Heimskringla - 07.12.1938, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. DES. 1938
Heimskringla
(StofnuB lttt)
Kemur út A hverjum mlBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRE8S LTD.
153 og 155 Sargent Avenue, Winnipeg
Taliimia it 537
VerB blaðslns er »3.00 árgangurinn borglat
tyrirftam. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRE8S LTD. g
3U yiSskifta bréf blaðinu aðlútandl sendlst:
Mcnager THE VIKINQ PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til Htstfórans:
EDITOR HEIMSKRINQLA
153 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKINQ PRESS LTD.
153-155 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
WINNIPEG, 7. DES. 1938
HATUR ER BÁGBORIN
ST JÓRN MÁL ASTEFN A
Eftir Joseph T. Thorson, K.C., M.P.
(í blaðinu Winnipeg Tribune hafa verið
að birtast greinar undanfarið um afleið-
ingar Munieh-sáttmálans, eftir marga
merka menn. Greinarnar fjalla allar um
þetta efni, eru meira að segja allar skrif-
aðar undir einni og sömu fyrirsögn: Where
Do We Go From Here? Einn fslendingur
hefir til þeirra mála lagt, Joseph T. Thor-
son, K.C., sambandsþingmaður. Er grein
hans hér birt í íslenzkri þýðingu).
Þrefinu um Munich-samninginn mun
ekki fyrst um sinn linna. Flestir hugsandi
menn munu þó vera sammála um, það, að
meira væri við það unnið, að gefa málum
þeim, sem úrlausnar bíða, framtíðarmál-
unum, að minsta kosti ekki minni um-
hugsunartíma, en þann, sem varið er í að
gagnrýna og dæma gerðir manna á liðnum
tíma og ekki sízt þegar það eina sem við
það vinst er að vekja tortrygni og hatur.
Það er ekki auðið að lýsa nákvæmlega
þeim stefnum er verða munu ráðandi í
utanríkismálum er frá líður. Þær breyt-
ast og laga sig eftir raunverulegum hag
þjóðfélagsins. Það er því aðeins í aðal-
atriðunum, sem föng eru á að íhuga þetta.
Og það sem fyrst af öllu kemur þá til
greina, er friðurinn. Háleitari og helgari
skylda hvílir ekki á neinum stjórnmála-
manni, eða nokkrum manni, sem einhvern
þátt á í að skapa almennigsálitið, en sú, að
afstýra heimsstríði, með hinum hræðilegu
afleiðingum þess, stríði sem miljónir
mannslífa mundi kosta og hryllilegustu
kvalir, örkuml og þjáningar sem yfir
mannkynið hefir komið, stríði sem sið-
mennigu vorra tíma mundi leggja í rústir.
Friðurinn er það fyrsta sem hlýtur
því að koma til greina, er um stefnu í
utanríkismálum er að ræða. Vér segjum
ekki að það geti ekki verið um svo mikils-
verð mál eða stefnur að ræða, að meiri
megi skoðast, en friður. En það er áríð-
andi að menn geri sér fulla grein fyrir því
hvað vinst og hvað tapast við stríð, áður
eu út í það er farið. Þeim sem sífeldum
hótunum og æsingum halda á lofti um
stríð, er oft sjáanlega óljóst um hvað í
húfi er.
Ábyrgðin sem á öllum hvílir um að
vernda friðinn, verður þeim mun meiri,
sem þeir er þjóðunum hrinda út í stríð
greiða ekki kostnað þeirra sjálfir, heldur
demba honum á almenning og oft komandi
kynslóðir. Mönnum ætti ekki að sjást
yfir það, að ástandið nú í heiminum, er
afleiðing síðasta stríðs og að það skortir
mikið á, að kostnaður þess sé enn að fullu
greiddur.
Það er erfitt og ef til vill ókleift, að
segja hvaða leiðir heppilegastar verði til
að ráða bætur á vandamálum Evrópu eða
heimsins. Það er einnig erfitt að spá
nokkru um hvað friðurinn endist lengi,
sem leiddi af Munich-samningunum. En
eitt er víst. Ráðningin er ekki fólgin í
stríði, sízt af öllu stríði milli lýðræðis-
þjóða og einræðisþjóða. Við vitum hvaða
afleiðingar það hefði á lausn vandamál-
anna. Við verðum að halda áfram að leita
að ráðningunni á friðsamlegum grundvelli,
jafnvel þó í svip virðist á kostnað þjóðar-
metnaðar gert; siðmenningin er alla jafna
mikilsverðari en hann.
Eitt er ennfremur ugglaust. Utanrík-
ismálastefna, sem bygð er á hatri, blessast
ekki, hvort sem það hatur bitnar á öðrum
þjóðum eða einhverju stjórnskipulagi. —
Sannir lýðræðissinnar munu líta svo á, að
einræði í stjórn geti ekki átt sér langan
aldur í nokkru landi og að þjóðin, sem við
það á að búa_, hrindi því fyr eða síðar af
sér. Og ef svo skyldi vera, hvað væri þá
unnið við, að steypa heiminum nú út í
blóðbað, þó með það væri gert í huga að
uppræta stjórnarskipun annars lands, sem
dauðameinið ber hvort sem er í sér? Hví
ætti ekki tíminn og athugun manna í því
landi að vera eitt um það látin, hvenær
hún krefst lausnarinnar ? Hvaða rétt höf-
um við ennfremur til að hata og fyrirlíta
heila þjóð, þó leiðtoga hafi, eða stjórn-
skipulag, sem við mundum ekki æskja að
búa við?
Það væri drjúgum ráðlegra fyrir oss
sem í Canada búum, að uppræta illgresið
sem í voru eigin þjóðfélagi grær og dubba
svo upp á lýðræðið, að það sé þess vert, að
búa við það, í stað þess að fárast um
hvaða stjórnarskipun þessi eða hin þjóðin
hefir.
Andmælin gegn Chamberlain og Dal-
adier virðast við þá ástæðu styðjast, að
stríð sé óumflýjanlegt milli lýðræðisland-
anna, Frakklands og Bretlands annars-
vegar og einræðisríkisins Þýzkalands hins-
vegar. Það á að vera með öllu óhugsan-
legt, að lönd þessi geti átt sína tilveru, hlið
við hlið, annað verði að gereyða hinu, og
því fyr sem það sé gert, því betra. Þvi er
einnig haldið fram, að síðan að Munich-
samningurinn var gerður, hafi Þýzkaland
náð miklum yfirráðum í Mið-Evrópu, á
kostnað Frakka og Breta.
Tilhæfa er engin í þessu, eins og ljóst
verður, þegar það mál er athugað. Þýzka-
land hefir ávalt verið áhrifameira í Mið-
Evrópu en Bretland. Hvaða rétt hefir
Bretland eða Frakkland til að kvarta und-
an því? Þau hafa meiri áhrif annarstað-
ar. Og sagan hefir vissulega kent oss, að
þjóð sem miklu atgerfi er búin, verði ekki
haldið til eilífðar í neinum þvingunar eða
ófrelsisböndum. Það er eitt af því, sem
ómögulegt er. Sambandsþjóðir síðasta
stríðs reyndu það á Þjóðverjum með Ver-
salasamningunum. Þeir samningar áttu
að tryggja lýðræðið í heiminum, en gerðu
því ómögulegt að þrífast í Þýzkalandi. í
stað þess ruddi það herra Hitler brautina
og nazista-stjórn hans.
Hví ekki að reyna aðra aðferð, þá er
•minnir á orðatiltækið, “live and let live”.
Þjóðverjar hafa rétt til að lifa og skifta
við aðrar þjóðir, sem við. Sannleikurinn
er sá, að velgengni þeirra, er hagur vor.
Tilraunirnar sem nú er verið að gera til
þess að koma á varanlegum friði af hálfu
Breta og Frakka við Þjóðverja og ítali,
eru í fylsta skilningi mikilsverðar. Með
þeim bjóðast að minsta kosti tækifæri til
sátta og friðar og meðan nokkur leið er
opin til þess, ætti að færa sér það í nyt.
Stefnurnar sem í stað þessa eru boðnar,
geta naumast til annars leitt en alheims-
stríðs.
Hver ætti að vera utanríkismálastefna
Canada? Fyrsta skylda leiðtoga vorra,
er að vernda réttindi canadiskrar þjóðar
og þar af leiðandi áskilja henni réttinn til
að ákveða hvort að hún eða þetta land
tekur þátt í stríðum. Það er mál, sem
þjóðinni ætti að gefast kostur á að íhuga
sem vandlegast sjálfri, og ráða til lykta,
án allra æsinga eða blekkinga-áróðurs. —
Þessi réttindi gætu orðið Bretum hag-
kvæm viðvörun í utanríkismálum, og verið
mikilsverð, er stjórnmálamenn þeirra fá
þá flugu í höfuðið, að hvetja til stríðs án
þess að gjalda varhuga við afleiðingun-
um. Ef eitthvað meira er í húfi en svo, að
friði svari, t. d. ef tilveru sjálfs Frakk-
lands eða Bretlands er um að tefla, á-
hrærir það allan heiminn og hann mun
skjótt koma til sögunnar. En ef ástæðan
fýrir stríði er fólgin í valdafíkn, eða er
sprottin af pólitískum, hernaðarlegum eða
hagfræðislegum ástæðum eða eru viðskift-
um einstaklinga búhnykkur, án þess að
það komi þjóðarheildinni við, ætti Can-
ada ekki að taka þátt í þeim stríð-
um. Með því að taka upp þessa utanríkis-
málastefnu í Canada, ynnu leiðtogar vorir
ekki einungis þarft verk í þágu Canada,
sem er þeirra fyrsta skylda, heldur ynnu
þeir um leið nauðsynjaverk í þágu friðar-
ins í heiminum.
Halldór Kiljan Laxness:
Ef það væri til réttlæti í veröldinni, þá
ætti eg aðeins eina ósk, og hún væri sú að
mega liggja uppíloft í grasinu, í þessu
himneska ljósi, og horfa á skýin. En hver,
sem heldur að fegurðin sé eitthvað, sem
hann geti notið sérstaklega fyrir sig sjálf-
an, aðeins með því að yfirgefa aðra menn
og loka augunum fyrir því mannlífi, sem
hann er þáttur af, — hann er ekki vinur
fegurðarinnar. Sá, sem ekki berst hvern
einasta dag æfi sinnar til hinsta andar-
taks gegn þeim fulltrúum þess illa, gegn
þeim lifandi ímyndum þess ljóta, sem
stjórna Sviðinsvíkureigninni, hann guð-
lastar með því að taka sér nafn fegurðar-
innar í munn.—Höll sumarlandsins, 16. kap.
— (Samvinnuritið) Heima.
ANNAR “DREYFUS”
Thomas Mooney, sem stundum hefir
verið nefndur “Dreyfus Bandaríkjanna”,
hefir nú setið 22 ár og fjóra mánuði í
ríkistugthúsinu í Californíu fyrir glæp,
sem annar hver maður í heimi efast um
að hann hafi framið.
“Mooney skal látinn laus,” hrópaði rík-
isstjóra-efni sérveldismanna (demakrata)
í síðustu kosningum í Californíu. Hann’
heitir Culbert Olson, er bankari og lög-
fræðingur og í æðum hans rennur óblandið
danskt blóð. Að kosningunum loknum og
þegar það óvænta hafði skeð að taumarnir
höfðu verið dregnir úr höndum samveld-
ismanna, sem haldið höfðu þeim í 45 ár,
lýsti Olson því yfir að hinn 54 ára gamli
fangi, Mooney, fengi frelsi. sitt daginn
sem hann tæki við völdum, sem verður 1.
janúar 1939.
Dómurinn var kveðinn upp yfir Mooney
22. júlí 1916. Hann var verkamanna for-
ingi (trade unionisti), áróðursmaður mik-
ill, með ósveigjanlegt bak. Við kröfu-
göngu, sem þeir héldu, sem í stríðið mikla
vildu óðir fara í San Francisco, var
sprengju kastað á veg hinna gunnreifu;
týndu níu lífi. Lögreglan, sem ekki gat
fundið sökudólginn, tók Mooney fastan og
vin hans Warren Billings.
Mooney færði ótvíræð rök að því hvar
hann var er sprengingin varð. Mynd af
honum sýndi að hann hafði staðið uppi á
húsþaki, horft á fylkinguna tveim mínút-
um áður en óhappið skeði, en svo langt
frá, að líkurnar voru meiri um að hann
væri ekki valdur að verkinu. En hann og
Billings voru samt af líkunum dæmdir til
hengingar.
Seinna var þeir náreiðardómi breytt í
æfilanga fangavist.
Verkamannafélög tóku upp mál þeirra
og börðust hvað eftir annað fyrir að þeim
væri veitt frelsi. En það hafði engan
árangur.
Helztu vitnin á móti Mooney, játuðu við
yfirheyrsluna, að þeim hefði verið borgað
fyrir að sverja rangan eið. Dómarinn, for-
maður dómnefndar, 11 kviðdómarar og
allir sem við málið höfðu eitthvað að ráði
að gera (sakaráberinn dó skömmu síðar)
voru sannfærðir um sakleysi hins ákærða.
En yfirvöldin reyndust þrjósk. Og hver
tilraun sem gerð var til að veita hinum
ákærða frelsi, var kæfð. Loks var Mooney
leyft að bera fram vörn í málinu á ríkis-
þinginu í Californíu. í neðri deild var
meirihluti atkvæða með lausn hans, en
efrimálstofnan var því mótfallin.
Fyrir sjö árum var föngunum boðin
lausn í náð\ frá fangavistinni ( release on
parole), en sekt þeirra var ekki með því
tekin til baka. Var Billings þá svo and-
lega niðurbrotinn, að hann þáði lausnina,
en Mooney neitaði henni, nema full fyrir-
gefning væri veitt. En ríkisstjórnin neit-
aði (því.
Móðir Mooney ferðaðist um allan heim
til að vekja eftirtekt á málinu og fá son
sinn leystan úr fanga-fjötrunum. Hún dó
1924, þreytt og armædd, án þess að sjá
nokkurn árangur þessa starfs síns; hún
var þá og orðin blind. Var Mooney neitað
að vera við útför hennar. Kona hans,
Rena, hélt eftir það ein málstað manns
síns uppi.
í fangelsinu hefir Mooney verið fyrir-
mynd af fanga, hefir hjálpað til við hús-
verk og hjúkrað sjúkum, enda hefir hann
haft mikið frelsi og vinir hans fengið að
sjá hann og tala við hann stundum saman.
Hann talar ekki um mál sitt, heldur um
stjórnmálastefnur, Marxisma, og nú á síð-
ari tímum um Spánarstríðið og Munich-
ráðstefnuna. Þykir honum TékkóSlóvakar
og lýðræðismenn á Spáni hart leiknir sem
fleiri í heiminum.
Síðan 1917 hefir Mooney verið kjörinn
félagi þó fjarverandi sé, í hinum fyrri
samtökum verkamanna. Bandaríkjamenn,
sem með stjórninni á Spáni berjast, hafa
nefnt eina herdeild sína eftir Mooney í
heiðursskyni við hann.
Yfir símann töluðu blaðamenn við
fangavörðinn, Smith, um lausnarvon
Mooney. Talaði fangavörðurinn sem við-
kvæm móðir um hann, sagði framkomu
hans þá, að menn skoðuðu hann sem einn
af starfsfólki fangahússins boðinn og bú-
inn til að gleðja aðra og gera fyrir þá, það
sem hann gæti. Konan hans sem heima á
í San Francisco, heimsækir hann í hverri
viku. Sjálfur sagði Mooney í símanum:
“Nú er mér söngur í hjarta.”
ÖLDUNGARÁÐ CANADA
í nýútkomnu hefti af ritinu
“Fortune”, sem er bandarískt,
er frá því skýrt, að af 96 öld-
ungum í efrimálstofu Canada,
séu f jörutíu og fimm meðstjórn-
endur í eitt hundrað fimtíu og
fjórum stærstu iðnaðar og pen-
ingastofnunum Canada, sem til
samans eigi eignir, sem metnar
eru á 8l/2 miljón dollara.
Ef hér væri ekki um, menn að
ræða, sem nein pólitjísk völd
hefðu, væri ekkert við þetta að
athuga. En það horfir dálítið
öðruvísi við, þegar þess er gætt,
að þetta eru menn sem í efstu
tröppu valdastigans eru og geta
ónýtt hvaða lög sem þeim sýnist
er frá neðri 'málstofu, sjálfri
löggjafardeild þingsins koma.
öldungamir hafa verið skip-
aðir í stöðuna af stjórnum
landsins. Liberalar og conserva-
tívar eiga þar jafnt hlut að máli.
Og báðir virðast hafa gætt þess,
að velja þá í þennan háa sess,
sem meiri umhyggju báru fyrir
annars flokks iðnaði landsins, en
frumiðnaðinum, búnaði og öðr-
um atvinnuvegum alþýðu.
Og síðan núverandi stjórn tók
við völdum, hefir gamla leiðin
verið nákvæmlega þrædd í vali
öldunganna. Þó liberalar hafi
um langt skeið tönlast á þörf-
inni á að endurbæta öldunga-
ráðið, hefir King aldrei sýnt lit
á því í vali þeirra, sem hann
hefir í það skipað.
Eina breytingin sem til bóta
getur horft, er sú, að taka völd-
in af stjórnarflokkunum, eða
stjórninni, í að skipa í stöðuna.
Öldungarnir ættu að vera kosnir
af þjóðinni, svo og svo margir
í senn, eins og gert er í Banda-
ríkjunum, sé efri málstofu ann-
ars nokkur þörf, sem margir
efast um.
Eins og nú standa sakir er
öldungadeildin ekkert annað en
hýra til pólitískra fylgifiska
st jórnmálaf lokkanna.
Það fyrsta sem kröfu mætti
gera til af öldungadeildinni,
væri það, að hún liti óháðum
augum á löggjafarmálin. En
eins og allir vita er því ekki að
heilsa. Flokksskoðunin er þar
eins blind og hún er nokkurs
staðar.
öldunga-deildin ætti fyrir
löngu að vera úr sögunni í
þeirri mynd, sem hún nú er. Hún
hefði átt að leggjast niður um
leið og margt annað frá fyrri
tímum sem úrelzt hefir, t. d.
uxakeyrsla og annað þessháttar.
Hafi nytsemi hennar nokkru
sinni nokkur verið, er það víst
að hún er nú ekki til.
F R É T T I R
Tékkóslóvakía
Dr. Emil Hacha, sem áður var
formaður hæstaréttarráðsins í
Tékkóslóvakíu, var síðast liðna
viku kosinn forseti lýðveldisins
af þinginu. Hann var sá eini
sem í vali var, svo kosning hans
var ekkert nema formið.
Þó Hacha sé mikilsmetinn
maður í Prag og hinn færasti
lögmaður, var hann lítið þektur
af þjóðinni eða út á við vegna
þess að hann hafði aldrei tekið
neinn þátt í stjórnmálum. Hann
er 66 ára gamall. Auk tungu
Tékkanna, talar hann bæði
þýzku og ensku vel.
Maðurinn sem búist var við
að yrði forseti, var Chvalkov-
sky ,fyrrum utanríkismálaráð-
herra. Hann hafði mjög mikið
komið við mál Tékkóslóvakíu,
meðan á sundurlimuninni stóð.
Og hann kom þar vel fram eftir
ástæðum. En Gyðingahatari
nokkur hafði komist að því, að
hann átti, ef nógu langt var rak-
ið, Gyðing í ætt sinni og þar
með var hann úr sögunni.
Forsætisráðherra Tékkanna
er sagt að verði Rudolph Beren,
fyrrum leiðtogi bændaflokksins
og andstæðingur Edwards Benes
forseta í 20 ár á þingi. Er bú-
ist við að stjórn hans verði Þjóð-
verjum í vil (pro-German).
í Tékkó-Slóvakíu hafa allar
lýðræðisstofnanir og félög verið
upprætt með sama hraða og
landið hefir verið brytjað upp og
bitunum verið fleygt í úlfskjaft
ana sem gapandi biðu þeirra í
öllum áttum. Hitler er hinn
eiginlegi stjórnandi landsins. —
Þar hefir og verið komið upp öfl-
ugum flokkssamtökum (Nation-
al Union Party) til þess að bola
Gyðingum burt úr landinu.
Landamærin milli Tékka og
Þjóðverja eru nú ákveðin. Fékk
Hitler þau gerð eins og honum
þóknaðist. Ennfremur leyfist
honum, að reka alla Tékka úr
Sudeten-héruðunum sem þar
hafa sezt að síðan 1910, en Þjóð-
verjum í Tékkóslóvakíu, sem nú
er, hefir hann veitt þýzk þegn-
réttindi að vissu leyti (optional)
og er spáð, að þeir aki plógi
Hitlers í Tékkóslóvakíu, ef þeir
verði ekki brátt hinir eiginlegu
stjórnendur landsins.
Pólverjar tóku Teschen hér-
uðin fyrir mörgum vikum og var
lofað um 20 fermílum af landi í
viðbót 1. desember. Fóru þeir
þangað fjórum dögum áður með
her og lenti í ryskingum milli
þeirra og Tékka út af því.
Ungverjar fengu og nokkuð af
sínum fornu héruðum í Suður-
Tékkóslóvakíu, en þó ekki eins
mikið og þeir æsktu. Kom Hitl-
er í veg fyrir það, af þeim á-
stæðum, að honum þótti of náið
samband Ungverja og Pólverja
með því. En að baki Ungverj-
um var Mussolini í þessu, sem
viðskifti ítalíu fýsir að færa
sem lengst út í þessa átt, til
Ungverjalands, Rúmaníu og Búl-
garíu, og í norður ef unt væri.
En vinur hans Hitler varð þar
Ijón á vegi.
í Munich-samninginum var
Þjóðverjum neitað um að leggja
veg (corridor) um Tékóslóvakíu
og tengja Silesíu og Austurríki
saman. Fyrir rúmri viku leyfði
þingið í Prag Hitler að gera
þjóðveg milli Breslau og Vín,
sem Þjóðverjar ráða yfir og
mega fara aftur og fram um
án nokkurs fararleyfis. Þeir
geta því vegbréfalausir farið
eins og þeim sýnist til Tékkó-
slóvakíu, sem þeirra eigið land
væri.
Tékkóslóvakía hefir tapað um
30% af landi sínu og um 5 mil-
jón íbúum. Hlaut Þýzkaland
3.6 miljón af þeim, Ungverjar 1
miljón og Pólverjar 250 þúsund-
ir.
íbúar Tékkóslóvakíu eru því
nú 6.7 miljón Tékkar, 2.2 miljón
Slóvakar og 640 þúsund Ruthen-
ar.
Bíða Tunisíu sömu
örlög og Tékkóslóvakíu
í lok síðast liðinnar viku, gaus
upp eldur um það í ítölskum
blöðum, sem sögðu eru málpípur
stjórnarinnar, að ftalir í Túnisía
ættu við svo mikla kúgun að
búa undir yfirráðum Frakka,
að við svo búið mætti ekki sitja.
Frakkar yrðu að láta ítölum þar
yfirráðin í hendur og eins á eyj-
unum Korsíka og Nice í Mið-
jarðarhafinu.
Sendiherra Frakka á ítalíu,
var undir eins beðinn að fara á
fund Mussolini og vita hverju
þetta sætti. En Mussolinni
kvaðst ekki vera utanríkismála-
ráðherra. Var þá farið á fund
Ciano, en hann kvað fregnina
ekki frá sér komna í blöðin. í
þetta skifti var sendiherra Breta
á ítalíu, The Earl of Perth, í
förinni með sendiherra Frakk-
lands, Andre F. Poucet.
Daginn eftir kom blaðið “II
Giornale D’Italia,” sem málinu
hreyfði fyrst með grein um það,
að Ciano og Mussolini hefðu ekki
slegið neitt af kröfunum um að
ítalía fengi lönd þessi í hendur
og kvað það skyldi ásannast, á
sínum tíma. Það varaði og
Frakka við því, að leika sér
að eldinum. Þýzkaland og ftalía
væru sterk, er þau legðust á eitt.
Frakkar svöruðu þessrai í-