Heimskringla - 22.09.1937, Síða 2

2. SÍÐA
HEIMSKR1NGLA
WINNIPEG, 22. SEPT. 1937
RÁÐGÁTA LfFSINS
Mesta ráðgáta vísindanna er
þetta: Hvað er lífið? Hvað er
það sem gerir hinn mikla mis-
mun á lífrænum og dauðum hlut-
um. Frammi fyrir þessari ráð-
gátu hafa mennirnir staðið frá
öndverðu, agndofa og ráðalausir
fram á síðustu ár. En nú hafa
vísindamennirnir síðustu aldar-
innar unnið að því á skipulegan
hátt, að reyna að leysa hina
miklu gátu.
Og einmitt síðustu missirin
virðast hinir færustu vísinda-
menn heims hafa komist nokkr-
um hænufetum nær þessari úr-
lausn.
T. d. hafa tveir vísindamenn
við Oregon háskólann, dr. Ed-
win E. Osgood og Alfred N. Mus-
covitz komið sér upp einkenni-
legu áhaldi við lífeðilsrannsókn-
ir sínar. Þeir hafa sogað ofur-
lítið af merg út úr brjóstbeini,
og látið merginn vera í glerpípu.
Þeir hafa getað látið merginn
lifa í þessu tilbúna “glerbeini’',
með því m. a. að halda á honum
alveg jöfnum hita. Mergurinn
hefir getað tekið til sín næringu
gegn um himnu, og losað sig við
úrgangsefni. Þannig hefir merg-
urinn haft alveg eðlileg lífsskil-
yrði. Og því hefir það tekist,
sem undrun vekur og eftirvænt-
ing meðal vísindamanna, að láta
merginn í þessu glerhúsi sínu
framleiða fullgild og lifandi rauð
blóðkorn.
En þessháttar “glerbein’’
þeirra félaga við Oregon-háskól-
ann, er ekki nema ein af mörgum
nýjungum vísindamannanna á
þessu sviði. Margskonar aðferðir
og áhöld eru nú til, til þess að
geta rannsakað og fylgst með
ýmsum líffærum, starfi þeirra,
vexti og viðgangi, hnignun og
dauða. En margar þessar til-
raunir eru ákaflega mikið þol-
inmæðisverk.
Einn af frægustu vísindamönn-
um á þessu sviði er dr. J. Walter
Wilson við Brown-háskólann í
Providence (Rhode Island). —
Hann hefir tímum saman getað
haldið lífi í nýrum úr kanínum,
með því að leiða í nýrað tilbúið
blóð eða blóðvökva úr saltupp-
lausn, súrefni og rauðum blóð-
kornum úr nautablóði. Með því
að athuga gaumgæfilega starf
nýrans, gat hann fylgst með er
hver einstök sella andar. Þegar
hann hækkaði hitastigið, í um-
búðum nýrans, sá hann að nýrað
tók til sín meira súrefni en áður
og nýrað sjálft hitnaði við ríf-
legri öndun. Þegar hann setti
eiturefni í blóðvökvann, sem til
nýrans streymdi, þá sá hann, að
litlar örður sem voru innan í sell-
unum brotnuðu er sellurnar dóu.
Lindberghs-hjartað
Sumarið 1935 gaf Rockefeller-.
stofnunin í New York út ávarp,
þar sem hún örfaði vísindamenn
heimsins til þess að taka upp hið
mikla viðfangefni ráðgátu lífs-
ins. Sagt var frá því í ávarpi
þessu, að nú væri leyst úr þeirri
þraut tækninnar, sem lengi hefði
verið glímt við, að finna upp
hjarta sem pumpaði blóði, eins
og hjarta hins mannlega líkama.
Hjarta þetta hafði flugkappinn
Charles Lindbergh ofursti fund-
ið upp, með tilstyrk dr. Alexis
Carrel, er fyrstur Ameríku-
manna fékk Nobelsverðlaun í
læknisfræði.
Þessi uppgötvun ruddi nýjum
rannsóknum braut á sviði líf-
eðlisfræðinnar.
