Heimskringla - 17.08.1938, Qupperneq 3

WINNIPEG, 17. ÁGÚST 1938
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
hvað er hægt að gera, og eg stend við það þrátt fyrir málæði S. J. læknar við háskólann hafa veitt mér þann heiðum, sem eg auð- J
eða nokkurs annars manns. mjúklega þakka, að nefna hið helsta þessara meðala mínu nafni:
Næst fyltist læknirinn mikilli reiði yfir því að eg skuli segja ( “Mistura Halldorsoni”. Þann heiður met eg meira en Nobels- í
að heilsuhælin séu mjög lítils virði sem varnir gegn útbreiðslu verðlaun.
berkla. Segir að eg afsanni á emni blaðsíðunni það sem eg haldi | Ekki þekkir Sigurjón Jónsson Þorgrím lækni Þórðarson, sem
fram á annari'. Lendir hann út í stærðfræði út úr þessu atriði, | er þó fyrir skömmu andaður. Hann var fyrst læknir í Hornáfirði
og setur upp dæmi með plus og minus eftir kúnstarinnar reglum. | á Borgum, og síðar í Keflavík. Það var þegar hann var á Borgum
Ætlar hann víst að nota þetta sem áburð á þann part líkama síns að hann lét kefla folöldin eins og eg gat um. Börn hans voru þá
sem honum finst að eg hafi' sparkað í með því að láta í ljósi að
hann sé “svartsýnn”. En þetta tekst nú ekki betur en svo að það
er fluguskratti í áburðinum, alt dæmið er bygt á útúrsnúningi og
rangfærslu. Eg sagði að heilsuhælin væru lítils virði til varnar
berklum og stend við það; en eg sagði síðar að smitunin væri
minni, vægari meðfram vegna þess að svo margir sjúklingar væru
á heilsuhælum, með öðrum orðum, fólk heldur áfram að sýkjast en
enda hefi eg ekkert um hana að ræða. Hún er allur annar sjúk-
dómur en berklasýkin og kemur þessu máli ekkert við.
Hvað ráðleggingu minni um sund viðvíkur þá talaði eg um
í köldu ósöltu vatni” og stend við' þá ráðlegging sem er einnig
bygð á reynslu. Það er algengt hér í Winnipeg að ungt fólk sem
gengur með væga berklasýki án þess að vita það fer til bað-
stöðvanna við vötnin hér í kring í sumarleyfi sínu og kemur aftur
veikara en það fór.
Því setti eg niður þessa viðvörun. Um sjóböð
ung og honum var umhugað um að þau fengju sem bezt uppeldi. er alt annað að ræða enda veit hver maður að þau eru miklu
Sögumaður minn um þetta atriði er Stefán Einarsson ritstjóri
vikublaðsins “Heimskringla” í Winnipeg. Hann var að alast upp í
Árnanesi-, örskamt frá Borgum, þegar þessu fór fram og man vel
eftir því og einnig hvað lækninum var bölvað fyrir athæfið. Veit
eg ekki um börn Þorgríms læknis síðan, nema það að eg þekti
Ei-nar son hans fyrir nokkrum árum hér í Winnipeg, og hefi eg
sýkingin er “viðráðanlegri” af þessum og öðrum ástæðum. En ekkj ség gerfilegri mann eða betur vaxinn
eg er ætíð til með að láta sannfærast ef eg fæ nógu góðar sannanir;
svo þegar Sigurjón læknir kemur með áreiðanlega skýrslu um
það að færri' sýkist nú á íslandi en áður en hælin voru bygð skal
Þá minnist S. J. á séra Benedikt á Hólum til að kasta “köglum
kapla taðs” að leiði hans; sem meðal annars sýnir hvern mann
. , .* _ , hann hefir að geyma. Okkur varðar aldeilis ekkert um barnaupp-
eg vera fyrsti maður til að kannast við að hann hafi a rettu að ( eldismáta séra Benedikts, (hann einn ber ábyrgð á því vérki),
nema aðeins eitt: Hann og kona hans voru búinn að missa þrjár
standa í þessu atriði.
