Heimskringla - 24.02.1937, Page 7

WINNIPEG 24. FEBRÚAR 1937
HEIMSKRINGLA
7. SlÐA
SÉRA ÖGMUNDUR
“ÍSLANDSTRÖLL”
Eftir Oscar Clausen
Hann var prestur á Tjörn á
Vatnsnesi 1837—1845 og var
sonur séra Sigurðar prests á Ól-
afsvöllum ögmundssonar prests
á Krossi í Landeyjum, Högna-
sónar prófasts, er nefndur var
prestafaðir. — Það var hann
sem gekk til kirkju við setningu
alþingis á Þingvöllum, ásamt níu
sonum sínum, öllum prestvígð-
um og hempuklæddum.
Séra ögmundi hafði gengið
illa nám og var hann 8 vetur í
Bessastaðaskóla, en var þó álit-
inn í betra lagi gáfaður en var
altaf latur. — í prófskjali hans
frá Bessastöðum er þess getið
að honum hafi gengið námið
treglega vegna þess að höfuð
hans hafi verið fult af skálda-
grillum. — Eftir þessa löngu
veru í Bessastaðaskóla sigldi
hann til Kaupmannahafnar og
byrjaði á því að lesa lög við há-
skólann. Síðar sló hann sér að
náttúruvísindum, en guðfræð-
inni kom hann aldrei nærri þótt
það lægi fyrir honum að verða
prestur.
Benedikt G'röndal skáld lýsir
séra ögmundi þannig*, “að hann
væri hár og magur svo hold stóð
á beini, og ljótur”. — Af Hafn-
ardvöl séra ögmundar gengu
margar sögur, bæði af drykkju-
slarki hans og áflogum og segist
Gröndal svo frá:** “ögmundur
var mesti slarkari og gengu af
honum ýmsar sögur, því hann
var heljarmenni að afli. Þeir
voru saman í Höfn hann og
Bjarni rektor, annar risinn frá,
en félagi þeirra var Svenningsen
kennari við Borgardygðarskól-
ann á Kristjánshöfn — allir
þessir áttu oft í bardögum við
slátrara sem óðu þá mjög uppi og
áttu í illu við stúdenta. — Fyrsta
veturinn sem ögmundur var í
Höfn, þá hafði honum verið boð-
ið í samkvæmi, en af því hann
átti ekki svört föt, þá varð hann
að lána þau. Nú þegar hann fór
heim um nóttina, þá var regn
mikið, svo ögmundur fór að
hlaupa, þá blés maður í pípu og
vildi taka ögmund, en ögmundur
gerði sér lítið fyrir, hengdi næt-
urvörðinn upp á lugtarstólpa, fór
svo að hann var búinn að hengja
3 eða 4 upp, þegar margir menn
komu og báru hann ófurliði, og
var farið með hann á lögreglu-
stöð, en er hann var spurður um
þessa atburði, þá sagði hann að
maður hefði komið og farið að
spila á flautu svo hann hefði
orðið hræddur og þóttist þurfa
að verja sig vegna fantanna; var
ögmundi síðan slept. — Ýmsar
sögur ganga um það hvernig þeir
hentu mönnum á milli sín yfir
Billiard og um Svenningsen þeg-
ar hann ætlaði að berjast við
slátrarana, þá heimtaði hann að
“Islænderen i den grönne
frakke” yrði með sér.
Um skáldskap séra ögmund-
ar segir svo Gröndal:
“ögmundur var leirskáld mik-
ið og er ýmislegt prentað eftir
hann í Skírni; hann gaf út
kvæðasafn, sem hann kallaði ög-
mundargetu (1832), en á meðan
á prentuninni stóð, þá lá ög-
mundur í franzós á spítala, svo
að aðrir sáu um prófarkalestur-
inn; þar er eitt kvæði til Stein-
gríms biskups, alvarlegt en ekki
ólaglegt, með laginu “Hver
Glædens Ven”, en mitt í einni
vísunni kemur þetta: “Hvað á
eg nú hér að rita vinur, svo að
verði auðn hér ei, ofurlítið vísu
grey”. Höfðu íslendingar skotið
þessu inn áf hrekk.”
