Danmörk
bauð Islandi samninga, og sendi
vorið 1918 samningafulltrúa til
Reykjavíkur, til þess að reyna
að komast að samning um sam-
band íslands og Danmerkur
framvegis.
Það verður ekki litið á það
nema á einn veg, að með send-
ing þessarar sendinefndar til
Reykjavíkur og byrjun hennar
þar á samningum á þeim grund-
velli, sem það var gert, hafði
Danmörk þegar viðurkent full-
veldi íslands.
Hvaða fullveldi hafði hún viður-
kent? ísland hafði ekki fyrir
byrjun þessara samninga né
heldur fyrir hina formlegu við-
urkenningu Danmerkur pr. 1.
des. 1918 gefið út neina fullveld-
isyfirlýsingu, af því, að íslend-
ingar vildu ekki af neinu öðru
fullveldi vita fyrir ísland, en
hinu sögulega frá 930. Um
þenna einasta fullveldisvilja ís-
lands var hvorM þá, né nokkru
sinni fyr, neinn minsti efi, og
hann var Dönum sérlega vel
kunnur af þeirri deilu, er staðið
hafði yfir síðan 1848. Danmörk
gekk ekki gruflandi að því, hvað
hún viðurkendi.
iSíðustu kaflarnir í bókinni
eru um skýringar á íslenzk-
danska sambandssáttmálanum
frá 1918. Eftir honum 'hafa ís-
land og Danmörk enga sameig-
inlega sambandsstofnun. Eftir
dr. Lundborgs eigin skilgreining
á ríkja-samböndum, fellur sam-
bandið milli íslands og Dan-
merkur undir hugtaMð ríkja-
alliance. Á íslandi er konung-
dómurinn grundaður á gamla
sáttmála frá 1262-64, sem enn
er í gildi, þótt hin núverandi
ráðherraábyrgð hafi að nokkru
leyti sett hann úr notkun.
Tilsvarandi bók var ekM áður
til. Bók dr. Lundborgs fyllir
því áður autt sæti í bókmentun-
um, innan Norðurlanda sem
utan. Bókin er að miMu leyti
bygð á heimildum, er ekki hafa
verið notaðar áður, og ekki eru
aðgengilegar fyrir almenning. —
Frá 1907 er bókin ekki aðeins
lögfræðisrit, heldur og að
nokkru leyti pólitísk* saga. —
Þetta gerir bókina greiðlesnari
og handhægri fyrir lesendur
utan Norðurlanda. Bókin er
óhlutdræg, skarpleg og áreiðan-
leg. Þetta ,má með sama rétti
segja um Ihinar fyrri bækur dr.
Lundborg, en engu að síður
hygg eg þetta vera hans beztu
bók.
Jón Dúason, dr. juris.
—Kaupmannahöfn.
Skrifsofustjóri: — Ertu nýi
sveinninn hér? Hefir fulltrú-
inn sagt þér hvað þú átt að
gera?
Drengur: — Já, hann sagði að
þegar sú gamla kæmi, þá ætti
eg að vekja hann, en það skil eg
ekki.