Heimskringla - 21.09.1938, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 21. SEPT. 1938
HEIMSKRINGLA
3. SíÐA
vonanna og vorleysinganna
land, séð gegnum gleraugu
vestur-íslenzks skálds; í þeim
skilningi, að þar talar maður
af íslenzku foreldri, sem borinn
er og barnfæddur vestan hafs
og hefir aldrei ísland séð. Þeim
mun merkilegri er sú mynd,
sem þar blasir við augum les-
andans, og auðfundin er aðdáun
skáldsins og ást á íslandi:
Fagurt er ísland í anda
oss ýmsum, sem hér voru born-
ir,
fegra’ en í minninga mistri
svo margra, isem gerst
hafa fornir —•
þeirra, sem ekki’ eru angar
af íslenzka stofninum skorn-
ir.
Munar því helzt, þegar horfa
menn heim, þó sé loftið
án skýja:
Aldnir sjá ísland hið kalda,
en ungir hið sólríka, hlýja;
aldnir sjá ísland hið gamla,
en ungir hið vaxandi, nýja.
Ekki’ er það hnjúkarnir, holtin
og hraunin, sem framast
vér þráum,
það er ekki’ ísland hið ytra,
sem einkum í huga vér sjá-
um,
heldur hið andlega ísland,
'sem lelskum vér, tignum
og dáum.
Dr. Guðmundi Finnbogasyni
geigar ekki ör frá marki, þeg-
ar hann segir um Guttorm
skáld í inngangskaflonum, að
safnritinu “Vestan um haf”:
“Hann er Canadamaður og ís-
lendingur í senn, og þó í heil-
brigðu jafnvægi.” Ekkert er
heldur eðlilegra, er það er í
minni borið, að Guttormur
hefir alið allan aldur sinn í
Canada, þó -í íslertzkri bygð
hafi verið. í skáldskap hans
renna straumarnir fr(á hinu
landfræðilega og menningar-
lega umhverfi hans saman á
mjög merkilegan hátt; yrkis-
efnin eru oft ramm-canadisk,
t. d. “Býflugnaræktin”, “Indí-
ánahátíðin”, o. fl. — Og með
þeim hætti hefir hann numið
íslenzkum bókmentum nýtt
land. Á hinn bóginn er vald
Guttorms yfir íslenzku máli
svo mikið að furðu sætir, þegar
alls er gætt, þó þess sjáist
einnig merki, að hann 'hefir
þroskast við erlend áhrif. ó-
sjaldan yrkir hann einnig undir
þaulreyndum og rígnegldum ís-
lenzkum bragarháttum, þó
hann fari einnig oft eigin götur
í þeim efnum.
Guttormur er hinn eini af
höfuðskáldum fslendinga vest-
an hafs, sem fæddur er í landi
þar. Og svo vill til, að hann
stendur nú að kalla má á sex-
tugu. Hann er fæddur 5. des.
1878 að Víðivöllum við íslend-
ingafljót í Nýja íslandi, ólst
þar upp og býr enn á föðurleifð
sinni á þeim söguríku slóðum
íslendinga þarlendis. Foreldrar
hans, sem fluttust vestur um
haf af Austurlandi, voru í hópi
frumbyggjanna íslenzku í Nýja
íslandi þekkir Guttormur því
af sjón og reynd strit og stríð
landnemanna, enda hefir hann
reist þeim margan bautastein
í kvæðum sínum. Þegar litið er
til ætternis hans, kemur það
eigi heldur á óvart, að hann
yrkir heilan kvæðabálk um
“Jón Austfirðing”.
Guttormur naut aðeins barna
skólamentunar; er hann því
flestum fremur maður sjálf-
mentaður; má því með nokkr-
um sanni heimfæra upp á hann
þessa vísu sjálfs hans:
Betra er að vera af Guði ger
greindur bóndai-stauli,
heldur en vera, hvar sem er,
“hámentaður” auli.
Eins og skáldbróðir hans
hinn ;íslenzki vestur við
Klettafjöllin, hefir Guttormur
' orðið að vinna “hörðum hönd-
um” við búskaparstörfin um
dagana, því að fyrir stórum
fjölskyldu-hóp var að sjá. Má
því réttilega snúa upp á hann
eftirfarandi orðum úr kvæði
hans “Við heimför Stephans G.
