Heimskringla - 19.01.1938, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 19. JANÚAR 1938
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
undar Bersögli. Ef á að laga
það sem að er í mannheimum
verður að gera eitthvað meira en
nefna þá sem manni líkar ekki
við auðvaldssinna og ræningja.
Og eg set hér í enda greinar-
korns þessa til þess að höfundur
geti íhugað það lokasetningar
Spenglers í þeirri bók er eg vitna
svo oft í: “En fyrir oss, hins-
vegar, sem örlögin hafa skipað í
þessa menningu (kultur) á
þessu stigi þróunar hennar — á
þeirri stund er peningarnir eru
að, hrósa sínum síðasta sigri og
einvaldarnir, er við taka, nálgast
með hljóðum, öruggum skref-
um — er stefna vor, sú eina er j
gerir lífið þess virði að lifa það, |
mörkuð oss innan þröngra tak-
marka og henni fylgjum vér. í
senn, fúsir og af nauðsyn. Vér
höfum ekki frelsi til að velja ó-
iakmarkanlega en frelsi ti! að
gera hið nauðsymega eða ekkert.
Og starf sem er skapað af sögu-
legri nauðsyn “verður” fram-
kvæmt með hjálp einstaklingsins
eða án hans.
“Ducunt Fata volentem, no-
lentem trahunt.”
T. J. Oleson
Fimmtíu ára hátíðahald
Mikið var um dýrðir í heim-
kynnum Goodtemplara 30. des.
s. ]. Var þá hátíðlegt haldið
hálfrar aldar afmæli stúknanna.
Afmæli Heklu var nokkru áður
en Skuldar nokkru seinna. En
eins og góðar systur miðluðu
þær málum, mættust á miðri leið
og héld afmæli sitt sameiginlega.
Annars er vert að geta þess
að sá félagsskapur, sem hér er
um að ræða, á hreinni braut að
baki sér en flest önnur félög,
sem fæðst hafa og starfað í
vestur íslenzku félagslífi.
í Goodtemplarareglunni hafa
staðið og starfað mætir menn og
kærleiksríkar konur úr öllum
flokkum vor á meðal. Um fjölda-
mörg ár gengust stúkurnar fyrir
því að láta lækna áfengissjúka
menn; voru þeir allmargir, sem
þeirra lækninga nutu, og kostaði
það ærið fé. En s'umir þerra
manna urðu eftir það nytsamir
borgarar og leiðandi menn.
Þá má geta þess að stúkurnar
hafa um fjöldamörg ár haft
sjúkrasjóði; hefir þaðan verið
miðlað fé til liðs og líknar veiku
fólki. Alls hafa stúkurnar út-
býtt úr þeim sjóðum tíu þúsund
dölum ($10,000).
Þá ber að minnast á hið þjóð-
ræknislega gildi stúknanna. Auk
þess hversu þær hafa með
fundahöldum sínum og ritum
haldið við íslenzkri tungu, geng-
ust þær fyrir því snemma á tím-
um , að stofna hinn svokallaða
laugardagaskóla og héldu honum
uppi með góðum árangri og all-
mikilli aðsókn um margra ára
skeið. Þegar Þjóðræknisfélagið
hófst afhentu stúkurnar því
þessa starfsemi.
Oft hafa meðlimir stúknanna
lagt á sig vökur og vinnu til þess
að safna fé í sjúkrasjóðina og
kosta laugardagaskólann.
Þá hefir miklum kröftum ver-
ið varið til þess að reisa stórhýsi
til fundarhalda; hefir sú bygg-
ing verið marg endurbætt, þang-
að til hún er nú orðin einn glæsi-
legasti samkvæmissalur þessa
bæjar.
Auðvitað hafa öll þessi störf
og fleiri verið auka atriði; aðal-
verk félagsins verið bindindis-
starfið. fslendingar hafa í raun
og sannleika í liðinni tíð verið
brautryðjendur og leiðtogar
bindindismálsins hér í landi. —
Þetta er hvorki skrum né skjall,
það er viðurkent yfirleitt — með
þakklæti og virðingu af sumum,
en vanþóknun og óþökk af öðr-
um.