Nú var hægt að halda lífinu í
einstökum líffærum, lifur, lung-
um, nýrum og ýmiskonar kirtl-
um, og horfa á líf og starfsemi
þessara líffæra gegnum gler-
hylki þau, sem þau eru höfð í.
Það er hæga að athuga ýmsa
sjúkdóma líffærana, hvaða áhrif
ýms næringarefni og meðul hafa
á starf, styrkleika og líf þeirra,
og hvernig dauða þeirra ber að.
Vísindamenn Rockefellerstofn-
unarinnar settu einu sinni skjald
kirtil úr ketti í samband við
Lindberghs-hjartað. Sellur kirt-
ilsins héldu áfram að vaxa. —
Æðar hans slógu alveg eðlilega
og kirtillinn hélt áfram að gefa
frá sér vökva sína vikur saman,
eftir að kötturinn var dauður,
sem kirtillinn var tekinn úr.
Ennþá merkilegri er frásögn
um það, þegar eggjastokkur úr
hænu var settur í samband við
Lindberghs-hjartað. Eggjastokk
urinn hélt lengi áfram að fram-
leiða egg, eins og hann væri enn
á sínum stað. En eitthvað voru
þau egg vesældarleg.
Með þessari nýju tækni opn-
ast alveg nýjar leiðir til þess að
rannsaka ýmsa hjartasjúkdóma.
Við Washington háskólann vinn-
ur læknir dr. William B. Konutz
að rannsókn hjartasjúkdóma.
Geðjast þér gott vín
------------------------------
. . . Sérhver miðdagsverður sem
byrjar með HERMIT SHERRY
og endar með HERMIT PORT, er
eins fullkominn og ánægjulegur
og nokkur veizla getur verið. Og
vegna hins lága verðs á þessum
viðurkendu evrópisku vínum, er
hægt að njóta þeirra við hverja
máltíð.

Hermit
Port
•
Concord
7
■■
Hermit
Sherry
WINES Catawba
THE FAMILY WINES FOR ALL THE FAMILY
HermitPortandSherry — 26 oz. bottle 60c. Carton of six 26 oi. $3.00
Concord and Catawba—26 oz. bof. 50c. Carfon of six $2.50. 1 gal. jar $2.00
Produced by T. G. Bright & Co., Limited, Niagara. Falls

This advertisment is not inserted by the Government Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible ]o/r statements made as to quality of products advertised
Hann er töframaður. Hann lífg-
ar við dauð hjörtu á vinnustofu
sinni, og athugar hvaða áhrif
ýms efni og alskonar meðferð
hefir á hin endurlífguðu hjörtu
sín.
Hið dularfulla líf
En þó menn geti haldið líffær-
um og líkamshlutum lifandi á
rannsóknarstofum, og gert ýms-
ar eftirlíkingar á líffærum, þá
er langt frá því að gáta lífsins
sé ráðin, því enn geta menn ekki
kveikt líf úr dauðu efni.
Fyrir 200 árum fann höfundur
hinnar margbrotnu smásjár,
Anton Le’euwhoek í forarpolli
einum smádýr þau, sem nefnd
hafa verið “hjóldýr”. Smáverur
þessar lágu í 5 mánuði í vinnu-
stofu hans og þornuðu eins og
ryk. En þegar þau komust aft-
ur í vökva, lifnuðu þau við, eftir
hið langa dá. Þetta þótti merki-
legt í þá daga, og héldu sumir,
að nú væri sú stund að nálgast er
menn sæju líf kvikna. En þetta
reyndist ekkert merkilegt. —
nokkru seinna þurkaði vísinda-
maður einn smáorma (nema-
toda) svo þeir lögðust í dá. —
Venjulega lifa ormar þessir í 10
mánuði. Þeir lágu í þurdái í 28
ár, og voru vel hressir eftir dúr-
inn er þeir fengu vökvun.
Þess er dæmi að læknar hafi
fengið mannshjarta til að slá,
er liðnar voru 18 klukkustundir
frá því að maðurinn virtist dauð-
ur.
