Heimskringla - 07.09.1938, Blaðsíða 1

LII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, SEPT. 7. 1938
NÚMER 49.
HELZTU FRETTIR
f gær var beðið eftir því með
mikilli eftirvæntingu, hverju
Hitler svaraði síðasta tilboði
Tékkóslóvakíu í þrætumálinu
sem risið hefir út af Þjóðverj-
unum sem í landinu búa. Það
hefir upp 'aftur og aftur litið
svo út, sem Hitler mundi steypa
sér yfir Tékkóslóvakíu, eins og
Autsurríki. En af því hefir ekki
orðið vegna ótta hans við af-
leiðingarnar af því, þar sem
bæði Rússar og Frakkar standa
Tékkóslóvakíu að baki. Bretar
og Frakkar hafa ráðlagt Tékkó-
slóvakíu, að verða við kröfum
Hitlers alt sem auðið er. Og
það hafa Tékkar nú gert. Þjóð-
verjarnir í Tékkóslóvakíu hafa
fengið nálega öll þau hlunnindi,
sem þeir fara fram á nema það,
að gefa þeim eftir landshlutan
sem þeir búa í. Öðru í kröfum
Hitlers hefir og ekki verið sint,
en það er að Tékkóslóvakía slíti
sambandi sínu við Frakka“ og
Rússa En lengra en þetta segj-
ast Tékkar ekki fara. Á nú
Hitler að velja milli þess, að
samþykkja þetta og hins að fara
í stríð. Og hljóðið í honum er,
þessa stundina, að hann kjósi
heldur stríð. Geri hann það, er
Evrópustríð óumflýjanlegt, því
með Tékkum fara undir eins
Frakkar og Rússar af stað. Og
Rretar nauðugir viljugir síðar.
* * *
Tíunda ársþing nazistaflokks-
ins í Þýzkalandi hófst í gær (6.
sepa.) í Nuremberg. Stendur
það yfir í átta daga. Eins og
lög gera ráð fyrir, hélt Hitler
þar ræðu fyrstur manna í gær.
Gerði hann samanburð á hag
þýzku þjóðarinnar nú og fyrir
10 árum, er nazistar tóku sér
völd í hendur. Komst hann að
þeirri niðurstöðu, að spursmál
væri hvort þýzka þjóðin hefði
ekki tortýmst, ef forsjónin hefði
ekki sent henni nazista.
En það sem einkennilegt þótti
við ræðu Hitlers, var að hann
mintist ekki á Tékkóslóvakíu-
málið í henni. Menn frá öðrum
þjóðum sem þarna voru, urðu
fyrir vonbrigðum að heyra Hitl-
er ekki minnast neitt svo að
kalla mætti á utanríkismál.
f
Franco uppreistarforingi á
Spáni, sendi mannmarga full-
trúanefnd á Nuremberg-}>ingið.
* * *
í gær voru tugir þúsunda af
hermönnum og þúsundir tonna
af vopna-útbúnaði sent a norð-
vestur vígstöðvarnar á Frakk-
landi og sem alt hvarf ofan í
Maginot-skotgrafirnar.
Á Frakklandi var aðal-um-
talsefni manna, að 300,000
manna í varaliðinu hefði verið
kallað út til að vera við öllu
búið.
* * *
Með skipinu Queen Mary, sem
í gær kom til New York, bárust
Bandaríkjastjórninni tuttugu og
fjögra miljón dollara virði af
gulli. Gull hefir á síðast liðnum
mánuði hrúgast til Bandaríkj-
anna frá Evrópu til geymslu,
þó á einum degi hafi aldrei eins
mikið borist þeim og þetla. Er
stríðshætta í Evrópu talin að
nokkru asta;ða fyrir þessu.
* * *
Af ginklofa, barnaveikinni
sem hér í Manitoba virðist land-
læg orðin, hafa 65 börn orðið
veik í ár, 76 í fyrra, 110 í hitteð-
fyrra um sama leyti. Eftir þeim
.skýrslum virðist plágan vera í
rénum.
Á verkamannadaginn og yfir
síðustu helgi dóu 321 af slysum
í Bandaríkjunum. í bílslysum
týndu 225 af þeim lífi. í Can-
ada dóu einnig yfir heigina 39
manns af slysum.
* * *
Af skýrtdti að dæma frá
Hveitisamlagi Saskatchewan-
fylkis, dagsettii 2. sept., er
kornuppdiera fylkisins metin
sem hér segir i búsjeium:
Thatcher-hveiti ... 27,758,000
Öðru (brauð) hveiti 108,536,000
Durum-hveiti ....... 7,297,000
Samtals ........143,591,000
Hafrar ............. 97,668,000
Bygg .................22,995,000
Hör ......:............. 953,000
Rúgur ................ 3,916,000
Eins og ofanskráðar tölur
bera með sér, var litlu sáð af
Thatcher-hveiti, sem þó er ó-
hultast fyrir ryði. Af; hverri
ekru fengust 17.4 búsjel af
Thatcher, 12.3 af Durum og 10.2
af öðru -hveiti, 24.5 af höfrum,
20.4 af byggi 6.04 af hör, 13.4
af rúgi.
* * *
f ræðu sem forsætisráðherra
Ungverjalands, Bela Imredi hélt
s. 1. sunnudag, tilkynti hann að
fyrir stjórninni vekti að her-
væðast af krafti og skylda menn
til herþjónustu.
Forsætisráðherra kvað eng-
an kvíðboga þurfa að bera fyrir
því, að með þesu væri að nokk-
urri þjóð miðað, heldur væri það
gert vegna þess, að allir þjóðir
sjálfur sýndur, fyrsti hvíti mað-
|urinn er til Manitoba og Sask-
atchewan kom. Rak svo hver
vagninn annan, er minti á sögu
og byggingu landsins. — Tóku
margar stofnanir og viðskifta-
hús þátt í skrúðförinni með því
að leggja til sinn vagninn hver.
Á einum vagninum voru fyrstu
bjálkahús hvítra manna hér
sýnd og á öðrum flest er að bún-
aði og lífi manna laut á þeim
'tímum. Skrúðförin var ein af
hinum meiri, sem hér hefir ver-
ið haldin.
* * *
Elzti sonur Alfonso Spánar-
konungs fyrverandi, sem kallaði
sig Covadonga greifa, dó á spít-
ala í Miami, Fla., á þriðjudag-
inn. Hafði verið að skemta sér
nóttina áður, var á ferð í bíl sem
vinstúlka hans stýrði á síma-
staur meiddist stúlkan lítið og
hann ekki mikið að sjá. Hvað
honum varð að bana er ekki
heyrinkunnugt, en alþekt er að
hann í fyrra var langt leiddur
af hemophilia, sem er með þeim
hætti að blóðið storknar ekki ef
maður fær skeinu, heldur rennur
óstöðvandi. — Sá veikleiki er
sagður ganga frá einni kynslóð
til annarar í sumum konungs-
ættum. Stúlkan er í varðhaldi.
* * *
í Amsterdam á Hollandi voru
mikil hátíðahöld í vikubyrjun í
tilefni af því, að 40 ár voru
liðin síðan drotningin Vilhelmina
tók við ríki, og fagnaður meðal
þegna hennar um lat land.
* * *
í þeim mikla ófriðarhvin sem
nú er að heyra frá Evrópu, tók
upp úr snjöll og örugg rödd
Bullits sendiherra Bandaríkja í
sinna geri mér aðvart sem allra
fyrst, og skal eg þá tafarlaust
senda þeim eintak af eyðublöð-
um, sem landlæknirinn sendi
mér í því skyni.
Þetta má ekki dragast, því
óskað er eftir að það sé komið
til íslands um 1. október.
Sig. Júl. Jóhannesson
218 Sherburn St.,
Winnipeg, Man.
fes/i t, * y vooj ou oim yjvfyjií 1 -- 1
væru að efla her sinn. Og hann' Frakklandi. Hann flutti ræðu
kvað þetta ekki í neinu sam- Þar sem niargt stórmenni var
bandi standa við för sína ogjsaman komið til að afhjúpa
Horthy aðmírals á fund Hitlers. bautastem til minningar um
og Mussolini nýlega. Eitt af ameríska menn sem féilu á
Frakklandi, |og sagði:
“Engum er fært að spá um
það hvort Amenkumenn ganga
því sem stjórnin ætlaði að hafa
gætur á væru áhrif Gyðinga.
'En hún ætlaði sér heldur ekki að ^. __________
leyfa fasistum eða nazistum að í leikinn ef til cfriðar kemur í
vaða uppi. Fyrir stjórninni! Evrópu. En Frakkland. og
vekti að lifa í friði við aðrar J Bandaríiun eru traustum vin-
þjóðir og skifta við þær eins áttuböndum bundin, þau hafa
og báðum aðilum væíi hagkvæm-j komið hvort öðru til hjálpar
ast. | þegar |æim lá mest á, og eru
Forsætisráðherran kvaðst nátengd af elsku sinni til frjáls-
ekki á móti smáríkja samband-1 ræðis, lyðræðis og friðar. f
inu vera, en óskaði þess þó að'Þeim ndkla vanda sem veröldin
þjóðirnar sem í því væru, létu Jstendur í, hefir Frakkland borið
Ungverja njóta fullkominna! s% svo prúðlega og stillilega, að
réttin^a, sem heima ættu hjá í aHir dáðst að því ”
þeim, í Tékkóslóvakíu, Jugo-; í veizlu sem nefndur sendi-
slavíu og Rúmeníu. Kvað hann j herra talaði í um sama leyti
því ekki að leyna, að Tékkósló- eru þau orð höfð éftir honum,
vakía uppfylti þessa sjálfsögðu
skyldu ekki sem bezt.
