Heimskringla - 21.12.1938, Blaðsíða 1

LIII. ÁRGANGUR WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 21. DES. 1938 NÚMER 12.
HEIMSKRINGLA OSKAR LESENDUM SINUM GLEÐILEGRA JOLA

Áskorun til Islendinga vestanhafs
JóLAKVEÐJ A
Um nokkur undanfarandi ár
hefir það mál verið mjög hugs-
að og rætt á íslandi að reyna að
komast í verzlunar og viðskifta
samband við Ameríku. Hafa
menn fundið til sívaxandi þarf-
ar á þessu, eftir því sem öllu
viðskiftalífi hefir hrakað í Ev-
rópu. fslandi er það lífsnauð-
syn, að geta' eignast fastan og
nægilega stóran markað fyrir
landbúnaðar og sjávar afurðir
sínar, en það hefir ekki tekist
fram til þessa. Helzta vonin er
Ameríka.
Með það fyrir augum, tók
stjórn íslands því tilboði Banda-
ríkjanna að koma upp íslenzkri
sýningu í sambandi við heims-
sýninguna miklu í New York á
komandi sumri. Henni var það
ljóst að með því gæfist eitt hið
bezta tækifæri til að kynna bæði
land og þjóð hinu mikla heims-
veldi. Eru náin kynni hinn
nauðsynlegi undanfari þess, að
efnt verði til varanlegra verzl-
unar sambanda. Lítt þektri
smáþjóð er næsta erfitt að koma
varningi sínum á framfæri á
sölutorgum stórborga þessa
mikla meginlands.
Þetta er í fyrsta skifti sem
þetta leyfi, og láta gera af-
steypu af Leifs myndinni, en
sökum fjárskorts, treystir sér
ekki til að kosta til þess meiru
en $1,000.00. Fyrir það fæst
krítarmynd með málmhúð er
endast myndi meðan á sýning-
unni stendur, en þá ónýt er
henni er lokið.
Til þess nú að myndin verði
varanleg yrði að steypa hana úr
eir, og kostar það milli $3,500.00
til $3,750.00, og þarf þá Sýning-
arnefndinni að safnast $2,500 í
viðbót, við það sem hún hefir.
Það hefir lengi verið ósk ís-
lendinga austan hafs og vestan
að Leifi Eiríkssyni yrði reist-
ur minnisvarði af íslenzku fé,
og komið hér fyrir á einhverjum
virðulegum stað. Með því að nú
virðist sérstakt tækifæri til að
koma þessari hugsjón í fram-
kvæmd, þá eru það tilmæli und-
irritaðra, að íslendingar hér í
álfu—í Canada og í Bandaríkj-
unum — leggist allir á eitt að
skjóta þessu fé saman svo að alt
undirbúningsverk sem búið er
að gera, aðstoð og styrkur
Bandaríkjastjórnar, sé ekki unn-
ið fyrr gýg, og þar að auk stór-
um peningum kastað á glæ.
Syng þú hærra, sæl og há
Sveitin dfottins himnum frá;
Syng svo hátt, að hveh ein sál
Heyri lífsins friðarmál;
Syng svo hátt, að hverja þjóð
Hrífi drottins sólarljóð.
—Matthías Jochumsson
Á jólunum tengjast heil belti
jarðarinnar samhygðarböndum.
Þess sér merki með auðugum og
snauðum, í fjölmenninu og þar
sem einstæðingurinn elur mann-
inn. Á jólunum heilsa menn
hver öðrum blíðlegar en ella, og
á barnaheimilum, má lesa það úr
geislandi augum barnanna, að
nú er hin ljúfasta hátíð að
breiða faðminn móti þeim. Á
jólunum syngja þeir jólasálma
er hafa aldrei annars slíkt um
hönd, og alveg sérstakur geð-
blær læsir sig um hug manna á
þessari fagnaðarstund.
Með þessum orðum vil eg
heilsa öllum sem þau lesa nú á
jólunum. Og fyrir hönd Sam-
bandssafnaðar í Winnipeg og frá
eigin brjósti, óska eg öllum
mönnum gleðilegra jóla.
Philip M. Pétursson,
prestur Sambandssafnaðar
í Winnipeg
ísland tekur þátt í veraldarsýn-
ingu og reisir sér því þunga,
aukabyrði, en þó jafnframt ó-
hjákvæmilega af þeim ástæðum
sem að ofan getur.
Með sýningunni verður megin
áherzlan lögð á að kynna þjóð-
ina, sýna sögu hennar, líf og
menning, hinn virðulega skerf
sem hún hefir lagt til vísinda-
legrar, landfræðilegrar og sögu-
legrar þekkingar, með dæmum
úr bókmenta, lista, athafna og
siglinga-lífi hennar.
Sýningarskálann 1 e g g u r
Bandaríkjastjórnin til ókeypis,
er hann annar í þjóðskála röð-
inni til vinstri við sjálfa sýning-
arhöll Bandaríkjanna, á hinum
ákjósanlegasta stað. En einmitt
þessvegna þarf að ganga svo frá
honum að hann vekji á sér alveg
sérstaka eftirtekt.
Sýningarskálinn stendur milli
tveggja gatna, eru því tveir aðal
inngangar í skálann. Með ötulli
framgöngu við Bandaríkja
stjórnina hefir leyfi fengist fyr-
ir því að nota afsteypu af Leifs
myndinni, er Bandaríkja þjóðin
gaf íslandi 1930, við framhlið
skálans og hefir stjórnin látið
breyta framhliðinni í samræmi
við þessa hugmynd. Ennfrem-
ur hefir hún látið hlaða stallinn
undir myndina íslandi að
kostnaðarlausu. '
Nú hefir Sýningarnefndin ís-
lenzka ákveðið að hagnýta sér
Winnipeg, Manitoba, 20. des.
Myndin hefir það auglýsinga
gildi að íslands skálinn má ekki
án hennar vera. Hún tengir sam-
an, með ómótmælanlegum rök-
um, sögu íslands og Ameríku á
hinn virðulegasta hátt. Við bak-
hlið skálans hefir Reykjavíkur-
bær ákveðið að gefa og láta
setja afsteypu af myndastyttu
Þorfinns karlsefnis. Verður lík-
anið úr eiri og flutt heim til
Reykjavíkur, að sýningunni lok-
inni.
9
Komist eir líkan Leifs upp, en
það er undir liðveizlu íslendinga
hér vestra komið, verður það að
sýningunni lokinni, gefið Banda-
ríkja þjóðinni með þeirri ósk að
því verði fundinn staður sem
sómi minningu Leifs og Vín-
lands fundar hans. Það verður
um leið mikil og merkileg aug-
lýsing fyrir ísland hér vestra,
en ísland þarfnast þess framar
öllu öðru, nú og í framtíðinni.
Þetta er því sérstakt tækifæri
til að vinna íslandi ómetanlegt
gagn.
Peningarnir þurfa að hafast
saman sem fyrst, því Sýningar
nefndin íslenzka þarf að vita
hvers styrktar hún má vænta.
Samskotin má senda á skrifstof-
ur íslenzku blaðanna og verður
kvittað fyrir þær vikulega.
Gefið, eftir beztu getu, stórt
eða smátt, eftir því sem ástæður
leyfa. Bregðist ekki yðar gamla
föðurlandi!
1938.
Parísarbúar tóku boðskap
þessa orðhvata nazista þurlega,
enaa var komu hans haldið
leyúdri, að öðru en því, að sitt
hvoru megin við göturnar, sem
hann átti leið um, stóðu her-
menn í röðum og bönnuðu um-
ferð, sem flestir þóttust skilja
að eitthvað byggi undir. Enn-
fremur var þremur af ráðherr-
unum — þar á meðal tveimur
Júðum — gefin bending um að
sitja ekki veizluna, sem franska
stjórnin hélt honum. Petain,
marskáldkur, ''andmælti og að
Ribbentrop legði sveig á leiði
franskra óþektra hermanna; og
bibð landsins vissu eigjínlega
ekki hvað þau áttu að halda um
ferð hans.
Eigi að síður var áforminu
haldið hiklaust áfram og í Salle
de l’Horloga í Quai d’Orsey, þar
sem Kelloggs-samningurinn var
undirskrifaður fyrir 10 árum,
skrifuðu þeir Ribbentrop og
Georges Bonnet, utaríkisráð-
gjafi Frakka undir nýjan friðar-
samning milli Þjóðverja og
Frakka, sem merkilegan má að
minsta kosti telja fyrir það, að
þar er um fyrsta samninginn í
sögu þessaræ fjand-þjóða að
ræða, sem þær samþykkja báðar
af frjálsum vilja. Samningur-
inn er í því fólgin, að þjóðirnar
heita hvor annari fullkomnum
friði, mjög á sama1 hátt og Hitl-
er og Chamberlain gerðu í Mun-
ich s. 1. 29. sept.
Rögnv. Pétursson,
Winnipeg, Man.
Guðm. Grímsson,
Rugby, N. Dak.
Gunnar B. Björnsson,
Minneapolis, Minn.
Árni Eggertson,
Winnipeg, Man.
Frakkar og Þjóðverjar
sættast
Fyrir tveim vikum sté Joa-
ch con Ribbentrop, utanríkis-
málaráðherra Þjóðverja öllum
óvænt af járnbrautarlestinni í
Compiegne, skógar-þorpi á
B. J. Brandson,
Winnipeg, Man.
Á. P. Jóhannsson,
Winnipeg, Man.
Vilhjálmur Stefánsson,
New York Ctiy
B’rakklandi, þar sem vopnahlés-
samningarnir voru staðfest-
ir 1918, og tilkynti, að
hann væri á leið til Parísar að
skrifa undir friðar og vináttu-
samning milli Þjóðverja og
Frakka.
í fyrsta lagi er ákveðið að
Frakkar og Þjóðverjar vinni að
því að efla vináttu sín á milli
og uppræta allan núbúakrit. 1
öðru lagi eru af báðum aðilum
viðurkend þau landamæri fram-
vegis, sem nú eru og er með því
endi bundinn á deiluna eldgömlu
um Alsace-Lorraine. f þriðja
lagi er ráð fyrir gert, að rísi
upp ágreiningur, verði að sætt-
um unnið á friðsamlegan hátt.
Óstaðfest fregn af þessu er sú,
að Ribbentrop hafi lofast til að
fara ekki fram á nýlendukröfur
neinar, og heldur ekki styðja
Mussolini í kröfum hans um
yfirráð í Tunis, eða yfir öðrum
eignum Frakka, en á sama tíma
búist Þýzkaland við, að samn-
ingar Frakka við Pólland og
Rússland standi ekki ráðum
Hitlers í vegi í Austur-Ervópu.
Friðarsamningur þessi milli
Frakka og Þjóðverja er ekki ó-
eðlilegur eftir það sem á undan
var gengið í Munich. En þegar
litið er á allan gauragang þeirra
Hitlers og Mussolini síðan Mun-
ich-samningurinn var gerður,
má það merkilegt telja, að
Frakkar virtust ekki hika neitt
við að undirrita þennan samn-
ing.
Fyrir Hitler er ekki annað
sjáanlegt en nú liggi að klippa
kaplan um Frakkland, sem núm-
er 1. óvin Þýzkalands, úr bók
sinni “Mein kampf”. Að því er
Frakkland áhrærir, er stefna
þess síðustu 20 árin um að
tryggja sér vernd, með samn-
ingum við aðrar' þjóðir, úr sög-
unni. Það er Bretland eitt, sem
það á nú samvinnu við í póli-
tískum skilningi.
Bretland hefir beztan
flugher í Evrópu
George Fielding Eliot hermála
sérfræðingur í Bandaríkjunum
heldur því fram að Bretar hafi
jafnbeztan og mestan flugher í
Evrópu. Að Hitler hafi 10,000
flugherskip, telur hann fjar-
stæðu. Nái þau helming þess sé
fullvel í lagt og yfir 3,000 muni
geta talist fullkomin flugskip.
Flugher Frakka segir hann
ekki fullkomnari en það, að hann
skipi honum í tölu sjötta bezta
flughers í heimi, en það sýni
afturför þar. Aftur sé landher
þeirra einn hinn fullkomnasti og
sterkasti.
En hann segir Þjóðverja
standa betur að vígi en Englend- i
inga, að framleiða í skyndi flug-
skip eftir að út í her sé komið í1
stað þeirra sem farist, vegna
þess að stjórnin hafi þar iðnað-
inn í hendi sér, sem ekki eigi
sér stað á Englandi.
Dr. Hermann Marteinsson, F.R.C.S., sem dvalið hefir á
Englandi s.l. 3 ár, kom til bæjarins s. 1. föstudag. Hefir hann
verið þar við framhaldsnám í læknisfræði og hlaut á síðast
liðnu ári stigið, sem stafirnir við nafn hans tákna: Fellow of
the Royal College of Surgeons, frá háskólanum í London, og
mun eini Vestur-íslendingurinn er það hefir. Síðast liðið ár
hefir hann stundað lækningar á Englandi. Fullráðið mun
ekki hvort að hann sezt að í Canada, eða hverfur aftur til
Englands. Dr. Marteinsson er sonur Rev. og Mrs. R. Mar-
teinsson, 493 Lipton St., Winnipeg.
Fasismi og vísindi
Hvaða skoðanir sem vísinda-
menn Evrópu kunna að hafa á
fasisma, er það víst, að þeir
hafa ekki hátt um það. í ein-
ræðislöndunum er þetta skiljan-
legt, þar sem þrælkunarfang-
elsin (concentration camps) og
höggpallurinn eru svo handhæg.
En um þetta ríkir sama þögnin
á meðal vísindamanna í lýðræð-
isríkjum Evrópu.
í Bandaríkjunum eru vísinda-
menn ekkert feimnir, að láta
uppi skoðun sína á fasisma. —
Fyrir rúmri viku t. d. undirrit-
uðu ekkert færri en 1,284 vís-
indamenn og prófessorar frá 167
háskólum og rannsóknarstofnun-
um yfirlýsingu, er um það hljóð-
aði, að fordæma það athæfi fas-
ista þjóðanna, að flæma vísinda-
menn frá störfum og heimilum
sínum. Á meðal þeirra er und-
ir yfirlýsinguna skrifuðu, sem
samin var af Dr. Franz Boas,
prófessor í mannfræði í Colum-
bia-háskóla, voru þrír, er Nóbels
verðlaun höfðu hlotið: Dr. Har-
old C. Urey, frá Columbia-há-
skóla, Dr. Robert Millikan frá
California Institute of Techno-
logy (iðnfræðisstofnun) og Dr.
Irving Langmuir, frá General
Electric Research Laboratories
(raforku rannsóknarstofnun).
f yfirlýsingunni eru Þjóðverj-
ar, Austurríkismenn og ítalir
harðlega ámintir fyrir meðferð-
ina á vísindamönnum af Gyð-
ingaættum.
önnur ákvæði í yfirlýsingunni
eru á þessa leið:
Vér munum framvegis líta
með vanþóknun á hegðun fasista
gegn vísindum. . . . Skoðum
lýðræðið heillavænna andlegu
frelsi og rannsóknum. . . . Þegar
mönnum eins og James Frank
(56 ára eðlisfræðingi, sem Vann
Nobels verðlaunin 1925 og verið
hefir prófessor við John Hop-
kins-háskóla síðan 1935) eða Al-
bert Einstein eða Thomas Mann,
er bægt frá starfi, bíður alt
mannkynið tjón við það.
UM YIKIVAKA
Erindi flutt á Frónsfundi
fyrir nokkrum árum
Eigi alls fyrir löngu var eg
stödd þar á þingi, sem samtalið
snerist um danslist, sérstaklega
þó þjóðdansa. Þótt undarlegt
megi virðast, þá fullyrtu sumir,
er lögðu þarna orð í belg, að ís-
lendingar ættu ekki — óg hefðu
aldrei átt þjóðdansa.
Eg sá í anda að þetta mundi
koma þeim Jóni Árnasyni og þá
ekki síður Ólafi Davíðssyni til
að snúa sér við í gröfunum og
líta ströngum vanþóknunaraug-
um slíka fáfræði í íslenzkum
þjóðfræðum. Að gleyma viki-
vökunum ætla eg að í þeirra
augum mundi ganga goðgá næst.
Hið fróðlega og merka safn
þeirra Jóns Árnasonar og ólafs
Davíðssonar “íslenzkar Gátur,
Skemtanir, Vikivakar og Þulur”,
hefir vafalaust eigi borist þeim
í hendur, er halda því fram að
íslendingar hafi aldrei átt þjóð-
dansa.
“Þjóðsögur íslendinga, þulur
og gátur, leikir og listir lágu
lengi í salti, svo að engum datt
í hug að safna þeim fyrir al-
vöru,” segir Ólafur Davíðsson í
inngangsgreininni framan við
“Skemtanir” þar sem hann
skýrir frá þeirri aðferð, er höfð
var við söfnun þessara þjóð-
sagna og þjóðfræða, sem íslend-
ingar áttu þó enn í fórum sínum,
þrátt fyrir öll þau kynstur, sem
hafa glatast og gleymst, orðið
afbökuð og úrelt, eins og gengur
með söngva og sagnir, er lifa
mestmegQÍs þannig, að hver
kynslóðin segir annari eftir
minni.
Eg ætla þá að drepa á helstu
atriðin, er ó. D. getur um í inn-
gangsritgerð sinni. Árið 1839
var deild íslenzka Bómentafé-
lagsins í Kaupmannahöfn farin
að rumskast svo viðvíkjandi ís-
lenzkum fræðum og þjóðsiðum
að félagið hafði þá ætlað sér að
gefa út íslandslýsingu, sem
meðal annars átti að segja frá
lifnaðarháttum þjóðarmnar, sið-
um og yfirleitt andlegu lífi. í
sambandi við þessa fyrirhuguðu
bókarútgáfu, kaus félagið nefnd
manna, til að vinna að og útvega
upplýsingar. Nefnd þessi sendi
prestum og próföstum á íslandi
70 spurningar til sóknarlýsinga,
og lutu nokkrar af þessum
spumingum að þjóðtrú og þjóð-
siðum. Meðal annars eru þar
spurningar um íþróttir, skemt-
anir, söng og hljóðfæri og hvað
menn hafi helst til skemtana. —
Svör prestanna voru fróðleg og
ágæt—nema skemtanirnar urðu
mjög útundan. “Aumari svör
er ekki hægt að hugsa sér,” segir
Ó. Davíðsson í ritgerð sinni. Þó
er þetta safn af sóknarlýsingum
talið stórmerkilegt, en það sýnir
aldarháttinn gagnvart gleðskap
og íþróttum, að prestunum hefir
fundist fátt um þær spurningar.
Nú leið enn nokkur tími fram-
kvæmdalítill í þessa átt, en ís-
landslýsingarnefndin varð frum-
kvöðull þess, að hefja þjóðsagna
og þjóðsiðarannsóknir. Það leið
ekki á löngu þar til önnur áskor-
Frh. á 2. bls.