Stephanssonar 1917”:
Stuðlar hann við strit
stórþjóðarvit,-----—
Hefír Guttormur því unnið
hin bókmentalegu störf sín
undir andvígum skilyrðum; og
vafalaust ber því ekki að neita,
að hin óhægu kjör, sem hann
hefir átt við að búa, hafa orðið
steinn á vegi þroska hans. En
svo rík og þróttmikil er skáld-
gáfa hans, að hann hefir sigr-
ast á mótdrægúm lífskjörunum
og orkt svipmikil og djúpúðug
kvæði um hin hversdagsleg-
i ustu efni innan þröngra tak-
imarka athafnasviðs hans. En
j svo er því altaf farið um hin
sönnu og mikilhæfu skáld;
þeim verður sjálft grjótið að
gulli, í andlegum skilningi. —
Jafn algengt fyrirbrigði vestan
hafs eins og býflugnaræktin
verður Guttormi áhrifamikil og
algild táknmynd andlegrar
harmsögu sjálfs hans, og meg-
inþorra manna, eins og prófess-
or Watson Kirkconnell hefir
réttilega lagt áherzlu á.
Og óneitanlega er bókmenta-
starfsemi Guttorms bæði harla
mikil að vöxtum og fjölskrúð-
ug, þegar aðstæður hans eru
teknar með í reikninginn. Meg-
inið af kvæðum hans fram til
ársins 1930 er að finna í ljóða-
safninu “Gaman og alvara”,
sem út kom í Winnipeg það
ár, því að þar eru, auk siðari
kvæða hans, flest kvæðin, sem
prentuð voru í safninu “Bónda-
dóttir” (1920) og allur flokk-
urinn “Jón Austfirðingur”
(1909). Þó ber þess að geta,
að Guttormur hefir orkt mörg
góðkvæði síðan 1930, er birt
hafa verið í íslenzkum blöðum
og tímaritum beggja megin
hafsins.
Enginn fær lesið ofannefnt
heildarsafn ljóða Guttorms,
svo að lestur geti talist, án
þess hann annfærist um, að þar
er skarpgáfað og sérkennilegt
skáld að verki, — skáld, sem á
bæði djúpa og hvassa sjón, og
er miklum andlegum þrótti
gætt. Yrkisefni Guttorms eru
einnig næsta fjölbreytt. Með
sanni Jiefir hann þó verið
nefndur “helzta skáld” íslenzkr-
ar landnámstíðar vestan hafs
og anda hennar. Söguljóðið
“Jón Austfirðingur” er úr
þeim jarðvegi sprottið, átakan-
leg og glögg lýsing af braut-
ryðjandalífi margra íslendinga
í Vesturheimi, þrautum þeim
og erfiðleikum, sem þeir urðu
að sigrast á, eða bíða lægri hlut
í baráttunni. » Hagsæld niðja
þeirra var dýru verði keypt. —
Mörg minnisstæð kvæði og
prýðisvel orkt eru í ljóðabálki
þessum, og hann er í held sinni,
að minsta kosti óbeinlínis,
drengileg lofgerð um þraut-'
seigju og manndóm landnem-
ans, sem ekki lætur bugast.
Miklu hærra, bæði að anda-
gift og listrænu formi, nær
Guttormur þó í snildarkvæðinu
“Sandy Bar”, sem er ódauðleg-
ur dýrðaróður íslenzkra land-
nema vestan hafs. Það hefst á
þeSsu hljómmikla og mynd-
auðga erindi:
Það var seint á sumarkveldi, *
sundrað loft af gný og eldi,
regn í steypistraumum feldi,
stöðuvatn varð hvert mitt far.
Gekk eg hægt í hlé við jaðar
hvítrar espitrjáaraðar,
kom eg loks að lágum tjaldstað
landnemanna á Sandy Bar,
tjaldstað hinna löngu liðnu
landnámsmanna á Sandy Bar.
f hrífandi og hjartnæmum
blæbrigðum bregður skáldið
síðan upp skyndimyndum' úr
lífi og stríði landnemanna:
Að mér sóttu þeirra þrautir,
þar sem espihól og lautir,
fann eg enda brendar brautir,
beðið hafði dauðinn þar.
Þegar elding loftið lýsti,
leiði margt eg sá, er hýsti,
landnámsmanns og landnáms-
konu
lík — í jörð á Sandy Bar,
menn, sem lífið, launað engu,
létu fyrr á Sandy Har.