* * *
Tveir vísindamenn frá Car-
negie stofnuninni hafa verið að
rannsaka hella nýlega í grend
við Roaring Springs í Oregon í
Bandaríkjunum. Fundu þeir þar
ýmsa muni, svo sem boga, örfar,
spjót og skó, er þeir segja Indí-
ána hafa átt, er hér muni hafa
búið fyrir 10,000 árum. Sam-
kvæmt því hafa menn verið í
Norður-Ameríku í lok síðustu
ísaldar og meðan Canada var að
nokkru leyti þakið ís, en það er
löngu áður en ætlað hefir verið
til þessa, að Ameríka hafi verið
bygð mönnum.
* * *
Hátíðahöldin í minningu um
komu La Verandrye til Vestur-
Canada fyrir 200 árum, standa
nú sem hæst í Winnipeg og St.
Boniface. Á mánudaginn fór
skrúðför nærri einnar mílu löng
frá Market Square í Winnipeg
og út í Whittier Park. Á fyrsta
vagninum var La Verandrye
ISL AN DS-FRÉTTIR
að Bandaríkin og Frakkland
væru sameinuð bæði í friði og
stríði..
* * *
í vatnavöxtum og áflæði í
Portneuf í Quebec-fylki, fórust
11 manns s. I. fimtudag.
TILKYNNING
Eg hefi fengið bréf frá land-
lækninum á íslandi ,'þar sem
hann biður mig að útvega sér á-
byggilegar upplýsingar um alla
þá íslenzku lækna í Vesturheimi,
sem fæddir séu á íslandi.
Hann er að' búa undir prentun
bók (læknatal) með stuttu æfi-
ágripi allra lækna heima, og
langar til að hafa þá þar með,
sem búsettir eru erlendis en
fæddir heima. (..
Eg veit enga vænlegri aðferð
til þess að láta alla hlutaðeig-
endur vita þetta, en þá að birta
það í íslenzku blöðunum. Vil eg
því mælast til að allir heima-
fæddir íslenzkir læknar hér í
álfu, sem þetta lesa og því vilja
Horfurnar um afkomu land-
búnaðarins eru betri en í vor
Alþýðublaðið hafði í gærdag
tal af Steingrími Steinþórssyni
búnaðarmálastjóra og spurði
hann um horfurnar um afkomu
landbúnaðarins á þessu ári.
Steingrímur Steinþórsson hef-
ir, eins og lesendum blaðsins er
kunnugt um, ferðast allmikið
um sveitahéruð landsins í sum-
ar og kynt sér ástand og horf-
ur í búskap. Ferðaðist hann
aðallega um Suðausturland,
Austurland og Norðurland. —
Hann lagði af stað í ferðalag
sitt 18. fyrra mánaðar og kom
aftur heim 6. ágúst, eða fyrir
viku síðan. Dvaldi hann lengst
af í Skaftafellssýslum og Múla-
sýslum, en kom auk þess í önnur
héruð.
| Steingrímur Steinþórsson
sjagði meðal annars:
“Til að byrja með í vor og
s|umar var graspretta um land
alt mjög slæm. Mun það aðal-
léga hafa stafað af kuldunum
fyrst framan af, enda var eins
og menn muna mikill hafís fyrir
Vestur- og Norðurlandi, meiri
en menn hafa átt að venjast
undanfarin ár. Sláttur byrjaði
því alls staðar mjög seint, en
þegar líða tók á sumarið batn-
aði tíðin og jafnframt óx sprett-
an, svo að betur hefir ræzt úr
en áhorfðist. Þurkarnir núna
síðustu vikurnar hafa líka gert
það að verkum, að hey hafa
nýzt mjög vel og töður til dæmis
alveg ágætlega, þó að þær séu
hins vegar ekki miklar eða meiri
en áður. Þrátt fyrir þetta má
búast við heldur litlum heyjum
í haust vegna þess, hversu byrj-
unin var léleg.’’
— Nýting í görðum?
