Heimskringla - 19.01.1938, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 19. JANÚAR 1938
Hicímsknitiila
(StofnuB 1SS6)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur: ) jj
THE VIKING PRESS LTD.
853 oo S55 Sargent Avenue, Winnipeo
Talsimis 86 537
■ B
gj Ver8 blaðslns er $3.00 árgangurinn borglst
jp tyrirlram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
| 31] viðsklfta brél blaðinu aðlútandi sendlst:
iírnager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla" ls published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
U Telepihone: 86 537
ÍuiiiiiiiaiiiiuuiiiiiiiuiiuuyiiiiiiiuiiiiiiiuiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiuiimiiiiiiiiiiDiiiiiiiiiiiiiiiiiiiÍff
WINNIPEG, 19. JANÚAR 1938
I> JÓÐRÆ KNISMÁLIX
í einu af kvæðum Þorsteins Erlingsson-
ar, er þeirri spurningu hreyft, hvað það sé,
sem dregur farfuglana yfir hið mikla haf
heim til Fróns á sumrum frá löndum, sem
meiri hlýju og rífari nægtir hafi að bjóða
þeim, en ísland. Skáldið svarar spurning-
unni á þá leið, að farfuglarnir komi til ís-
lands af því að fjöllin taki betur undir
söng þeirra þar en annar staðar.
Það er ekki eins auðvelt og ætla mætti,
að lýsa ættjarðástinni, en það má að öllum
líkindum segja að svipað standi á með
hana og þrá farfuglanna, að það sé eitt-
hvað það við landið, sem menn eru fædd-
ir á og í fari þjóðarinnar, sem þeir eru
einstaklingar af, sem taki betur undir við
þá og bergmáli betur það sem í fylgsnum
hjartans býr, en nokkurt annað land eða
nokkur fjarskyld þjóð getur gert.
Þjóðrækni eða ættjarðarást virðist eins
eðlilegt og sjálft þróunarlögmál lífsins. —
Maðurinn er svona fyrir langa þróun og
erfðir eins og hann er, en ekki öðru vísi.
Eins og gróðurinn eða blómin á jörð-
unni eru ólík, eftir því hvar þau eru, eins
eru þjóðirnar ólíkar vegna þess, að þær
eru sportnar upp úr ólíkum jarðvegi og
hafa þróast í ólíku umhverfi og loftslagi.
Það er hægt að skrifa niður á blað um
ættjarðarást og fleira: “Farið heilar fornu
dygðir”. En það er alt annað en að upp-
ræta hana úr brjóstum manna. Þeir sem
fjarri ættjörð sinni eru dæmdir til að búa,
komast oft að raun um, að það er hægra
sagt en gert, að gleyma henni; þeir mættu
alt eins reyna að hætta að hugsa eða finna
til.
Það hefir margt verið sagt um Þjóð-
ræknisstarf Vestur-íslendinga og ekki alt
af sem beztum skilningi. En hvernig
sem menn líta á það starf, er óhætt að full-
yrða, að ættjarðarást og ræktarsemi til
þjóðar sinnar á djúpar rætur, á eitthvað
skylt við ást barna til foreldra sinna. Að
halda því fram að við verðum verri borg-
arar þessa lands fyrir það, að halda við
íslenzku máli og leitast við að halda sam-
bandi við uppruna vorn, er eitthvað svipað
og að halda fram, að það sé stór ókostur á
þeim, sem vill vera góður þegn þessa
lands, að hann unni foreldrum sínum.
Að þjóðræknismálinu er hér vikið vegna
þess, að nú fer að líða að þjóðræknisþing-
inu og vér vildum minna á, að verið er að
búa undir að hafa það sem veglegast og
skemtilegast. Stjórnarnefnd Þjóðræknis-
félagsins er búin að fá þá til að skemta,
sem það lætur bezt og auglýsir það innan
skamms. “Tímaritið” er verið að prenta.