Sumir eru þeirra skoðunar að
sá tími sé liðinn, sem þörf hafi
verið á bindindisbaráttu vor á
meðal. En það er hinn herfileg-
asti misskilningur. Á meðan
helgasta stund ársins — sjálf
jólahátíðin — er notuð til þess
að safnast saman á heimilum og
öðrum stöðum til eiturdrykkju,
sem svo langt gengur að menn
og konur — já og konur — eru
flutt blá og blóðug, marin og
meðvitundarlaus á sjúkrahús og
vitlausra spítala — já á meðan
stjórn landsins veitir jólagleð-
inni í þann farveg með eitursölu
sinni, er sannarlega ennþá vöku
og vinnu þörf.
Og Goodtemplarar hafa ekki
lagt árar í bát. Þeir eru enn á
verði, þótt fámennir séu.
Margir hafa fallið í barátt-
unni þessi fimmtíu ár — fallið
með heiðri. Aðrir hafa gefist
upp og lagt niður merkið, eða
fleygt því út í horn, þar sem lítið
ber á því, og enn aðrir hafa bein-
línis svikið og gerst liðhlaupar.
En fylking trúrra starfs-
manna heldur ennþá áfram —
heldur ennþá merkinu á lofti og
berst eins trúlega og nokkru
sinni áður, hvort sem um vörn
eða sókn er að ræða.
Ekki ber því að neita að oft
hafa verið skiftar skoðanir og
allharðar deilur innbyrðis meðal
Goodtemplara sjálfra; hefir oft
sitt sýnst hverjum, einlægni og
ákafi ríkt á báðar hliðar og lent
á hörðum rimmum. En þessar
innri deilur hafa eflt starfs-
kraftana, aukið fundasóknina og
skapað líf og fjör.
Enn þann dag í dag er uppi
deila — og hún allhörð, sem
skiftir félagsfólkinu í tvær fylk-
ingar, ákveðnar og fylgisfastar.
Er alls ekki um það að efast að
hér fer sem fyr: vægðarlaust
verður barist til úrslita, en allir
sáttir eftir orrahríðina, hvernig
sem úrslitin verða; því þótt
menn greini á um sérstök atriði
og bituryrði hrökkva af munn-
um manna meðan á hríðinni
stendur, þurfa andstæðnigar
bindindismálsins hvorki að
hlakka né hlæja yfir því að mist
verði sjónar á aðalmarkinu, eða
merkið lækkað — þar eru allir
sammála.
Þessi fimmtíu ára hátíð Good-
templara fór fram með hinni
mestu prýði. Hafði mörgum
verið boðið, sem nú eru utan fé-
lagsins, má þar til nefna frú
Halldóru Bardal; en maður henn-
ar P. S. Bardal, hafði verið einn
af fyrstu embættismönnum fé-
lagsins; frú Jóna Goodman, sem
er ein af stofnskrármeðlimum og
frú Jón Júlíus; en í húsi hennar
og manns hennar var haldinn
fyrsti fundur félagsins. Var
staðið upp til virðingar við þess-
ar konur.
Prófessor Richard Beck, einn
hinna atkvæðamestu starfs-
manna félagsins stjórnaði hátíð"
inni; fórst honum það vel og
skörulega að vonum.
Að fundi settum flutti hann
fagurt og kjarngott erindi; skal
því ekki frekar lýst því það
verður birt í íslenzku blöðunum
að verðleikum.
Þá flutti A. S. Bardal stór-
templar ávarp og heillóskir til
stúknanna fyrir hönd stórstúk-
unnar; var þar á ýmislegt drep-
ið, sem vert væri um að hugsa.
Sú ræða verður að sjálfsögðu
birt í blöðunum. Arinbjörn er
og hefir æfinlega verið með fá-
dæmum fórnfús og einlægur
bindindismaður, enda hefir hann
verið heiðraður með æðsta sæti
félagsins lengur en dæmi séu til,
og skipar það enn.