Þá kemur langt mál um þann “heilaspuna” að krabbi sé í
efnafræðislegri mótstöðu við berklasýkina, niðurstaðan eftir
mikið mas er sú að orsökin fyrir því að þessir tveir sjúkdómar
finnast svo sjaldan í sama sjúkling sé auðvitað sú að þeir halda
sig á mismunandi aldursskeiðum, berklar eru ungdóms sjúkdómur
krabbi aldraðs fólks. En hvers vegna er nú þetta? nema vegna
dætur, þegar sonur fæddist. Þau höfðu tekið sér dætra missirinn
afskaplega nærri og nú voru góð ráð dýr. Fann hann þá upp á því
að mjólka merar handa drengnum, og þótti það hin mesta goðgá.
En árangurinn varð sá að sonurihn varð með stærstu og hraust-
ustu mönnum og varð aldrei misdægurt fram í háa elli.
Þetta man með mér heill hópur af mönnum sem voru í Norður
þess að blóðvökvinn breytist þannig með aldrinum að berklamót-, Dakota nýlendunni fyrir og um síðustu aldamót og allir þektu
staðan vex en krabba mótstaðan mínkar. Þetta er svo auðskilið J Hóla Jón. Sögumaður minn um kaplamjólkina er dr. Rögnvaldur
að hver glópurinn ætti að geta séð það. Eða veit ekki herra lækn-
irinn það að krabbinn ásækir nú ungdóminn meira og meira með
hverju árinu? svo hann getur ekki lengur kallast aldraðra sjúk-
dómur eins og fyrir f jörutíu árum þegar talið var að enginn þyrfti
Pétursson og hefir hann hana eftir foreldrum sínum sem ólust
upp í Skagafirði og voru á líkum aldri og Jón Benediktsson.
Kona af Snæfellsnesi hefir nýlega sagt mér frá því að þegar
hún var lítil hafi hún verið mesti aumingi til heilsu. Var þá það
að óttast krabba fyr en yfir 35 ára. Að það hefir jafnvel komið rég tekið að henni var gefin kaplamjólk og batnaði þá heilsan og
fyrir að barn á fyrsta árr hefir dáið úr krabba? Eða það að var géð þangað til nýlega að hún varð gigt veik.
lungna krabbi sem var nærri óþektur fyrir nokkrum árum síðan
er nú orðinn tíður?
Þetta sér hver heilvita maður að er alt í samræmi við þann
“heilaspuna” að þessir tveir sjúkdómar séu í efnafræðislegri
mótsetningu, sérstaklega fyrst aldurinn skilur nú ekki lengur milli
þeirra. Og þó lítið hafi enn verið'um það ritað veit það hver
læknir sem nokkra reynslu hefir og er ekki álfur út úr hóli og þó
reynir Sigurjón læknir að fylla augu lesenda Eimreiðarinnar með
ryki um hið mótsetta. Hjalið um að hætta við allar berklavarnir
af hræðslu við krabban er á sömu bókina lært. Það er engin þörf
á að vera hræddur eða svartsýnn. Það er hægt að fá fult vald
yfir báðum þessum sjúkdómum og það verður gert þegar læknis-
fræðin loksins rumskast og fer að leita að orsök sýkingarinnar
(ekki smitunarinnar sem er óviðráðanleg), þar sem hana er að
finna, í blóðvökvanum. Gegn um þá fræðslu sem blóðrannsóknir
geta veitt munu á sínum tíma varnarmeðölm finnast. Þau eru
á næstu grösum þegar loksins er hætt að leita langt yfir skamt og
stefnt er að því að framkvæma það sem mögulegt er í stað þess
að berjast fyrir því sem er ómögulegt.*.
Nú kemst læknirinn loksins að aðalefninu, því er eg hefi að
Ekki kemur mér alveg óvænt að heyra að barnadauði hafi
minkað á fslandi á síðari árum. Eg hefi oft heyrt það áður, mér
til mikillar gleði. En það er aðeins hálfunnið verk að halda
börnum lifandi gegn um æskuárin ef þau eru ekki betur búin
undir lífið en svo að þau verða að eyða stuttri- og aðgerðalausri æfi
annaðhvort á heilsuhælum eða í rúmum heima hjá sér. Það var
til að afstýra þeirri- ógæfu að eg ritaði Eimreiðar-grein mína og
er það undraverð skoðun á skyldu sinni fyrir mann sem trúað er
fyrir að sjá um heilsu heils héraðs að velta sér með hornum og
hnúum (um heila er ekki að tala) yfir þvílíkar ráðleggingar sem
gefnar eru af reynslu og þekkingu án nokkurrar arðsvonar aðeins
af umhyggju fyrir almenningsheillinni, því, þó Sigurjón læknir
geri lítið úr þekkingu minni' á ágæti geitnamjólkurinnar, (eg játa
að hún er enn ekki víðtæk), verður hann að játa að hans þekking
á því atriði er enn minni, með öðrum orðum, er engin.** Eða því
ættu heilsuhæli að hafa geitnahjarðir ef reynslan væri ekki sú, að
mjólk geitarinnar er hollari berklaveikum sjúklingum en kúa-
mjólk. En ef hún (geitnamjólkin) er einhvers virði við lækn-
ingu berkla er hún óendanlega mikils meira virði til að verjast
þeim. Eitt nálspor í tíma sparar níu, segir enskur málsháttur;
segja um mjólk þeirra dýra sem algerlega eru berklafrí, sem vörn hvað berklum viðvíkur sparar eitt nálspor í tíma oft og tíðum
við þeim sjúkdómi. Ritar hann um þetta langt mál með mörgum alt fatið
hæðilegum orðum, auðvitað alt út í bláinn. Hann veit ekkert um
þessa hluti og hefir enga reynslu fyrir því sem hann segir. Hann
gengur alveg fram hjá þeirri kenningu sem eg tel fyrstu ástæðuna
fyrir því að svo lítið bar á tæringu á öldinni sem leið. Þeirri, að
harðindin frá 1780 til 1810 hafi vinsað úr þá sem næmir voru
fyrir lungnatæringu, getur ekki neitað þessu en er of mikið lítil-
menni til að játa það. Hann gefur eftir að þegar um “einstök
héruð” er að ræða hafi tæringin fylgt því eftir að fráfærum var
Nú setur læknirinn upp mikinn lærdómssvip og fræðir les-
endur Eimr. um það að tartaraorðið “Kumiss” sé stundum stafað
“Kumys” (Tweedledee—tweedledum, segir enskarinn) og þýði
ekki mera mjólk heldur áfengan drykk sem búin sé til úr henni.***
Segir hann að þennan drykk hafi sjúklingurinn, er eg tala um í
grein minn, drukkið þrátt fyrir það að sjálfur segist hann hafa
séð konu mjólka kapal í flöskuna sem hann drakk úr.
Eftir því ættu að vera til merar sem mjólka Kumiss og væri
hætt og að þar geti verið um samband atburða að ræða, en “þó það þá gaman að geta þekt þær úr þegar maður er þurbrjósta
rétt væri,” væri kenningin samt vitleysa. Það er óskaplegt að
þurfa að leggja sig niður við að lesa annað eins kerlingar raus
eftir lærðan mann! Hann tekur upp það sem eg hefi að segja um
kenninguna um að engin meðöl eða efnasambönd sé til nokkurs
gagns gegn berklum og spyr svo: Hver heldur þessu fram ? Þessu
Minnir þetta a bæjarstúlku sem var úti í sveit og kom þar að sem
verið var að mjólka kýr. Spyr hún þá sisvona í grandleysi:
“Hver kýrin er það sem mjólkar áfunum?”
Vegna þess að Sigurjón læknir er svo mikill vísindamaður og
hálærður hefir líka máske numið hina egyptsku speki og veit
hefir verið haldið fram nú í hálfa öld og er enn haldið fram af J lengra en nef hans nær, tel eg ekki ósennilegt að hann kunni að
svo að segja öllum er um berkla rita. Svo talar hann um þá miklu
leit sem haldið hefir verið uppi til að finna meðal við tæringunni.
Eg veit um þessa mótsetningu í kenningu og viðleitni eins vel og
hann. En hver er árangurinn ? “Undralyfið”, eins og hann kemst
að orði hefir enn ekki fundist, því altaf hefir verið leitað langt
yfir skamt. En hér þarf ekkert “undralyf” aið finna, meðölin eru
til og hafa ætíð verið til fyrir hvern sem þau hafa viljað nota,
eins og eg hefi sýnt í nokkuð mörgum ritgerðum bæði á ensku og
íslenzku. Og þó læknirinn í Dalvík telji alt rugl og vitleysu er eg
hafa rétt fyrir sér í þessu tilliti og að hann jafnvel þekki af vaxt-
arlagi eða forvisku sinni þær merar er mjólka “áfengum drykk” —
Kumiss. Væri það býsna þægilegt fyrir karlana í Dalvík. Þeir
gætu þá komið til hans, ekið sér og sagt: Æ, læknir, geturðu ekki
vísað mér á Kumiss kapal, mig langar í staupinu.
Sagan um Pétur Eiríksson sundkappa er út í hött. Það er
engin ný bóla að mönnum batnar berklasýkin án nokkurrar sér-
stakrar lækninga aðferðar. Eða veit ekki herra læknirinn það að
af öllum líkum sem krufin hafa verið alt til þessa dags sýnir
rita hafa þessar ritgerðir orðið til þess að eg var valinn meðlimur agejns eitt af tíu að maðurinn hafi algerlega verið berklafrí. Átta
í eina vísíndafélaginu meðal berklasýkis lækna í Vesturheimi. sýna berklaör í lungum þó maðurinn hafi dáið af öðrum orsökum,
The American Academy of Tuberculosis Physicians, og íslenzkir þag tíunda að maðurinn hafi' dáið úr tæringu.**** Og þó standa
menn gleiðgosalegir uppi á ræðupöllum og flytja þann gleðiboð-
skap að berklasýki sé læknandi. Hún er svo frámunalega lækn-
andi að flestir sem hana fá læknast án þess að vita af henni.
Eg hafði nærri gleymt að minnast á talið um holdsveikina,
* Krabba spursmálið er mikið flóknara en svo að fram úr þvi verði
ráðið með því að kasta fram vanhugsuðum staðhæfingum eins og S. J. gerir.
Sumt af þvi sem nú er viðtekið verður að aflærast og annað betra koma í
staðinn áður en nokkuð er unt að þokast áfram i úrlausnaráttina. Dýra fæða
kjöt, fiskur, o. s. frv. hefir hingað til verið álitin ábyggileg sem berklavörn,
en nú bendir margt á það að hún sé mikið meira virði sem krabbavöm. I
það minsta eru þeir þjóðflokkar sem mest lifa á dýrafæðu, svo sem
Eskimóar, Indíánar í Norður-Ameríku og Negrar í Mið-Afríku lausastir allra
við krabba. Eg hefi í mörg ár athugað andláts orsakirnar í dánarskýrslum
Manitoba-fylkis og hefi eg aðeins séð eitt tilfelli þar sem Indiáni dó úr
krabba og verða þeir þó margir mjög gamlir. En fleiri af þeim deyja úr
berklasýki en nokkrum öðrum sjúkdómi.
Hið lengsta sem enn hefir verið komist í að rannsaka efnafræði
krabbans er það að krabbasellan breytir reyr-sykri (cane sugar) í mjólkur-
sýru, og sýnist þrifast á þvi, og þetta gerir hún án þess að nota til þess
súrefnið (oxygen) sem er þó driffjöðrin i öllum framkvæmdum dýrarikisins.
