Heimskringla - 22.03.1939, Síða 2

t
*. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
MUNICH SAMNINGUR-
INN OG FRIÐARSTEFNA
CHAMBERLAIN S
Að ýmsu leiti er Versala frið-
ar samningunum ekki bót mæl-
andi. óvinirnir, Þýzkaland,
Austurríki og Ungverjaland
voru gersigraðir og sættu afar
kostum, enda höfðu unnið sér til
óhelgis. Þessi ríki voru afvopnun
dæmd í þungar sektir í löndum
og lausum aurum fram yfir
gjaldþol.
Sigurvegararnir töluðu fagurt
um að leggja niður vopnin og
láta þennan nýafstaðna hrika-
leik verða lokastríð. Þjóða-
bandalag er stofnað sem vænt-
anleg sáttanefnd og gerðardóm-
ur í milliþjóðamálum — fögur
og viturleg hugsjón, og eina
von heimsins í framtíðar friðar-
átt, enn í dag. Það stóra slys
henti í byrjun að Bandaríkin
fengust ekki til að vera með.
Friður á jörðu átti nú loks að
ríkja og samningar og dómsúr-
skurðir áttu að ráða í stað of-
beldis. Pólland er endurreist —
landamæri eru færð inn eða út,
og má sitt af hverju að þvi
finna. — Bæheimur er endur-
reistur sem lýðveldi með nafn-
inu Czecho-Slovakia eftir fjöi-
mennustu þjóðunum — náskyld-
um — sem byggja landið. Á
tékknesku mun það hafa kallast
Czechy, Tékkland— Bæheimur.
Var stofnun þessa lýðveldis eitt
hið vænlegasta sem afrekað var
í Veröslum.
En sigurvegararnir svikust
um að leggja niður vopnin,
einna mest var sökin hjá Frakk-
landi. — Þjóðverjar, þessi stolta
herskáa þjóð brann af heift og
hefndargirni til sigurvegaranna,
einkum Frakklands. Nú kemur
Adolph Hitler með sína herhvöt.
Kemst til valda, tekst að sam-
eina þjóðina og koma skipulagi
á iðnað og viðskifti og mun starf
hans á þeim sviðum, að ýmsu
leiti hafa borið góðan árangur.
Mest kapp lagði hann samt á
það að hervæða þjóðina bæði á
sjó og landi — og ekki síður má
segja í lofti. Með þeim afbrigð-
um að nágranna þjóðum stendur
hinn mesti geigur af.
Hann er orðinn átrúnaðargoð
þjóðar sinnar — gerir innreið
sína í Ruhr héruðin — bætir
Austurríki við Þýzkaland, alt
þvert ofan í Versala friðarskil-
málana.
Nú vil eg fara nokkrum orðum
um deiluna sem Hitler stofnaði
til við Czecho-slóvakíu út af
Sudeten Þjóðverjum.
Czecho-Slóvakía lýðveldið tek-
ur yfir § af gamla Bæheimi og
$ af Moravia. Landamæri voru
látin fylgja fjallgörðum þar sem
unt var og tillit tekið til þess, að
ráðum Marshall Foch, að landið
væri hentugt til varnar — gamh'
Bæheimur var kallaður “vígi
Evrópu”. Foch mun hafa grun-
að að á þá yrði leitað af hinum
herskáu nágrönnum þeirra, enda
hefir það komið á daginn.
Tékkarnir tóku þessari bend-
ingu og bjuggu vel um sig —
höfðu öflugan her og í landi
þeirra voru stærstu hergagna
smiðjur heimsins, hinar frægu
Skoda verksmiðjur, pem fram-
leiddu einnig bifreiðar og ýmsa
þunga vöru. Tékkarnir, sem
lengi höfðu þolað kúgun og á-
þján undir Hapsborgarættinni,
fýsti ekki að komast aftur undir
þýzk hervöld.
Stjórnarskrá lýðveldisins var
óvenjulega frjálsleg og trygði
öllum minnihluta þjóðflokkum
jafnrétti fyrir lögunum og rétt
til viðhalds þjóðernis, tungu,
menningar og trúar. Kunnug-
um bar saman um það að hvergi
í Evrópu hafi verið farið eins
vel og sanngjamlega með minni-
hluta þjóðbrot (sem svo mikið
er af í Evrópu) eins og í Tékkó-
slóvakíu. Gyðingar áttu þar
einnig griðland og friðland. —
Fyrsti forseti lýðveldisins, hinn
góðfrægi lærdómsmaður Masar-
yk, lagði ríkt á að fara vel með
minnihluta flokkana og hinn gáf-
aði eftirmaður hans Eduard
Benes, hélt þeirri stefnu áfram.
Af íbúum landsins eru Tékkar
og Slóvakar (náskyldar þjóðir)
til samans nærri 9 miljónir, af
Þjóðverjum eru um 31/2 miljón.
Það hefir verið staðhæft ný-
lega í ísl. blaði að Versala samn-
ingarnir hafi “klofið 3V2 miljón
Þjóðverja frá þjóðlandi sínu.”
Sannleikurinn er sá að þessi
landspilda sem þessir Þjóðverjar
búa á hefir aldrei tilheyrt
Þýzkalandi.
Þessir Þjóðverjar fluttu inn í
Bæheim, byrjuðu á 13. öld, og
hafa staðnæmst þar. Nú víkur
sögunni að Hitler. Hann kemur
auga á Skoda hergagnasmiðj-
urnar og honum verður það ljóst
að þær myndu verða hreinasta
gersemi í höndum hins hrein-
ræktaða' aryanska-germanska
þjóðflokks. Og nú byrjar um-
hyggja hans fyrir hinum hreldu
og hrjáðu Sudeten Þjóðverjum.
i Hitler farast svo orð í bók sinni
“Mitt stríð” að það megi með
áróðri (propáganda) “telja fólki
trú um að himnaríki sé helvíti
eða að helvíti sé himnaríki”, með
vænlegnum árangri, og honum
hefir orðið furðanlega ágengt
með sitt propaganda. — í byrjun
bar áróður hans lítinn árangur,
sem sjá má af kafla úr ræðu er
Konrad Henlein, leiðtogi Sudet-
en-manna flutti í okt. 1933.
“Velferð Sudeten-manna er ó-
aðskiljanlega tengd velferð
Tékkóslóvakíu lýðveldisins. —
Vér erum sammála um að vera
hollir borgarar þessa lýðveldis.
í meir en 1000 ár hafa Þjóðverj-
ar og Tékkar búið saman í þess-
um löndum og afkoma þeirra
sameiginleg í blíðu og stríðu.
Það væri að neita sögulegum
staðreyndum ef vér viðurkend-
um ekki að þessi héruð, þrátt
fyrir það þó iþau séu bygð af
tveim þjóðflokkum — hafa ætíð
átt sameiginlega framþróun —
í hundruð ára hafa þessi héruð
verið skipulögð sem stjórnar-
farsleg og hagsmunaleg eining
Að leggja áherzlu á þetta er
skylda vor Sudeten manna. —
STEFNA FEDERAL
I HVEITI MÁLINU
Stefna Federal Grain Limited er sú, að styðja
kröfur “Western Committee on Markets and Agri-
cultural Re-adjustment” sem fer fram á:
(a) Að söluráðið haldi áfram fyrir 1939-40.
(b) Að ákvæðisverð sé sett, er sé ekki lægra en 80c
fyrir númer eitt Northern, í Fort William.
(c) Að bændur séu styrktir, sem ekki hafa nægi-
legt fóður og fyrir uppskerubresti verða vegna
þurka.
FEDERAL GRAIN LIMITED
Síðar í ræðunni segir hann:
“Lýðveldis stjórnar fyrir-
komulagið er sérstaklega verð-
mætt fyrir vort Sudeten fólk.
Með því einu er mögulegt að
haga svo stjórn að Sudeten-búar
njóti áhrifa sinna. Það er vor
rótgróin sannfæring að nazismi
og fasismi tapi öllum tilveru-
mögulegleikum sínum við landa-
mæri vors lands og geta alls ekki
flutst til okkar eða átt við vorar
kringumstæður.”
En hverju má ekki orka með
áróðri. Síðar varð Jíondrad
Henlein tilberi og umboðsmaður
Hitlers.
f apríl 1938 sendir Henlein
Tékkóslóvakíu stjórninni 8 kröf-
ur fyrir hönd Sudeten manna.
Stjórnin samþykti 7 af þeim, því
hún var eftirgefanleg og samn-
ingsfús eins og frekast verður
á kosið, en 8. kröfunni, um það
að Nazismi yrði innleiddur í hér-
uðin og þau yrðu sjálfstæð, neit-
aði hún af sömu ástæðum og
Henlein tekur fram í sinni eigin
ræðu áður fyr.
Nú harðnar rimman. Cham-
berlain sendir Lord Halifax til
Tékkóslóvakíu til að miðla mál-
um. Ferð hans virðist hafa
orðið þýðingarlaus og árangurs-
laus ,enda lítils að vænta af hon-
um. Hitler hótar herhlaupi á
hendur Tékkanna. Tékkar búast
til varnar. Buðu nú tugir þús-
unda af þessum Sudeten Þjóð-
verjum sig í herþjónustu til
landvarnar. Kærðu sig ekkert
um að “frelsast” af nazistum og
komast undir umráð þeirra.
Tékkóslóvakía hafði loforð um
vernd lýðveldisins ef á það væri
ráðist frá Frökkum, Bretum og
Rússum, (Ráðstjórnar banda-
ríkjunum). Rússar kröfðust að
deilan Iværi tekin til meðferðar í
þjóðabandalaginu. Chamberlain
er því andvígur, enda lagt drj úg-
an skerf til að eyðileggja áhrif
þess og myndugleika.
Litvinov, fulltrúi rússnesku
lýðveldanna, var ekki myrkur í
máli, kvað hann Rússa reiðu-
búna að halda öll sín loforð til
verndar Tékkóslóvakíu sameig-
inlega með Frökkum og Bretum.
Nú reyndi á drengskap Frakka
og Breta. Chamberlain tekur
þá upp það óheilla ráð að hrinda
Rússum frá og að því er virðist,
reynir hann að kljúfa samband
Frakka og Rússa. Nú nær hann
Daladier í lið með sér til að
svíkja Tékkóslóvakíu og sama
sem ofurselja hana í hendur
Hitlers. Þetta kallaði hann svo
“appeasement”. Hefir þetta orð
verið þýtt þannig: “Að kasta
annara þjóða skrokkum í hungr-
aða úlfa.”
Þessi friðarengill með regn-
hlífina flýgur nú 3 ferðir til
Hitlers og hafa nokkrar væmn-
ar og velgjulegar lofgerðar
klausur verið ritaðar um þetta
frábæra afrek hans.
Engin gróði eða vinningur er
sjáanlegur af flugferðum þess-
um. Hann fær engu um þokað í
nokkra sanngirnisátt. — Þessi
harmskrípaleikur endar svo með
hinum illræmdu Munich samn-
ingum, eða réttara sagt uppgjöf,
því Tékkóslóvakíu var ekki einu
sinni leyft að hafa málsvara.
Tékkunum er nú tilkynt að
land þeirra verði limað í sundur
og að þeir verði að gefast upp
0g láta af hendi það sem heimt-
að verði, en sýni þeir nokkurn
mótþróa verði engrar hjálpar
að vænta frá Frökkum og Bret-
um.
Tékkarnir voru sem steini-
lostnir yfir þessum ódrengskap.
Þeir voru búnir til varnar landi
sínu og sumir í skotgröfum.
Sagt var að sumir hefðu neitað
að faráúr virkjum og skotgröf-
um fyr en þeim var ógnað með
vélabyssum og hafi þeir þá farið
úr virkjunum með tár í augum.
Chamberlain heldur nú heim
eftir afreksverk þetta gleið-
myntur og brosandi og segist
koma með “frið með heiðri”!!!
og fer að skemta sér við laxa-
veiðar.
G. H. Wells hefir spáð því, að
af honum verði reist standmynd
á stalli með fiskistöng og regn-
hlíf.
Með þessari meðhöndlun mál-
anna stofnaði Chamberlain friðn-
um í hinn mesta voða og fórn-
aði lýðveldinu Tékkóslóvakíu
öldungis að óþörfu. Ef Cham-
berlain hefði kosið samvinnu-
leiðina sem var innan handar að
gera — milli rússnesku lýðveld-
anna—Frakka, Breta og Tékkó-
slóvakíu, sem mikið munaði um,
þá hefði engin hætta verið á því
að Hitler hefði farið í stríð. —
Þrátt fyrir “bluff” hans og dig-
urmæli. Herforingjaráð hans er
ekki með öllu vitskert.
Það er ekki að furða að Ham-
bro forseti norska þingsins fór-
ust þannig orð, “að með Munich
samningunum hefði lögmál
frumskóganna verið innleitt í
Evrópu.”
í sama streng tók Richard
Sandler, utanríkisráðherra í Sví-
þjóð.
Togstreitan út af Tékkósló-
vakíu var ekki bara út af þessum
þýzku-talandi íbúum, sem vitan-
lega var ekkert illa farið með.
Hún var líka um það hvort milli-
þjóðasamningar skuli hafa gildi.
Hvort drengskapur og orðheldni
séu dygðir sem eigi að taka al-
varlega. Hvort hinar smærri
þjóðir eigi að hafa einhvem rétt
á sér, eða hvort þær eigi að
skoðast sem leiksoppar í höndum
stórþjóðanna. Hvort Tékkósló-
vakía sem var útvörður frelsis og
lýðveldishugsjóna ætti að halda
áfram að vera frjálst land eða
embátt Hitlers.
En þessi “mesti maður sem nú
er uppi” hefir annað fleira til
síns ágætis en að eyðileggja
sjálfstæði Tékkóslóvakíu. Af-
skifti hans af Spánarstríðinu,
með hlutleysisnefndar skrípa-
leiknum, sem bannaði lögmætri
lýðveldisstjórn aðflutning á
vopnum og verjum, en leyfði
Hitler og Mussolini ótakmarkaða
þátttöku í stríðinu með uppreist-
arforingjanum og kvenna- og
barna-morðingjanum Franco,
sem Chamberlain hefir nú flýtt
sér að viðurkenna sem herra
landsins með ógeðslegum fleðu-
látum, jafnvel áður en stríðinu
er lokið.
Honum tókst með þessari
stefnu sinni að leggja spánska
lýðveldið í irústir.
Anthony Eden, sem hafði þá
stefnu í utanríkismálum að á-
herzla væri lögð á það að gerðir
samningar milli þjóða Væru
haldnir. Að orðheldni og heið-
arlegheit réðu milliþjóða við-
skiftum. Fyrir þetta hefir hann
nýlega verið kallaður “pólitískur
loddari”, en eg hygg að stefna
Edens muni reynast hollari til
viðhalds friði og frelsi í heimin-
um heldur en uppgjafa og svika-
stefna Ghamberlains, sem hefir
ekki trygt nokkrum frið.
Próf. Gilbert Murray í Oxford
farast þannig orð um Chamber-
lain í opnu bréfi er hann ritar
í London Times. (Fyrst minnist
próf. Murray á Baldwin fyrir-
rennara Chamberlains fremur
vingjarnlega). “En Chamberlain
meðan hinn alvarlegri og hugs-
andi hluti þjóðarinnar er dag-
lega hreldur af hugsunum um
hræðilegar kvalir og hörmung-
ar sem dembt er yfir miljónir
saklausra mannvera og svo af
hryllilegum glæpum sem drýgðir
eru gegn mannkyninu — þá
kemur forsætisráðherrann svo
fyrir að hann einhvern veginn
skilur eftir það innfall — vafa-
laust óréttlætt innfall — að hon-
um standi alveg á sama um
þessa hluti.
Öll hlýyrði hans eru við kúg-
arana, ofbeldismennia, en kald-
yrðin til þeirra sem þjást. Hugg-
unarorð hans lúta að því að sýna
fram á að eftir alt þá geti þetta
land grætt peninga á þjáningum
annara. Hann virðist gersam-
lega láta sig engu skifta þær
• 1
WINNIPEG, 22. MARZ 1939
siðferðishugsjónir sem eiga hér
djúpar rætur í brezku sálarlífi.
Hann hellir fyrirlitningu á
þj óðabandalagið.
Það hlýtur að vera einhver
leið til að sýna okkur að stjórn-
in hefir einhvern siðferðilegan
grundvöll sem stefna 0g starf
hennar byggist á. Að hún sé
ekki altaf reiðubúin að hallast á
sveif þess sterka á móti þeim
veikari, né heldur að ljóma af
ánægju yfir hrakföllum hinna
saklausu.”
Svo mörg eru orð prófessors-
ins en vandfundinn mun nokkur
siðferðilegur grundvöllur fyrir
stefnu Chamberlains í Spánar-
málunum eða Sudeten deilunni.
Afrek Chamberlains eru
þessi: Lýðveldið á Spáni liggur
í rústum, fasistastjórn í upp-
siglingu þar. Sjálfstæði og at-
hafnafrelsi Tékkóslóvakíu eyði-
lagt. Samvinna hins ábyggi-
legasta stórveldis — Ráðstjórnar
bandaríkjanna — til viðhalds
friðnum töpuð — að minsta
kosti meðan Chamberlain er við
völd.
Þetta “appeasement” brölt
hans svo þýðingar og gagns-
laust, að jafnvel hann sjálfur er
nú hinn ákafasti með hervæð-
ingu Bretlands, sem hann hvorki
hafði vit eða fyrirhyggju að
gera í tæka tíð. Hann hefir
svikið. hugsjón þjóðabandalags-
ins og reynt að lítilsvirða það.
Hann hefir fyrirgert traust
og virðingu hinna smærri demo-
kratisku þjóða, er þær báru til
Frakklands og Bretlands en leit-
ast við að innleiða stórvelda
kúgunar pólitík. (“The Big 4”
svipað 0g við Versalasamning-
ana, nema Þýzkaland kemur nú í
stað Bandaríkjanna).
Á Englandi, þessu auðuga
vélamenningarlandi, undir stjórn
Chamberlain, eru 4 miljónir
fólks sem líða meira og minna
hungur og þar fyrir ofan 9
miljónir sem hafa viðurværi af
svo skornum skamti að það full-
nægir ekki kröfum um heilnæmt
líf, og þessum náunga er tylt
upp sem “samvizku Brezka veld-
isins.”
Eg skal gefa það eftir að hann
hefir verið dyggur hlaupagosi
og tilberi Hitlers og Mussolinis,
en hinu vil eg halda fram, að
hann hafi enga samvizku aflögu
hvorki fyrir Bretaveldi eða
nokkuð annað veldi. Hún er svo
lítil að hún er ekki til skiftanna.
Samvizka Breta hefir að vísu
ekki æfinlega verið hvít.
Það hljómaði einu sinni frá
hörpu Klettafjallaskáldsins:
“Og fyrir þína miklu menn
og mannkyns gagn sem af þeim
stóð
þá áttu helga heimting á
um höfuðglæp þinn níð að fá.”
Chamberlain er fulltrúi auð-
valds og íhalds á Englandi og af
gullinu hefir hann gnægðir —
þó alþýðan svelti.
Eg enda með niðurlæginu úr
“Transvaal”:
“Hið enska gull skal fúna fyr
en frelsis þrá er börð á dýr.”
Friðrik Swanson
Kaupið Heimskringlu
Lesið Heimskringlu
Borgið Heimskringlu
“MERKIR
SAMTIÐARMENN”
Framh.
Guðmundur ólafsson: . . . .
Það er gott að minnast Guð-
mundar Ólafssonar bæði lífs og
látins. Hann var einn af þeim
mönnum, sem eru gæfumenn, af
því þeir eiga það skilið. Guð-
mundur Ólafsson hafði óvenju-
marga meðfædda eiginleika, sem
voru vel falnir til að skapa
traust og tiltrú. Hann var fríður
maður og vel vaxinn, kurteis og
prúður í allri framgöngu, hóf-
samur í gleði og farsæll í störf-
um. Hann átti marga vini og
fáa eða enga óvini. Hann var
óáleitinn við aðra menn, en bráð-
fyndinn og beinskeyttur, ef
hann /þurfti að verja sig. ^
Þórður Jensson: .... Þórður
var einstæðingur alla æfi. Hann
átti engin börn. Heimur hans
var stjórnarráðið. Þar vann
hann öllum stundum. Þar þekti
hann hvern skjalapakka. Þar
vissi hann um öll mál í sinni
deild. Æðsta gleði hans var að
gera skyldu sína, að vinna sem
bezt og trúlegast, að láta aldrei
neitt vera í ólagi, sem hann átti
að sjá um. Hann geymdi oft
mikla fjármuni og þar var alt í
lagi. Hann var sjálfur eins og
peningaskápur, sem engir að-
komandi lyklar gengu að. Eng-
inn maður vantreysti Þórði. —
Allir, sem þektu hann, hefðu
þorað að trúa honum fyrir heil-
um farmi af demöntum.
Guðmundur Björnson: . . . .
Guðmundur Björnson hafði ó-
trúlega fjölbreyttar gáfur, og
hann setti ekki ljós sitt undir
mæliker. Hann dreifði kröftum
sínum eins og auðugur erfingi,
sem hvergi sparar fjársjóðu
sína. Guðmundur Björnson hljóp
í skarðið hvar sem honum þótti
vanta liðsmann og var jafnan
þar sem sóknin var mest.------
Þegar Guðmundur landlæknir
var á miðjum aldri, gerði Rík-
arður Jónsson af honum eina af
sínum beztu andlitsmyndum. f
myndinni endurskína hinar
miklu og fjölbreyttu gáfur. En
auk þess hvarflar yfir andlitið
dularfult, létt bros. Sumir hafa
sagt, að það minti á hið tvíræða
og dularfulla bros Mona- Lisa.
Þessi mynd mun um langar, ó-
komnar aldir geyrna andlits-
drætti og yfirbragð þessa land-
nema, sem var svo ótrauður liðs-
maður í þeirri sveit, sem hefir
gert hið nýja ísland að iþví, sem
það er. Það, sem einkennir
þessa kynslóð, er hið fjölþætta
starf, hin mikla vakning, hin ó-
trauða sókn og hið frjóa, skap-
andi afl. Fyrir starf þessara
manna hefir íslenzka þjóðin lyft
taki heillar aldar á einum
mannsaldri.
Jakob Lárusson: .... Jakob
Lárusson gaf keisaranum hvað
keisarans var. Hann stundaði
lexíunámið nógu vel til að fá góð
próf og mikið af þeirri þekkingu,
sem skólinn gat veitt. En sína
dýrmætustu andans eign geymdi
hann utan skólaveggjanna. En
það voru hugsjónir hans, brenn-
andi óskir um að þjóðin yrði
frjáls, mentuð, starfsglöð,
starfssöm og gifturík.