Heimskringla - 17.08.1938, Síða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 17. ÁGÚST 1938
©cimskniuila ;
(StofnuO 1S86)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimia 86 537
VerS blaðslns er »3.00 éirgangurinn borglst
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD. jj
31] vlðskHta bréf blaðlnu aðlútandi sendist:
Kmager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
-------------------------------------- 1
"Heimskringla" Is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Uan
Teleptoone: 86 537
p...........................
WINNIPEG, 17. ÁGÚST 1938
N
EFTIRÞANKAR UM
ÍSLENDINGADAGANA
í stuttri frétt er Heimskringla flutti 4.
ág. um þjóðminningardagana í Nýja ís-
landi, var þess getið, að á þá yrði síðar
minst; skal nú reynt að efna það.
Öfgalaust virðist mega um hátíðirnar
segja, að þær næðu með besta móti til-
gangi sínum, en hann er, eins og við vitum
sá, að láta hvern íslending finna á raun-
verulegan hátt til þess, af hvaða bergi
hann er brotinn. Vér höfum ekki nokkurn
mann hitt, sem hátíðirnar sótti, sem ekki
segist minnast þeirra með sérstakri á-
nægju. Og um það er ekki mörgum blöð-
um að fletta, að sú ánægja stafaði af því
að þjóðernismeðvitundin var vakin; hún
er það bezta sem í hverjum manni býr.
Hún er lífi hvers manns það sama og ræt-
urnar eru trénu.
Bryce lávarður víkur einhversstaðar að
því að saga íslenzku þjóðarinnar sé svo
sérstæð, að á fáar eða engar sögur annara
þjóða sé hægt að benda til namanburðar.
Menningarrætur hennar næðu þúsund ár
aftur í tímann, en það væri meira en um
nútíðarmenningu nokkurrar þjóðar yrfci
sagt. Og þetta væri þeim mun eftirtekta-
verðara, sem íslenzka þjóðin væri fámenn-
asta menningarþjóð heimsins og hefðist við
í einu kaldasta landi, sem nokkur menning-
arþjóð bygði. Að þar væri nú um þjóð
að ræða, sem flestum þjóðum væri jafn-
mentaðir, hlyti að vera sérstökum og fá-
gætum andlegum skilyrðum hennar að
þakka.
Eftir orðin sem töluð voru á þjóðhátíð-
unum, ekki sízt af heiðursgestinum frá
íslandi, sem þar var staddur, fann íslend-
ingurinn vestra skyldleika sinn við sögu-
þjóðina norður í höfum. Hann fann hvert
ræturnar lágu, sem lífið nærðu í bezta
skilningi þess orðs, andlegt líf hans og ó-
dauðlegar hugsjónir, hugsjónir frelsis og
raunverulegs menningarþroska. Og í
þakklætisskyni fyrir að vera mintur á
þetta, tóku áheyrendur með fögnuði undir
orð Ragnar H. Ragnar, er hann tjáði þeim
á hátíðinni á Gimli, að nú yrði sungið af
karlakórnum í heiðursskyni við Jónas
alþm. Jónsson: “Eg vil elska mitt land.”
Um aðrar ræður sem fluttar voru á
þessum fslendingadögum, er það að segja,
að þær voru mjög samhljóma ræðum á
öðrum þjóðminningardögum og þjóðrækn-
issamkomum. Þær voru annað veifið kröft-
ug og dýrt kveðin þjóðræknishvöt, en í
hina mintu þær á þegnskyldubréfið. En
það er algengt að rugla þessu tvennu
saman, þegnréttinum og þjóðerninu, sem
er þó sitt hvað.