“Það má segja hið sama um
hana og grassprettuna. Byrj-
unin var lítilfjörleg, en síðsum-
ars hefir mjög batnað. Ef tíð-
in verður góð alt til 10. sept.,
má því búast við allgóðri nýt-
ingu í görðum.”
— Er garðrækt nokkuð að
vaxa?
/
“Já, garðrækt virðist fara
mjög vaxandi um land alt og
hefir í vor áreiðanlega verið
sáð kartöflum í miklu ,stærra
land en nokkru sinni áður. Er
þetta gleðilegur vottur um
aukna hagsýni og vaxandi fram-
tak landsmanna.”
— Hvernig gengur fjölgun
nýbýlanna ?
“Þeim fjölgar stöðugt og
það þekkist varla að menn, sem
hafa stofnað nýbýli gefist upp.
Menn njóta eins og kunnugt er
styrks til að koma upp nýbýlum
og byrja búskap á þeim. Hefir
það verið mörgum bóndanum
mikil hjálp og hvöt til að geta
lyfirstigið byrjunarörðugleik-
ana.”
— En leggjast gamlar jarðir
í eyði?
“Það’ er varla hægt að segja
það. Og eg veit ekki um mörg
dæmi. Hins vegar er ekkert
við því að segja,'þó að rytjukot,
sem ómögulega geta framfleytt
bóndanum og fólki hans, leggist
í eyði, ef bóndinn byrjar búskap
annars taðar, þar sem landkostir
eru heppilegri og betri.”
— Mæðiveíkin?
“Já, hún er hin ægilega plága,
sem herjar landbúnaðinn — og
hann mun lengi um ókomin ár
bera merki af. Alls staðar, þar
sem mæðiveikin hefir ekki herj-
að, voru skepnuhöld mjög góð í
vor. Mæðiveikin fer enn um
sveitirnar, en hún virðist fara
hægar og vera jafnvel í rénum,
þar sem hún byrjaði fyrst. Ann-
ars get eg lítið um þetta mál
talað, því að það, hvernig þessi
pest hagar sér er okkur að miklu
leyti ókunnugt. Hún getur svo
sem vel haft það til að blossa
upp aftur, þar sem hún hefir
virst vera í rénum.”
— Hvernig er verðlag á land-
búnaðarafurðum ?
“Það er ekki gott. Ull mun
að líkindum lækka um einn
þriðja hluta eða jafnvel fum
helming frá því, sem hún var í
fyrra. Gærur lækka líka áreið-
anlega í verði, en kjötverð get-
um við enn ekki sagt um. Þegar
á alt er litið hefir seinni hluti
þessa sumars gert menn svolítið
bjartsýnni á a'fkomu landbún-
aðarins en menn voru áður, en
þar var heldur ekki úr háum
söðli að detta. Síðasta ár var
eins og kunnugt er mjög gott
verðlag á landbúnaðarafurðum
og hjálpaði það mörgum bónd-
anum mikið.”—Alþbl. 15. ág.
* * *
Bílslys á íslandi
Sú fregn barst blaðafrétta-
stofu Bandaríkjanna s. 1. viku,
að frú Guðrún Lárusdóttir í
Reykjavík, kona Sigurbjörns A.
Gíslasonar trúboða, og tvær dæt-
ur þeirra, hafi farist í bílslysi
austur í Árnessýslu. í fregninni
er hermt að bíllinn hafi farið út
af brúnni við Hvítá, og út í ána.
Þær mæðgur voru í aftursæti,
en Sigurojörn í framsæti með
bílstjóra; björguðust þeir báðir
en konárnar druknuðu.
Frú Guðrún var þingmaður
fyrir Reykjavíkur-bæ.
Ekkja Dolfuss, sem myrtur
var fyrir fjórum árum, hefir
gengið í klaustur í Lausanne í
Sviss. Fær hún að hafa börn sín,'
Evu, 10 ára, og Rudi, 7 ára, hjá
sér.
R Æ Ð A
flutt í samsæti fyrir Rágnar H.
Ragnar að Hnausa, Man.,
4. september 1938
eftir Dr. S. E. Björnsson
Fáir viðburðir í lífi Vestur-
fslendinga hafa hlotið eins mik-
ið almenningslof og söngkensla
og samkomur Ragnar H. Rag-
nars. Nú hafa Vestur-íslend-
ingar á þessu sumri orðið fyrir
því láni að fá heimsókn frá ein-
um ágætasta íslendingi að heim-
an, Jónasi frá Hriflu. Má búast
við að áhrif þau sem hann hefir
á hugi okkar verði mikil og
langgæf í þarfir okkar íslenzku
þjóðrækni hér. En Ragnar H.
