Heimskringla - 17.08.1938, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 17. ÁGÚST 1938
1 0
ENN UM BERKLASÝKI
Á ISLANDI
Eftir Sigurjón Jónsson
Hin staðhæfingin er svona
(bls. 319): “Krabbinn er á ein
hvern hátt í efnafræðilegri mót-
stöðu við berklasýkina”. Þess-
vegna heldur höf. því fram, að
fjölgun krabbameina sýni, að
mótstöðuafl fólks gegn berkla-
veiki sé að vaxa, það sé m. ö. o.
að nálgast “efnafræðilegt á-
stand krabbans”. Þetta siðasta
segir höf. að vísu ekki, og ef til
Ritgerð með þessari fyrirsögn
eftir M. B. Halldórson, lækni í
Winnipeg, birtist í 3. hefti Eim-
reiðarinnar f. á. Mér sýnist vera
svo margt athugavert þar, að
eg þykist ekki mega remJa hau yjjj hefir hann ekki heldur hugs
“þöglu svik” að þegja við hennn^ það; en þa& er þá af því> að
með öllu, úr því að eg er arinn , kann gr grunnfærarj { hugsun en
að taka þátt í umræ um um góðu hófi gegnir og kann ekki
berklamálin á anna or . að ðraga rökréttar ályktanir af
Höf. gerir mér þann va asama ^ gefnum forsendum. Það getur
heiður að nefna mig a veim , þé þver og emn sagf sár sjálfur,
stöðum. Vafasama , segi eg, að þvj mejr sem hann eykur mót-
því að á báðum stöðum er þannig
hagað orðum, að þeir, sem ekki
hafa lesið grein mína í 1. h.
stöðuafl. sitt gegn berklaveik-
inni, því meir nálgast hann mót
_ ... , setninguna við berklaveikinnar
Eimreiðar f. á. hljota að fa mjog, «efnafræðjjega astand”, nefni-
skakka hugmynd um, hverju Par: jega “efnafræðilegt ástand
sé haldið fram. Það er sýnt í krabbans og þar með krabba-
nokkurskonar spéspegh, og að SJÚkdómjnn sjálfan — ef kenn
vísu ekki allsendis óhöndulega, jngjn um þessa mótsetningu er
ef með vilja er gert. Eg nenni | ráff gn yærj ekkj ver farjð en
ekki að eltast við fyrri staðinn, i heima getið> gf það teki8t að
því að til þess að sýna afbakan- breyfa “efnafræðilegu ástandi'
irnar þar þyrfti lengra mál en fðjksjns úr berklasælu ástandi í
mér þykir borga sig að eyða til krabbasæju? vill nokkur hafa
þess, og eg vona, að flestir les- gkiftj á berklaveiki, þótt bölvuð
endur vilji og geti gert sér það gé> Qg f& krabbamein í staðinn?
ómak að bera grein mína saman gf nokkurt vit væri í þessari
við það, sem þarna er eftir rner: kenningu um “hina efnafræði
haft. En síðari staðurinn er {iegu mofsetningu”, þá væru auð-
svona, orðrétt: “Það er enÍPn | sjaanjega allar tilraunir til að
þörf á að vera eins svartsýnn auka viðnámsþrótt fólksins gegn
eins og Sigurjón læknir Jónsson. berklaveikinni verri en gagns-
Engih þörf á því, að meári jausar- En “það er engin þörf á
partur barna deyi á fyrsta eða1 að vera svartsýnn”, því að kenn
öðru ári.” Þetta verður tæpast jngjn er ekki annað en heilaj,
skilið öðruvísi en svo, að eg hafi Spum, sem engin nýt rök verða
talið þörf á því og lagt það til að
færð fyrir. Orsakanna til þess,
láta “meiri part” barna deyja á að virk (“aktiv”) berklaveiki og
1. eða 2. ári (slátra þeim, e<5a ;krabbamejn eru sjaldan Samfara,
hvað?). Og svo keraur: “Lang- 'þarf ^j^ að iejta j þokukendum
flest þeirra er hægt að ala upp á heilabrotum um “efnafræðilegar
þann hátt, að þau verði að sterk- mótsetningar”. Þetta er ofur-
um, hraustum, berklafríum
borgurum”. En éinmitt þettr
síðasta sagði eg að ætti að gera
og yrði að geta tekist, og að
það væri, auk sjálfsagðra hrein-
lætisframfara, eina færa leiðin
til að draga úr berklaveikinni.
(Sjá Eimr. 1937, bls. 39). —
eðlileg afleiðing þess, að þessir
sjúkdómar halda sér sinn á
hvoru aldursskeiði. Berklaveiki
er aðallega sjúkdómur yngra
fólks, krabbamein þess eldra, og
af því að sami maður getur ekki
verið bæði ungur og gamall á
sama tíma, þá er eðlilegt, að
“Svartsýni” mín er m. ö. o. fólg-' hann hafi ekki bæði æskusjúk-
in í því að halda fram kenningu,
sem höf. lízt svo vel á, að hann
tekur hana traustataki, svo að
sem kurteislegast sé að orði
komist, og setur fram sem sína
eigin “uppfundning”. Náttúrlega
tekur “uppfundningin” sig enn
betur út en ella við hliðina á
dóma og ellisjúkdóma á sama
tíma. Það er því svo fjarri því
að vera undrunarefni, að berkla-
veiki og krabbamein eru sjaldan
eða aldrei samfara, að þá fyrst
væri ástæða til að undrast og
leita til langt sóttra skýringa,
ef svo væri ekki. Ekki væri það
barnaslártunartillögunni, sem heldur neitt furðulegt, þótt fleiri
höf. tæpir á að eigna mér, —jfengi krabbamein eftir því sem
skortir líklega kjark til að gera fleiri komast á “krabbameins-
það hreinlegar.
En það eru sumar af staðhæf-
aldur”, en þeim hefir vitanlega
fjölgað drjúgum síðustu áratugi,
ingum höf. sjálfs, sem ættu að, og það berklaveiki að þakkar-
gera hann svartsýnan, ef hann lausu, a. m. k. hér á landi, og án
skildi til gagns hvað í þeim felst j þess að berklaveikisjúklingum
og af þeim leiðir. Skal eg nú hafi fækkað sem því svarar; —
sýna þetta um tvær þeirra. En
jafnframt mun eg losa hann við
svartsýnina aftur, með því að
sýna, að hvorki hann né aðrir
þurfa að taka mark á þessum
staðhæfingum hans.
önnur staðhæfingin er á 1.
bls. ritsmíðar hans (Eimr., bls.
318) og hljóðar, sem fylgir: —
“(Heilsu)hælin . . . eru og verða
ætíð mjög lítils virði sem varnir
gegn útbreiðslu sjúkdómsins.’’*
Ekki þarf nú að hafa neina
tröllatrú á gagnsemi heilsuhæl-
anna til berklavarna, þó að
manni finnist þessi staðhæfing
bera vott um nokkuð mikla
svartsýni. En höf. bætir úr þessu
strax á næstu síðu: Þar telur
hann meðal þess, sem hann kall-
ar “ástæður fyrir auknu mót
stöðuafli” gegn berklaveiki
Vesturheimi það, “að smitun er
minni, því svo margir sjúkling
ar eru á heilsuhælum.”* Þessar
tvær staðhæfingar geta þá vegið
salt, eða upphafið hvor aðra,
rétt eins og + og -h, — svo að
það er “engin þörf að vera eins
svartsýnn” og höf. er á bls. 318,
úr því að hann getur gert or?
sín þar ómerk, og það undir eins
á næstu blaðsíðu.
Auðkent af mér. — S. J.
sýnir það enn hið sama, a?
fjölgun í öðrum flokknum er
engan .veginn bundin við fækk-
un í hinum.
Ein staðhæfing höfundarins
— og það sú, sem líklegt er að
hafi valdið mestu um það, að
hann fór nú að leggja orð í belg
um berklamálið — er sú, að við-
gangur berklaveiki hér á landi
stafi af því, — a. m. k. að mjög
verulegu leyti —, að hætt var
að færa frá og sauðamjólkur-
neyzla lagðist niður. Höf. gerir
sér það þó ljóst, að það muni
reynast ógerningur að breyta
svo búskaparlagi fslendinga, “að
þeir fari í annað sinn að mjólka
ær sínar”. En hann telur, að
geitnamjólk og .hryssumjólk
muni gera sama gagn og sauða-
mjólkin, og engin frágangssök
muni vera að hafa a. m. k. næga
geitnamjólk handa börnum. Vera
má það, en þó því aðeins, að
sýnt yrði, að eitthvað væri við
það unnið. En það tekst höf.
ekki. Skulu núr raktar röksemd-
ir hans fyrir “berklavarna-
krafti” sauða-, geitna- og
hryssumjólkur, þær sem eg kem
auga á, og sýnt fánýti þeirra.
Þær eru:
1. Að þá fyrst hafi farið að
bera til muna á berklaveiki, er
fráfærur lögðust niður. Þetta sem sönnun. Munu allir heil-
er ekki rétt, nema ef til vill um skygnir menn sjá, að óþarft er
einstök héruð, og, þótt rétt vær' að eyða orðum að slíkri hringa-
þá mundi það ekki eitt saman vitleysu, og vík eg því að næsta
nægja til að sýna, að þarna væri jið.
um orsakasamband að ræða.
2. Sauða-, geitna- og hryssu-
mjólk eru berklavarnameðul
vegna þess, “að þessar skepnur
allar eru algerlega ómóttæki-
legar fyrir berklasýki”. Setjum
svo að forsendan sé rétt. Álykt-
unin er samt alveg ótæk. Hvern-
ig er það með holdsveikina? Veit
M. B. Halldórson til, að “þessar
skepnur” fái hana ? Fráleitt.
En þá hefði sauðamjólkurneyzl-
an átt að verja þjóðina fyri
holdsveikinni, ef kenning hans
væri rétt. Gerði hún það? Það
var nú öðru nær. Þvert á móti
fór holdsveikin fyrst að réna til
muna um sama leyti og sauða-
mjólkurneyzlan lagðist niður, og
það miklu meir og hraðar en
berklaveikin hefir aukisþ á sama
tíma. Það þyrfti því ekki meiri
grunnfærni í hugsun en lýsir sér
í röksemdum M. B. H. til að
leiða af þessu þá ályktun, að
það hafi einmitt verið sauða-
mjólkurneyzlunni að kenna, að
holdsveiki lá hér í landi öldum
saman.
3. Næsta röksemdin virðist
eiga að vera sú, að þá sjaldan
höf. náði í geitnamjólk handa
sjúklingum sínum (væntanlega
berklasjúklingum), hafi árang-
urinn verið svo góður, að kostn-
aðaraukinn við það hafi marg-
borgað sig. Varla getur nú sá
kostnaðarauki hafa verið svo
mikill, að sérlega glæsilegan á-
rangur hafi þurft til þess að
vega upþ á móti honum. En svo
segir höf.: “Eg get þessa aðeins
til að sýna hvílík endaleysa það
er að segja, að engin meðul eða
5. Þar mun eiga að sýna á-
gæti hryssumjólkur til berkla-
varna, og kemur þá fyrst þetta:
“Einstöku sérvitringar, svo sem
Þorgrímur læknir 'og séra Bene-
dikt á Hólum, hafa í fortíðinni
notað hana (þ. e. meramjólkina)
handa börnum sínum, og hefir
árangurinn ávalt verið heiðinna
manna heilsa.” Svo er nú það!
Hver var annars þessi Þorgrím-
ur læknir? Eg veit ekki nema
um tvo lækna með því nafni, og
hef hvorugan heyrt nefndan sér-
vitring. Sagt er, að þetta hafi
verið “í fortíðinni”, og hlýtur
því að vera átt þið þann þeirra,
sem fyr var uppi, Þorgrím lækni
Johnsen á Akureyri, — hinn
var lítið eldri en við M. B. H. og
samtíðarmaður okkar lengst af
— en þar er sá ljóður á, að hann
var barnlaus. Séra Benedikt á
Hólum mun hafa verið merkur
maður um sumt, en barnauppeldi
hans var með þeim endemum,
að enn er í minnum haft, svo að
það eru heldur léleg rök að vitna
í hann sem fyrirmynd, þegar um
slíkt er að ræða. — Ásökunin til
almennings í enda þessa kafla,
að það hafi “auðvitað þótt sæmi-
legra, að láta bléssuð börnin
deyja drotni sínum en að offra
folöldunum fyrir þau”, er væg-
ast sagt ósmekkleg. Og þar á
ofan allsendis ómakleg, jafnvel
þótt litið sé á frá sjónarmiði höf.
því að þá var enginn M. B. H.
búinn að fræða fólkið' um nauð
syn meramjólkur né heimta að
folöldunum skyldi offra, ef börn-
in ættu lífi að halda. Veit M. B.
H. annars ekki, að branadauði
efnasambönd séu nokkurs virði í heffr lækkað stórkostlega hér á
baráttuni við berklasýki. Eins landi á síðasta aldarhelmingi,
og nokkur hlutur í sambandi við|meramj0jk að þakkarlausu, og
jarðneskan líkama, dauðan eða an þess að nokkru f0jajdi hafi
lifandi, sé nokkurntíma utan,
neðan eða ofan við hin eilífu lög-
mál efnafræðinnar!” Nú vil eg
verið til þess fórnað?
6. Sjötta röksemdin er,
að
spyrja höf.: Hver heldur þessu meramjólk hafi þó nokkuð verið
fram? Eg get ekki betur skilið notu^ sem tæringarmeðal, sér-
en að höf. álíti, að þessu sé yfir- s"taklega á Rússlandi og í Vestur-
leitt haldið fram af lærðum Asíu; sé hún látin súrna og köll-
mönnum í berkiafræðum, og kumiss. Við þetta er nú það
styðja fúkyrðin, sem á eftir a^ nthuga, að kumiss (líka nefnt
fara, og að vísu eru vindhögg, kumys) er ekki meramjólk, held-
ef þau lenda þá ekki áhöf. sjálf- j ur áfengur drykkur, búinn til úr
um, þessa ætlun mína. Þótt ó-; meramjólk. Ö1 er ekki samt og
trulegt sé, virðist honum, lækni, malt, þótt það sé búið til úr
vera ókunnugt um, að alt frá malti. Þá er sagan af verk-
dögum Roberts Kochs hafa fræðingnum, sem læknaðist af að
margir ágætir vísindamenn verið drekka kumiss. I yrst og fremst
síleitandi að læknismeðulum er oyísf> að sagan sé sönn. “Það
gegn berklaveikinni. Þótt undra- er ^°sið um skemri veg en frá
lyfið, sem eitt er nægilegt til að j Jerúsalem og hingað”, er haft
lækna berklaveiki, sé ófundið, ogjettir Presti einum. En að vísu
finnist líklega seint, þá hefir þó' ^etur hún verið sönn. Hún verð-
þegar orðið nokkur árangur í' ur samt ekki skrifuð meramjolk-
höndum þeirra, sem með kunna
að fara, af sumum þeim lyfjum
og lækningaaðferðum, sem
reyndar hafa verið, alt frá túb-
erkúlíni til Calmettes bólusetn-
ingar og gullsalta. Og sjálfar
tilraunirnar, hin sífelda leit að
meðulum eða efnasamböndum,
er séu nokkurs virði í baráttunni
við berklasýki”, sýnir, svo að
ekki verður móti mælt, að því
er trúað svo fast, að slík “meðul
og efnasambönd” séu til, og það
af mönnum, sem þar um eru
dómbærari en M. B. H„ að
inni til tekna, því að það vai
kumiss, sem maðurinn drakk.
Og svo er þar á ofan alveg óvíst,
hvern þátt sú drykkja hefir att
í því að lækna hann, hitt víst
að þó að hún kunni að hafa gert
eitthvert gagn, þá hefir margt
fleira komið til greina. Annars
minnir þessi lækningasaga mig
á sögu um lækningu á öðrum
berklaveikum manni. Hún hefir
gerst hér á landi og er áreiðan-
lega sönn. Sá maður hugsa eg
að hvorki hafi læknast af sauða-
_____ ___ ___ _ __ ^ mjólk geitnamjólk né mera-
alveg er óþarft fyrir hann að heldur af vanalegri
eyða tíma sínum og kröftum {, hedsuhæhsmeðferð og lækninga-
að boða þá trú. j tilraunum, en einkanlega af
4. Þá kemur f jórða röksemd-'slnnl ei£in sívakandi ástundun
in. Hún er svona: “Það mun!v1^ a® etla hreysti sína og lík-
reynast, að þau börn, sem alin amsþrótt og þjálfa líkama sinn,
eru upp á geitnamjólk þangað sem alt mun ornggara til bata
til þau eru fimtán ára, munu alla en meramjólkuráfengi. Maður-
æfi verða mikið ómóttækilegri inn’ sem sa«an er af, er sund-
fyrir berkla en önnur börn. Þau
munu ekki verða grá í gegn, lítil
og vesældarleg, eins og Guð-
mundur Friðjónsson lýsir ungl-
ingunum í “íslands”*-grein
sinni”. Þetta er tilvalið dæmi
um það, sem í hugsunarfræðinni
er nefnt “netitio principii”, þ. e.:
að nota það, sem sanna á, sjálft
* Á að vera:
“íslendings”.
S. J.
kappinn Pétur Eirksson, sem
flestir lesendur munu kannast
við, nú einn af mestu íþrótta-
mönnum hér á landi fyr og síðar,
en áður langdvölum á sjúkra
húsum eða heilsuhælum vegna
berklaveiki. Betri meðmæli með
þeim varnarráðum, sem eg benti
á í Eímreiðargrein minni, en
dæmi þessa ágæta íþróttamanns,
verða trauðla fundin, því að þeg-
ar sýnt er, að mögnuð berkla-
veiki getur Iæknast, ef til vili
mest fyrir svipað háttalag og
þar var ráðið til, hvers má þá
ekki vænta um máttugleik þess
til að koma í veg fyrir veikina?
Hins vegar styður dæmi þessa
manns ekki viðvörun M. B. H.
við að synda, nema að lungun
séu* í “bezta lagi”. Að vísu
verða sjúklingar að gæta varúð-
ar við sund, eins og aðra áreyslu,
en að hraustari lungu þurfi til
að iðka sund en margar aðrar
íþróttir, er firra ein. Eg hefði
t. d. haldið, að knattspyrna
reyndi ekki síður á lungun en
sundið, ogt. oft fylgir henni ryk
í þokkabót. Þó dettur höf. ekki
í hug að orða það, að við knatt-
leika þurfi lungun að vera “i
bezta lagi”, og nefnir hann þá
samt næst á undari' sundinu.
Það eru annars fáar af stað-
hæfingum höf., sem geta staðist
gagnrýni, ef nokkur er, nema
sumar, sem lánaðar eru frá öðr-
um. “Hið nýja er ekki gott og
hið góða ekki nýtt”. Eg skal t.
d. rétt nefna kenninguna um. að
gerilsneyðing mjólkur auki mót-
stöðu* gegn berklaveiki, og sög-
una um fækkun mannsláta úr
berklaveiki í Norður-Dakota um
fullan þriðjung á einu ári, sama
árinu* og nautgripir þar voru
gerðir “berklafríir” í kyrþey. —
Hún var ekki lengi að verka ráð-
stöfunin sú. Þá verð eg að
drepa á þá staðhæfingu höf.
(neðanmáls á bls. 325), að síð-
an R. Koch fann berklagerilinn
hafi “smásjárin veríð svo að
segja eina vísindatækið, sem
notað hefir verið til að auka
þekkingu á berklasýkinni”. —
Hvernig má það vera, að læknir,
og það læknir, sem hefir fengist
sérstaklega við lungnasjúkdóma,
skuli ekki einu sinni hafa nasa-
sjón af þeim rannsóknum á
“allergi” berklasmitaðra, sem
gerðar hafa verið einmitt þessa
áratugi, og ekki heldur kannast
við rannsóknir á lungnaberkla-
sjúklingum með Röntgen-tækj-
um? Þau mega þó líklega heita
“vísindatæki”, ekki síður en
smásjáin. Svona staðhæfingu
úr slíks manns penna tekur því
ekki að mótmæla; hún vekur
bara takmarkalausa undrun. —
Þá er þetta (líka á bls. 325):
“Ekki sérfræðingarnir né heilsu-
hælin, heldur almennu læknarnir,
eru þeir einu menn, sem útrýmt
geta berklasýkinni.” Eg hef nú
að þessu haldið, og held enn, að
það sé vænlegast til árangurs,
að allir þessir aðilar vinni sam-
an, og að hlutverk sérfræðing-
anna og hælanna sé þar ekki
minst. — Að lokum ein staðhæf-
ing enn. Hún kemur næst á
eftir þeirri, sem síðast var til-
færð, og er svona: “íslenzkir
læknar kunna enn fleiri ráð, ef
þeir vilja nota þau,* er komið
geta að hinum beztu notum,
bæði við að afstýra berklasýk-
inni og við lækningu hennar.” —
Hér er þá það borið á íslenzka
lækna, að þeir kunni fleiri ráð
en þeir vilja nota, bæði til að
afstýra berklaveiki og lækna
hana. Og að þessi ráð séu ekk-
ert kák má sjá af því, sem höf.
segir í næstu setningu á undan,
að “almennu” læknarnir geti,
ekki bara dregið úr heldur út-
rýmt berklasýkinni. Getur það
verið að höf. sjái ekki, að ef
þetta væri satt, þá væri um stór-
vítaverða vanrækslu íslenzku
læknastéttarinnar að ræða, og að
það er því fullkomið illmæli i
hennar garð, sem felst í þessum
staðhæfingum hans? Þessu ill-
mæli verð eg að mótmæla mjög
eindregið fyrir mína hönd og
annara íslenzkra lækna, þótt það
sé raunar heimskulegra en svo,
að líklegt sé að trúnaður verði á
það lagður. Eg þekki engin ráð
og hef aldrei þekt, sem eg hef
talið líklegt, að gætu komið að
liði í baráttunni við berklaveik-
ina, án þess að eg hafi notað
þau, svo sem aðstæður leyfðu,
og eg er þess fullviss, að hver
einasti íslenzkur læknir, þótt
þar sé að sjálfsögðu misjafn
sauður í mörgu fé”, eins og í öðr-
um stéttum, muni með sanni
geta sagt það sama. Vil eg
ljúka máli mínu með því, að
skora á M. B. H. að færa sönnur
á illmæli þetta og nefna þessi
ráð, sem við þekkjum, en viljum
ekki nota, svo framarlega sem
hann kennir sig mann til að
leggja á ný orð í belg um þessi
mál.—Eimreiðin.
* Auðkent af mér. — S. J.
SVAR
TIL SIGURJÓNS LÆKNIS JóNSSONAR
í fyrsta hefti Eimreiðar þetta ár birtist greina eftir Sigurjón
lækni Jónsson út af greinarkorni því, er kom út í 3. hefti þess
tímarits árið sem leið. Þessi grein S. J. er, skrifuð í þeim æsingi,
og af því algerða skeytingarleysi um sannleikann, að mér leióist
að þurfa að segja nokkurt orð henni viðvíkjandi. En lesendanna
vegna) get eg þó ekki með öllu leitt hana hjá mér.
Eg átti fyrst bágt með að átta mig' á þessari vonsku læknis-
ins. Mér hafði auðvitað orðið það á að segja hann vera svart-
sýnan. Hann hafði haldið fram þeim kenningum að meðan
barnadauði var meiri voru færri sem berklasýki fengu og eins
hitt að dansar í svfeitum hafi verið eitt helzta tækið til að breiða
þann sjúkdóm út um alt land. Hið fyrra er auðvitað satt, því það
sér hver heilvita maður að barn sem er dáið og grafið hvorki fær
berklasýki né smitar aðra. Þarf ekki mikinn spámann til að
halda öðru eins fram. Og það sama má segja um dansinn eftir
að lungnatæring fór að verða almenn, en eius og eg tók fram í
grein minni gátu dansarnir ekki verið byrjunin. Einhver sem á þá
kom varð að hafa berklagerla í munni áður en aðrir gátu tekið
þar sýkina.
í fyrri Eimr. grein sinni kvartar S. J. undan því að hann
hafi ritað um þessa hluti í Læknablaðið fyrir nokkrum árum og
hafi þeirri ritgerð lítill sómi verið sýndur því hann væri ekki
frægur maður.
Þetta er orsökin fyrir allri vonskunni. Þegar það tekst ekki
að verða frægur fyrir þessar mikilsverðu kenningar kemur í hann
fýla sem svo situr í honum þangað til grein mín birtist, þá kemst
hann að því að eg muni hafa tekið hjá sér “traustataki” þá kenn-
ingu að með hreinlæti sem sé “eina færa leiðin til að draga úr”
berklasýkinni sé hægt að ala upp lang flest börn á þann hátt að
þau verði frí við þann sjúkdóm. Þetta, sem hefir víst átt að vera
þriðji fóturinn undir frægðar hnakknum, segir hann að mér hafi
litist svo vel á að eg hafi tekið hann “traustataki”. En því neita
eg algerlega. Þetta hreinlætis tal hefir nú klingt í eyrunum í
nærri hálfa öld, svo það tekur meira en litla frekju til að þykjast
hafa fundið það upp. Enda mintist eg ekkert á hreinlæti, heldur
einungis á mjólkur tegundir, sem S. J. auðvitað á ekkert í því
hann telur þá kenningu eintóma vitleysu. í grein minni jórtra
eg einkis manns tuggu, og ekki þarf eg að taka traustataki hjá
nokkrum manni þær hugmyndir sem eg hefi ekki einu sinni haft
heldur framkvæmt nú í nærri þriðjung aldar; því eins og eg sagði
frá í grein minni hefir með einni undantekningu, ekkert barn eða
unglingur undir minni hendi fengið berkla í lungu síðustu þrjátíu
árin, þess vegna tala eg ekki um hvað “ætti að vera hægt” heldur