Meðan ögmundur var í Höfn
var hann sífelt að yrkja og ekki
lét hann sér nægja að yrkja á
móðurmálinu, en fór nú líka að
yrkja á dönsku og þá þótti hann
svo sleipur, að nærri lá að hann
gæti orðið eitt af hirðskáldum
konungs, því að hann var kominn
í mikil met hjá hátigninni og
hirðsnápum hans. Hann var
orðinn tíður gestur við hirðina
og gekk sjö sinnum fyrir kon-
ung, en á þeim tímum þótti það
mikil náð og upphefð, að fá að
snerta hönd konungs, hvað þá
heldur, að fá að tala við hann
nokkur orð. — Þegar dætur kon-'
ungs, prinsessurnar Vilhelmina í
og Carolina inngengu í hið heil-
aga hjónaband sló ögmundur,
hörpu sína og orkti brúðkaups-'
kvæði til beggja. Hann fékk
líka sæmileg kvæðalaun. Kon- j
ungurinn gaf honum sjálfur 50
dali og svo bættu prinsessurnar
öðrum 50 dölum við.
Ógmundur var hyskinn við
námið í Höfn ekki síður en hann
hafði verið á Bessastöðum, og nú
var engin von um próf fram-
undan. Vorið 1833 tókst honum
að krækja í styrk hjá dönsku
stjórninni, eflaust með aðstoð
konungs, til þess að rannsaka
náttúru íslands og síðan fór
hann 3 ferðir hingað til lands í
því skyni. — Gröndal segir að
Ögmundur hafi fengið styrk til
þess, að rannsaka steina og kom-
ið með hamar með sér til þess að
mylja steinana með, en þann
hamar hafi gullsi, en það er Þor-
grímur gamli gullsmiður á
Bessastöðum, faðir Gríms Thom-
sen, tekið af honum og þar með
hafi náttúrurannsókninni verið
lokið. Um þetta leyti samdi ög-
mundur sig mjög að siðum Dana
og kallaði sig Sívertsen, eins ogi
margir aðrir íslendingar, sem {
þótti fínna að heita -sen. Með |
honum í rannsóknarförinni var
danskur guðfræðingur, er Möller
hét og var kallaður hebreski
Möller. Hann var reglumaður
óg var óánægður með drabb ög-
mundar, en ögmundur skeytti
því engu. Einu sinni heimsóttu
þeir félagarnir séra Sigurð á
ólafsvöllum föður ögmundar, en
þá blöskraði Möller framferði
þeirra feðganna, því að séra Sig-
urður gamli var augafullur alla
dagana þrjá, sem þeir stóðu við
hjá honum og “lét allra manna
verst”, eins og Espólín getur
um*
Árangurinn af þessum “rann-
sókknarferðum” ögmundar hefir
víst ekki orðið merkilegur og
má þar eflaust um kenna, ó-
reglu hans. — Haustið 1834
var hann orðinn alveg peninga-1
laus og komst þá ekki af landi í
burt og neyddist til þess að verða
hér kyr. Þá fékk hann eitthvert
snatt við verzlunina á Eyrar-1
bakka um veturinn, en svo varð j
hann veikur, gamall sjúkdómur
hans tók sig upp, og þá komst
hann að barnakenslu í Keflavík,
og þar var hann þrjú árin næstu. j
Ögmundur mun hafa uftað illa {
rósömu lífi við barnakenslu i
Keflavík, en vorið 1837 vænkað-
ist líka ráð hans. Þá voru tvö
brauð laus hér á landi. Það voru
Tjörn á Vatnsnesi og Bægisá og
sótti ögmundur um þau bæði,
þótt hvorki hefði hann embætt-
ispróf né hefði nokkurn tíma
lesið guðfræði. Umsókn ög-
mundar var mjög einkennileg.
Hún var í Ijóðum og þeim auð-
vitað dönskum og var það vel til
fallið, þar sem hún gekk til Kan-
sellisins í Höfn. Umsóknin
hljóðar þannig:
Til Præstekaldet Bægisaa,
er underdanigst min Attraa,
men kan jeg ikke dette faa,
so beder eg om en lillt bitte
Tjörn,
sem med Sæl og Grönlandsis j
kan fodre sine Börn.*’,
Honum var svo veitt Tjörn á
Vatnsnesi og fór hann norður
um sumarið. Þar.var hann fyrst.
í húsmensku, einhleypur og ó-
kvæntur, en bygði prestssetrið.
Það sumar var afar kalt og lá
hafís fyrir öllu Norðurlandi
þangað til 4. ágúst.