Það hefir ekkert hamlað íslendingnum
frá að vera góður borgari, að hann er
íslendingur, heldur einmitt hið gagn-
stæða. Fyrst er að vera nýtur maður og
þá er borgaraskyldan sómasamlega af
hendi leyst. En eins og kunnugt er, er
það sagan, saga lands og þjóðar hvers
manns, sem viðurkend er af öllum uppeld-
isfræðingum, að vera áhrifríkari, en nokk-
ur önnur fræðigrein, til að efla manndóm
æskunnar og viðhalda honum hja hinum
eldri. Með því t. d. að einblína á þegn-
skyldubréfið, en gleyma tungu sinni og
sögu er íslenzk æska hér svift sínum
meðfædda rétti til meiri þroska og mann-
dóms. Eða skyldu fjölmennustu þjóðar-
brotin hér, Bretinn og Frakkinn, verða
spentir fyrir því, að leggja niður kenslu
hér í sögu sinna þjóða og svifta með þvi
æskuna uppeldisáhrifunum, sem því eru
samfara? Þeim mundi hvorugum detta
neitt slíkt í hug. Þeir mundu fljótt segja,
að þeir ættu svo merkilegs arfs þar að
gæta, að það kæmi ekki til mála. Þeim er
það eins ljóst og nokkuð getur verið, að
synir þeirra og dætur, eru móttækilegri
fyrir áhrif sögunnar og afreksverk ein-
staklinga af sinni þjóð, en nokkuð annað,
vegna skyldleikans, vegna þess að rætur
þeirra eigin eðlisfars á heima í sama jarð-
vegi. Saga áa þeirra er með öðrum orðum
hluti af sjálfum þeim. f því liggja hin
miklu þroskaskilyrði sögunnar.
Þessar athugasemdir, eru hér gerðar
vegna þess, að það var ekki laust við í
einni ræðunni á fslendingadögunum, að
þegnskyldubréfinu væri leikið fram á
borðið á móti þjóðerninu. Það hefir áður
verið gert og Heimskringla hefir þá gert
athugasemdir við það, vegna þess að hún
skoðar þjóðræknisstarf íslendinga hér alls
ekkert því til fyrirstöðu, að þeir geti verið
góðir borgarar. íslendingar hér, sem
eru afkomendur þeirra manna er fyrir
þúsund árum sögðu: “Með lögum skal land
vort byggja, en eigi með ólögum eyða, ’
eru og þeir borgarar þessa lands, er
síztir allra eru líklegir til að rjúfa þegn-
skaparorð sín. Þeir eru ekki öfgamenn.
Þeir eru frjálslyndir í eðli sínu en ger-
hugulir. Það á bæði við trúmála og
stjórnmálaskoðanir þeirra. Fasisma yrðu
Frakkar fyrri til að undirskrifa en þeir og
sjálfir Englendingar hér kommúnisma.
Þetta er nú að vísu pólitísk skoðun á
þegnskyldunni, en sannast sagt, ber mikið
á henni á þeim vettvangi. En hvað sem
um það er, og í hvaða skilningi sem átt er
við, mun á sannast að þjóðin, sem hlotið
hefir viðurkenninguna fyrir “Mother of
Parliament” hugmyndina, eða afkomendur
hennar hvar sem eru, skilji þegnskyldu
sína, sem hver annar einstaklingur hvar
sem er.
Nokkurt orð var á því gert að skemti-
skrá dagsins á Gimli, að því er ræðuhöld
snerti, hefði verið of löng. En að ge;
ráð fyrir að öllum hafi fundist það, nær
ekki neinni átt. Þessi hluti dagskrárinn-
ar, verður í augum flestra aðal- og mesta
skemti-atriði dagsins. Að stytta ræðurn-
ar, er að vísu hægt þeim til geðs sem
ekkert hugsa. En það er óumflýanlegt, að
bjóða merkum gestum eins og forsætis-
ráðherra Manitoba, borgarstjóra í Winni-
peg og konsúlum Norðurlanda-þjóðanna og
ýmsum öðrum er fulltrúastöður þjóðfé-
lagsins skipa, á þessa allsherjar hátíð, og
að þeir flytji ávarp er óhjákvæmilegt. Það
flýtur því af sjálfu sér, að til ræðuhalda
fari langur tími. En til þess að þau freisti
ekki þeirra, sem bágt eiga með að halda
sér vakandi undir ræðum, væri ef til vill
hyggilegt, að taka upp þann sið, sem víða
er nú orðinn algengur við hátíðahöld að
hafa einhverja hvíld á skemtiskránni á
hverjum tveggja klukkustunda fresti. Að
því er íslendingadaginn snertir, virðist
ekki nauðsynlegt, að bíða með alla skemti-
skrána þar til upp úr hádegi. En þetta
getur fslendingadagsnefnd komandi árs
athugað.