Stefán Einarsson ritstjóri
Heimskringlu, hinn einlægasti og
tryggasti starfsmaður um mörg
ár, hafði verið valinn til þess að
semja sögu stúkunnar Heklu og
gerði það mál vel og rækilega.
Sú ræða er þegar prentuð í öðru
blaðinu og birtist að sjálfsögðu
einnig í hinu. Þar er um marg-
an og merkan fróðleik að ræða.
Gunnlaugur kaupmaður Jó-
hannsson var herskyldaður til
þess að semja og segja sögu
Skuldar; var hann allra manna
bezt til þess fallinn, því hann
hefir bæði verið sterkasti klaka-
klárinn og fimasti skeiðhestur-
inn í stúkunni á þessari fimmtíu
ára ferð. Ræða hans þarfnast
engra athugasmeda; hún birtist
óefað í báðum blöðunum.
Stuttar ræður fluttu fimm
prestar, sem hátíðina sátu, í
þessari röð: Séra R. Marteinsson
fyrverandi stórtemplar, séra
Carl J. Olson, séra G. P. Jónsson,
séra Jóhann Bjarnason og dr.
séra B. B. Jónsson. Allar lýstu
ræðurnar því hversu prestarnir
unna bindindismálinu, enda
heyra þeir allir til goodtemplara-
stúkunum.
Hjálmar Gíslason, hinn trúi
og tryggi bindindisfrömuður
flutti frumort kvæði vandað og
vel samið, sem blöðin munu
flytja.
Tveir ungir piltar skemtu:
annar með einspili á píano; var
það Richard Beck bróðursonur
prófessorsins og John Butler
með upplestri; er hann íslenzkur
í aðra ætt en enskur í hina og
talar íslenzku sem alíslenzkur
væri.
Sá er þessar línur ritar talaði
nokkur orð.
Fjöldi íslenzkra söngva var
sunginn á milli ræðanna og
stjórnaði þeim söng Jóhann T.
Beck.
Allar skemtanir fóru fram
undir borðum, og voru veitingar
hinar rausnarlegustu.
Fimmtíu ára ferill stúknanna
er svo merkilegur að um hann
hefði átt að skrifa rækilega, því
hann er sterkur og áberandi
þáttur í félagslífi Vestur-íslend-
inga. Hefði þessum atburði verið
verðugur sómi sýndur hefði ver-
ið gefið út minningarrit í sam-
bandi við hann.
Sig. Júl. Jóhannesson
LEOPOLD
HALLDÓRSSON
(Minningarorð)
Það er nú ár síðan Leopold
Halldórssn lézt. Þó að svo sé
liðið frá þeim atburði, þykir
hlýða að minnast hans í íslenzku
blöðunum, ekki sízt sökum þess,
að hér á í hlut einn af frum-
byggjum Wynyard-bygðar. Leo
- en svo var hann venjulega
nefndur meðal sveitunga og vina
- skipaði rúm sitt með heiðri í
hópi þeirra, sem lögðu grund-
völlin undir hina íslenzku ný-
lendu í Vatnabygðum.
Foreldrar Leopolds Halldórs-
sonar voru Jóhannse Halldórs-
son frá Björk í Eyjafirði og
Anna Hólmfríður Sigurðardóttir
frá Æsustaðagerði í sömu sveit.
Var Leo þá aðeins ársgamall, er
þau fluttust frá fslandi til Vest-
urheims. Hann var fæddur 15.
nóvember 1876.
Þau Jóhannes og Anna settust
fyrst að í Ontario-fylki, en
fluttu sig síðan vestur á bóginn,
til fslendingabygðanna í Norður
Dakota. Ekki var Leopold nema
14 eða 15 ára að aldri, þegar
móðir hans féll frá. Voru þá öll
börnin á unga aldri, og fór Leo-
pold að skömmum tíma liðnum
úr föðurhúsum. Fátæktin knúði
hann til að leita atvinnu annars-
staðar, og upp frá þessu varð
hann að ryðja sér veg sjjálfur.