Síðar fór séra ögmundur að
búa á Tjörn og var Katadals-
Þorbjörg ráðskona hjá honum.
Hún var þá nýkomin úr spuna-
húsinu í Kaupmannahöfn og mur
Vatnsnesingum hafa þótt hún
miður göfug húsmóðir á prests-
setrinu. — Svo kvæntist hann
síðar Ólöfu nokkurri Jónsdóttur,
en hún var rúmum 20 árum
yngri en klerkur. — Það lítur svo
út, að presti hafi gengið illa að
ná sér í konu, en altaf var hann
samt kátur og gamansamur þó
að hann væri illa haldinn og
veikur. Skömmu eftir að hann
var giftur ólöfu orti hann þessar
vísur:
Prestinum illa giftast gekk
gigtar flengdur hrísi.
Ólöfu til eignar fékk
fyrir átta merkur af lýsi.
Komin ólöf er að Tjörn,
ein frá Þorkelshóli,
í hennar malar kærleikskvörn
kargur hempudóli.*)
Séra Ögmundur þótti kátlegur
í ýmsum háttum sínum. Nokkrar
sagnir eru til af honum og er
þetta ein. — Prestur reið úr1
Höfðakaupstað, þ. e. Skaga- j
strönd og kom að Hnausum til
Skaftasens læknis, en læknir var
ekki heima. — Hundarnir geltu
mjög að presti og létu illa, en j
vinnumennirnir í Hnausum köst- j
uðu háðsyrðum að séra ögmundi
og sýndu honum hvefsni, enda
var hann drukkinn og var þá
lítill kennimannsbragur yfir hon-
um. — Þá kvað hann:
Hundarnir í Hnausum
hælrifu séra Gul,
vinnumenn kesknisklausum
köstuðu að messuþul.
Hundar og vinnumenn eru þar
eitt,
sælt er að eiga svoddan hjú,
sé þeim laglega beitt,
Séra ögmundur hafði í þetta
sinn riðið bleikum hesti, sem í
hann kallaði Gul og í skopi séra!
Gul, en þennan sið höfðu fleiri j
heldri menn um hesta sína. —j
Bogi amtmaður Thorarensen á j
Staðarfelli átti t. d. tvo reið-
hesta er hann kallaði séra Rauð
og herra Jarp.
Þeir voru miklir mátar séra
ögmundur og Sigurður Breið-
fjörð og mun sú vinátta hafa
tekist með þeim þegar báðir
voru í Kaupmannahöfn og
drukku og svölluðu þar saman.1
Þeir orktust á og sendi Sigurður
séra ögmundi fallegt ljóðabréf
frá Grænlandi og byrjar það
svona: ögmundur hvað þú manst j
til mín o. s. frv.*’)
Séra Ógmundur var altaf veik-
ur eftir að hann kom norðan og
gat aldrei orðið heill heilsu. Hann 1
varð aðeins 46 ára gamall og dó
7. maí 1845.—Vísir.
<ÁbupnluríTsof<tfnslaná
TRADING INTO HUÐ50NS BAY
-V
RnestöldIIichlai'idScotchWíuski'
THt HHODUCC OT SCOtLAX*
OUALITT OUARANTCCO »Y
Hudson’s Bay Comp^ny
HuD5on’s Bry
F.O.B.
5cotch LUhiskq
— a favoritc amor>3 pure Scotch
Whiskies. It is mellow and full-
flavored — distilled and blended
in Scotland.
26'í
40
oz.
oz.
$2.30
$3.35
Dr. M. B. Halldorson
401 Boyd Bldg.
Skrlfstofusíml: 23 674
Stundar sérstaklega lungnasjúk-
dóma.
Kr að finnl á skrifstofu kl. 10—12
f. h. og 2—6 e. h.
Heimili: • 46 Alloway Ave.
Talsími: 33 151
Jacob F. Bjarnason
—TRAN SFER—
Baggage and Furniture Moving
591 SHERBURN ST.
Phone 35 909
Annast allskonar flutninga fram
og aftur um bœinn.
MARGARET DALMAN
TEÁCHBR OF PIANO
SS4 BANNING ST.
Phone: 26 420
This advertlsement ls not inserted by
Govemment Liquor Control Commlssion.
The Commission is not responsible for
statements made as to quaUty of pro-
ducts advertised.
HIÐ NÝJA ÁR
* Dægradvöl bls. 42.