Líf og dauði
Hvað eru takmörkin milli lífs
og dauða? Hvað er þetta, sem
við köllum líf ? Hvað gerist þeg-
ar ein sella deyr? Eftir 5000
ára rannsóknir hafa menn ekki
getað ráðið þá gátu.
Ef maður ber shelakk á end-
ann á mjóum glerstút, og rekur
stautinn síðan í dropa af kloro-
formi, þá umlykur kloroform-
dropinn endann á stautnum, sýg-
ur upp í sig shelakkið, en ýtir
út úr sér glerinu.
Þessar aðgerðir eru alveg með
sama hætti, eins og þegar smá-
sjárdýrin “amöburnar” taka upp
í sig aðrar “amöbur”, og hrinda
frá sér úrgangsefnum. En sá er
munurinn, að “amöban” er lif-
andi, en klóróformið er dautt.
Ef maður lætur kolasúrt nat-
ron snerta sitt hvora hlið á ein-
um öldropa, þá breytist spennan
í yfirborði dropans, svo hann
klýfur sig óðara í tvo dropa, al-
veg á sama hátt, eins og þegar
einselludýrin “amöburnar” auka
kyn sitt með því að skifta sér í
tvent. öldropinn fer alveg eins
að, eins og hann væri lifandi. En
hann er líflaus. Hvað vantar í
hann?
Eigi verður betur séð, en að
hann vanti það sem kallað er
“protoplasma”, kvoðukent, gagn-
sætt efni. Lífefni þetta er í öll-
um sellum lifandi jurta og dýra..
Efnafræðingarnir vita alveg ná-
kvæmlega hvernig efni þetta er
samsett. Samsetningin er þessi:
Súrefni 72%, kolefni 13.5%,
vatnsefni 9.1%, köfnunarefni
2.5%. En auk þess er sín ögnin
af hvoru af járni, kísil, mangan,
magnesiu, kalki, klór, fosfor,
brennisteini, flúor, natríum og
joði. Þetta er alt og sumt. En
hvað fær maður með því að
blanda öllum þessum efnum sam.
an, í sömu hlutföllum og þessi
eru ? Einskisverða klessu. Eitt-
hvað vantar. En hvað er það?
Það veit enginn enn.
Aristoteles, vitrasti maður
Grikkja á sinni tíð, hélt, að lífið
spyrtti upp úr moldinni. Og ekki
als fyrir löngu héldu lærðir
menn, að lífið kviknaði í for og
fúnum viði.
Nú vita menn að þetta er
rangt.
Dr. George Washington Crite,
frægur læknir í Cleveland, hefir
komið með þá kenningu, að lífs-
neisti sellanna væri frá raf-
magni, að líkami vor hefði mil-
jarða af rafmagnsaflvélum.
Menn ráða því hvort þeir
leggja trúnað á slíkt. En eitt
kemur öllum saman um. Og það
er það, að protoplasma, hið dul-
arfulla lífefni sellanna, sé alt
upprunnið frá protoplasma.
Héla
Glitrar héla á greinum trjánna,
grannleitt felur vaxtar-snið,
kraftinn elur þróttur þánna
þegar élin taka við.
Lífefnið “protoplasma”
Dr. William G. Camp, við Col-
umbia-háskólann í New York
hefir gert nýja tilraun með að
fóðra hreint “protoplasma” á
haframjöli og vatni, og fá það
til að vaxa. Hann lætur þerri-
pappír á vatn og setur á hann
ofurlitið af slímsveppum. Líf-
verur þessar eru á takmörkum
jurta og dýraríkis og eru þvínær
hreint “protoplasma”. Sveppirn-
ir breiðast út á pappírnum. Síð-
an stráir dr. Camp yfir þá hafra-
mjöli. Sveppirnir næra sig á
mjölinu og vaxa og mynda brátt
þykt Jag á pappímum, sem hægt
er að losa á burt.
Allar lífverur eru bygðar upp
af sellum. En þær eru proto-
plasma með himnu utanum, sem
er 1/10 úr millimetra á þykt.
Allar rannsóknir á eðli lífsins
leiða til rannsókna á sellunum.