Ragnar er svo óvenjulegur mað-
ur og óskiljanlegur á marga
lund. Hann kemur hingað norð-
ur frá Winnipeg eins og byssu-
skot og hittir markið svo vel að
undrum sætir. Það er ekki ein-
ungis að allar ungu stúlkurnar
verði skotnar, heldur líka börn
og gamalmenni og yfirleitt allir.
Hver annar hefði getað komið
hingað frá Winnipeg eða Tor-
onto eða jafnvel Ottawa, sem
hefði á einum mánuði lagt undir
sig hugi 0g hjörtu fólksins eins
og Ragnær H. Ragnar Tiefjr
gert? Enginn. Hvað er þá við
þenna sérstaka mann, sem gerir
hann svona áhrifaríkan?
Svarið við þeirri spurningu
er auðvitað margþætt. En eins
og það kemur nú fyrir sjónir,
þá er það ekki eingöngu ást okk-
ar á íslenzkri tungu og íslenzk-
um söngvum yfirleitt eða hvers-
konar íslenzkum áhrifum. Mín
skoðun er sú að söngstjórinn
okkar góði sé rafurmagnaður
eða ef til vill dálítið göldrottur.
Þeir sem hafa verið svo óláns-
samir að horfa aðeins á bakið á
honum þegar hann stenduv fyrir
framan flokkinn og baðar úr
höndunum, vita ekki mik'ö hvað
hér er rð gerast. Eg var svo
lánssamur að standa fyrir fram.
an hann og hafa tækifæri til að
gera mér dálitla grein fyrir
hvað hér var að gerást í raun
og veru. Og vitið þið hvað eg
sá?
Eg sá meira en ástkæra yl-
hýra málið sem er allri rödd
fegra. Eg sá í svip söngstjór-
ans svo óendanlega milcið meiri
skilning á íslenzkri náttúru og
þeirri fegurð sem hlýtur að
meitlast í huga hvers manns
sem ekki daufheyrist við því
dularfulla afli sem býr i tónum
þessa undraverða eylands “norð-
ur við heimskaut í svalköidum
sævi”. Svipur söngstjórans
finst mér benda mér á þann
skilning sem eg hefi frá fyrstu
tíð reynt að þroska hjá sjálfum
mér á því mikilsverða atriði, að
eftir alt glamrið í utanríkismál-
um og hernaðaranda nútímans í
Evrópu og víðar, þá stingur svo í
stúf þegar við gerum okkur
grein fyrir því sem við sem
menn vitum að er í raun og veru
sönn mentun. En sönn mentun
er það að eignast þann skiln-
ingsþroska á lífinu yfirleitt sem
snertir hjörtu mannanna og ger-
ir þá betri og fullkomnari en
þeir annars gætu orðið en sem
vinnur þó í samræmi við venju-
leg náttúrulögmál, aðeins þao að
skilingur á því fegursta sem
mennirnir hafa komið auga á er
látinn sitja í fyrir rúmi og ekki
einungis það, heldur verður
hann hið eina og sjálfsagða
skapandi afl í lífi mannanna.
En þessi skilningur á lífi
manna sem eg tala um verður
að vera samfara því hjartalagi
sem er innibundið í sannri
mentun. Og það er einmitt það
sem eg hefi lesið í svipbrigðum
okkar* góða og duglega söng-
stjóra. Svipbrigði á ásjónu
söngstjórans túlka til mín á
sama augnabliki hörmungar og
yndisleik lífsins sem hánn .hefir
ágætt lag á að draga fram með
söngnum og það er ýmist al-
vöruþrunginn þungi í augnatil-
litum eða ylhýrt bros sem leik-
ur um svip söngstjórans sem
leiðir fram tónana eins og þeir
eiga að vera. En á bak við
þetta er rótgróinn skilningur á
þeim göfugu hugsjónum sem
hafa um langt skeið verið skap-
andi afl í lífi allra Norðurlanda-
þjóða að meðtöldu, og ekki sízt,
íslandi. Nú vil eg leiða hugi
manna að því að verk okkar
góða söngstjóra er umfram alt
mikilvægt, menningaratriði fyr-
ir þá kynslóð sem nú er á æsku-
skeiði og getur orðið þess að-
njótandi. Vildi eg óska að sá
skilningur gæti orðið rótgróinn
meðal okkar að nauðsyn ber til
að tækifæri eins og þetta sé ekki
látið ónotað til að halda við því
bezta og fegursta sem við flutt-
um með okkur hingað heiman af
ættjörðinni.
Frh. á 4 bls.