Ungmennafélagið, sem nýlega var stofnað,
tekur að sér umsjón eins skemtikvöldsins
á þinginu. Frón hefir samkomu annað
þingkvöldið eins og að undanförnu. Er
forseti þess Ragnar H. Ragnar ekki sof-
andi þessa daga fram að þingi; hann hefir
sett sér það takmark, að hafa þetta kom-
andi “Frónsmót”, eitt hið skemtilegasta í
19 ára sögu deildarinnar. Og vér værum
ekki hissa á þó honum tækist það, enda
þó í mikið sé ráðist, því honum lætur
manna bezt að skemta á samkomum.
Þingið verður haldið síðustu vikuna í
febrúar eins og venjulega; þeir íslending-
ar sem í grend við Winnipeg búa, og sem
tíðir gestir eru í bænum, ættu að haga
ferðum sínum svo, að þeir gætu setið þing-
ið og kynst og fylgst sem bezt með starfi
Þjóðræknisfélagsins. Það geta margír
sem nærsveitis búa, komið sama daginn og
þingið er sett, svo enginn aukatími tapast
við það. Fyrir þeim sem f jarri búa, er dá-
lítið öðru máli að gegna. En hafi þeir
peninga til að skemta sér, fá þeir hvergi
meiri eða gagnlegri skemtun fyrir þá, en
með því, að sækja þing Þjóðræknisfélags-
/ns; þar fer fram hin þjóðlegasta og gagn-
legasta skemtun, sem íslendingar eldri sem
yngri eiga völ á hér vestra.
Frá undirbúningi þingsins verður frekar
sagt síðar.
Þið kannist við William Tell, sem sagan
er um, að skotið hafi eplið af höfði sonar
síns og var einn af frelsishetjum Sviss-
lands? Hann var þjóðhetja svissnesku
þjóðarinnar á sama hátt og George Wash-
ington Bandaríkjamanna. Eigi að síður
var William Tell aldrei til, og hefir því
áldrei skotið eplið af höfði sonar síns. —
Þetta átti að hafa skeð 1296, en menn sem
rannsakað hafa bókmentir ýmsra þjóða
löngu fyrir þann tíma, hafa í þeim fundið
sömu söguna nokkru sinnum eða hjá fleiri
en einni þjóð. (Nora Stirling—í útvarps-
erindum sínum: “Funny Things”).
Pius XI., sem páfi varð 1922, var fyrrum
ágætur fjallgöngumaður og hafði mikið
orð á sér fyrir hve framúrskarandi góður
bridge-spilari hann var.
RÚMANIA
Er Rúmanía, sem hefir tuttugu miljón
íbúa og 900,000 manna her, að taka upp
fasistastjórn?
Þetta er umhugsunarefni hverrar ein-
ustu þjóðar í Evrópu þessa stundina, enda
veltur tilvera smáríkja sambandsins (The
Liittle Entente) á svarinu og viðhorf
Frakklands í Mið-Evrópu. Það sem er að
gerast í Búkarest, er litið svo alvarlegum
augum í París, að Frakkar kváðu vera að
hugsa um að veita Rúmaníu engin frekari
lán, og hætta að selja þeim vopn eða hern-
aðarvörur.
í Rúmaníu eru dýrmætar olíulindir; þar
eru og góð hveitiræktarhéruð. Þar er
mikið af grískum aristókratiskum land-
eigendum, en bændalýðurinn er einn hinn
fátækasti í allri Evrópu. Landið hefir
stjórnarskrá, einhverja ekrípamynd af
lýðræði; það hefir hverri stjórn sem er
veizt auðvelt, að ná kosningu, hafi hún
æskt þess. Þar er herskár Nazi-flokkur,
sem Hitler dýrkar og fylgismenn hans. —
Landið hefir einnig konung, en yfir lífi
hans sem einstaklings ræður Madame Lu-
pescu, sem er í aðra ætt Gyðingur.
Nýlega fóru fram kosningar í Rúmaníu.
En þá skeði nokkuð sem í sögu landsins
hefir aldrei áður skeð, en það var að
stjórnin tapaði, sem um kosningarnar sá.
Við völdum tók samt minnihluta flokkur,
sem nefnir sig “National Christians”
(Kristna þjóðernissinna) ; er foringi hans
og forsætisráðherra Octavian Goga, 56 ára
gamlal, atkvæða stjórnmálamaður en —
Gyðinga hatari. Eiginlega er þarna um
bráðabirgðarstjórn að ræða, því kosning-
ar eru bráðlega taldar óumflýjanlegar.
En því er þó spáð, að Goga muni ekki
sleppa tækifærinu að koma á fót fasista-
stjórn í Rúmaníu, með sama hætti og
Hitler, eða með því að ná meirihluta í
stjórninni á lýðræðis-grundvelli að vísu, en
uppræta svo alla mótstöðu, að því búnu.
En hvernig sem þetta fer, er Frakklandi
ekkert vel við þetta. Það spyr: Fer Rú-
manía úr smáríkja sambandinu og sam-
einast hún Þýzkalandi eða ítalíu? Fasista-
ríkjunum mundi ekki þykja neitt að því og
mundu líta á það samband sem einn
steinninn 1 vegg þeirrar miklu herkvíar,
sem fasistaríkin eru að hlaða umhverfis
kommúnistana.
En Goga forsætisráðherra segir “nei”.
Hann segir stjórn sína ætla að standa við
öll loforð og samninga við aðrar þjóðir.
En frakkneskir peningamenn og vopna-
smiðir, sem lánað hafa Rúmaníu fé og
vopn svo árum skiftir, treysta ekki orðum
Goga fyllilega. Þeir hafa orðið þess varir,
að Goga hefir sent Hitler og Mussolini
hlýjar kveðjur. Þeir sjá, að þrátt fyrir
samninginn 1919 um vernd minni hlutans
í þjóðernis eða trúmálum, er Goga að lýsa
vanþóknun sinni á Gyðingum og svifta þá
viðskiftum í landinu. Frakkar sjá einnig
að þýzk og ítölsk blöð fagna nýju stjórn-
inni í Rúmaníu. Og þeir hugsa sem svo,
hvað langt verður þangað til að Rúmanía
fer að snúast um möndul fasismans.
Það er satt, að meirihluti búlgarisku
þjóðarinnar kýs heldur sambandið við
Frakka en Þjóðverja og fýsir að smáríkja
sambandið verði ekki rofið. En Þýzka-
land og ftalía munu reyna að ginna þjóð-
ina með tilboðum um viðskifti. Og það
eru auk þess margir í landinu, sem líta
augum velþóknunar á alræði.
Smáríkin, ef saman vinna — Checho-
slóvakía, Júgóslavía og Rúmanía mega
sín talsvert mikils. fbúatala þeirra er til
samans um 50 miljónir og þau gætu lagt
til tveggja til þriggja miljón manna her á
ófriðratímum.
Brjóti Rúmanía smáríkja-sambandið, er
Júgóslavíu mjög hætt; deilunni við ítalíu
út af Adriatisku-málunum er að vísu
lokið. En getur landið komist hjá því að
sogast inn í viðskiftastrauminn milli Rú-
maníu ogl ítalíu, þegar hún er orðin á
milli þessara ríkja? Það er hætt við að
samvinnan við Róm og Berlín reynist þá
ginnanði eða beinni en við París.
Czecho-slóvakía, sem aftur á móti er í
samvninu við Rússland tengdist því ennþá
nánara, ef smáríkjasambandið leystist
upp. Rúmaníu og Júgóslavíu er sagt að
hafi ekki geðjast að sambandi Czechosló-
vakíu eins og það er við Rússland. En
meðan Frakkland og Bretland stóð að smá-
ríkjasambandinu létu þau sig það litlu
skifta. Leysist nú smáríkjasambandið
upp, er hættan að Frakkland og Bretland
sleppi hendi af þessum ríkjum, enda þótt
þau lönd tapi sjálf við það, að ekki sé sagt,
að þeim stafi hætta af því.
Hitt er víst, að Carol konung fýsir ekk-
ert fremur en óslitið samband við vestlægu
lýðræðislöndin. Hann er mjög sterktrú-
aður á að smáríkjasambandið sé friðar-
trygging. Og fari í það versta, getur hann
rekið Goga-ráðuneytið. En það er einnig
hugsanlegt, að hin nýja stjórn í Rúmaníu
taki þá afstöðu að öll ríkin milli Eystra-
salt og Miðjarðarhafsins, að þessum ríkj-
um ásamt Póllandi meðtöldu, myndi hlut-
leysissamband, er skilji Vestur og Aust-
ur-Evrópu.
Framsýnum mönnum telst svo til, að
innan tuttugu ára verði London á Eng-
landi sjötta borg heimsins að stærð, eða
fólksfjölda. Mann flesta borgin og stærsta
er gert ráð fyrir að verði Tokío í Japan,
með ellefu miljón íbúa, næst henni verði
New York með tíu miljónir; sú þriðja
Shanghai með níu miljón íbúa.
(Fact Digest)
Á fundi nokkurra þjóðernisvina nýlega í
Californíu, voru Bandaríkjaflöggin, sem
þar blöktuðu við hún bæði úti og inni öll
búin til í Japan.
KOSNING A-ÁR
Það er ekki margt, sem ber ennþá með
sér að þetta nýbyrjaða ár sé kosninga-ár
í Bandaríkjunum. Þingið minnist varla á
það. Og að vísu er ekki um forseta kosn-
ingu að ræða, sem mest þykir í varið. En í
nóvember á þessu ári verður eigi að síður
kosið um alla þingmenn í fulltrúa eða neðri
deild þingsins í Washington og einn þriðja
í öldungadeildinni. Og þær kosningar hafa
sína pólitísku þýðingu, þó ekki sé um for-
seta að velja. Þing sem ekki er hliðstætt
forsetanum getur orðið illur ljár í þúfú
hans og stefnu þeirri, sem han hefir barist
fyrir undanfarin ár.
En þó hátt sé ekki ennþá haft um þess-
ar kosningar, er það víst að andstæðingar
Roosevelts eru sér þess meðvitandi, að kosn
inga-ár er upprunnið. Þetta lýsir sér ó-
beinlínis í mörgu, en einkum og sér í lagi
í því, að peningavaldið hefst nú svo lítið
að, og hefir gert nokkra mánuði, að fé
fyrirliggjandi á bönkum og hjá lánfélög-
um ónotað og sama sem vaxtalaust er nú
meira en nokkru sinni fyr í sögu þjóðar-
innar. Það dylst engum sem um það hugs-
ar, að með því er verið að skapa eins óhag-
stæða tíma og unt er og vekja með því
óhug almennings til Roosevelts eða stjórn-
ar hans. Til þess eins eru þeir refirnir
skornir.
í blaðinu Winnipeg Free Press, sem
stefnu Roosevelts ræddi í byrjun þessarar
viku, er að vísu ekki á þetta ofanskráða
atriði minst, en ritstjórarnir eru í þess
stað mjög í öngum sínum út af hugsjóna-
leysi Roosevelts, að ekki sé talað um ó-
þraktisku hans. Svo er fundið að skipu-
lagningu hans, á öllum hlutum og á frum-
vörpin sem til íhugunar eru á yfirstand-
andi þingi; er eitt þeirra . um eftirlit með
sölu bænda-afurða, sem blaðið telur ganga
kommúnisma næst. Er í augum þess til
lítils fyrir bændur að eiga jarðir sínar,
ef Roosevelt ráði verði á uppskeru og því
hverju niður sáð skuli ár frá ári. Það er
satt, að yfirgangur þessi er ekki góður, en
að hann sé stórum verri en einveldi korn-
hallarinnar í Winnipeg, sem blaðið Free
Press studdi Kingstjómina með ráði- og
dáð að mynda, verður ílt að sanna. Annað
sem í alræðis áttina stefnir af því sem
Roosevelt er að gera, eftir því sem blaðið
segir, er frumvarp um ákvæði vinnulauna
og lengd vinnutíma. Og svo er
auðvitað stærsta og óbilgjarn-
asta frumvarpið allra, er lítur að
auknu eftirliti með því hvað
auðfélögin hafast að (moderniz-
ed* anti-trust laws). Þvílíkt
hneyksli í lýðræðislandi hefir
aldrei heyrst.
Blaðið Free Press heldur enn-
fremur fram, að það sé Roose-
velt forseta eða stefnu hans að
kenna, að tímar séu eins daufir
og raun er á í Bandaríkjunum
og ef til vill um allan heim.