** S. st.
Enginn veit hvað gerist á
næstu mínútu, enn síður um við-
burði tólf ókominna mánaða. En
menn gera áætlanir um hvað
gera þurfi og hvað þeir vilij láta
verða að veruleika.
Árið byrjar þannig að tvö af
þrem höfuðmarkaðslöndum fyrir
stærstu útflutningsvöruna, salt-
fiskinn, eru að mestu lokuð. Og
mjög sennilegt er, að þeir mark-
aðir verið á næstu árum, nokkuð
svipaðir og þeir voru áður fyr.
Þjóðin hefir á árinu sem leið
bjargast á næstum yfirnáttúr-
legan hátt fram úr þessum vand-
kvæðum. En segjum að á sama
ári yrði lítil síldveiði, og þorsk-
urinn tæplega seljanlegur, þá er
kipt fótum undan lífi manna við
sjóinn. Og svo nátengd er stétt
við stétt, að ef hallæri er við sjó-
inn, þá nær það fljótt upp til
dala.
Árbækur X bls. 187.
Sbr. Nýtt kirkjublað 1912,
bls. 208.
*) Sbr. Lbs. 2006 4to.
**) Sbr. Smámunir Sig. Br.
Kbh. 1836, bls. 35—36.
Hið mikla verkefni þessa árs,
og margra næstu ára er að gera
þorskinn aftur að markaðsvöru.
Það mun þurfa að breyta um
framleiðsluhætti. Það þarf að
finna nýja markaði. Og það þarf
að ala upp nýja menn til að
vinna með dugnaði, þekkingu og
heiðarleika að því að koma ís-
lenzkri sjávarvöru á markaði,
sem nú eru ekki þektir eða ekki
notaðir á réttan hátt.
Árið 1930 vildu fulltrúar frá
Framsóknarflokknum og Al-
þýðuflokknum, sem undirbjuggu
mál fyrir 1000 ára þingið, að ís-
land gengi þá í Þjóðabandalagið.
En Jón Þorl. fulltrúi íhaldsins
neitaði því. En á Þingvöllum var
ekki hægt að samþykkja neitt
nema það sem allir flokkar voru
sammála um. Tveim árum áður
var íhaldsflokkurinn búinn að
lýsa yfir, að ísland skyldi taka að
sér utanríkismál sín 1940—43.
íhaldið skildi ekki, að fyrsta
sporið á þeirri braut var að kom-
ast með atkvæði sem þjóð, á hinu
fjölmenna þjóðaþingi, og að nota
þá samkomu til að kynna landið
og venja íslendinga við að hafa
utanríkismál sín í eigin höndum.
Úr þessu má bæta enn ög verð-
ur að bæta, ef íslendingum er
alvara að stjórna sér sjálfir. Mun
eg síðar víkja að því máli við
annað tækifæri.
En ísland vantar tilfinnanlega
æfða, vél undirbúna menn við
verzlunina og markaðsleitina
fyrir sjávarafurðir. Við skulum
játa hreinskilnislega, að það er
ekki ýkja langt síðan að Laugi
“landi” og Fritz Kjartansson
hafa verið utan í þýðingarmikl-
um erindum.
Eg álít, að næsta haust ætti að
byrja'hér í Reykjavík 3—4 vikna
námskeið í stjórnfræði og við-
skiftamálum. Síðar mundi það
verða deild í háskólanum.
En nú vantar háskólann bæði
hús og stjórn, sem trúandi er
fyrir nýjum verkefnum. f bili
gæti þessi deild vel starfað í
bókasafni Mentaskólans. Og það
væri eðlilegast að Stefán Þor-
varðarson væri yfirmaður henn-
ar.
f þessa deild ætti að taka 6—
10 menn á ári fyrst um sinn, en
gera strangar kröfur um heilsu,
útlit, framkomu, reglusemi, hátt-
prýði og vinnudugnað. Úr slíkri
Úeild ætti fyr og síðar að reka
tafarlaust hvern nemanda, sem
Dr. O. BJORNSSON
764 Victor St.
OFFICE & RESIDENCE
Phone 27 586
Gunnar Erlendsson
Plan okennari
Kenslustofa: 701 Victor St.
Sími 89 535
RAGNAR H. RAGNAR
Pianisti oo kennari
Kenslustofa: 518 Dominion St.
