Heimskringla - 21.09.1938, Blaðsíða 2

2. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 21. SEPT. 1938
EFTIRMÆLI
við íslendingadaginn
á Gimli
Það er nú búið að
prenti flest af því, sem gert var
ráð fyrir að yrði sagt til gagns
og gamans á þeim mikla hátíð-
isdegi Vestmanna. Orðið “Vest-
menn” kann eg Vel við, til að-
greiningar frá Austmönnum;
mun betra en Vestur-íslendingar
eða “íslendingar vestan hafs”
eða “landi” eða orðskrípið
“gúlí”, sem margir yngri Vest-
menn láta tákna íslendinga. —
Ekki get eg ættfært það heiti,
en það er eins og það loði við
það einhver lítilsvirðing.
Þessi “eftirmæli” verða nokk-
urskonar “Grá-gæsa” fjaðrir og
trébekk j a-upptíningur.
Jæja, eg fór á fætur með
hröfnunum 1. ágúst s. 1. — nei,
það er nú líklega ekki góð sam-
líking, því eg held helst að það
séu engir hrafnar til í Winni-
peg. Jæja, eg fór þá á fætur
með hundunum, því það er á-
reiðanlega nóg til af hundum í
Winnipeg. Eg meira að segja
mætti einum þegar eg kom út
um morguninn, hann teymdi á
eftir ' sér manninn konunnar,
sem átti hundinn. Annar var
tvisvar. Þar var þá heldur en öll orðin vitlaus.”' “Vitlaus?
ekki “setinn Svarfaðardalur”. Það væri nú ekki það versta
En loks fann eg hálft sæti aftur þá kæmustum við að minstf
á stéli. Þar tróð eg mér niður kosti niður til Selkirk.” “Farðu
birta á!og hnuplaði sinni ögninni frá frá hurðinni, þarna kemur
hvorum sessunaut þar til eg hann.” “Halaðu þrjótinn urr
náði því nær heilli sessu. En borð og bittu hann við stýrið!”
fótunum kom eg aldrei fyrir, | “Sona, sona, á stað nú!” “Já
almennilega, þeir voru einhvers- lofið þið nú manngreyinu að áttr
staðar innan um annara fætur. sig.“ “Eg held hann geti náf
Mér varð það fyrst ljóst, þegar áttunum þegar hann er kominr
eg þurfti á þeim að halda niður á stað!” ‘“Hana! Loksins! Þaf
á Gimli, að þeir höfðu hlotið að var mikið! Guði sá ' lof! Sei
hafa ónotalegt ferðalag. massine í gang, herr kaftæn!’
Miklir hávaða menn, erum vér °& afgangurinn blandaðist sam
Vestmenn, þegar hugur jfylgir an þrumur, brak og bresti
máli. “Grá-gæsin” stóð kyr. — hlunkara-dúnk og skrikki
Stýrimaðurinn vék sér frá. Ó- “Grá-gæsinni” þegar hún brun
þolinmæði farþega braust út í aði a stað, og sveiflaði sér í ó-
hávaða. Hnútukast og slettur tal bugðum gegnum borgina, nið
gengu stafnanna milli. Vestur- ur a Aðalstræti. Stýrimaðui
heimskan vall og sauð. Eg set hagræddi sér í stólnum, steig á
hér niður fáeiriar perlur. “Því gasið” og stefndi í norður!
fer hann nú ekki að drattast á Það var.komið blíðalogn um
stað!” “Hvaða fjandans hangs borð. Ekkert nema lágt, urr-
er þetta, bæ gollí.” “Nei sjáðu andi nöldurshljóðið í Grá-gæs-
krádið, sem bíður þarna á sæd- inni, rauf þögnina. Farþegarn-
vokinu!” “Það veitir ekki af ir sátu hljóðir, skorðaðir og kúf-
heilu treini að taka.þetta onett- uppgefnir — en ánægðir. Eftir
ir, þó”. “Lokaðu dyrunum Láki langa þögn. “Jæja — vel geng-
og hleyptu engum inn, hér er ur það. Það er naumast að það
alt fult!” “Það held eg að fólk- sé skrið á skepnunni! Hérna,
ið sé að verða kreisí, að troða fáið þið ykkur nú í nefið.” Og
sér svona.” “Já — það er nú sessunautur minn rétti tóbaks-
annað en gaman að verða stökk, dósirnar útí loftið og tók svo
ekki sízt fyrir þá sem voru bún- sjálfur í nefið. — “Nú skulum
ir að kaupa tikket.” “Það hljóta viðitaka lagið! Jé, takið þið nú
“Nú lagið.’’ Og sjötíu ára ungur for-
háleitur, fnllur af fjöri og á-
huga, hinn niðurlútur og kæru- að koma fleiri bussar.”
leysislegur. Eg kannaðist við
báða, bauð góðan daginn án þess
að stansa. Annar tók dauflega
undir, hinn sneri upp á sig. Eg
vorkendi örðum þeirra, hinn öf-
unda eg ekki. Hvað kemur þetta
við íslendingadeginum á Gimli,
segir þú ? Ekki voru þeir á leið
þangað. Eg verð að viðurkenna
að þar er lítið samband á milli
— en annar þeirra — að minsta
kosti átti íslenzka forfeður. Nei,
eg var lagður á stað, út í sól og
sumarblíðu til að njóta “dags-
ins”. Eg> átti því miður ekkert
töfrateppi, en stansaði samt á
götuhorni og hafði yfir gamalt
óskaerindi, ef ske kynni að því
fylgdi enn kyngikraftur. Það
byrjar svona: “Grágæsa móðir
Ijáðu mér vængi, svo eg geti
flogið upp til----” nei eg meina
“niður til Gimli”. Og viti menn,
það bregður svo við, að þarna
kemur svífandi að mér eitt
feikna Grá-gásar-ferlíki. (The
Grey Goose Bus) og stansar rétt
við fætur mínar og býður mér á
bak. Eg lét ekki segja mér það

hvað er þetta, dræferinn er al- söngvari hóf upp röddina, “Hvað
veg horfinn.” “Settu þig við er svo glatt, sem góðra vina
stýrið Láki og húrraðu á stað. fundur” — og þar með ruku
Þú ættir að geta manúverað allar, áhyggjur og ergelsi út um
þessum kassa. — Alvanur að gluggann, og ungir og gamlir
keyra trökk.” “Látið ekki sona. aungu fulluni hálsi, hressandi
Við skulum bara-------” “Hvar gleðisöngva, hvern eftir annan,
er nefndin?” “Já, hvar er nefnd- margraddað, stundum fjarska
in ?” “Það er bezt að senda ein- margtaddað. En hvað gerði það,
hvern að leita að nefndinni.” nu la vel a öllum. f dag er dag-
“Þá er meira vit í að leita að ur íslendinga og “nú skál eg
dræfernum, þessi andskoti dug- riafa góðan tíma.” Sumir
ar ekki, það verður altl búið þeg- kkeddu sig úr treyjunni, lögðu
ar loksins þeir komast — það er hattinn á kné sér og teigðu úr
bezt að labba onettir------” — ser- “Áfram með sönginn, táp
“Labba, já, það var nú sú tíðin og fjör og frískir menn finnast
að landinn vílaði ekki fyrir sér her a landi enn----” Og “Grá
að ganga frá Gimli til Winnipeg gæsin” urraði undir og hentist
og til baka aftur.” “Kanske þú a ^ygí ferð norður í áttina til
vildir heldur ganga Jón minn ?”, Glmli! Mer kom í hug, að ólíkt
“Ekki nú orðið, einu sinni gerði væri nu Þetta ferðalagi land-
eg það.” “Er kvað? Nei, hér námsmanna fyrir meir en 60
er alt þreifandi fult!” “Já mér arum siðan — og þó að sumu
heyrist það!” “Blástu í hornið Ieyti h'kt. Það sagði mér ensk.
Láki.” Já, blástu í hornið; það ur maður — að nafni Banna
var rét^ láttu það orga!” “Þarna tyne- na dáinn fyrir mörgum
kemur dræferinn út úr krádinu. arum- sonur Bannatyne þess er
Blástu aftur!” “Nei, látið ekki Bannatyne Avenue er kent við,
svona, hann heldur að við séum er atti stóra landspildu á því
. ..... I svæði niður að Rauðánni, -
að þegar hann var strákur og
Tvöfaldið Ánægjuna!

í KVÖLD er hentugur tími til
þess að byrjaað njóta ljúffengis
ports og sherry vínsins með mið-
degisverðinum. Biðjið um HER-
MIT PORT eða HERMIT
SHERRY og þér fáið hið útlenda
bragð í innlendu víni.

Hermit
Port
•
Concord
föriphtS
JL/ O WINES
Hermit
Sherry
•
Catawba
THE FAMILY WINES FOR ALL THE FAMILY
Hermif Port and Sherry—26 oz. bottle 60c. Carton of six 26 oz. $3.00
Concord and Catawba—26 oz. bot. 50c. Carton of six $2.50. 1 gal. jar $2.00
Produced by T. G. Bright & Co., Limited, Niagara Falls

Thls advertisment is not inserted by the Govemment Liquar Concrol cammuwi.. The
Commission is not responsible /or statements made as to quality of products advertised.
i lék sér einri dag niður við ána,
þá hafi hann heyrt margraddað
an söng álengdar og innan
| stundar komu í ljós margir flat-
ir prammar, sem bárust hægt
; með straumnum, niður ána. Það
var margt fólk á flekunum,
| karlmenn, kvenfólk og börn. —
j Sumir stóðu, aðrir sátu. Lítill
| drengur veifaði húfunni sinni til
mín og kallaði eitthvað, sem eg
| ekki skildi. Eg fylgdi bátunum
eftir langt niður með ánni. Það
j sem heillaði mig mest — og eg
hefi aldrei gleymt — var hinn
angurblíði margraddaði söngur
fólksins, sem bergmálaði í skóg-
inum meðfrarh ánni. Eg stað-
næmdist á nesi við ána þar til
bátarnir hurfu og söngurinn dó
út í fjarska. Um kvöldið sagði
faðir minn mér, að þetta hefðu
verið íslenzkir landnemar.”
Það kann nú einhver að segja'
að framkoma “Grá-gæsa” far-
þeganna hafi verið miður prúð
mannleg og varla samkvæmt
ströngustu mannasiðum. Og það
er sjálfsagt rétt. En ef þú
hefðir horft í augu þeirra eldri
og yngri og hlustað á ræður
þeirra og söngva á leiðinni, þá
hefðirðu fylst af hrifningu í
stað vandlætingar og fyrirgefið
ærslafulla og óhefta ættjarðar-
ást.
Jæja, engum var hent af í Sel-
kirk, allir komust til Gimli. —
Þarita blasir við, “hið þrönga
hlið”. Þar ertu borðalagður fyr-
ir 25 cent, þér er gefið “forspjall
dagsins” og svo er þér hleypt
inn. Inn á hátíðasvæði hiní
fjölmennasta íslenzka sam
kvæmis í Vesturheimi. Þar eru
engar “stéttir”, allir mætast ;
jafnsléttu í handabandi og koss
um og vellandi samræðum, —
og eins og vant er “gefur drott
inn íslendingum æfinlega got
veður “annan ágúst”, með rúllu
pylsu og rjúkandi kaffi. Svoni
hefir það verið í síðast liðin 5(
ár — nema fleiri íslendingar
fleiri rúllupylsur og meira kaffi
Eg tel kaffið á undan ræðum oí
söng, vegna þess að — og m
kem eg með “trébekkja-upptín
inginn” — að ieg heyrði einn
gamlan og góðann Vestmanr
segja: “að það gæti komið ti
mála að halda íslendingadag
ræðulausan og sönglausan, er
farið það kolað, sem eg gei
hugsað mér hann kaffilaus
ann!” Það mun einhver segja
að beri vott um tilgangsleys.
hátíðahaldsins. En svo er ekki
Þessi gamli maður sem “ekkí
gat hugsað sér “daginn” kaffi-
lausann, sat með bollann sinr
milli tveggja jafnaldra sinna,
sinn úr hvorri sveit, sem hitt-
ast aðeins einu sinni á ári. Þessi
dagur er lífgjafi fornra minn-
inga í mörgum skilningi. Þar
mætast allir sem íslendingar,
eldri og yngri, hvort heldur,
sem mælt er á ensku eða ís-
lenzku. Tilfinningin er íslenzkt
þjóðerni, sem stefndi þessum
þúsundum Vestmanna saman í
lystigarði Gimli-bæjar. Þessi
dagur er friðarhátíð vestur-
heimskra hnútukasta í kirkju-,
þjóðræknis- og landspólitík. Hér
sitja andstæðingar þeirra mála,
saman, hlið við hlið á baklausum
trébekkjum, undir berum himni
og brennandi sólarhita í fjóra
klukkutíma, og hlusta. Aðeins
lifandi sameiginleg þjóðernis-
meðvitund gerir mönnum mögu-
legt að þola þær líkamlegu kval-
ir! Mér liggur við að segja, að
hátíðanefndin hafi ósanngjarnt
oftraust á Guði og þjóðrækninni.
Mestur var hitinn fyrstu 2
tímana. Gamla konu heyrði eg
segja: “Jónas vil eg nú ekki
missa af þó það drepí mig”. Og
“Altaf er hressandi að hlusta á
karlakórinn, það segi eg satt!”
Eg vil bæta því við, að karla
kórinn snertir fleiri strengi, í
tilfinningum fólksins. Það mátti
lesa angurblítt fjarsýni í aug-
um gamla fólksins berast á tón-
um “Þú bláfjallageimur” — til
ættlandsins gamla.
Voru þaiu svitadropar, eða
voru það tár, sem eg sá hrynja
af hvarmi, undir því ógleyman-
lega lagi, sem karlakórinn syng-
ur allra laga best — “Þú sæla
heimsins svala lind.”
Einhver hafði orð á því, “að
það liti helst út fyrir, að það
hefði gleymst að gera grein fyr-
ir þeim stóra hóp af eldri fsl.
sem hreykt var upp á háan pall
lengst til hægri, og sat þar hljóð-
ur allan seinni hluta dagsins.
Einhver margfróður gaf þá
skýringu, “að þetta væru af-
mælisbörn”. En eins og við var
að búast var sessunautur hans
ekki á sama máli, fanst “þeir
vera líkari kempum en krökk-
um”. Sá margfróði sagði “sér
fyndist þeir fá nægilega viður-
kenningu “dagsins” með því að
lána þeim þak yfir höfuðið” —
og nú byrjaði jagið, svo *eg færði
mig til á friðsamari stað, en þar
var verið að tala um Stefán
Hanson, og var dáðst mjög að
framburði þess unga Vestmanns
á íslenzkunni. Einhver þóttist
verða var við ónot vegna “þessa
sífelda hvolpaflutnings á lád
spíkurnum” — fanst það þess
virði að hafa fleiri en einn,
sagðist vera á glóðum um, “að
forsetinn og fylgdarlið flæktist
kanske í vírunum”. En löngum
hafa eftirkomendur Leifs verið
hepnir, enginn féll eða heftist
til lengdar, og þurfti þó að
hlaupa með spottann upp til
“Fjallkonunnar”, sem sat ung
og tignarleg upp á tindinum og
horfði yfir — já, eg er því mið-
ur ekki viss um, hvað hún á að
tákna nú orðið, og mér heyrðust
fleiri vera dálítið áttaviltir, því
hún var ýmist ávörpuð sem
“háttvirta fjallkona” eða “hátt-
virta drotning” og “hirðmeyjar”
og Miss Canada og Miss Ame-
ríka, og fanst mér þá stundum,
sem þeir meina líka Miss ísland.
En ísl. faldbúninginn bar frú
Halldóra tignarlega, með fagra
fjallasýn að baki málaða af
Friðrik Swanson listmálara. En
ef Miss Canada og Miss Ameríka
hafa átt að vera táknmynd sinn-
ar þjóðar, í klæðaburði, þá er
þar “orðið hart í ári”.
Jæja, eg má ekki hirða nema
fáeina hnökra af þessum tré-
bekkja-upptíning, því allrir væri
hann ofmikið innlegg í eitt
vikublað.
Sólin var sigin bak við trjá-
toppana. Þeir, sem lengst höfðu
setið, teigðu úr fótunum, risu
hægt á fætur með bak- og botn-
verkjum og stefndu að kaffi-
tjaldbúðinni. Þá stundina hefði
margur “ekki getað hugsað sér
íslendingadag kaffilausann.” —
Nú var hópast og heilsast, spurt
og spjallað, minst og matast,
teygt úr sér og tekið í nefið,
hlegið og hlaupið í felur. Leit-
að að húsabaki, sopið á svolitlum
pela, sætastur sopinn í meinum,
þó sá ekki á neinum. Allir dag-
ar eiga kvöld, en enginn sem
þetta kvöld friðar og bræðra-
lags. “Það blakti ei blað fyrir
vindi”. Draumkendar æfintýra-
myndir líða í gegnum risavaxinn
greniskóginn, girtur gullbandi
kvöldsólarinnra. Allur skógur-
inn á hátíðasvæðinu er lifandi
mergð, dularfullra skugga-
mynda. Þær streyma að úr öll-
um ,áttum, og stefna aftur að
baklausu trébekkjunum, sem
hafa staðið auðir um stund. Sól-
in er gengin til viðar. Það er
kvekt á afarsterku kastljósi bak
við mannfjöldann. Fjallkonan
sezt aftur upp á tindinn og skein
Ijósið á “gullhlað spent um
enni”. Mannfjöldinn gekk hljóð-
lega og hægt til sætis, eins og
menn vildu varast að rjúfa þögn
kvöldkyrðarinnar. Djúp karl
mannsrödd rauf þögnina gegn
um gjallarhornið, og biður
mannfjöldann að syngja sameig-
inlega, nokkra sön^va áð skiln-
aði. Það var eins og söngurinn
kæmi fyrst úr fjarska, veikur og
hikandi, en varð svo þungur og
dreymandi, blandaður Isöknuði
og viðkvæmni, sælu og unaði. —
Svo endaði afmælisdagur ís-
lendinga að Gimli. Sumir héldu
heim, aðrir fóru að dansa.
Hvernig sem menn njóta
þessa minningadags íslenzks
þjóðernis, þá ætti hann að skilja
eftir göfgandi merki í hjarta og
framkomu hvers einasta íslend
ings. Eg vil enda á því, sem há- >
tíðahaldið byrjaði á, þar sen
lagður var blómsveigur á minn
isvarða íslenzkra landnema :
Vesturheimi. Þessi minnisvarð
er engan vegin kvittan, fyri
tilverurétti okkar í þessu landi
sem íslendingar.
Hver einasti íslendingur ætti
ið móta sjálfan sig til lifandi
minnisvarða síns þjóðrenis. Þar
sem lesa mætti tvímælalaust í á-
sjónu og hjarta þessa setningu:
Mér er óhætt að treysta í öllu
vegna þess að eg er íslending-
ur.
Það væri þegnskattur vor til
fósturlandsins, sem minst væri í
sögu Vesturheims löngu, löngu
eftir að allir steinhlúnkar eru
sokknir í jörð.
Pétur Gautur
GUTTORMI SKÁLDI
FYLGT ÚR HLAÐI
Eftir próf. Richard Beck
Guttormur J. Guttormsson
skáld mun nú í þann veginn að
leggja á íslandshaf, í heimboð
landsstjórnar og Alþingis. —
Þykir mér því hlýða, að fylgja
honum úr hlaði með nokkrum
orðum og óska honum farar-
heilla. Veit eg, að landar hans
vestan hafs taka einhuga undir
þær óskir, því að þeir telja sér
það sæmdarauka, að honum
var gert svo veglegt heimboð
af hálfu heimaþjóðarinnar, og
eru innilega þakklátir öllum, —
sem þar áttu hlut að máli. Einn-
ig eru þeir sammála um það, að
Guttormur sé vel að slíkri
sæmd kominn, hæfur sessunaut-
ur þeirra Stephans G. Steph-
anssonar og frú Jakobínu John-
son, er áður hafa horfið , heim
um haf í fangvíða gestvináttu
heimaþjóðarinnar og “nóttlausa
voraldar veröld þar sem víð-
sýnið skín”.
En jafnframt því sem grein-
arstúfur þessi flytur Guttormi
skáldi velfarnaðaróskir ís-
lenzkra samferðamanna vestan
hafs, vona eg, að fáorð lýsing
mín á æfiferli skáldsins og
ljóðagerð opni betur augu
ýmsra fyrir því, hversu merk-
an gest og mætan ber að garði
ættlandsins, þegar Guttormur
stígur þar á strönd fyrsta sinni.
En sjálfum mun honum finn-
ast, sem hann hafi þá vígða
mold undir fótum, jafn djúpum
rótum og hann stendur andlega
í íslenzkri jörð, eins og kvæði
hans vitna, enda þótt hann sé
jafnframt víðsýnn heimsborg-
ari að hugsunarhætti. Það var
Stephan G. Stephansson einnig
um aðra fram, en að sama skapi
íslenzkur, inn í hjartarætur.
Þó þetta sé fyrsta heimsókn
Guttorms til fslands — í hold-
inu — er hann þar eigi að síður
gamalkunnugur og gagnkunn-
ugur í anda. Hann hefir drukk-
ið djúpt af lindum íslenzkra
fræða, sögu og skáldskapar, þó
hann hafi einnig nærst við
brjóst enskra og annara er-
lendra bókmenta. í sjónauka
fjarsýnnar "skáldgáfu sinnar
hefir hann séð ísland rísa úr
sæ í hrikadýrð þess og sér-
kennileik:
Þú drotning yztu eyja heims
þar ein, sem hverir vella
og jötnar orga öldugeims
og álfabjöllur hvella.
Og þú ert hamrastakki steind
— í stríði féllir ella. —
Með veldissprota spök og reynd
í spangabrynju svella.
Ennþá óvenjulegri og djúp-
stæðari er þó sú myndin, sem
lann bregður upp af íslandi í
eftirfarandi kvæði, er hann
flutti á fslendingadeginum að
Hnausum í Nýja íslandi fyrir
tveim árum síðan. Þar hlær
við sjónum hið unga ísland,