Vér ætlum ekki að leggja
neinn dóm á þetta. Það gera
kjósendur á sínum tíma. En er
það nokkur furða, þó svo sé nú
komið, að íhuga þurfi fyrir dóm-
stólum þessa lands heilbrigði
blaðamenskunnar, þegar haldið
er fram um Roosevelt forseta,
að hann sé græningi sem ekki
veit hvað hann sé að gera?
SANNSÖGLI
Gaman væri að frétta hvenær
íslenzku vikublöðin hafa eggj-
að menn á það að taka sér
fyrir hendur að lesa sögur
hryðjuverka sökum hinnar dá-
samlegu frásagnarlistar. Ekki
man eg til að eg hafi séð það.
Eða getur það átt sér stað að
höfundur greinarinnar “Ber-
sögli” í Heimskringlu 5. jan.
1938 hafi lent á einhverja út-
gáfu Sturlungu þar sem aðeins
eru prentuð þau hryðjuverk sem
óneitanlega finnast í þeirri bók?
Það er ekki ómögulegt, en lítil
hlýtur sú bók að vera. — Það
hefi eg og tekið eftir að þeir
sem minst lesa Sturlungu tala
mest um hvaða voða bók hún sé.
Annars hefir höfundur áður-
nefndrar greinar alveg misskil-
ið málið. Það er ekki til þess að
dáðst að frásagnarlistinni einnri
sem menn lesa bækur heldur og
til að fræðast og auðga sjálfa
sig, til þess að geta skilið ögn í
sögu heimsins og sögu sinnar
þjóðar. Og það vill nú einu
sinni vera svo að hryðjuverk
hafa gerst og gerast enn í heim-
inum. Ef ekki á að lesa um
þau með öðru eru það ærið marg-
ar bækur sem ganga verður
fram hjá. Nægir að sinni að
minnast á rit sagnfræðingsins
Tacitusar sem hefir skráð svo
mörg níðingsverk. En hvað
yrði þá af þekkingu manna á
keisaratímabilinu í rómverskri
sögu. Það sama á sér stað þeg-
ar til Sturlungu kemur. Engin
getur haft fullnægjandi þekk-
ingu á sögu íslands ef hann ger-
þekkir ekki Sturlungu. Sorgar-
saga hinnar íslenzku þjóðar er
þar skráð á dásamlegan hátt.
En brosa hljóta menn að því
þar sem höfundur segir að læra
megi af Sturlungu “hvað þjóð
vor heima á ^ættjörðinni hefir
geysilega 'þroskast á þessum
rúmu sjö hundruð árum.” Sýnir
þetta glögt hvað menn skortir
oft sögulegan skilning er þeir
ætla að það sýni “geysilega”
framför að nú brjóta menn ekki
lög með því að drepa fjandmenn
sína með vopnum. Aldarháttur
og aldarfar verður að taka til
greina þegar dæmt er um gerðir
manna. Það getur náttúrlega
verið að manni skeiki þegar mað-
ur sér ekki allar þær framfarir
sem sumir sjá eða efast um það
að friðaröldin sé alveg komin þó
ekki séu menn vegnir nú á dög-
um eins og fyrir sjö hundruð
árum.
En verulega tekst höfundi upp
þegar hann fer að lýsa fasisman-
um. Verður hann í höndum
hans aðeins að parti auðvalds-
stefnunnar. Ekki er gerð nokk-
ur tilraun til að rekja upppruna
fasismans frá sögulegu sjónar-
miði heldur er slengt fram setn-
ingum um fasista og þeir kall-
aðir ginnin^arfífl auðvaldsins
o. s. frv. Núverandi stjórn
lands okkar er jafnvel grunuð
um að vera fasistamegin. Svo
fer eins og vant er að Quebec
er telft fram og nokkrum orðum
farið um hvaða voða ástand sé
þar: “Prentsmiðjum lokað, eig-
jur gerðar upptækar og atvinna
!manna eyðilögð.” Ekki er einu
orði minst á hvað sé á bak við
þessar athafnir og verði manni
að spyrja hvert höfundur muni
nokkuð þekkja til þeirra orsaka
sem hleypa fasismanum á stað
og hvert hann muni álíta að
kommúnisminn og aðrar stefnur
en fasisminn séu ekkert tengdar
auðvaldinu. Minnir það mann á
það sem Spengler í bók sinni:
“Der Untergang des Abend-
landes” segir í þessu sambandi
og er á þessa leið: “Það er hin
sorglega skrípasaga “umbóta-
manna veraldarinnar og frelsis-
kennara” að í sinni bitru baráttu
á móti peningavaldinu eru þeir
í einmitt með því að auka þess
veg.......það er engín öreiga,
jafnvel engin kommúnista hreyf-
i ing sem hefir ekki unnið í þágu
peninga, í þá átt er peningarnir
visuðu henni, og aðeins svo lengi
scm pemngarnir ley.:'» j — og
það án þess að hugsjónamenn-
irnir í tölu forkólfa. hreyfingar-
innar hefðu minstu hugmynd
um þann raunveruleika.”