Á síðustu árum hafa vísinda-
menn sem við þessi fræði fást
komist að raun um margt við I
víkjandi sellunum, er menn vissu !
ekki áður. Þeir hafa séð, að j
sellunum fjölgar á sama hátt og
smádýrunum “amöbunum”, þæri
skifta sér. Menn hafa fundið
ýmislegt í sellunum, svo sem j
hina svonefndu “krómosóma” j
sem þar eru í röðum eða í smá-
klumpum. Og menn hafa fund- j
ið að krómosómarnir bera í sér
ennþá smærri hluti, sem ekki eru |
stærri en “molekul”. En í þeim
felast erfðirnar. Ef einn þuml-
ungur væri lengdur svo, að hann
næði yfir þver Bandaríkin, 3000
mílur frá Kyrrahafi til Atlants-
hafs og stækkaði maður þessi ör-
smævi sellanna sem kalla mætti
erfðakorn, í sama hlutfalli, þá
yrði korn þetta 100 fet í þver-
mál.
Og þó felast eiginleikar þeir í i
þessum örsmáu selluhlutum, sem j
ákveða við erfðirnar hvort blóm 1
plantanna verða blá eða rauð,
eða hvort menn verða dökkhærð-
ir eða ljóshærðir.
Foreldralaus dýr
Maður að nafni dr. Gregory
Pinus við Harvarð háskól-
ann í Cambridge (Massachu-
setts) hefir fengist við það að
koma sér upp kanínum, sem eng-
an föður ættu.
Hann hefir tekið egg úr kan-j
ínu, frjóvgað það með efna-
blöndu og setta það síðan í aðra j
kanínu. Einu sinni tókst honum1
að hleypa vaxtarþroska í kan-
ínuegg með því einfelda ráði, að
hita það upp í 45° á celsíus.
En kona ein, sem fæst við líf- j
eðlislegar rannsóknir, og vinnur
í Woodshole (Massachusetts) í j
Bandaríkjunum fer feti lengra.!
Því hún hefir reynt að ala upp
“sæpylsur, sem voru bæði föðurj
og móðurlausar, með því að slíta
sundur eggsellur og frjóvga síð-;
an. Þetta hefir að nokkru leyti
tekist.
Eðlisfræðingarnir rannsaka
eðli atomanna. En lífeðlisfræð-
ingarnir brjóta heilann um eðli
sellanna, og lífsferil þeirra. Upp-
götvanir þær sem gerðar hafa
verið á síðustu árum gefa vonir
um að vísindamennirnir nái þar
brátt sínu langþráða takmarki,
að leysa hina miklu ráðgátu lífs-
ins.—Lesb. Mbl.
NOKKRAR VÍSUR
Haustblær
Vallarfaxið fölnað er
feigðar vaxa merkin skír,
sólarlagsins svip nú ber,
sumardagsins birta rýr.
Haustkul
Haustið snýst í haminn sinn,
hjörnum þrýstir skæðum,
hörund nísta frostið finn
foldin býst náklæðum.
Kvistir blikna
Kjörin þrengjast kvistir blikna
kulnaður er gróður, fríður.
Skuggar lengjast skýin þykna,
skammdegið að jörðu líður.
Þrotabú
Töturleppa lífið ber
Ijóss ei hreppir-aflið,
andleg kreppa orðin hér,
aðal keppi-taflið.
M. Ingimarsson
ADDRESS
delivered at the opening
exercises of the Jón
Bjarnason Academy
on Friday Sept. 17, 1937
by Thorvaldur Pétursson
Rev. Mr. Marteinsson,
Members of the Faculty and
students of the Jón
Bjarnason Academy,
Ladies and Gentlemen:
Before proceeding with my
brief address, I wish to thank
Rev. Marteinsson fop his kind
invitation to speak here. May I
also express my wishes for your
success and happiness in your
work during the coming year.
I confess I approach the task
before me this morning, with
mixed feelings of pleasure and
dismay. I feel highly compli-
mented in being considered wor-
thy of the honor of appearing be-
fore you. I am dismayed at the
thought that my speech, which
was so hastily, and therefor so
poorly prepared, may not suit
the mood in which you are gath-
ered here for the opening of the
new term. Further, I have an
uneasy feeling that it may sound
a bit stuffy, especially to those
of you who do not take life as
seriously as I do. (And I hope
you never will, for you become
frightfully fed-up, when you go
around for any length of time,
looking at the world through
smoked glasses, as it were).
Nowadays, in addressing a
group of students at the begin-
ning of the school year, when
one longs to encourage them and
arouse their enthusiasm for the
long grind ahead, one has
not the same confident feel-
ing in one’s “message”, that
speakers had a decade or so ago.
We were then living in a sort of
Golden Age on this continent, in
the days of the “full dinner pail”,
when a man by the name of Her-
bert Hoover was president of the
United States. He assured the
nation that there would be “two
cars in every garage”, because
American Industry and Inven-
tion had solved the age-old
problem of poverty. On this side
of the border, we had politicians
who were equally optimistic.
(Now, we talk of “poverty in
the midst of plenty”).
In those days, big business
men, — and little, — could con-
fidently repeat all the old saws,
the copy-book maxims of suc-
cess, and they assured the high-
school student and the college
undergraduate, that they were
in line for big things if they
studied hard and applied them-
selves in earnest to the practical
subjects on the curriculum. But
we are not so sure now, that this
is true: we are not even sure
what type of education will en-
sure the student a place in bus-
iness or the professions when he
has completed his formal educa-
tion. Perhaps we took ourselves
too seriously in those days: our
faith in the practical subjects
taught in our schools, such as
Economics and Child Psychology
may have been unwarranted. —
Some of us cannot escape the
feeling, that many a student who
chooses the practical courses,
would profit more from a study
V ef j endur-sinna-s j álf ir
VOGUE
HREINN HVÍTUR
Vindlinga Pappír
VEFUR UPP BETRI
og meir fullnægjandi
Vindlinga
TVÖFALT Sjálfgertr c
STÓRT BÓKARHEFTI O
of Æsop’s Fables, in the original,
in place of, say, Adam Smith’s
“Wealth of Nations.” But I do
not know; I am no authority on
Education.
Ladies and gentlemen, I am
afraid I have no message for
you. But be not downcast. It
may not be so serious a matter
after all. I am inclined to agree
with Everett Dean Martin, one
of the great host of present-day
American educators that:
“The wise man will pursue his
education always viewing it with
a certain light-heartedness and
detachment. Wisdom itself will
not be taken too seriously, by
one who sees that in the best of
it, there is an entertaining
amount of human folly. Like
Falstaff’s confession, “I am not
much better than one of the
wicked”, Socrates, the wisest,
knows he is not much better
than one of the foolish.”
Now, I am not going to em-
ploy one of the time-worn tricks
of public speakers and ask you a
question, which I then proceed to
answer to my own satisfaction,
in my own words. No, I am not
going to ask you what is Educa-
tion, what makes an educated
man, and give you my opinion.
I shall do a much better thing
and quote Everett Dean Martin
again:
“Education is a way of living,
but it is never a substitute for
life. Rational living does not
mean, that interest, feeling, love,
respect, practical achievement,
do not count, or that in the end
education should make of life a
mere knowledge affair. One
does not pursue scholarship
merely for the sake of philsophi-
cal contemplation, or as an in-
tellectual trick. And there is no
magic about education, but plain
common sense. I think we may
safely say, that a life guided by
reason and good taste is better
than one enslaved to traditions,
tabu, narrow utilitarianism, con-
ventionalism and passion. But
surely education is not a hair-
shirt to be worn to discipline the
spirit and achieve the modern
idea of salvation. Neither is it
something to be attained by
practising before a mirror. It is
nothing ostentatious. Nor is it
to be made a cult of. It does not
work miracles nor can it create
out of an airy nothingness an in-
telligence that does not exist.”
As an aside, I should like to
point out to you that the words
I have just quoted would not be
tolerated in certain parts of
Europe, where criticism and dis-
cussion of education, among
many other things, are forbid-
den. In certain countries of
Europe, education has been sub-
jugated to serve the sinister
purposes of dictators. <