Simi 36 312
léti sjá á sér áhrif áfengis. í
skólanum ættu þessir piltar að
nema sæmilega vel tvö eða þrjú
af sex útlendum málum: Ensku,
þýzku, frönsku, spönsku, pólsku
og rússnesku. Auk þess nokkuð
í lögfræði, hagfræði, félagsfræði
og ýmsa færni, sem verzlunar-
menn þurfa að kunna. Á sumr-
in ætti að koma þessum nemend-
um að starfi í síldarverksmiðjum
ríkisins, bönkum landsins, hjá
kaupfélögum og kaupmönnum,
og Eimskipafél. íslands. Þeir
yrðu að fá verklega æfingu og
mikla þekkingu á að fara með
allar sjávarvörur, í öllum þeim
myndum, sem þeir geta verið í á
erlendum markaði.
Hvað eiga mennirnir að gera’
Þeir eiga að verða ísl. kaupmenn
í löndum þar sem ísl. vörur eru
seldar. Þeir eiga að dreifa sér um
fjölmörg lönd eins og Norðmenn
gera um sína kaupsýslumenn. —
Sumir verða síðar ræðismenn ís-
lands, og erindrekar þess. —
Sumir myndu starfa hér heima
sem forráðamenn í fjármálum og
verzlun, bæjarstjórar í kaupstöð-
um o. s. frv. Tillaga mín er sú,
að byrjað sé að ala upp þjóð-
rækna dugnaðarmenn, og gefa
þeim síðan verkefnin. Elf þessi
tillaga verður framkvæmd er
byrjað að efna heit allra flokka á
Alþingi 1928 um að ísland búi
sig undir að geta tekið að sér
stjórn sinna eigin mála út á við,
þegar samningurinn við Dani er
útrunninn. J. J.
—N. Dagbl.
G. S. THORVALDSON
B.A., LL.B.
LögfrœOingur
702 Confederation Liíe Bldg.
Talsími 97 024
w. J. LINDAL, K.C
BJöRN STEFÁNSSON
ISLENZKIR LÖGFRÆÐINGAJt
ú öðru gólfi
325 Main Street
Talsimi: 97 621
M. HJALTASON, M.D.
ALMENNAR LÆKNINGAM \
Sérgrein: Taugasjúkdómar
Leetur ÚU meðöl 1 viðlögum
ViStalstímar kl. 2_4 „ h
7—8 a® kveldlnu
S.mi 80 857 665 Victor St.
Mátti vera úti
Maður nokkur mætti dreng á
götunni um miðnætti og sagði:
Hvernig er það drengur minn,
áttu ekki að vera kominn í rúmið
fyrir löngu?
— Því þá það ? spurði snáðinn
og starði á manninn; — eg er
ekki giftur ennþá!
A. S. BARDAL
selur llkkistur og annaat um útfar-
ir. Allur útbúnaður sá beéti. _
Ermfremur selur hann ail«k«r^r
minnisvarða og legsteina.
843 SHERBROOKE ST.
Phone: S6 607 WINNIPEG
Dr. S. J. Johannesion
218 Sherburn Street
Talsíml S0 877
VlðtalsUmi kl. 3—5 e. h.
Rovatzos Floral Shop
206 Notre Dame Ave. Phone 94 95.
Fresh Cut Flowers Dally
Plants lu Season
We specialize in Weddlng &
Concert Bouquets Sc Ftmeral
Designs
Icelandlc spoken
THL WATCH SHOP
Thorlakson Baldwin
Diamonda and Wedding
Rlngs
Agents for Bulova Watches
Marriage Licenses Issued
699 Sargent Ave.
Dr. A. V. JOHNSON
tSLENZKUR TANNLÆKNIM
212 Curry Bldg., Wlnnlpeg
Gegnt pósthúslnu
Slmi: 96 210 Heimilis: 33 32S
J. J. Sivanson & Co. Ltd.
REALTORS
Rental, Inturance and Financial
Agents
8iml: 94 221
800 PARIS BLDG.—Winnlpeg
DR. J. A. BILDFELL
Wynyard —:— Sask.
Orrici Pboni
•7 292
Ris. Phowi
72 409
Dr. L. A. Sigurdson
109 MKDICAL ART8 BUILDING
Orrici Hotnts:
12-1
4 F.M. - < F.M.
**» IT AFFOINTMIin
J. WALTER JOHANNSON
U m boðsmaður
New York Life Insurance
Company