Svo er tekið að verja gerðir
Aberharts og er ekkert út á það
að setja nema hvað það er harla
ósamkvæmilegt að lesa bölbænir
yfir einni stjórn er hún gerir
lóg um bóka- og blaða-útgáfur
o fi. en verja svo það sama hjá
am ari. En bað er munur á séva
Jom o. s. frv.
Þar næst er meðal annara ráð'
ist á Franco og er hann tvisvar
nefndur ræningaforingi — hvaða
ástæður liggja til þessa viður-
nefnis fær maður ekki að vita en
á þessu sézt glögglega hvaðan
höfundur mun hafa fróðleik
sinn. Hann efast um að dags-
blöðin skýri rétt frá þegar þau
jflytja fréttir um Aberhart og
jmál honum viðvíkjandi en efi
: hans nær víst ekki lengra. Þetta
j er ofur skiljanlegt og kemur
j oft fyrir. — Auðséð er og
að höfundur segir satt þar sem
hann í byrjun greinar sinn-
ar kveðst ekki vilja lesa sögur
um hryðjuverk, því óskiljanlegt
er að nokkur sem hefir lesið
þesskonar frá spanska stríðinu
geti léð þeirri hlið er höfundur
nefnir lýðræðismenn óskift fylgi
sitt. En höfundur ímyndar sér
víst eins og fleiri að spanska
stjórnin sé að berjast fyrir lýð-
veldishugsjóninni. Gott ef svo
væn.
En eg ætla að fara að slá botn
jí þetta. Þegar menn vilja fara
að ræða lýðræði og peningavald
j heimsins duga ekki aðeins
■ sleggjudómar heldur verður
I maður að hafa reynt að ger-
i kynna sér þær orsakir sem skapa
jpólitískar stefnur. Og þá má
maður ekki veigra sér við að lesa
ýmislegt sem ekki er fallegt af-
lestrar. En mér dettur, í hug
þegar eg hugsa um það sem höf-
undur segir um auðvaldið og fas-
ismann, annar kafli úr bók
Spenglers: “f líki lýðstjórnar
innar hafa peningarnir sigrað.
Á tímabili var pólitíkin nálega
með öllu þeirra hagi. En um
leið og lýðstjórnin hefir eyðilagt
hið forna skipulag menningar-
innar getur skipulagsleysið af
sér nýtt og ómótstæðilegt veldi
sem smýgur inn í insta kjarna
þess er verða skal — einvald-
ana. Fyrir veldi þeirra hrynur
peningamagnið. f hverri ein-
ustu menningu markar keisara-
öldin endalok stjórnmálaáhrifa
peninga og skynseminnar. Vald
blóðsins, ómengaðir líkamskraft-
ar, endurheimta sitt forna ríki.
Þjóðernið brýst fram hreint og
ósigrandi — þróttmestu þjóð-
irnar sigra og taka afganginn
herfangi. Þær klófesta yfirráð
heimsins, ríki bóka og heilabrota
steinrennur og hverfur í gleym-
sku.” En eg ætla ekki að fara
að ræða sköp heimsins. Eg er
bara að benda á að ef menn eiga
að taka nokkuð tillit til þess sem
skrifað er um lýðræði, auðvald
og fasisma verður að koma eitt-
hvað veigameira en skrif höf-