Eitt af því tilkomumesta við íslendinga-
dagana er í’jallkonu sýningin. Þegar hug-
myndinni var fyrst hreyft fyrir nokkrum
árum að sýna hana, var ráðgert að hafa
mynd af henni á tjaldi uppreistu að baki
ræðupallinum. En þegar til kom, varð
ekki af því, heldur var kona valin til að
vera Fjallkonan. Var valinu þannig hátt-
að, að tvær eða fleiri konur sóttu um heið-
urinn. Varð um þetta nokkur samkepni,
en almenningur réði úrslitum með því að
bera fé í kosninguna með þessu eða hinu
fjallkonuefninu. Þá var gullöld fslendinga-
dagsins. Síðar var farið að hafa ungar
stúikur í sveit með fjallkonunni, einar tólf
eða fleiri, og áttu að vera heilladísir
hennar, en hver drög lágu til þess, er oss
ekki kunnugt um. Og loks er nú farið að
hafa Miss Canada og Miss Ameríku
með fjallkonunni. Alt getur þetta farið
vel og þótt viðkunnanlegt. Samt virðist
það minna á íburð og flúrlist og best færi
á að fjallkonan væri ein síns liðs, með
sinn hreina og skíra svip, er ætlast er til
að hún setji á daginn. Fjallkonu-hug-
myndin virðist oft vera þokukend í hugum
manna. Vér höfum á þeim fslendinga-
dögum verið, er Fjallkonan hefir verið á-
vörpuð sem háttvirt(l) drotning.
íþróttir á íslendingadeginum á Gimli
voru í þetta sinni með langbezta móti.
Slíks fjörs og áhuga og þar kom fram,
höfum vér ekki orðið varir að minsta kosti
síðast liðin fimm ár. Það hefði ekki verið
öllum karlmönnum hent, að reyna sig við
sumar konurnar þar í hlaupum. Sumir
ungu íslenzku íþróttamennirnir sem þarna
komu fram, gerðu svo langt framyfir það,
sem flestir munu hafa búist við í mörgum
íþróttum, að ósanngjarnt væri að viður-
kenna það ekki.
Sveinn Sigfússon frá Lundar, sonur
Skúla fyrverandi fylkisþiifgmanns í St.
George kjördæmi, er líklegast óhætt að
telja einn fjölhæfasta íþróttamann Vestur-
íslendinga, af þeim er ekki eru það, sem
hér er kallað professional eða leggja stund
á einhverja eina íþrótt sem atvinnu. Hann
heyrir til íþróttafélagi (North End Ath-
letic Association) í Winnipeg og er í hópi
þess félags einn hinna fremstu annara
þjóða manna, sem hér skara fram úr í
íþróttum.
Stanley Friðfinnsson, sonur Fred Frið-
finnssonar, er annar frískur íslenzkur í-
þróttamaður. Það mun lítill vafi á að hann
sé mestur íslenzkur hlaupagarpur hér
vestra, að minsta kosti að því, er oss er
' kunnugt um. Hann hefir og getið sér
góðan orðstír hjá annara þjóða mönnum.
E. Einarsson og Joe Johnson eru og á-
gætir íþróttameqjn. Þeir minna, hvar
sem þeir koma fram, á hvað góð og fögur
íþrótt ef. Steini Eyjólfsson frá Árborg er
einn fimasti glímumaður hér um slóðir.
Annar sem mikið kveður að, sem glímu-
manni, er Steini Jakobsson. Báðir þessir
menn eru kunnir um Nýja-fsland fyrir
iðkun þessarar fögru íslenzku íþróttar,
sem að fimi, snarræði og öllum ásjáleik
ber af glímum annara þjóða.
Fyrir að leiða þessa ungu menn fram á
sjónarsviðið á íþróttanefnd íslendinga-
dagsins* þakkir skilið. Þeir minna á fornt
táp ættstofnsins íslenzka svo að segja má
um íslenzka æsku hér, eins og heima: “Táp
og fjör og frískir menn, finnast hér á
landi enn”. Og hví skyldi það öðru vísi
vera. Hví ætti íslenzkt atgerfi að hverfa
hjá æskunni í landi sem sjálft er á æsku-
skeiði og öll skilyrði hefir, er þörf er á
til heilsusamlegs þroska.
Á næsta ári halda Winnipeg-fslendingar
þjóðminningardag sinn í fimtugasta skifti.
Verður þess eflaust að einhverju leyti
minst við hátíðahaldið. Kemur þá margt
til greina og ekki sízt það, hvar halda skuli
hátíðina. í fljótu bragði getur virst
æskilegast, að hafa daginn á Gimli eins
og undanfarin ár. Eigi að síður virðist 1
þetta sinni margt mæla með því, að hátíðin
verði í Winnipeg, þar sem hún hefir verið
haldin í 42 ár. Dagurinn á hér sína sögu.
Hann er stofnun Winnipeg-fslendinga. Og
því fylgir margt, sem með því mælir að
hátíðin sé hér haldin og verður ekki að
sinni frekar út í það farið. Það, sem
mestur þykir annmarki á að hafa hátíðina
nú hér, er að svo fátt sé um góða staði
fyrir hana. Á Gimli er ekki um annan
stað að ræða en garð hins opinbera, en
hér er einnig nóg af slíkum görðum. Og
í þeim halda flest félög hér sínar útisam-
komur. Auk þess eru garðar hér, sem eru
eign einstaklinga og eru hinir fullkomn-
ustu. Að nota þá væri ekki engin neyð.
Að vísu eru þeir dýrir, en frágangssök er
alls ekki að leigja þá.
Að draga athygli að þessu máli er tíma-
bært nú, þar sem íslendingadagsnefnd
verður kosin í næsta mánuði og byrjað
verður á ýmsum ráðstöfunum nú þegar
áhrærandi hátíðina á komandi ári.
Aðal-annmarkinn á að hafa daginn á
Gimli er sá, að hann er svo nærri Iðavelli,
þar sem annar íslendingadagur er haldinn
um sama leyti. Aðsókn að deginum á Iöa-
velli hefir mínkað um einn þriðja, síðan
Winnipeg-íslendingar fóru að hafa sína
hátíð á Gimli. Þetta er mjög athugavert
ekki sízt þar sem Norður-Ný-íslendingar
hafa einir allra íslendinga keypt sér land
fyrir hátíðina, eiga sinn garð sjálfir. Það
er ekkert sem framtíð fslendingadagsins
tryggir betur en þetta. Ef Winmpeg-is-
lendingar hefðu átt garð, heiði hátíðin
aldrei héðan verið flutt. En út í svo mikið
var ekki hugsað. Hefði þeim þó verið það
innan handar, ef ráð hefði í tíma verið
tekið, ekki einungis að eiga hér garð fyrir
útiskemtanir sínar, heldur einn g islcnzkan
þjóðgarð. Ógreiðan frá þessu sjónarmiði
sköðað, sem Winnipeg-búar geróu Norður-
Ný-fslendingum með því, að flytja hátíðina
til Gimli, er bezt að viðurkenna og segja
ekki meira um það.
En, munu menn segja, það var hætt
að sækja daginn í Winnipeg og að fara
með hann til Gimli barg honum. Síðasta
árið sem íslendingadagurinn var í Winni-
peg, sóttu hann 1300 manns. Það er vafa-
samt að Winnipeg-íslendingar hafi nokkru
sinni sótt hann svo margir til Gimli. Eitt
ár, sem að vísu var óhappa-ár fyrir ís-
* Nefndina skipa: Philip Pétursson,
Eric fsfeld, A. Anderson, Joe Sigurðsson
og Carlisle Johnson.
lendingadaginn, sóttu hann ekki'
yfir 400 manns til Gimli úr
Winnipeg. Það mun ekki sönnu
fjær, að tveir þriðju þeirra þrjú
þúsunda eða þar yfir, sem dag-
inn hafa sótt á Gimli, séu Ný-
íslendingar. Það er umhugsun-
arvert, hve margir íslendingar af
þeim sem maður finnur að máli í
Winnipeg eftir hátíðina, hafa
ekki sótt íslendingadaginn. —
Þessir menn eru alveg eins þjóð-
ræknir og rúmlega það, er óhætc
að segja, og margir þeirra sem
sækja daginn, en þeir hafa blált
áfram ekki haft efni á að sækja
hann svo langt í burtu með fjöl-
skylduhóp sinn, eins og þeir
gerðu meðan daginn var
skemmra að sækja.
Það er góð auglýsing að segja
að 6,000 manns hafi sótt fs-
lendingadagana í Nýja-íslandi.
Hitt er lakara að vita til, að þeir
hafa ekki verið nema helmingur
þeirrar tölu, eða rúmlega það,
vegna þess að hér er um sömu
mennina að ræða er báða dagana
sækja og sem stafar af því að
íslendingadagarnir eru svo nærri
hvor öðrum. f raun og veru má
því segja, að Winnipeg-búar séu
að hald,a Ný-ís^endingum að
nokkru annan íslendingadag,
sem í sjálfu sér væri góðra
gjalda vert, ef ekki fylgdi sá
bögull skammrifi sem á hefir
verið minst hér að framan.
En um þetta mál skal ekki
frekar fjölyrt að sinni. Grein
þessari skal svo ljúka með því
að þakka íslendingadagsnefnd-
unum bæði í Winnipeg og á
Hnausum fyrir vel unnið starf.
Þær hafa vissulega gert alt sem
í þeirra valdi stóð til þess, að
hátíðirnar yrðu íslendingum sem
ógleymanlegastar og til mikils
sóma.
RITGERÐIR
JÓNASAR JóNSSONAR
Um nálega tvo tugi ára hefir
Jónas Jónsson verið áhrifamesti
stjórnmálamaður á íslandi. —
Vandfundið er það svið þjóðlífs-
ins, þar sem áhrifa hans hefir
ekki að einhverju gætt. Þrátt
fyrir þetta hefir J. J. haft tíma
til að sinna ótal mörgu, sem ekki
snertir þjóðmál beinlínis. Sam-
fara miklum dugnaði og hug-
sjónaauði hefir hann haft yfir
að ráða óvenju snjöllum penna.
Svo snjöllum, að þrátt fyrir
geysimikið annríki, sem stjórn-
málaleiðtógi, hefir hann verið
stórvirkastur og mest lesinn ís-
lenzkra rithöfunda síðustu tutt-
ugu árin.
Ritstörf J. J. tilheyra fleiru en
einu sviði, svo sem ráða má af
störfum hans. Hann hefir sam-
ið kenslubækur fyrir börn, sem
bera af öðrum kenslubókum í
þeim greinum. Hann hefir ritað
mikið um skóla- og uppeldismál.
Greinar hans um bókmentir og
fagrar listir eru meðal þess
fremsta, sem um þau efni hefir
verið ritað á íslenzka tungu. —
Minningargreinar hans um sam-
starfsmenn, vini og kunningja,
eru viðurkendar fyrir. djúphygli
og glöggskygni. Greinar hans
frá baráttuárum ungmennafé-
laganna áttu drýgstan þátt að
því, að móta stefnu Framsóknar-
flokksins. Og loks þjóðmála-
greinar J. J., sem Framsóknar-
flokkurinn á gengi sitt að veru-
legu leyti að þakka.
Hér hefir verið drepið á
nokkra þætti í ritstörfum J. J.,
en þau eru slungin af fleiri þátt-
um en þessum. Enn mætti nefna
fjölda greina um samvinnumál
og verzlunarmál yfir höfuð,
ferðasögur o. m. fl.
Ef skýra ætti í hverju gildi
ritverka Jónasar Jónssonar er
fólgið, yrði það langt mál, enda
verður það ekki rakið hér. Þó
má nefna eitthvað af því, sem
augljósast er. J. J. ritar óvenju
gott mál. Fáum mönnum er
tungan eftirlátari en honum, orð-
auðgi, myndbreytingar tungunn-
ar og mýkt er mjög áberandi í
] stíl J. J. Ritleiknin ein myndi
því gefa ritverkum J. J. gildi.
Fjöldi af greinum hans hefir
mikið sögulegt gildi, einkum
hvað snertir menningarsögu,
persónusögu og stjórnmálasögu.
Hinar mörgu og stórmerku
greinar J. J. hafa verið almenn-
ingi lokaður fjársjóður til þessa.
Þær hafa yfirleitt birst í dag-
blöðum og vikublóðum, en slík-
um blöðum er ekki haldið saman
af þorra manna. Fólk hefir því
ekki átt þess kost að lesa þessar
greinar nema einu sinni, þótt
það hefði einskis framar óskað
en eiga þær í bókaskápnum sín-
um og geta litið í þær öðru
hvoru.
Nú er í ráði að kippa þessu i
lag. Á stofnfundi Sambands
ungra Framsóknarmanna í s.l.
mánuði var samþykt, að S. U. F.
skyldi gangast fyrir útgáfu á rit-
gerðum Jónasar Jónssonar. Nú
er þessu máli svo á veg komið, að
1. bindis af þessari útgáfu má
vænta seint á þessu ári. Það
mun hafa inni að halda minning-
argreinar Jónasar Jónssonar um
ýmsa menn. Pólitísk sjónarmið
verða á engan hátt látin ráða
vali greinanna, sem birtast í
þessu bindi. Þar munu m. a.
birtast greinar Jónasar um
stjórnmálaforingja andstæðing-
anna, s. s. Magnús Guðmunds-
son og Jón Baldvinsson. Enda
má hiklaust fullyrða, að hin nýja
— og vonandi myndarlega —
útgáfa af ritgerðum J. J. verði
ekki einkaeign Framsóknar-
manna. Þeir f jöldamörgu menn,
karlar og konur, sem án tillits til
stjórnmálaskoðana dá Jónas
Jónsson, sem rithöfund, munu
kaupa þetta ritverk, þó að Samb.
ungra Framsóknarm. gefi það
út. Það er ekki heldur flokks-
legur ávinningur, sem vakir fyr-
ir ungum Framsóknarmönnum,
þegar þeir ákveða að befjast
handa um þessa útgáfu, heldur
það, að verk eins glæsilegasta
rithöfundar fslendinga á síðari
tímum megi vera aðgengilegri til
lestrar fyrir almenning en nú
er. Þá viðleitni mun þjóðin líka
vel kunna að meta. Það munu
verða fáir, og ekki aðrir en póli-
tískir ofstækistrúarmenn, sem
af pólitískum orsökum vinna
gegn því, að útgáfa á ritgerðum
Jónasar Jónssonar geti tekist vel
— eins vel og hans óvenjulegu
rithöfundarhæfileikum sónur.
(Ritstjórnargrein í Nýja Dag-
blaðinu í Reykjavík, dagsettu 16.
júlí 1938.)
VERÐA SÝKLAR NOTAÐ-
IR SEM VOPN?
Ófriðarhættan er nú það mál,
sem einna mest er rætt í heims-
blöðunum. Menn eru yfirleitt á
einu máli um að næsta heims-
styrjöld verði stórum ægilegri
en sú síðasta. Það fara m. a.
fram rannsóknir á því, hvert.
gagn megi verða að því í ófriði,
að útbreiða hættulegar drep-
sóttir meðal annara þjóða. i
eftirfarandi grein er rætt uni
þessa nýju tegund vopna.
Það er verið að undirbúa strið
með sýklum. Japanir og Þjóð-
verjar vinna við þenna undirbún-
ing> og ýmsar aðrar þjóðir eru
að minsta kosti .komnar eins
langt og þeir. Því er haldið
fram, að alt sé leyfilegt til þess
að vinna stríð, en hvað þetta alt
er, eru þeir ekki reiðubúnir að
segja hverjum sem er.
Þýzki prófessorinn Bause hef-
ir sett þær skoðanir fram í bók
sinni um varnarvísindin, að líf-
fræðin muni smátt og smátt
verða jafn sjálfsögð og efna-
fræðin, þegar gera eigi út um
næsta ,ófrið. Og prófessorinn
heldur áfram: “Það kemur
einnig til greina, að koma tauga-
veikisgerlum í drykkjarvatn, og
smita á annan hátt með tauga-
veiki, svo sem með flóm og að
láta rottur bera ýmsa ipestar-
gerla. Flugvélar munu verða að