Heimskringla - 24.08.1938, Blaðsíða 4

4. SÍÐÁ
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, ?4. ÁGÚST 1938
WINNIPEG, 24. ÁGÚST 1938
J. B. SKÓLI
Innan eins mánaðar, eða 15. september
n. k., tekur Jóns Bjarnasonar skóli til
starfa. Heimskringla hefir verið beðin að
minna á þetta, svo að þeir, sem nám hugs-
uðu sér að stunda þar á komandi vetri og
fjarri búa, viti það í tíma.
Jóns Bjarnasonar skóli hefir nú verið
starfræktur í 25 ár. Komandi kenslu-ár
er 26 starfsárið. í fullan fjórðung aldar
hefir því skólinn miðlað íslenzkum æsku-
lýð, auk almennrar háskóla-undirbúnings-
mentunar, meiri og betri fræðslu en í sömu
skólum hér er kostur á, um ísland, sögu
þess, tungu og bókmentir.
Þar sem skólar þessa lands voru eðlilega
enskir, fundu íslendingar brátt til þess að
tækifæri hér brast til að nema íslenzku til
hlítar eða fram yfir það sem á heimilunum
var kostur á. Þess vegna var snemma
mikið kapp lagt á það, að fá íslenzku viður-
kenda sem námsgrein á háskólum. En
jafnvel þó mikið virtist með því unnið,
hefir reynslan orðið sú, að nemendur hafa
varla komið því við með öðru háskóla-
námi, að færa sér kensluna í nyt svo að
fullnuma yrðu í tungunni, ekki sízt ef
undirbúningur í íslenzku var lítill, sem
enginn. Tungumálanámið sækist bezt á
fyrri námsárunum. Aldur nemenda yfir-
leitt á J. B. skóla, er hinn hentugasti til
að nema íslenzku til hlítar eða hvert
annað tungumál sem væri. Og það lang
bezta, sem háskólaráð þessa fylkis gæti í
þarfir norrænna fræða gert, væri að fela
J. B. skóla norrænu-kenslu að fullu og
öllu og ef til vill fomenskunámið einnig.
íslenzkan er stofnmál, en ekki neitt af-
brigði í tölu tungna heimsins. Þangað á
því fjöldi orða í evrópiskum málum rætur
að rekja. í samanburðarmálfræði í tung-
um Evrópu, sækjast margir háskólar eftir
íslenzkum kennurum vegna þessa. Á-
minstum námsgreinum ætti hvergi að vera
borgnara, en við J. B. skóla, þar sem
kennarar eru og hafa ávalt flestir verið ís-
lenzkir og skólinn er íslenzk stofnun, með
lifandi norrænum áhrifum og andrúms-
lofti. Fylkisháskólinn gæti hvergi betur
ávaxtað sitt pund í norrænufræðslu, en
þar. Árangurinn af henni gæti hvergi
orðið meiri en á íslenzkum skóla. J. B.
skóli á þar hlutverk að vinna, sem canadisk
mentastofnun, er af hendi getur öllum
öðrum betur leyst, þetta, sérstaka starf
í þágu mentamála fylkisins eða þjóðfé-
lagsins. Það er skerfurinn, sem íslend-
ingar eiga að leggja fram til þessa þjóð-
félags. Og það er krafa sem þeir eiga að
gera til þjóðfélagsins, að þeim verði ekki
bægt frá því.
Meðan verið er að koma “skólamálinu” í
þetta eðlilega horf sitt, ber fslendingum
að muna, að J. B. skóli er stofnaður af fs-
lendingum og er eina mentastofnunin sem
þeir eiga í þessari álfu. Það er ekki sízt
fyrir starfrækslu þessa skóla, sem þjóðar-
brotið íslenzka hefir vakið eftirtekt hér-
lendra mentamanna. Fyrir starfrækslu
skólans hefir fjöldi íslenzkra æskumanna
notið kenslu í íslenzku. Það hefir stund-
um verið fundið að því, að stundirnar
væru ekki nógu margar, sem íslenzkri
tungu væru helgaðar á skólanum og er
nokkuð satt í því; ti) þess liggja efnalegar
ástæður. Hins höfum vér orðið varir, að
margt yngra fólk, sem mann hefir furðað
á hve góðri íslenzku getur brugðið fyrir
sig og grein veit á setningai skipun, hefir
einmitt fengið tilsögn sína í íslenzkri
tungu <á J. B. skóla. Lestrarfýsn fslend-
inga Jiefir verið viðbrugðið til þessa. Þeir
eru námfúsir að eðlisfari. íslenzkur skóli
hlýtur að vera sönn mynd af því lundar-
einkenni þeirra. Og vér ætlum að þeir
mundu nokkrir verða er þann skyldleika
könnuðust við, eins og fálkinn er kemur
að hjarta rjúpunnar, ef það ætti fyrir J.
B. skóla að liggja, að hverfa úr tölu ann-
ara íslenzkra stofnana í .þessari álfu.
Það er því margra hluta vegna, sem J.
B. skóli á það skilið að verða hér varanleg
stofnun. Og von margra mun fyrir
skömmu hafa glæðst fyrir því að það ætti
nú ef til vill eftir alt tilverustríðið á skól-
anum að sannast, er fáeinir menn komu
sér saman um að reisa við fjárhag hans af
drengskap einum gagnvart málefninú. —
Með því vakti vissulega ekki að fresta út-
för skólans í svip, heldur hitt að endur-
skapa svo stofnunina, að hún gæti orðið
hér óbrotgjarn minnisvarði íslendinga um
ár og aldir. Það kann að vera að þessu
verði ekki í einu hasti komið í verk, en í
þá áttina hefir ótrúlega þokast, svo að
ekki er líkt því sem áður var. Og að fs-
lendingar, allir sem einn, greiði götu slíkr-
ar hugsjónar unz takmarkinu er náð, er
von allra þjóðrækinna íslendinga.
Það hafa margir íslendingar lagt mikið
af mörkum í þarfir skólans. Engum væri
það meira ánægjuefni en þeim, og ákjós-
anlegra endurgjald fórnfærslu sinnar, en
að vita tilveru skólans trygða.
Það var á það minst, að J. B. skóli hafði
starfað í 25 ár. Á aldarfjórungs afmæli
hans, er ekki hægt að minnast án þess að
geta sérstaklega nafns eins manns, er alla
sína krafta hefir helgað skólanum frá
byrjun hans. Sá maður er séra Runólfur
Marteinsson. í tuttugu og eitt ár af tutt-
ugu og fimm starfsárum skólans alls, hefir
hann verið skólastjórinn og er það enn.
En með því er þó ekki alt sagt um starf
hans í þágu skólans. Hann hefir jafn-
framt skólastjórninni orðið að berjast fyrir
fjárhagnum, sem satt bezt sagt, hefir ekki
verið glæsilegur. En fyrir persónuleg á-
hrif og brennandi áhuga fyrir skólamál-
inu, hefir honum hepnast með aðstoð
góðra manna, er sáu hve mikilsvert verk-
efni skólastofnunarinnar var, að halda
skólanum lifandi og starfandi að því
marki, sem hann vonaði og treysti ávalt
að hann ætti eftir að vinna í þágu íslend-
inga hér og íslenzkrar þjóðar. Fyrir ást
hans og trúmensku við þá hugsjón, á séra
Runólfur Marteinsson þakkir áHra ís^
lendinga skilið. Hann barg með þrotlaus-
um áhuga og fórnfærslu því málinu, þeirri
stofnun íslendinga hér frá gleymsku og
glötun, sem þeim má til mikils hróðurs
teljast, -að hafa haft með höndum. Þegar
tilgangur skólahugmyndarinnar er í réttu
Ijósi skoðaður, dylst það ekki, að séra
Runólfur hefir með starfi sínu í þágu skól-
ans verið að vinna það verk sem heiðri
íslendinga mun lengi á lofti halda, þó
margir kunni jafnvel til þessa tíma ekki
að hafa áttað sig á því.
Það sem íslendingar geta enn fyrir skól-
ann gert, er margt, en fyrst og fremst það,
að senda honum nemendur. Ef meiri hluti
allra íslenzkra nemenda sýndu þessari ís-
lenzku stofnun þá rækt, sem hún á skilið,
með því að stunda þar nám sitt, væri skól-
anum það ómetanleg heill og hinu góða
málefni, er með viðhaldi hans er verið að
berjast fyrir.
SKÝRSLA UM HAG
' SUÐUR-RÍKJANNA
Roosevelt forseta hefir ávalt verið hlýtt
til suður-fylkjanna í Bandaríkjunum og
veldur því margt. Það var í heitu laug-
unum í Yirginia (Warm Spring) sem
^hann hlaut lækningu meina sinna. Vir-
giníu fylkis hefir hann oft minst, sem
heimafylki síns. Hann hefir og veitt fé
til nýrrar lækningastofnunan þar við mátt-
leysisveiki í börnum. Og hann á þar jörð
3000 ekrur að stærð.
En það er fleira en þetta, sem huga
hans beinir að suður-fylkjunum. Þar eru
flestir fylgismenn demókrata flokksins.
Og mikið af viðreisnarstarfi Roosevelts,
er sniðið með þarfir íbúa suðurfylkjanna
fyrir augum. Þar eru vinnulaun lægri en
í norðurhluta landsins og hagur bænda
yfirleitt illur og erfiður.
Til þess að réttlæta viðreisnarstarfs-
tilraunir sínar, efndi Roosevelþ á s. 1. vori
til rannsóknar á hag almennings í þessum
ríkjum. Var National Emergency Council,
sem er ráð, sem stofnað var af stjóminni
fyrir fjórum eða fimm árum til að veita
upplýsingar um eitt og annað viðreisnar-
starfinu viðkomandi, falin rannsóknin ,á
hendur. Hét umsjónarmaður rannsóknar-
innar Lowell Mellett. Hefir hann nú
samið skýrslu um hag íbúa suður fylkj-
anna og afhent Roosevelt forseta.
Suðurfylkin voru fyrrum auðugasti
hluti landsins. En eftir borgarastríðið
mátti svo að orði kveða, að hvert einasta
viðskiftahús og einstaklingur væri gjald-
þrota. Bankarnir höfðu ekkert nema
einskisverðar sjálfsábyrgðarávísanir —
(promissory notes) og gjaldmiðil eða pen-
‘inga, sem ekkert var á bak við og höfðu
ekkert fast gildi. Um 250,000 manns létu
lífið í stríðinu. Þúsundir ekra af landi
voru í órækt. Pólitíska valdið lenti í
höndum hálf-tryltra Svertingja og brögð-
óttra tækifærissinna í norður-ríkjunum.
Afleiðingin af því^ er sjötíu-ára stríð við
heilsuleysi, fáfræði og fátækt.
Landið sem rannsakað var, er að stærð
um 552,000,000 ekra, í þrettan ríkjum,
milli Virginíu að norðan og Texas að sunn-
an. Það sem skýrslan greinir frá, er með-
al annars þetta:
fbúarir: Meiri hluti þeirra er kominn af
fyrstu innflytjendum. Eftir síðasta mann-
tali að dæma, eru 97.8% af þeim inn-
fæddir. í suður ríkjunum er meira en
helmingur allra bújarða í landinu, en bún-
aðaráhöld eru aðeins einn fimti af öllum
búnaðaráhöldum landsins. Auðsuppsprett-
urnar eru ótæmandi og hvergi meiri, en
íbúamir eru hinir fátækustu í öllu landinu.
Jarðirnar: Um 61% af jörðum, sem
lagst hafa í eyði af ræktunar- eða áburð-
arleysi, eru í suðurhluta Bandaríkjanna.
Þó íbúamir greiði þrjá fimtu af kostnaði
alls áburðar sem landið kaupir, njóta þeir
ekki nema eins fimta af honum.
Tekjur: í auðugustu ríkjum í suður-
hluta landsins, eru tekjur á hvern mann
minni en í snuaðústu ríkjum í norður
hluta landsins. Árið 1937 voru meðal-
tekjur hvers manns í suður ríkjunum $314;
í norður ríkjunum $604. Árið 1929 voru
allar tekjur bóndans í suður ríkjunum
$186; í öðrum ríkjum landsins $528. Árs-
tekjur iðnaðar-verkamanns voru syðra
$865; annar staðar $1219.
Mentun: í suður ríkjunum er einn þriðji
af öllum skólabörnum landsins, en af
veitingu þjóðarinnar til kenslumála fá suð-
urríkin ekki nema einn sjötta hluta. Öll
veiting til lærðraskóla (colleges) og há-
skóla í Suðurríkjunum, nemur minnu en
veitingin til Harvard og Yale-skólanna. í
Arkansas voru kennaralaun 1933-34 að
meðaltali $465; í New York-ríkinu $2,361.
Heilbrigði: Á vissu svæði þar sem tekj-
ur manna eru lægstar í Suðurríkjunum,
eru veikindi, óþrifnaður og dauðsföll meiri
en hvar annar staðar sem er í landinu. Þar
er og landlæg plága, sem pellagra er nefnd
og sem stafar af ófullnægjandi eða
skemdri fæðu, maiskorni ekki sízt. Sýk-
inni fylgja kvillar á hörundi, í meltingar-
færum og taugum og er talin mannskæð.
AuðsJindirnar: Vegna fátæktarinnar í
Suðurríkjunum eftir stríðið milli ríkjanna,
og hárrar rentu á peningum síðan og alt
til þessa dags, er mikill hluti auðsupp-
spretta landsins eign annara^ en íbúa suð-
urríkjanna sjálfra.
Á bak við það að Roosevelt birtir
skýrslur þessar felst það, að leggja fyrir
næsta þing tillögur eða frumvörp, sem úr
þessu ástandi bæta. Snerta þau vinnu-
laun, tryggingu búnaðarreksturs, styrk
til leiguliða, áveitur, vernd gegn áflæði,
áburð og orkufarmleiðslu.
Eitt sem skýrslan tekur ennfremur
fram, er að bændur Suðurríkjanna, sem
hráefna framleiðslu reka, verði að selja
vöru sína án þess að vera á nokkurn hátt
verndaðir á markaðinum, en séu knúðir
til að kaupa iðnaðarvöru, sem með háum
tollum sé vernduð. Er það ðiokkuð svip-
að, eða minnir að minsta kosti á það sem
á sér stað í Canada milli austur og vest-
urfylkja landsins.
Á þinginu í Washington geta skýrslur
þessar orðið málstað Roosevelts nokkur
stuðningur.
f Vallholtsannál stendur:
“Á Alþingi (1663) ályktað, að kóngi
skyldi gefast ölmusa af öllum almúga á
landi hér, hver eftir efnum tvenna, þrenna,
ferna, fimm pör sokka, prestar sumir
hálfan dal, sumir heilan, sumir 2, 3, 4,
eftir því sem hver héldi ríkan stað. Sagt
var að biskup hefði gefið 12 dali. Áttu
prófastar að taka saman prestagjaldið,
en sýslumenn almúgans.”
Amerískir læknar segjast hafa notað
helium með góðum árangri til að lækna
asthma. Læknarnir segjast ekki geta full-
yrt, að þetta sé óbrigðult meðal, en segj-
ast hafa læknað allmarga með því.
SEXTÁNDA ÁRSÞING
hins Sameinaða Kirkju-
félags Islendinga í
Norður-Ameríku
Framh.
Þriðji fundur var settur
nokkru fyrir kl. fimm síðdegis.
Áður en tekið var til strafa, bað
Tímóteus Böðvarsson sér hljóðs.
Bar hann þinginu kveðju frá dr.
Sveini Björnssyni í Árborg, sem
af vissum ástæðum gat ekki sótt
þingið; enfremur bar hann
kveðj u frá Guttormi skáldi Gutt-
ormssyni í Riverton og konu
hans og flutti beiðni frá þeim
um að gerast meðlimir í félag-
inu. Forsetinn þakkaði kveðjurn-
ar og bar upp beiðni þeirra hjón-
anna, og var hún samþykt í einu
hljóði með lófaklappi.
Var þá tekið til fundarstarfa
og var sumarheimilismálið fyrst
tekið fyrir. Flutti Mrs. Marja
Björnsson greinilegt erindi um
stofnun og byrj unarstarf sumar-
heimilisins og las skýrslu yfir
fjárhag þess.
Tillaga dr. Rögnv. Pétursson-
ar, studd af Mrs. Guðrúnu
Skaftason, að skýrslan sé við-
tekin með þakklæti af þinginu.
Samþykt.
Þá var rætt um framtíðar
starfrækslu heimilisins og eftir-
lit. Tók fyrstur til máls Mr. S.
Thorvaldson. Talaði hann um
starfrækslu-möguleika: í fyrsta
lagi, sameingingu við The Fresh
Air Camps Association; í öðru
lagi, að starfrækslan yrði, eins
og að undanförnu, í höndum
kvenfélagasambandsins, og i
þriðja lagi, að kirkjufélagið
sjálft gæti tekið að sér starf-
ræksluna. Aðrir, sem til máls
tóku um þetta efni voru: séra
Jakob Jónsson, dr. Rögnv. Pét-
ursson, J. B. Skaptason, Ólafía
Melan, Marja Björnsson, Emma
von Renesse og fleiri. Guðm.
Einarsson lagði til og Jóh. Sæ-
mundsson studdi, að þessu máli
sé frestað, þar til kvenfélaga-
sambandið hefir rætt það á sín-
um fundi, og kemur með ákveðn-
ar tillögur í því. Tillagan sam-
þykt.
Þá var næst tekið fyrir álit
útbreiðslumálanefndarinnar; var
það lesið af Dr. Rögnv. Péturs-
syni og er sem fylgir:
Frumvarp útbreiðslunefndar
Herra forseti og
háttvirti þingheimur.
Nefnd sú, er skipuð var á
þinginu í dag (1. júlí), til að
íhuga útbreiðslumál kirkjufé-
lagsins^leyfir sér að leggja fram
eftirfylgjandi tillögur til þings-
samþyktar. Nefndin álítur, að
undir þennan lið dagskrárinnar
beri að flokka alt það starf og
öll þau mál, ér verið geta til efl-
ingar kirkjufélaginu og hinum
einstöku félögum og söfnuðum
þess, er félagið hefir ráð á að
nota. Út frá því sjónarmiði
greinist því frumvarp þetta í
eftirfylgjandi liði.
1. Að alúð sé lögð við', svo
sem auðið er, að fjölga félags-
limum innan núverandi safnaða,
og sé verk það skoðað sem sér-
stakt starf safnaðarnefnda og
presta safnaðanna. Semji prest-
arnir skýrslu á ári hverju yfir
þetta verk, er tilgreini árangur
þess, jafnframt tölu heimsókna
í þessu skyni, með öðru fleira, er
þeir álíta að til gagns sé og upp
lýsinga. Skýrslur þessar skulu
þeir senda til ritara félagsins,
ekki síðar en mánuði fyrir þing,
og skal ritari skýra frá efni
þeirra og innihaldi í hinni árlegu
skýrslu sinni, er hann leggur
fyrir þingið.
2. Þá skulu prestar félagsins
og kirkjufélagsstjórnin leitast
við á ári hverju, að fá sem
flesta einstaklinga til að ganga í
kirkjufélagið þar, og á þeim
stöðvum þar sem ekki getur
verið um safnaðarstofnun að
ræða. Einstaklingar þessir skulu
teknir inn í kirkjufélagið sam-
kvæmt annari grein grundvallar-
laganna og greiða í kirkjufélags-
sjóð eftir beztu getu, en þó eigi
minna en einn dollpr á ári
hverju. Eru þeir sjálfkjörnir á
ársþing með fullum þingréttind-
um. Sérstök skrá skal haldin yfir
nöfn þeirra, og tillög þeirra not-
uð eftir þörfum til útbreiðslu-
mála félagsins.
3. Aukaguðsþjónustur skulu
prestar og stjórnarnefnd kirkju-
félagsins sjá um að fluttar séu
á þeim stöðum, þar sem engir
fastasöfnuðir eru tilheyrandi
kirkjufélaginu, en það er hins-
vegar vitanlegt, að þar búa menn
og konur, er frjálsum trúarskoð-
unum eru unnandi. Samskot
skulu gerð við þessar guðsþjón-
ustur, er send séu féhirði kirkju-
félagsins, en jafnframt greiddur
ferðakostnaður hlutaðeigandi
presta úr félagssjóði.
4. Á undanförnu ári hefir
tveimur messum verið útvarpað
á kirkjuárinu frá Fyrstu Sam-
bandskirkju í Winnipeg. Þessu
ræður nefndin til að haldið verði
áfram. Og ennfremur, ef kostur
yrði á og samningar fengjust að-
gengilegir við útvarpsstöðina
CJRC, að útvarpað verði minst
tvisvar á ári guðsþjónustum frá
kirkju Quill Lake safnaðar í
Wynyard, sökum þess að þar er
um fjölmenna íslenzka bygð að
ræða, er, eins og nú sem stend-
ur, nær ekki útvarpssambandi
við Manitoba. . Ræður nefndin
til, að mál þetta sé falið væntan-
legri útvarpsnefnd, er kosin
verði hér á þinginu.
3. Að ungir og hæfir menta-
menn séu fengnir til að fara út-
breiðsluferðir og flytja fyrir-
lestra, er vakið geti athygli
yngri kynslóðarinnar fyrir
frjálsum skoðanamálum, og að
kostnaður við þau ferðalög verði
greiddur á sama hátt og gert er
ráð fyrir í 3. grein frumvarpsins.
Á kirkjuþingi á Lundar 1.
júlí 1938.
Rögnv. Pétursson
Jakob Jónsson
B. E. Johnson
Dr. Rögnv. Pétursson lagði til
og Sv. Thorvaldson studdi, að
nefndarálitið væri lagt yfir til
fundar að morgni 2. júlí, en að
fundi væri nú frestað til kl. 8 að
kveldinu. Tillagan var samþykt.
Kl. 8 að kvöldinu flutti dr.
Rögnv. Pétursson mjög fróðlegt
og skemtilegt erindi,'sem hann
hafði fultt á nokkrum stöðum
áður, og nefndi “Ferðasaga til
íslands sumarið 1937.”
Fjórði fundur var settar kl. 10
f. h. laugardaginn annan júlí.
Fundargerningar fyrstu þriggja
fundanna voru lesnir og sam-
þyktir án breytinga.
Forsetinn mintist láts merks
manns á íslandi, Einars Hjör-
leifssonar Kvarans, í vor, og
mintinst með nokkrum orðum á
starf hans á sviði trúmálanna.
Séra Jakob Jónsson tók þá til
máls og fór lofsamlegum orðum
um Einar H. Kvaran sem vís-
indamann, skáld, rithöfund,
heimspeking og trúmann. Stakk
hann upp á því, að forseti biðji
menn að standa á fætur í virð-
ingarskyni við hinn látna mann.
Bar forsetinn þessa uppástungu
upp, og risu allir úr sætum sín-
um. Þá gerði séra Jakob Jónsson
tillögu um að kirkjufélagið sendi
.ekkju Einars H. Kvaran, frú
Gíslínu Kvaran, samúðarskeyti
út af fráfalli manns hennar. —
Tillagan var studd af P. S. Páls-
syni o£ samþykt í einu hljóði.
Var þá útbreiðslunefndar-álit-
ið tekið fyrir og lesið á ný.—
Guðm. O. Einarsson lagði til, að
það væri tekið fyrir lið fyrir lið.
Tillagan var studd af J. ó.
Björnssyni og samþykt.
Fyrsti liður. Eftir nokkrar
umræður um hvað gæti skoðast
“embættisheimsóknir” presta
lagði J. B. Skaptason til að liður-
inn væri samþyktur eins og hann
var lesinn. Tillagan var studd
/