Búast má við, að oft hafi stund-
irnar orðið honum erfiðar, eins
og svo mörgum öðrum óhörðn-
uðum unglingum, sem þurftu að
sjá sér farborða hjá vandalaus-
um. En á hinn bóginn mun
þetta líka hafa orðið til þess að
glæða framsækni unglingsins
og löngun til að láta um sig
muna á leikvangi lífsins. Ef efni-
viðurinn er góður, verður bar-
áttan frekar til þess að stæla
þróttinn en draga úr honum.
Um aldamótin er Leopold orð-
inn 24 ára að aldri, í blóma lífs-
ins, með ærna reynslu að baki
sér, og þá hefst aðalþátturinn í
æfi hans, manndómsárin með
baráttu fyrir sínu eigin heimili.
20. des. 1900 gekk hann að eiga
unga stúlku af austfirzkum ætt-
um, Vilborgu Runólfsdóttur frá
Ánastöðum í Breiðdal, Sigurðs-
sonar. Kona Runólfs var Guð-
rún Jónína Þorvaldsdóttir Stígs-
sonar frá Kelduskógum í Beru-
firði. Er sú ætt all-fjölmenn
um sunnanverða Austfirði. —
Ungu hjónin byrjuðu búskap í
Dakota-bygðunum, en fluttu sig
búferlum til Wynyard fimm ár-
um síðar (1905). Voru þau með-
al frumbyggja þessa héraðs og
á þessum slóðum munu lengi
sjást menjar eftir iðju þeirra.
Oft munu þau hjónin hafa þurft
að leggja hart að sér við að
koma upp átta börnum, fimm
sonum og þrem dætrum. Segja
kunnugir, að Leo heitinn hafi
verið áhuga- og atorkuhaður,
góður í viðskiftum, friðsamur
og sanngjarn og hinn ágætasti
nágranni. Á heimili var hann
mildur og ástuðlegur. Þau
hjónin voru svo lánsöm, að börn
þeirra uxu upp, án þess að nokk-
urt skarð kæmi í hópinn. Fimm
þeirra áttu enn heimili hjá for-
eldrum sínum, þegar faðir
þeirra féll frá.
Anna Jónína er elzt systkin-
anna. Er hún gift Karli Mag-
nússyni í Wynyard. Næstur
henni er Richard Kristinn,
kvæntur Vilborgu Halldórsdótt-
ur Austfjörð frá Mozart. Þá er
Halldóra Guðlaug, gift Ástvaldi
Hall við Wynyard. Þessi eru ó-
gift hjá móður sinni: Theodor
Jóhannes, Stígur Thorvald, Elfin
Runólfur, Thorunn Vilborg, Ól-
afur Elmer.
Efirlifandi systkini Leopolds
Halldórssonar er.u Mrs. Sturmer,
Stewartsville, Minnesota; Rich-
ard Kristinn, búsettur við Dev-
il’s Lake, N. D.; óli Júlíus og
Tryggvi, báðir bændur við Wyn-
yard; Mrs. Th. Johnson í Win-
nipeg.
Vilborg Halldórsson lifir
mann sinn. Skilnaðurinn varð
henni vafalaust sár, en henni
er tvent til styrktar. Annað er
að hafa flest börnin sín hjá sér,
heima eða í nágrenninu. Hitt
er minningin um mann, sem
stóð við hlið hennar þegar lífs-
baráttan var hörðust, og sem
var virtur af sveitungum þeirra,
naut álits sem drengur góður og
dugandi liðsmaður við ruðning
nýs lands og byggingu nýrrar
bygðar.
Það var endurtekin saga, að
óðum fer þeim fækkandi á meðal
vor, brautryðjendum hii^s í^-
lenzka landnáms. En hverju er
að kvíða ? Verk þeirra lifa á
jörðinni. Sjálfir Iifa þeir á
himnum.
Jakob Jónsson
Hitið heimilið með
HEAT GLOW
CARBONIZED
BRIQUETTES
Bezta eldsneyti í hvaða veðri sem er. Ekkert
sót, deyr ekki út og þarf ekki mikinn súg.
VERÐ $12.75 TONNIÐ
Símið 23 811
McGURDV SUPPLV Go. Ltd.
1034 ARLINGTON ST.
HRAFNINN í
GAULVERJABÆ
Það þótti óvenjulegur viðburð-
ur, nú, fyrir 25 árum, er tveir
hrafnar tóku upp á því að byggja
laup sinn í kirkjuturninum í
Gaulverjabæ og setjast þar að,
til þess að leggja þar eggjum sín
um og unga þeim út, en þó vöktu
tilburðir þeirra við þetta verk
enn meiri undrun manna, og þá
eigi síður hitt, hversu mikið hug-
vit þeir sýndu í byggingarlist
sinni og þrautseigju við alt það
erfiði, hindranir og tafir, er þeir
urðu að yfirstíga, til þess að fá
“fyrirtækinu” borgið.
Allar tálmanir og tafir yfir-
unnu þeir og sigruðu að lokum!
sóknarprestur þar.
Krummi bjó um sig utanvert
við kirkjuturninn og skeytti því
engu, þótt hann yrði fyrir ýmis-
! konar ónæði og jafnvel áreitni
| fyrst í stað, því ekki gazt mönn-
um alment að þessu hátterni
hans. Það var sem sé eigi ör-
grant um, að það boðaði einhver
óvenjuleg tíðindi, sóttarfarald-
ur, eða dauða. En krumma hefir
virzt hann “betur settur” nærri
sjónum, en að búi uppi í Ingólfs-
fjalli eða Hróarsholtsklettum, í
öllu hrafna-kraðkinu þar, enda
matbjörgin við sjóinn bæði nær-
tæk og notaleg fyrir hann eins
og nú stóð á fyrir honum.
Skammt fyrir vestan Gaul-
verjabæ er bær nokkur, er að
Hellum heitir. Vegalengdin þar
í milli mun vera nálægt rastar-
lengd, en niður á Loftsstaðaöldu
er þrefalt lengri leið. Bóndinn
að Hellum hafði þakið hey sín
og heyskjól með hrísi um haust-
ið, en nú var hann búinn að gefa
heyin svo, að stabbar einir stóðu
eftir og heyskjólin hafði hann
rifið niður; hrísið og hríslurnar
lágu því á víð og dreif úti um
túnið eða á undirgerði. Þarna
fann krummi efniviðinn í laup
sinn að mestu leyti, og vantaði
nú ekki annað en eitthvað til að
snæra hann með. Hann kunni
einnig ráð við því sem síðar mun
sagt verða.
Krummahjónin sóttu nú
hverja hrísluna eftir aðra til
Hellna, og báru þær í milli sín
heim að Gaulverjabæ þannig, að
þau héldu með nefinu hvort í
sinn enda hríslunnar og flugu
með hana alla leið heim í kirkju-
garð staðarins, til þess síðan að
nota hana þá er á þyrfti að halda
og alt annað væri fyrir hendi, er
til byggingarinnar þurfti. Þeim
gekk oft erfiðlega með stórar
hríslur og lurka, sem þeim
reyndust of stórir til að fljúga
með; duttu þær þráfaldlega nið-
ur á leiðinni, sökum þess, að
annar hrafninn flaug stundum
ofurlítið hraðara, hærra eða
lægra í lofti en hinn, og misti því
átaks við það, að “slinkur kom
á slána” og hinn hrafninn varð
að sleppa taki sínu líka. Þau
hvíldu sig ofurlitla stund og
skröfuðu máske um það lítið
eitt, hversu illa hefði til tekist,
eða þá hitt, hversu duglítill sá
hefði verið, er fyr slepti. En
svo var ávalt sjálfsagt, að byrja
á nýjan leik og alls ekki um það
hugsað, að hætta við hálfnað
verk: Þeir steyptu sér því niður,
báðir í einu — einn, tveir, þrír —
og hófu hrísluna eða lurkinn upp
Eins og kunnugt er, hefir
hrafninn aðsetur sitt í háum
hömrum og þá helzt upp til
fjalla, eigi mjög fjarri manna-
bygðum, ám, vötnum eða sjó;
þar byggir hann “laup” sinn eða
hi-eiður, úr lyngi og tágum, lauf-
um og mosa, en þó eru dæmi til
þess, að hann setjist annarstað-
ar að, eins og t. d. niður við sjó
austanvert við Skildinganes og
niður undan Nauthól hér sunnan
við bæinn, og svo þarna í Gaul-
verjabæ, eins og áður er sagt, og
e. t. v. miklu víðar.
Það mun hafa verið á árunum
1910 til 1912, að ung hrafnshjón
“bygðu” Gaulverjabæinn, ásamt
séra Runólfi Jónssyni, er þá var
| að nýju og flugu af stað, nokkra
; faðma í einu, unz hríslan féll
. niður aftur, eða, ef vel gekk, var
komin alla leið upp í kirkjugarð,
þangað, sem hún átti að komast.
Þótt ekki væri hér um neina
stórviðu að ræða, var þetta erf-
iður og illviðráðanlegur flutning-
'ur, einkum fyrir “frúna”, sem
vitanlega var “ekki kona ein-
sömul”.
En nú vantaði eitthvað í botn-
inn, eða “gólf” herbergisins. —
Hvar var það að fá? Krumma-
hjónin höfðu farið víðar en að
Hellum. Þau höfðu einnig komið
við á Loftsstaðaöldu og séð þar
sundurrifna brauðkörfu, sem
rekið hafði í land og sjófarend-
ur fleygt í sjóinn, frakkneskir
fiksimenn eða togarar. Tágarn-
ar úr körfu þessari voru ágætar
sem umvaf um hríslurnar og
lurkana og því var þangað leiðin
lögð, tágarnar greiddar svo í
sundur að ofurlítil kringla var
orðin eftir og hún hæfilegur
botn í bygginguna við Bæjar-
kirkju. (Gaulverjabær var jafn-
an nefndur Bær, og sagt t. d.
“presturinn í Bæ”).
Öllu þessu kimbluðu nú
krummahjónin heim í kirkju-
garðinn, en samfastar tágar og
hafurtask annað var eigi neitt
hægt við að eiga, enda var það
óþarft, því að nú var þess aflað,
sem á þurfti að halda, — nema
snæranná. Það var sýnilegt, að
sízt mátti þau vanta til þess að
vefja utan um laupinn og turn-
inn, ef alt ætti að vera tryggt.
Bandspottar nægðu ekki, heldur
langt snæri, og þess var jafnvel
skemst að leita. Konurnar í
Bæjarhverfinu áttu þvottastög,
sumstaðar nokkuð löng, og þau
hurfu þeim bráðlega á býsna
undarlega lund og án þess menn
vissu til, að nokkur maður hefði
skorið þau niður eða leyst frá
staurunum, sem þau voru bund-
in um. Hver hafði tekið stög-
in? Það höfðu turnbúarnir gert
og tekið traustataki til þeirra,
með því að höggva þau í sundur
með nefi sínu, sem linsnúið loð-
band væri, enda hafði þeim ekki
orðið skotaskuld úr því stundum
áður, að höggva gat á svellþykk-
an hrossskrokk, ef svo bar undii’.
að hann lá afvelta og dauður í
einhverju kargaþýfinu kringum
Bæj arhverfið, og þau sáu sér
færi á að fá sér hrossakjötsbita.
— “Sá á fund, sem fyrst finnur,”
og svo var ekki betra að fuglarn-
ir og maðkarnir ætu upp alt ket-
ið og engir hefðu þess not.
Framh.
Tilkyning um niðursett verð í
EATON Snyrtingar-Stofunni
Eftirfylgjandi verð er á boðstólum í Snytingar-stofunni
á hverjum miðvikudagsmorgni fram til 23. febrúar að
honum meðtöldum:
Fyrir Shampoo og Finger Wave 75c
Hot Oil Treatment og Finger Wave $1.00
Facials 75c og $1.00
Því ekki að ráðstafa að koma á hverjum miðvikudags-
morgni og fá facials, eða máske hot oil treatment? Það
er góður tími til þess að byrja nú strax að láta hressa
upp á andlitssvip sinn fyrir vorið.
Snyrtingar-stofan á fjórða gólfi, suður.
<*T. EATON C?M
ITED