Furða menn sig á þessu, þvi efnin eru þau sömu í báðum, sykrinum og
mjólkursýrunni en misjöfn niðurröðun atómanna gera þau ólík að útliti og
eðli. Nú mundu menn halda að fyrst krabba-sellurnar framleiða mjólkur-
sýru hljóti hún á einhvem hátt að vera þeim nauðsynleg. En svo er ekki,
eins og hver Islendingur má vita sem komin er á elli ár, því hann man að
meðan alt var fljótandi í mjólkursýru var krabbinn fátíður á Islandi en
hefir stórkostlega aukist síðan. Það sýnist vera sykrið sem krabbanum er
nauðsynlegt að hafa og stendur það heima við þá staðreynd að þegar sykur
hætti að vera sælgæti á Islandi og fór að verða fæðutegund fór krabbinn að
aukast og hefir haldið því áfram síðan.
Þetta er sama reynslan og 'hér í Vesturheimi, þó menn hafi enn ekki
tekið eftir henni. Aukið sykurát og krabbinn haldast hér einnig í hendur og
hvergi er hann ægilegri en í Califomíu þar sem fólkið lifir mjög mikið á
sykri og aldinum.
** Eftirfylgjandi tilfelli sýna árangur geitnamjólkur ■og mun öllum
óvilhollum mönnum finnast þau sannfærandi.
Atta ára stúlkubam af berklasýkisætt var við mjög slæma heilsu
haustið 1936. Lungu voru ekki sýkt að mun en hún var föl og veikleg,
vigtaði aðeins 50 pund og hafði einkenni, berkla í þörmum, en berkla i
meltingarfærum hefi eg lengi verið mikið hræddari við en lungnaberkla.
Eftir ráðleggingu minni fékk telpan pott af geitnamjólk á dag alt siðastliðið
ár og skifti þá alveg um bamið. Hún fékk góða meltingu og þyngdist um
25 pund á tólf mánuðum. Faðir hennar er nú búinn að fá sér fimm geitur
svo fjölskyldan verði aldrei geitnamjólkurlaus.
Miðaldra maður sem misti móður sína fyrir rúmum tuttugu árum úr
tæringu fór að fá sömu sjúkdómseinkenni (þarma-berkla) fyrir ári síðan. I
fyrra vor fékk hann sér geit og drakk mjólk úr henni fram á siðast liðið
haust. Honum fór dag batnandi yfir sumarið og mjög lítið hefir borið á
veikindum í honum í vetur.
Ungbarn sem allir töldu af tóku foreldramir út úr þessum bæ og
bjuggu sumarlangt í litlum kofa þar sem nóg var landrými. Þau fengu sér
mjólkandi geit og gáfu baminu mjólkiba og fór heilsa þess dagbatnandi.
Þetta var fyrir nokkrum árum. Nú er bamið orðið hálfvaxinn drengur,
gallhraustur og þrekmikill.
*** Þetta mun vera sanni nær hvað Evrópiskum orðabókum viðvíkur
en amerískar bækur nota orðið bæði yfir áfenga drykkinn og súra mera-
mjólk.
**!(:* Þessar tölur eru alment taldar réttar en eru þó eðlilega breyting-
um undirorpnar eftir því hvað berklasýkin er skæð á þessum eða öðmm stað.
hollari. Mér datt ekki- í hug að vara við knattleikjum, því hér er
alment gert ráð fyrir tíðum læknisskoðunum á þeim íþrótta-
mönnum.
Næst ræðst S. J. á söguna um lækkun dauðsfalla úr berkla-
sýki í Norður Dakota eftir að nautgripa hjarðir þess ríkis höfðu
verið gerðar berklafíar. Þá sögu sel eg ekki dýara en eg keypti,
hún stóð í ritstjórnargrein í lækna-tímaritinu Jounal-Lancet sem
gefið er út í Minneapolis, og hefi eg ekki heyrt nokkurn mann
efast hana nema S. J. Og nú ætla eg að bera það undir lesendur
Eimr. hver muni hafa vitað meira um þetta málefni, læknirinn í
Minneapolis sem ritaði greinina til að þakka dýralæknum í Norður
Dakota fyrir vel unnið starf, eða læknirinn í Dalvík.
Það er erfitt fyrir íslenzka lækna að átta sig á áhrifum
nautagerilsins, því eftir því sem mér er sagt hafa íslenzkir
nautgripir verið berklafríir alt til þessa dags; og er vonandi að
þeim ófögnuði verði aldrei hleypt þar á land, því þá hefðu lækn-
arnir og íbúarnir yfir höfuð, tvær fylkingar óvætta að berjast við
fyrir eina eins og nú er ástatt.
Jú, allergi rannsóknir og X-geisla kannast eg við og hefi
hvorutveggja notað í mörg ár, en eg, eins og aðrir, hefi notað
þessar aðferðir við skoðun á sjúklingum en ekki sjúkdóminum.
Með öðrum orðum: Þessar aðferðir eru ágætar, sú fyrri til að fá
vitneskju um hvort sjúklingurinn ber í sér lrfandi gerla eða ekki,
hin síðari til að sjá hvað mikla eyðileggingu gerillinn hefir orsakað
í lungum eða öðrum líffærum sjúklingsins; en gátur sjúkdómsins
sjálfs eru jafn óráðnar fyrir þessu. Hver hreinskilinn berklasýkis
sérfræðingur játar að fyrstu og síðustu uppfyndinguna viðvíkj-
andi þeim sjúkdómi sem markverð sé, hafi dr. Koch gert fyrir
meira en fimtíu árum.
Og nú verður herra læknirinn einu sinni ennþá fokvondur,
og segir eg beri á íslenzka lækna þann ósóma “að þeir kunni fleiri
ráð en þeir vilji nota bæði til að afstýra berklaveiki og lækna
hana”. Látum okkur nú sjá. Fyr í greininni telur hann upp þrjú
“lyf og lækningaaðferðir”, tuberculin Calmettes bólusetningar og
gullsölt sem öll hafi verið “reynd” til þess bæði að afstýra og
lækna berklasýkina. Nú spyr eg í einfeldni minni og heimsku:
Hvað margir íslenzkir læknar nota nú þessar aðferðir og lyf?
Gerir S. J. það sjálfur? Ef ekki, hversvegna ekki? Er það fyrir
þá skuld að hann álítur þau einkis virði? Og ef einkis virði, því
telur hann þau þá með lyfjum og lækninga aðferðum?
Þessum spurningum svarar S. J. óbeinlínis sjálfur þar sem
hann segir í enda síns Jónbókarlesturs: “Eg þekki engin ráð og
hefi aldrei þekt sem eg hefi talið líklegt að gætu komið að liði í
baráttunni við berklaveikina án þess eg hafi notað þau sem
ástæður leyfðu.” Eftir þessu þykja honum ekki ráð mín “líkleg”.
Nú jæja, tíminn sýnir hver okkar hefir á réttu að standa. En eg
vil minna hann á rriálsháttinn sem segir: “Sá er berst móti sann-
leikanum berst við ofurefli.”
Eitt enn: Eg sagði að húslæknirinn einn gæti upprætt berkla-
sýkina. Og eg stend við það því það er hann sem sjúklingurinn
kemur fyrst til þegar hann finnur til lasleika og þegar hann er
hægast að lækna. Sú lækning er oft svo auðveld að það væri bros-
legt ef það væri ekki svo átakanlega sorglegt hvað sjaldan hún er
framkvæmd. Sérfæðingar og heilsuhæli eru hvorutveggja til
mikils góðs, hinir fyrri til að ráðfæra sig við í efasömum tilfellum,
þau síðari til að taka við þeim sjúklingum sem ekki er hægt að
sjá um heima. En það er húslæknirinn sem lang mest ábyrgðin
hvílir á og ef hans augu eru opin er það furðu sjaldan sem til
hinna kemur.
—Eimreiðin. M. B. Halldórson
All-Canadian victory for pupils of
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
and silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
words a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won first place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion of typing contest. His net speed was
76 words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fourth in the open school
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any com-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESSCOLLEGE
WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
ST. JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD