Heimskringla - 05.04.1939, Blaðsíða 2

S». SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 5. APRÍL 1939
RÉTTMÆTI LETINNAR
Eftir Pál Bjarnason
Fyrir nærfelt sextíu árum síð-
an birti Paul Lafargue, sem var
tengdasonur Karl Marx, ritling
þann, er hér fer á eftir; o,g af
'því hann lýsir svo skýrri þekk-
ingu á atvinnumálum þess tíma-
bils og bendir á svo skynsamlega
úrlausn mannkyninu til heilla,
hefi eg afráðið að leggja fram
efni hans hér fyrir íslenzka les-
endur, í þeirri von að þeir sjái
betur en þrælar annara þjóða
rökin, sem höfundur ber fram,
og ráðninguna, sem jafnvel þá
var orðin Ijós fyrir augum hinna
skýrari manna.
Afar margt viðvíkjandi starfs-
málunum hefir breyst ákaflega
síðan ritgerð þessi var samin, en
eftir því, sem eg fæ bezt séð,
eiga sömu rökin og sama úr-
lausnin ennþá við, eigi síður en
þá var. Grundvallar atriðin eru
nefnilega enn, og verða ávalt,
hin sömu, hversu flókin, sem við-
fangsefnin kunna að virðast í
fljótu bragði. Sé róttækilega í-
grundað í fyrstu, stendur ráðn-
ingin óhögguð um aldur og æfi.
Heldri mönnum okkar eigin
tíðar verður ekki varnað vits,
og ekki heldur mannúðar, borið
saman við það, sem áður var. En
athafnasvið þeirra liggur oftast
svo fjarri því, sem böli mann-
anna veldur, að þeir íhuga það
að jafnaði mjög lítið. Og svo
ríkja hinar arfgengu skoðanir
þeirra, sem með völdin fara,
með svo miklum krafti að skyn-
semin kemst ekki ávalt að. Þess
vegna líta menn svo iðulega
langt yfir skamt og slíta sér út
á bjástri við eintóm auka atriði,
sem ekkert lækna. Aðeins hinir
eðlisgreindari meðal þrælanna
hafa skilyrðin til að sjá sann-
leikann í þeirri ráðgátu, sem er
undirstaða allrar mannlegrar
velgengni hér á jörðu. Og væri
það að sönnu ærið nóg, 'ef ekki
væri fyrir það, að þeir eru jafn-
an uppnefndir æsingamenn og
rægðir svo við alþýðuna, að verk
þeirra liggja dauð og ónotuð,
mann fram af manni. Fálm og
draumórar Adam Smiths hafa
til dæmis, notast sem kenslufag
í skólum þjóðanna á meðan rit
þetta, og önnur þvílík, hafa legið
hljóð og ómetin í ruslakistum
nokkurra einstaklinga í tvo
mannsaldra. Er furða þó fólk-
inu hafi komið illa saman og jörð
vor, hin ágæta Eden Adams, hafi
verið gerð að ömurlegum tára-
dal, en lífið sjálft að glæp?
P. B.
að heyja sína baráttu við aðal-
inn, sem kirkjan studdi, aðhylt-
ist hún vantrú og frjálsar skoð-
anir yfirleitt; en um leið og hún
sigraðj í baráttunni sneri hún
við blaðinu og hefir síðan notað
kirkjuna til stuðnings sér á hin-
um pólitísku og hagfræðilegu
sviðum. Á fimtándu og sextándu
öldinni dáði hún óspart van-
trúna og líkamsnautnir þær er
kirkjan bannfærði. Nú á okkar
dögum, þegar hún veltir sér í
auð og vellystingum, neitar hún
kenningum sinna eigin fyrri
leiktoga, svo sem Rabelais og
Diderot, og prédikar sjálfsaf-
neitun yfir vinnulýðnum. Siða-
lærdómur kapitalistanna, sem
er, bezt sagt, hinn ömurlegasti
útúrsnúningur kristninnar, for-
dæmir allar þrár, og hvatir
þræla sinna. Æðsta hugsjón
hennar er að kefja svo kröfur
þeirra og girndir að þeír geri sig
ánægða með að erfiða eins og
sálarlausar vélar, án afláts og
án þakka.
Forvígismenn sósíalismans
verða því að taka upp hina fyrri
stefnu og aðferðir borgarastétt-
arinnar og herja á hina núver-
andi afstöðu þeirra ,gagnvart
mannfélagsmálunum. Þeir verða
að brjóta niður í hugum sam-
herja sinna alla fordóma, sem
sáð hefir verið þar af hinu ríkj-
andi valdi. Þeir verða að til-
kynna hræsnurum allra siða,
með ótvíræðum orðum, að jörð
vor megi ekki, og skuli ekki,
iengur vera eymdadalur og refsi-
reitur fyrir erfiðisstétt mannfé-
lagsins; að í hinu fyrirhugaða
ríki, sem stofnað verður á frið-
samlegan hátt ef hægt er, en
annars með ofbeldi, verði þrám
og hvötum fólksins gefinn laus
taumurinn, því í eðli sínu séu
þær allar góðar.
Aðeins með því að gefa mann-
kyninu tækifæri til að þroskast
og njóta, á eðlilegan hátt, bæði
til sálar og líkama, getur það
náð hástigi siðgæðis og frama,
eins og mannfræðingurinn Dr.
Beddoe hefir svo vel sagt. Og
þannig, einnig, leit eðlisfræðing-
urinn Charles Darwin á málið,
eins og kunnugt er.
Rökfærslur þessar eru samd-
ar í því skyni að andmæla rit-
inu “Tilkall til Atvinnu”, sem
dreyft var nýlega út á meðal
manna.
P. L.
RÉTTMÆTI LETINNAR
I.
Skaðvænleg kenning
í hinum kapitalistisku löndum
er verkamannastéttín haldin af
Formálsorð
Á fundi mentamála nefndar-
innar (í Frakklandi), sem hald-
inn var árið 1849, sagði M.
Thiers: “Mér er umhugað um
að prestastéttin verði hér als-
ráðandi, því eg treysti henni til
þess, að gróðursetja þá lífsspeki,
að maðurinn sé settur niður á
jörðu hér til þess að þola og líða,
en ekki til þess að njóta lífsins
gæða.” Og með því var hann
að túlka hina grimmu sjálfúð og
þröngu skoðanir þeirrar stéttar,
sem hann tilheyrði.
Þegar kaupmanna stéttin var
einkar einkennilegri innbyrlui
j sem dregið hefir á eftir sér þan
, dilk, er ,haldið hefir bæði eir
'staklingum og þjóðfélögum
stökustu eymd og kvalræði ur
fullra tveggja alda bil. Villa s
er atvinnuþrá manna, hin stjórr
lausa þrældómsfýst, sem engi
|linun virðist á, fyr en hve
einstaklingur og afkvæmi han
eru úttauguð með öllu. Og
staðinn fyrir að mótmæla þeirr
fíflsku breiða prestar vorir, hag
'fræðingar og vandlætarar bless
an sína yfir verkið og dá þræl
inn fyrir hneigð sína. Blindi
og skammsýnir menn eins oj
Þegar þér þurfið að senda
peninga burtu
skulum við gera það fyrir yður
mjög rýmilega
Oss er ánægja að aðstoða yður við peningasendingar
til Evrópu eða Bandaríkjanna
THE ROYAL BANK
O F CANADA
■ Eignir yfir $800.000.000 -- =====
þeir vita sig vera, ætla þeir sér
þá dul að taka guðum sínum
fram í siðsemi og vizku. Veilir
og fyrirlitlegir gera þeir tilraun
að endurreisa það, sem guð
þeirra hefir fyrirdæmt. Eg, sem
þykist hvorki vera kristinn, hag-
fræðingur eða vandlætari, skír-
skota málinu frá dómgreind
þeirra til guðanna og læt hinar
ægilegu afleiðingar vinnunnar í
kapitalistiskum sið kveða upp
sinn réttláta dóm yfir kenning-
arnar.
í skjóli þess fyrirkomulags er
þrældómurinn orsök allrar and-
legrar hrörnunar og allrar van-
sköpunar líffæranna. Berið
saman hreinættaðan fola í hest-
húsum Rothschilds, > sem heill
skari af tvífætlingum þjónar
með ástundun, við hið þung-
lamalega dýr, sem plægir jörð-
ina, dregur mykjuna og flytur
uppskeruna á búgörðum Norð-
mannanna. Lítið á hinn tigna
villimann, sem verzlunar trúboð-
ar og trúarbragða prangarar
hafa ekki náð að úrkynja með
kristni sinni, kynferðissjúkdóm-
um og vinnudýrkun, og rennið
svo augunum til hinna hryggi-
legu þræla vélamenningarinnar.
Þegar við, í hinni upplýstu
Evrópu, viljum líta mann í sinni
eðlilegu líkamsfegurð, verðum
við að ferðast til þeirra þjóða,
sem fordómar hagfræðinnar
hafa ekki enn losnað við fyrir-
litningu sína fyrir öllum þræl-
dómi. Spánn, sem því miður er
nú óðum að spillast, getur enn
stært sig af að eiga fserri iðn-
aðar stofnanir en vjið eigum
tugthús og herskála; en hver,
sem á snefil af listrænum anda,
dáir og gleðst yfir að sjá hinn
hnotbrúna þegn, teinréttan og
stálfjaðraðan; og hjartað örf-
ast við að sjá beiningamanninn,
í sínum gauðrifna kufli, semja
jöfnum hálsi við hertogann frá
Ossuna. í augum þess Spán-
verja, sem enn býr yfir hluta af
sínu upphaflega eðli, er öll vinna
mannskemmandi þrældómur. Á
sínum gullaldar dögum litu
Grikkir með viðurstygð á alla
vinnu, og þrælunum einum leyfð-
ist að erfiða. Á þeirri tíð spruttu
líka upp stórmenni, svo sem
Aristóteles, Aristophanes og
Phidias; og það var þá sem að
fáeinar hetjur brutu á bak aftur
saman safnaðar hersveitir allrar
Asíu í bardaganum við Mara-
thon — sömu hersveitirnar, sem
Alexander mikli sótti heim og
yfirvann skömmu síðar. Spek-
ingar fornmanna kendu fólkinu
að forsmá vinnumenskuna, sem
hina verstu niðurlægingu frjáls-
borins manns; og skáldin róm-
uðu iðjuleysið, sem hina dýr-
mætustu gjöf guða sinna.
í fjallræðunni hældi Jesús
iðjuleysinu: “Lítið á liljur akurs-
ins, hvernig þær vaxa. Hvorki
vinna þær né spinna, en eg segi
yður að Salómon í allri sinni
dýrð var ekki svo skrýddur sem
ein af þeim.” Og Jahve, hinn
skeggjaði guð reiðinnar, varð
tilbiðjendum sínum hið full-
komnastai fyrirdæmi og ímynd
letinnar. Eftir eina sex erfið-
isdaga hvílist hann í iðjuleysi
um alla eilífð.
En hverjir eru þeir þjóðflokk-
ar, hinsvegar, sem krefjast nú
orðið vinnunnar sökum líffæra-
legrar þarfar? Það eru Auverg-
nítar þessa ríkis; það eru Skot-
arnir, Auvergnítar hinna brezku
eyja; það eru Gallarnir, Auverg-
nítar Spánar; það eru Pomer-
aníumenn, Auvergnítar Þýzka-
lands; og það eru Kínarnir, Au-
vergnítar meginlandsins Asíu.
Ogi hverjir eru svo þeir, sem
æskja vinnunnar aðeins sjálfr-
ar hennar vegna? Það eru búr-
arnir út um landsbygðina og
smá-kaupmennirnir í þorpunum;
hinir fyrnefndu kengbognir yfir
ökrum sínum, en hinir síðar-
nefndu króaðir inni í kaup-stíun-<
um, eins ög moldvarpan í holu
sinni, og rétta aldrei úr sér
til að líta upp á náttúruna í kyrð
og frelsi.
JÓN JóHANNSSON
BORGFORD
Hann var fæddur að Hóli í
Hörðudal í Dalasýslu þann 20.
júlí 1866. Og var hann af góðu
fólki kominn í báðar ættir. Faðir
hans var Jóhann Jóhannesson
Borgfjörð, Jóhannessonar frá
Saurum í Laxárdal, Jónssonar,
Bjamasonar. Var Jóhann fædd-
ur og uppalinn í Hörðudal. Móðir
Jóns Jóhannssonar var Málm-
fríður Jónsdóttir, Halldórssonar,
og var hún fædd og uppalin í
Leirárgörðum í Leirársveit í
Borgarfirði, og komin af góðum
og merkum ættum. Systir Jóns
var Ingibjörg (dáin fyrir nokkr-
um árum) sem giftist Sigurði
Dalmann, ættuðum úr Múlasýsl-
um, og bjuggu þau í Winnipeg.
Bróðir Jóns er Magnús J. Borg-
ford, nú búsettur að Gimli, Man.,
kvæntur Maríu Thompsen. Og
uppeldis-systir Jóns er Anna
Ingibjörg Lárusdóttir, Guð-
mundssonar, gift Sveini G.
Kristjánssyni í Elfros, Sask.
Þau hjónin Jóhann og Málm-
fríður (foreldrar Jóns) fluttust
vestur um haf, með börn sín,
árið 1876 og settust að í Nýja-
íslandi, og voru á Gimli bóluvet-
urinn. Hefi eg heyrt til þess
tekið, hvað vel þau reyndust
mörgum, sem þar voru sjúkir og
bágt áttu þann vetur. Árið 1877
settust þau að í Árnesbygðinni
(í Nýja-íslandi) og voru þar
þangað til um vorið 1882, að þau
fluttust til Winnipeg. Var Jón
sonur þeirra þá búinn að vera í
vinnu á ýmsum stöðum, þó að
ungur væri. Var fyrsta vistin,
sem hann var í, hjá kynblending
nokkrum, sem bjó við Rauðá,
ekki all-langt frá Selkirk, Man.
Þar næst var hann á gufubát,
sem gekk eftir Rauðá, svo við
járnbrautarvinnu, stundum vika-
drengur á hótelum og við mat-
reiðslu þar, og svo vann hann
um tíma við sögunar-mylnur. Og
á einni þeirri mylnu, langt fyrir
austan Winnipeg, slasaðist hann.
Segir Magnús bróðir hans svo
frá:
“Á sögunarmylnu misti Jón
þrjá fingur. Eftir slysið var
hann fluttur á bát margar mílur
til læknis,(sem ekki var heima,
og beið Jón heila nótt í kofa,
einsamall, eftir lækninum, hald-
andi um sárin, svo honum blæddi
ekki út.”
Um tíma, eftir að hann varð
fyrir þessu áfalli, gekk hann á
skóla í Winnipeg, og sýndi hann
mikinn áhuga við námjð, enda
var hann fluggáfaður og minn-
isgóður. En á þeim árum áttu
Og síðast en ekki sízt koma
verksmiðju þrælarnir, kaupa-
menn heimsins; hin mikla stétt,
er innibindur framleiðendur allra
þjóða og gæti endurleyst mann-
kynið úr ánauð sinni, með því
aðeins að gera sjálfa sig frjálsa
— þrælastéttin, sem hefir svikið
sitt eigið innræti, forsmáð sína
sögulegu köllun og látið úrkynj-
ast, með því að aðhyllast kenn-
inguna um göfgi vinnumensk-
unnar. Alt hennar böl heildlegt
og sundurliðað, er sprottið af
hinni óstjórnlegu fýsn hennar
til að vinna; og hörð og hræðileg
hefir refsingin verið.
Framh.
fátækir, íslenzkir unglingar í
Ameríku lítinn kost á því, að
stunda skólanám. Þeir urðu að
hugsa um það fyrst og fremst,
að vinna fyrir sér. Og Jón mun
varla hafa sitið lengur á skóla-
bekk en aðeins einn vetur
J (1885). Hann varð aftur að fara
og leita sér atvinnu sem dag-
launamaður. Og var það oftast
úti á járnbrautum, sem helzt var
atvinnu að fá, um þær mundir.
Árið 1896 kvæntist Jón og
gekk að eiga Mörtu Bjarnadótl-
ur ívarssonar, og hét móðir
hennar Kristín Helgadóttir. —
Marta er fædd að Dröngum á
Skógarströnd 1 Snæfellsnessýslu
þann 20. september 1866. Börn
þeirra Jóns og Mörtu eru þessi:
Ethel, gift Ólafi Magnússon, að
Leslie, Sask.; Málfríður, gift
Skúla Björnson, að Foam Lake,
Sask.; Kristín, Jóhann og Ingólf-
ur. Hin þrjú síðastnefndu eru
ógift og í heimahúsum hjá móð-
ur sinni.
Þau Jón og Marta voru í nokk-
ur ár í Norður-Dakota, en flutt-
ust svo til Saskatchewan árið
1905 og námu land nálægt Leslie,
og þar var Jón til dauðadags; og
var hann á síðari árum búinn að
koma sér upp mjög fallegu heim-
ili með aðstoð sona sinna. Hann
lézt þann 16. júní 1938 og var
jarðsunginn af séra Jakob Jóns-
syni, að viðstöddu miklu fjöl-
menni.
Eg kyntist Jóni í Winnipeg á
árunum 1882 til 1889, og var
mér mjög hlýtt til hans og fólks-
ins hans, jþví að það var mér
ávalt gott og vinveitt. Árið
1903 sá eg hann aftur nokkrum
sinnum. Þá átti hann heima
nálægt Mountain í Norður-
Dakota. Var hann þá búinn að
dvelja þar um nokkurt skeið, og
hafði eignast þar marga góða
vini. Svo sá eg hann við og við
eftir að eg fluttist hingað til
Elfros. Heyrði eg að öllum var
hlýtt til hans, sem á hann mint-
ust, og var hann alla æfi vinsæll
maður. Enda gat það ekki öðru
vísi verið, því að hann var góð-
ur og drenglundaður maður,
hreinskilinn og trygglyndur, og
var ávalt reiðubúinn til að rétta
þeim hjálparhönd, sem bágt áttu
og tþurftu liðsinnis við. Hefi eg
oft heyrt þess getið, hvað hann
var barngóður, og hvað hann fór
vel með skepnur.
Hann var fremur h&r maður
vextj og beinvaxinn, og svaraði
sér vel að gildleika, fríður sýn-
um og einarðlegur. Hann var
orðlagt karlmenni að burðum,
snar í hreyfingum, fimleikamað-
ur með afbrigðum á yngri árum,
hafði glögt auga og óbilandi
hugrekki. Og þurfti hann oft á
því að halda á æsku-árunum,
þegar hann var einn síns liðs í
vinnu á járnbrautum og á sög-
unarmylnum. Hann vildi ávalt
íslendingur vera, og þoldi aldrei
að annara þjóða menn hölluðu á
íslendinga að raunarlausu. Eg
man það glögt, að hann sagði
það einu sinni við hérlendan
mann: að við íslendingar æltuð-
umst ekki til neinna sérstakra
hlunnindæa af annara þjóða
fólki; en á hinu þættumst við
eiga heimtingu: að fá að njóta
sannmælis. Og Jón var tæplega
tvítugur að aldri, þegar hann
sagði þetta.
Jón Jóhannsson Borgford var
mætur maður, gáfaður maður,
og góður heimilisfaðir. Hann
var mjög bókhneigður og las
góðar og fræðandi bækur og á-
gæt tímarit. Og hann skrifaði
prýðisgóða rithönd, þrátt fyrir
hið mikla meiðsli, sem hann
varð fyrir, í æsku, á sögunar-
mylnunni, þar sem hann misti
að mestu þrjá fingur á hinni
hægri hendi. Hann var maður
yfirlætislaus og dagfarsgóður,
ljúfur í umgengni og ávalt sann-
ur vinur vina sinna. Og munu
margir lengi minnast hans með
hlýju vinarþeli og innilegu þakk-
læti.
J. Magnús Bjarnason
SNJÓHVÍTUR OG
HVERT BLAÐ MEÐ
GÖÐU LÍMI-VINDL-
INGARNIR LÍTA 0T
SEM BÚNIR SÉU TIL
IVÉL
VOGUE
HREINN HVÍTUR
Vindlinga Pappír
TVÖFÖLD Sjálfgerð^*
BRÉF TIL
FRAMTÍÐARINNAR
Dr. Albert Einstein, hinn
heimsfrægi höfundur afstæðis-
kenningarinnar svonefndu, hefir
ritað afkomendum vor jarðar-
búa, þeim er uppi verða árið
6939 e. Kr., bréf um ástandið í
heiminum eins og það er nú, og
hefir bréfið verið lagt í ram-
byggilegan geymi og grafið
undir húsastæði heimssýningar-
innar miklu, sem halda á í New
York á sumri komanda. í bréf-
inu farast Einstein orð á þessa
leið: Vér eigum marga hugvits-
menn, sem gætu gert oss lífið
allmiklu auðveldara en það er.
Vér notum vélaorku til að ferð-
ast um höfin og til að létta
mönnunum allskonar erfiði. Vér
höfum lært að fljúga og getum
sent skilaboð og fréttir umhverf-
is hnöttinn á raföldum ljósvak-
ans.
En framleiðslan og dreifing
hennar er algerlega óskipulögð,
svo allir lifa í sífeldum ótta við
að verða undir í baráttunni um
gæði lífsins. Ennfremur heyja
þjóðirnar stríð hver við aðra
öðru hvoru og slátra fólki hver
fyrir annari, svo allir, sem nokk-
uð hugsa fram í tímann, eru
slegnir ótta. Þetta stafar af
því, að vitsmunir og skapgerð
fjöldans stendur svo langt að
baki vitsmunum og skapgerð
þeirra fáu, sem framleiða sönn
verðmæti handa þjóðfélögunum,
að ekki er saman berandi. — Eg
vona að þér, sem lesið þessa lýs-
ingu eftir 5000 ár, getið lesið
hana með réttlátri hreykni yfir
því að standa oss langtum fram-
ar.—Eimreiðin.
Það er venja víða um lönd, að
baka sérstakar kökur, eða tert-
ur, fyrir afmælisdaga, og skreyta
þær eins mörgum kertum og af-
mælisbarnið er gamalt. Þegar
fólk eldist, verða kertin býsna
mörg, og það þykir Skotum
vera helst til kostnaðarsamt. Á
dögunum átti Skoti 60 ára af-
mæli, og konan hans bakaði
náttúrlega afmælistertu. En í
stað 60 kerta .var það ein raf-
magnspera — 60 kerta pera.
* * *
Leikkonur í París hafa það
fyrir venju, að kyssa slökkvilíðs-
menn á nýárdagskvöld. Það bóð-
ar giftu og farsæld á nýja árinu.
Það er sagt, að slökkviliðsmenn-
ina hlakki mikið til nýársdags-
kvöldsins og fjölmenni þá fyrir
utan leikhúsin.
* * *
Blauta skó skuluð þér þurka
með því að troða þá fulla með
dagblöðum og skifta oft. Ekki
má þurka skó við hita.