Heimanfarar fyrri tíða
fluttust hingað til að líða,
sigurlaust að lifa, stríða,
leggja j sölur heilsufar,
falla, en þrá að því að stefna,
þetta heit að fullu efna:
meginbraut að marki ryðja
merkta út frá Sandy Bar,
braut til sigurs rakleitt, rétta
ryðja út frá Sandy Bar.
Þesu máttuga og angurblíða
kvæði lýkur með eftirfarandi
erindi:
Stytti upp, og himinn heiður
hvelfdist stirndur, megin breið-
ur,
eins og vegur valinn, greiður,
var í lofti sunnanfar.
Rofinn eldibrandi bakki
beint í norður var á flakki.
Stjörnubjartur, heiður himinn
hvelfdist yfir Sandy Bar,
himinn, landnám landnemanna,
ljómaði yfir Sandy Bar.
“Sandy Bar”, sem er sann-
kallað listaverk að tformi til,
ber fagurt vitni fágætri mál-
fimi og rímsnild Guttorms, og
sama máli gégnir um mörg önn-
ur kvæði hans. Hvergi er þó
ljóðgáfa hans léttstígari eða
þýðari heldur en í hinu gullfall-
ega kvæði hans “Góða nótt”:
Dúnalogn er allra átta,
allir vindar geims sig nátta,
nú er álfa heims að hátta,
hinstu geislar slokkna skjótt,
húmsins^svarta silkiskýla
sveipar þekjur vorra býla,
upp er jörðin eins og hvíla
öllu búin. — Góða nótt!
Upp til hvíldar öllu búin
er nú jörðin. Góða nótt!
Tak þú, svefn, í ástararma
alla menn, sem þjást og harma,
legg þinn væng á lukta hvarma,
láttu öllum verða rótt,
leyf þeim, draumur, lengi að
njóta
lífsins, sem í vöku brjóta
skipin sín í flök og fljóta
fram hjá öllú. — góða nótt!
Þeim, sem fram hjá fegurð
lífsins
fara í vöku. Góða nótt!
Hér kemur einnig glöggt í
ljós grunntónninn í lífsskoðun
Guttorms og undirstraumurinn
í ská\dskap hans: — víðfeðm
og djúp samúð með öllum þeim,
sem bera skarðan hlut frá
borði í lífsbaráttunni, eiga þar
undir högg að sækja. Jónas al-
þingismaður Jónsson fór ekki
villur vegar, þegar hann kall-
aði Guttorm, í “Skinfaxa” fyrir
mörgum árum síðan: “skáld
þeirra, sem eru minni máttar”.
Náttúrulýsingar Guttorms
eru margar hverjar bæði sér-
kennilegar og svipmiklar með
afbrigðum, einkum að samlík-
ingum, t. d. í kvæðinu “Haust-
söngur”:
Rignir úr lundi við laufvinda
súg
lofteldi gullinna blaða,
gusturinn eykur hans eldlega
hraða
ofan að laufanna slegna múg.
Hvílir sig heimur í eyði,
helkulda stirður sem nár,
heiðbjart er yfir hans hrím-
stirnda leiði.
Hverfist í glersúlur mánatár.
Guttormi lætur því vel að
yrkja um alvarleg efni, en
hann er jafnframt kýmniskáld
gott; einkum eru margar á-
deiluvísur hans hárbeittar og
markvissar. Hverskonar óheil-
indi í lífi manna og lunderni
eiga ekki upp á háborðið hjá
! honum, og liðhlaupum í þjóð-
ernismálum segir hann til synd-
anna, og er það ofur skiljanlegt
um jafn sannan íslending o
hann er og glöggskygn á
andleg verðmæti. Gott dæmi
kaldhæðni Guttorms og mark-
vissu, er vísan “Gáfnamerki”:
Gáfnamerki gott: að þegja,
glotta að því, sem aðrir segja,
hafa spekingssvip á sér;
aldrei viðtals virða neina,
virðast hugsa margt, en leyna
því, sem reyndar ekkert er.
En Guttormur er eigi aðeins
frumlegt og þróttmikið ljóð-1
skáld. Hann er einnig sérkenni-
legt og merkilegt leikritaskáld.
Árið 1930 gaf Þorsteinn Gísla-
son út í Reykjavík “Tíu leik-
rit” eftir hann, en áður höfðu
sum þeirra birst í íslenzkum
tímaritum. Leikrit þessi eru
þrungin að spaklegri hugsun,
táknræn og dulræn að blæ. Er
það hreint ekki orðum aukið,
að þau eru merkilegt fyrirt
brigði í íslenzkum bókmentum”
eins og Lárus Sigurbjörnsson
segir um þau í eftirtektar-
verðri grein í “Lögréttu” —
(1935). Hann leiðir einnig rök
að því, að þau hafi verið rituð
“úti á Nýja íslandi samtímis
eða jafnvel á undan stórmerki-
legri stefnu í leikment Norður-
álfu og Ameríku”. Með öðrum
orðum, að Guttorniur hafi með
leikritum þessum orðið braut-
ryðjandi í leikritagerð.
Auðsætt er þá, þótt fljótt
hafi verið farið yfir sögu, að
bóndinn og skáldið frá Víði-!
völlum í Nýja íslandi, er eng-
inn hversdagsmaður á andlega
sviðinu; það er sitthvað svipað
með honum og bóndanum or
skáldinu vestan frá Klettafjöll-
unum, þó ólíkir séu um margt.
Stórbrotin og frumleg skáld-
gáfa er báðum sameiginleg, og
báðir hafa borið merki fslenzks
manndóms hátt við himinn á
vestrænum vettvangi, svo að
þjóð vor hefir drjúgum auðg-1
ast við það andlega og hróður
hennar vaxið að sama skapi.
Sannast því nú á Guttormi orð
hans um' fslandsför Stephan G. I
Stephanssonar 1917:
fram. Ávarpaði svo veizlustjóri
samsætið og bauð alla gesti vel-
komna, þar næst talaði herra
Gísli Gíslason fyrir minni silfur
brúðhjónanna og afhenti svo
þeim einnig nokkrar verðmætar
og fallegar gjafir, sem sýndu
hvað bezt, í hversu miklu áliti
að þessi hjón eru á meðal allra
þeirra sem þekkja þau, nær og
fjær; ennfremur kallaði forset-
inn á Miss Birgittu, dóttur silf-
urbrúðhjónanna, sem satfvið há-
borðið ásamt og systkinum sín-
um og öðru venslafólki heiðurs-
gestanna, og talaði jómfrúin
nokkur vel valin orð til foreldra
sinna og afhenti þeim gjöf frá
börnunum.
Ýmsir fleiri voru svo kallaðir
fram og mun Mr, Balton, einn
af sveitarráðsmönnum, hafa tal-
að næst, og fór hann lofsamleg-
um orðum um silfurbrúðhjónin,
og kvaðst hann aldrei hafa þekt
betri nágranná né ábyggilegri í
öllum viðskiftum. Mr. Óskar Jó-
hannsson var einn meðal ræðu-
manna, sem lýsti ánægju sinni
yfir þeim verðuga heiðri sem
þessum hjónum væri sýndur. —
Svo kallaði veizlustjóri á frú
Þjóðbjörgu Hinrikson með ræðu^
og várð henni létt fyrir með að
leysa það verk af hendj, talaði
hún aðdáanlega vel, og lýsti að
miklu leyti æfiferli bruðgum-
ans, hafði henni snemma orðið
vel til hans á æskuárunum,
kendi hún þá í skóla í hans
heimahögum og fanst mikið til
um námsgáfur hans og skarp-
leika til bókarinnar. Næsti
tölumaður, Gunnl. Jóhannson,
vék máli sínu til brúðarinnar,
sagðist honum svo frá, að hversu
góðir og hrósverðir sem menn-
irnir kynnu að reynast, að þá
bæri konan þar ávalt hærri hlut
með sinni skyldurækni, umburð-
arlyndi og kærleiksverkum, og
kvaðst hann geta flestum betur
um þetta borið.
Á mili ræðanna sungu allir
samhuga, fjöruga o£ viðeigandi
gleðisöngva.
Nú höfðu menn setið undir
borðum langa stund og dáðst að
gómsætum kryddbrauðum — og
brúðarköku sem margir sögðu
að væri sú fegursta er þeir hefðu
augum litið, var þá rent á bolla
og veitingum gerð góð skil, því
nú höfðu konurnar tekið öll ráð
í sínar hendur og fórst þeim
það mjög myndarlega jen allir
dáðust að forstöðukonunni, frú
G. K. Stephenson frá Winnipeg
og henni ber að þakka fyrir
hvað samtökin 'voru góð og al-
Vaknar yndi
á Ingólfs strindi,
kemur að landi
konungborinn andi.
Opnast breið og löng
bergkastala göng,
verða víðloft þröng
um vættasöng. — —
(Grand Forks, N. Dak,
júlí, 1938).
-N. Dbl. 29. júlí.
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
BirgSir: Henry Ave. Raat
Sími 95 551—95 552
Skrifstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
menn í bygðinni, og nú má eg
ekki gleyma frú Helgu Gutt-
ormsson frá Winnipeg og frú
Gísli Gíslason í Poplar Park, sem
einnig sýndi frábæran dugnað í
öllu undirbúnigsstarfinu, — það
er ekki hægt, í fáum orðum að
lýsa allri þeirri fórnfýsi og
tíma sem til þess útheimtist að
undirbúa stórar veizlur í strjál-
bygðum sveitum þar sem vegir
eru lélegir og talsímar engir.
Þeir vita það bezt sem reyna.
Áður en samsætinu var lokið
óskaði Mr. Guttormsson eftir
að segja nokkur orð; þakkaði
hann innilega þann heiður er
þeim var sýndur, með þessu veg-
lega samkvæmi, sem hann gæti
sízt séð að þau ættu skilið með
réttu — en svo bjartsýnn sagð-
ist hann æfinlega hafa verið í
lífinu, að sér hefði fundist að
hann eða þau hjónin væru ekki
með öllu vinalaus — en að þau
ættu eins marga vini og hér
væru saman, komnir, hafði hann
aldrei haft hugmynd um.
Veðrið var hið ákjósanlegasta
þenna dag, oftast glaða sólskin
og hægur vindblær, svo alt virt-
ist hjálpa til, að gera þennan
silfurbrúðkaupsdag eins unaðs-
ríkan og verða mátti.
Gunnl. Jóhannsson
Eftirþanki: Eftir því sem eg
þekti til mun hvert íslenzkt
mannsbarn bygðarinnar hafa
verið í þessu góða samkvæmi,
nema' einn blindur 88 ára öld-
ungur, Gestur Jóhannsson, en
sem betur fór gafst mér færi
að sjá hann á heimleiðinni og
þakka honum fyrir svo margt
gott og göfugt, hann bjó á næsta
bæ við föður minn á íslandi.
G. J.
Þessi eintök af Almanaki
Þjóðvinafélagsins óskast til
kaups: 1890, 1891, 1892, 1906,
1930, 1933, 1934, 1935, 1937,
D. Björnsson “Heimskringla”
Kaupið Heimskringlu
Lesið Heimskringlu
Borgið Heimskringlu
, 8.
SILFURBRÚÐKAUPIÐ
I POPLAR PARK
Við suðaustur endan á Win-
nipeg-vatninu, nálægt Rauð-ár
ósunum og flóðengi afar fögru
og verðmætu, er sveit sú, áem
Poplar Park er kölluð, búa þar
nokkrir góðir íslenzkir bændur,
ásamt nokkrum enskum og ann- i
ara þjóða fólki. Hafa helst til
fáir kynt sér þetta landsvæði,
því að keyrsluvegir eru í lak-
ara lagi, en í gegnum þessa
sveit er þó farið með járnbraut-
inni sem liggur frá Winnipeg
til Grand Beach. En á sunnu-
daginn þann ll, sept. var mjög
gestkvæmt á þeim stöðum, og
tiltölulega allir bygðarbúar söfn-
uðust í samkomuhús sveitarinn-
ar, og svo var aðsóknin mikil, að
margir komust ekki inn, — og
tilefni þessa mannfagnaðar var
það, að nút voru liðin tuttugu og
fimm ár frá giftingardegi þeirra
hjóna Einars og Hólmfríðar
Guttormsson, sem hafa búið alla
' sína hjúskapartíð í þessari fögru
og friðsælu bygð.
Samsætið var undir stjórn
Guðmundar Kr. Stephenson,
sem hófst með sálmasöng, og
bæn sem frú Stephenson bar
All-Canadian victory (or pupils o(
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
ancj silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
words a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won first place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion of typing contest. His net speed was
76 words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fourth in the open school
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any com-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESSCOLLEGE
, WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
ST. JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD