Heimskringla - 26.07.1939, Blaðsíða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. JÚLÍ 1939
UicimskrtiuiUt |
(StofnuO 1886)
Kemur út 6 hverjum miBvikudeoi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
Verð blaðslns er $3.00 árgangurinn borglst p
tyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
511 viðskifta bréí blaðinu aðlútandl sendlst: g
atmager THE VIKING PRESS LTD.
853 Saroent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans-.
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Helmskrlngla” ls publlshed
and prlnted by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
SiuiuuuuuuiiiiiiimiuiniiiiiiiiiiiiJiitiiiiuiiiiniiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiimiiiiUiniiitiniiuiiimiiimiiiiiuiiHiuiiiiuiiiiiiJJiiiinuitump
WINNIPEG, 26. JÚLÍ 1939
HRÓLFUR KRAKI OG
KAPPAR HANS
Erindi flutt á samkomu Kvennasambands-
ins í Sambandskirkju 1. júlí eftir
Guðrúnu H. Finnsdóttur
Á þessu yfirstandandi kirkjuþingi, hafa
nú þegar verið flutt ágæt erindi, af mönn-
um og konum, sem hafa verið andlegur
gróði þeim er á þau hafa hlustað. Erindi
sem hafa fjallað um ýms mannfélagsmál
og svo vitaskuld trúmál.
Inn á þau grænu haglendi voga eg ekki
mínum fótum að stíga, heldur ætla eg að
líta um öxl litla stund, og seilast aftur í
ramma heiðni, með því að rifja upp fáein
atriði úr einni Fornaldarsögu Norðurlanda.
Ástæðan fyrir því að eg ætla að gera
Hrólfssögu Kraka og kappa hans að um-
talsefni, eru lauslegar hugsanir, er
flögruðu um hugann daginn sem konungs-
hjónin brezku dvöldu í Winnipeg. Sá
dagur var merkisdagur í sögu þessarar
ungu borgar, því þá stundina var hún mið-
stöð Bretaveldis. Um hádegisbilið kvað
loftið við af kveðjum og heillaóskum til
hinna prúðu konungshjóna, frá öllum þeim
löndum er veldissproti Breta hefir snert.
Austan frá Indlandi, um bláar leiðir lofts-
ins, kvað spekingurinn og skáldið Tagore
hetjuljóð, fyrir minni frelsis og mann-
réttinda. Mér flaug þá í hug það, sem
Charles Morgan sagði að það væri skáld-
skapur, sem væri sagt af svo miklu viti
sannleika og fegurð, að knúnar voru fram
hugsanir og hugsjónir.
Kvæði Tagore’s rótaði eitthvað til í
minni eldabusku sál, líka gafst tóm til að
láta hugann hvarfla, því við eldra fólkið
höfðum hægt um okkur þar, sem við sátum
suðub á Sherbrook stræti í skála þeim cr
þj óðræknismenn höfðu bygt þar um þjóð-
braut þvera. Kurteisar háar og horskar
Norðurlandakonur gengu um beina, og
veittu vel. Þarna sat Norðurlanda fólk og
drakk skál konungshjónanna að fornum
sið. Eg sá skáld þarna á strjálingi, en þau.
þögðu. En það fann eg í andrúmsloftinu,
að ef þau hefðu kveðið, mundi anda og
efni hafa svipað til fornskáldanna. Hin
fornu íslenzku hirðskáld kváðu lofkvæði
viti, hugprýði og drengskap, það voru þeir
kostir er konungum sæmdi, og þau sendu
konungum Bersöglisvísur, ef þau sáu það
í fari konunga, sém mínkaði manngildi
þeirra. Fornu íslenzku hirðskáldin gáfu
konungum vináttu sína og líf sitt, ef á lá,
en frelsi sínu heimtuðu þau að halda. —
Skáldin þoldu ekki kúgun því þau kunnu
hugrúnar þær og málrúnar, er gera menn
geðhorskasta allra guma.
Þegar það er athugað að íslenzk hirð-
skáld skipuðu andlegt öndvegi við erlendar
hirðir um 300 ára skeið, auk fjölda annara
ungra manna, er utan fóru til að leita sér
frægðar og frama, er ekki ólíklegt, að um
ferðir og frammistöðu þessara manna, hafi
myndast sögur og æfintýri, sem hvorki
eru skráðar í íslendingasögunum, eða getiö
um í Noregs konunga sögum. Þessum æf-
intýrum hafi svo verið bætt við síðar meir
í það safn þjóðsagna, æfintýra, kvæða og
kvæðabrota er þjóðin geymdi á tungu
sinni og hver kynslóðin kendi annari. Það
er því ekki að undra þótt það yrði býsna
mikill æfintýrabragur á þeim sögum, sem
íslendingar tóku upp á að skálda á 13. 14.
og 15. öld, og það er mjög eðlilegt að
konungar og kappar þeirra væru sögu-
hetjurnar í þessum skáldsögum. Af öllum
þeim skáldsögum, sem voru að einhverju
leyti spunnar út úr gömlum kvæðum,
kvæðabrotum og fomum þjóðsögum eru
Fornaldarsögur Norðurlanda taldar merk-
astar. Fyrsta ságan í því safni er Hrólfs
saga Kraka og kappa hans. Dr. Finnur
Jónsson telur hana með yngstu sögunum
og hefir hún fundist aðeins í pappírs
handriti.
Söguskáldið lætur hana ske á þeim
tímum, sem Ásatrúin var að missa mátt í
hugum manna, en kristin trú ennþá engum
kunn á Norðurlöndum, og menn trúðu því
margir á mátt sinn og megin, trúðu mest-
megnis á mannvit, hreysti og drengskap.
Eftirstöðvar hinna hverfandi trúarbragða í
hugum og breytni manna eru auðsæ, jafn-
vel þótt goðin séu farin að fölna. Á þeim
fornu heiðnu tímum urðu menn oft að
ciga mikið undir annara drengskap, og
það kom þá stundum fyrir að hann brást
mönnum svo hraparlega, að náfrændur
börðust um auð og völd, bræður og jafnvel
systur, háðu bardaga um lond og konungs-
tign. Þrátt fyrir átrúnað á vit og göfugt
manneðli voru til menn er trúðu eingöngu á
hnefaréttinn, stjórnuðust af ofsa, yfir-
gangi og græðgi. Á þeim löngu liðnu
dögum ríkti ófriður.og óheilindi í konungs-
garðinum í Danmörku og um langt skeíð
var illur bæjarbragur í Hleiðargarði, þar til
Hrólfur Kraki tók við stjórn þar og setti
sinn svip á hirðlífið. —
Þarna sat eg á hörðum þjóðræknisstól og
hugsaði fram og aftur um konunga, góða
og illa konungsstjórn og konungáríki og
einræði og yfirgang, sem mannkynið hefir
orðiö að þola og líða fyrir. Eg hugsaði um
stríð og styrjaldir, og hvað sú saga
endurtekur sig, að menn eru sendir út í
dauða og djöfulæði þegar græðginni liggur
á gulli og völdum. Eg var að hugsa um
Skuldarbardaga.
Hér er útdráttur úr sögubrotunum í
mjög lausum dráttum. Eg reyni aðeins að
rekja þá þræði er harðast eru tvinnaðir í
þessari örlagaþrungnu harmsögu Hleiðai-
argarðs konunga.
Helgi konungur Hálfdánarson - faðir
Hrólfs Kraka réði ríki í Danmörku, föður-
leifð sinni, endur fyrir löngu, hafði hann á
unga aldri orðið að fara landflótta fyrir
ofsa og yfirgangi Fróða konungs föður-
bróður síns, er drap föður Helga og rudd-
ist til ríkis í Danmörku. Fyrir styrk vina
sinna og vandamanna náði Helgi ríkinu
aftur í sínar hendur þegar honum óx aldur
til, því hann var hraustmenni og her-
maður mikill.
Þá var talin bestur kvenkostur í ná-
lægum löndum ólöf Saxlandsdrotning, var
hún væn kona að yfirliti, en grimm í
skapi og stórmannleg, en engan mann
vildi hún eiga. Helga konungi þótti, sem
sinn frami mundi aukast í að fá konu
þessarar hvort sem henni væri það viljugt,
vel eða miður. Býr hann sig í bónorðs-
förina með miklu herliði.
ólöf drotning hafði fátt manna heima
við Þegar Helgi kom, og tók þann kostinn
að bjóða konungi til veizlu, þótt óviljug
væri hún að hlusta á bónorð hans. Var
drotning allkát um kvöldið og lét veita vel.
Þegar leið fram á nóttina voru allir hirð-
menn Helga konungs mjög ölvaðir. Kon^
ungur hafði drukkið svo fast að hann féll
sofandi í hvíluna. Drotning rakaði þá af
honum hárið og néri í það tjöru vafði
hann húðfati og sendi menn sína með hann
til skipa. Sagði svo hirðmönnum hans að
konungur þeirra var kominn til skipa, og
vilji sigla því byr var góður. Þegar kon-
ungur raknaði af rotinu hujgði hann á
hefndir fyrir hryggbrot og svívirðingar
Ólafar drotningar, en hún var vör um sig
og sat jafnan með miklu liði. — Helgi kon-
ungur tók það ráð að dulbúa sig og múta
hirðmanni drotningar til að svíkja hana á
sinn fund. Þegar hann hafði hefnt sinna
svívirðinga á cV’otningu, með því að smána
hana, lét hann í haf en hún fór heim til
sín og undi stórilla hag sínum. Þegar
stundir liðu fram fæðir Ólöf drotning fag-
urt meybarn, var það á fárra vitorði.
Drotning lagði alla óstund á barnið og gaf
því hunds nafn, kallaði Yrsu. Sendi hún
barnið í fóstur til karls og kerlingar, og
skyldi það alast upp, sem þeirra barn.
Árum síðar er Helgi konungur á sigl-
ingu við. strendur Saxlands og forvitnar að
hafa fréttir af landinu. Hann gengur á
land dulbúinn og við skóg einn sér hann
stóra hjörð. Ung og fögur mær gætti
hjarðarinnar. Þóttist konungur aldrei
fegurri konu litið hafa, og spyr hana að
nafni. Hún kvaðst heita Yrsa Karlsdóttir.
Konungur rendi þegar ástarhug til hennar
og hafði hana með sér óviljuga til skipa,
flutti hana heim til Danmerkur, gerði tiJ
hennar virðulegt brúðkaup og unni henni
mjög.
Þegar Ólöf drotning fékk fregn um
giftingu dóttur sinnar varð hún fáráð og
eigi heilbrjóstuð, en hefndarhugur hennar
fann fljótt að með þessu var Helga kon-
ungi búinn harmur og svívirðing. Hún bjó
skip sitt, og þegar til Danmerkur kom,
gerði hún Yrsu orð að sjá sig. Þegar þær
hittust, bauð Yrsa Ólöfu drotningu að
ganga í höllina, en drotning afþakkaði
boðið, en sagði nú dóttur sinni hver hún
væri. Yrsa svaraði: “Mína ætla eg móð-
urina versta og grimmasta, því þetta eru
þau ódæmi að eigi munu fyrnast um aldir.”
“Helga hefir þú goldið í þessu,” segir
Ólöf, “og reiði minnar, en nú vil eg bjóða
þér til mín með sæmd og vitðingu, og gera
til þín í alla staði eftir því, sem eg kann
best.”
Yrsa fór með móður sinni og skildi eftir
son sinn ungann, Hrólf, er ólst upp með
föður sínum. En svo fékk þetta á Helga
konung, að hann lagðist í rekkju og var
all ókátur. Yrsa giftist síðar að ráði'
móður sinnar, en á móti vilja sínum, Aðils
Svíakonungi. Var hann ríkur, ágjam og
óvinsæll og viðsjárverður.
Aðils konungur bar illan hug til Helga
konungs, reyndi Yrsa drotning að sætta þá,
en Aðils gekk á gefin heit, sat á svikráðum
við Helga og drap hann. Eftir ,það varð
drotning óhæg í skapsmunum og sagði
Aðils að hér eftir yrði hún honum aldrei
holl ef hann ætti viðskifti við venslamenn
Helga konungs. Hugsaði hún þar vita-
skuld um Hrólf son sinn. Og drjúgan þátt
átti Yrsa í sigrum þeim, er Hrólfur bar úr
býtum í viðskiftum við Aðils konung, og
hversu vel Hrólfi tókst að svínbeygja
þann, er Svíanna var ríkastur. Yrsa sýndi
þar hvað hún var vitur, þrekmikil og ráð-
holl syni sínum.
Hrólfur konungur tók ríki eftir föður
sinn og sat í Hleiðargarði. Hafði hann
þar slíka rausn og höfðingshátt að orðstír
Hrólfs barst víða um lönd.
Svo er Hrólfi lýst að hann var vitur og
hugprúður, örr og stórgjöfull, trúfastur og
vinvandur, láglegur að líta, en mjikill
að reyna og torveldur, manna fríðastur,
stórlátur við ómilda, en ljúfur og hógvær
við vesæla, og við alla þá, sem ekki brjóta
í bág á móti honum svo að jafnblítt,
svarar hann fátækum, sem ríkum.
Var það talinn mesti frami að vera með
Hrólfi konungi í Hleiðargarði. Þangað
streymdu hetjur og kappar víðsvegar að.
Konungur afstýrði ófriði og skærum er
stundum bryddi á milli hirðmanna, en
lét þá stunda listir og leika. Þar voru
samankomnir hinir ágætustu menn og
bættu margir þeirra stórum bæjarbraginn
við hirðina.
Svipdagur kom yfir sundið frá Svíþjóð
og hans fyrsta verk var að byrja á að ryðja
úr öndvegissætunum heimsku, hroka og
ofstopaskap þótt lítt yrði honum ágengt
þar til hin vitra hjartaprúða hetja Böðvar
Bjarki kom frá Uppdölum í Noregi, var
hann mestur og bestur allra kappa kon-
ungs. v
Á leiðinni til Hleiðargarðs kom Böðvar
að kotbæ einum og baðst gistingar, því
náttmyrkur og óveður gerðu honum lítt
mö^ulegt að halda lengra. Var honum
veittur góður beini. Böðvar spurði karl
tíðinda frá Hleiðargarði, konungi og hirð-
mönnum hans og er þeir töluðust við grét
kerlingin. Böðvar spurði um ástæðuna og
kerling sagði honum að þau ættu son, sem
hefði farið til borgarinnar til að skemta
sér, en hann glettist þar við hirðmennina,
sem tóku hann svo og höfðu að háði og
hnútukasti. f þeirri beinahrúgu lægi
hann, ef hann ekki væri dauður af meiðsl-
um. Kerling bað Böðvar að launa nætur-
greiðann með því að kasta til hans minna
beini en meira, því henni sýndist hönd
Böðvars sterkleg.
Böðvar launaði næturgreiðann vel. Hann
dró son kerlingar upp úr sorpinu og
beinahrúgunni, og undir vernd og hand-
leiðslu Böðvars Bjarka, varð þessi hug-
lausi unglingur að Hjalta hugprúða, er
Hrólfur konungur gaf síðar sverðið gullin-
hjalta fyrir unnin afreksverk og nafnbót-
ina hugprúði fyrir þann styrk í skapi og
sjálfsstjórn, að hefna sín aldrei á hirð-
mönnum þeim, er áður léku hann verst,
er hann var orðinn þeim miklu meiri.
Undir stjórn Hrólfs konungs ok kappa
hans óx og efldist konungsríkið, friður lá
í landi og sigursæld.
Hrólfur konungur átti hálf systur að
nafni Skuld. Aðils Svíakonungur og Yrsa
drotning giftu hana ríkum konungi, sem
hét Hjörvarður. Skuld drotning var grimm
kona, kaldráð og drotnunargjörn, öfundaði
hún bróður sinn og fanst henni að Hjör-
varður konungur standa í skugga hans.
Þar voru þau lög í landi að ef einn kon-
ungur hélt á sverði annars konungs, varð
sá er sverðið bar skattgildur
hinum.
Þann lagakrók notaði Hrólfur
við mág sinn og galt fyrir dýru
verði síðar. Er það eina atvikið
í sögunni sem heldur er ljóður á
ráði Hrólfs Kraka. En sá
skattur efldi öfund og hatur
Skuldar drotningar og dró að
lokum til liðsöfnunar þeirra
Hjörvarðar og Skuldar. Fóru
þau á jólum með ofurefli liþs á
leynd til Hleiðargarðs.
Hrólfur konungur hugði þau
komin til veislu, tók á móti þeim
með rausn og var hinn glaðasti.
Um nóttina ruddist lið Skuldar
inn í Garðinn og var Hrólfur fá-
liðaður og óviðbúinn og sá fljótt
hvað verða vildi, en var hinn ró-
legasti og mælti til manna sinna:
“Takið oss þann drukk sem best-
ur er til — og stundum það eina,
að í minni sé vor hreysti.” Þá
um nóttina var hin fræga Skuld-
arorusta háð og vörðust þeir
Hrólfur Kraki og kappar hans af
dæmafárri hreysti og hugprýði.
Ja<fnvel Skuld varð að orði:
“ólíkur er Hrólfur konungur
bróðir minn öllum öðrijm — en
nú skal til skarar skríða.” Og
þannig lauk Skuldarbardaga að
þar féllu þeir allir Hrólfur Kraki
og kappar hans, — en orðstír
þeirra lifði.
Aftan við söguna er prentað
brot úr gömlu kvæði, “Bjarka-
mál en fornu”; er þetta brot
því miður alt, sem til er á ís-
lenzku af kvæðinu, en Saxi sögu-
ritari Dana, hafði haft kvæðið og
ort það um á latínu. Dr.
F. J. segir að kvæðið muni hafa
verið gott og göfugt. Það
er ekki óhugsandi að höfundur
Hrólfssögu hafi kunnað þetta
kvæði og haft það í huga þegar
hann samdi söguna. Síðustu
hendingarnar í þessu broti eru
svona:
“Hniginn er í hadd jarðar
Hrólfur enn stórláti.”
Þarna er æðrulaus harmur og
eftirsjá; nógu fleygt og fáort til
að vekja hugsanir og hugsjónir.
Þormóður Kolbrúnar skáld kunni
þetta kvæði og valdi það til að
kveða hug í herinn morguninr.
fyrir Stiklastaðaorustu árið
1030. Hefir Þormóður vafalaust
ekki valið af verri endanum, þeg-
ar um skáldskap var að ræða, til
þess var hann sjálfur of ágætt
skáld. Ef til vill hefir honum
líka komið til hugar að eitthvað
svipað væri í vændum fyrir
Ólafi konungi og mönnum hans,
því þeir áttu við ofurefli að etja.
Hetjurödd Þormóðs hefir hljóm-
að hátt á þessum hendingum úr
Bjarkamálum hinum fornu:
“Ættgóðir menn
þeir er ekki flýja;
vekjat ek yðr at víni,
né at vífs rúnum,
heldr vek ek yðr at hörðum
Hildarleiki.”
Höfundur Hrólfs sögu Kraka
og kappa hans er nafnlaus og
engar heimildir eru til fyrir því
á hvaða tímabili sagan var sam-
in. Að líkindum er hún ein af
þessum kappa og kyngisögum,
sem sagðar voru til skemtunar á
mannfundum. En það er skrít-
inn neisti í þessari gömlu sögu.
Hún lætur börn gráta og fu!I-
orðið fólk hugsa. Hún á mörg
ítök í íslenzku máli af kjarnyrt-
um setningum. Hún drepur
víða fæti við dyr mannlegra til-
finninga og segir sanneikann.
Það er hægt að hugsa sér að
þessi saga sé líkingamál, hugsuð
og sett saman af vitrum manni,
sem var þreyttur á að sjá margt
fara aflaga, segjum í lok Sturl-
ungaaldarinnar. Þá hafði lengi
verið háður Skuldarbardagi á ís-
landi. Beztu menn þjóðarinnar
bárust á banaspjótum. Landið
hafði tapað lýðræði sínu og
kirkjan var byrjuð á að stíga á
hálsinn á andlegu frelsi manna.
Höfundurinn er þreyttur á út-
sýninu, hann ferðast inn í hugar-
heima og skapar sér menn, sem
eru hugsjónir, eins og Hrólfur
Kraki og kappar hans. Þannig
vill hann að íslenzkt fólk sé.
Hann þráir göfgi og vit Hrólfs
Kraka, stolt Svipdags, mannúð
og hugprýði Böðvars Bjarka og
sjálfstjórn Hjalta hugprúða. Og
raunakonan Yrsa drotning hefir
þá skapgerð, að hún verður ekki
fyrir borð borin af hatri móður
eihnar ög hverri ^ftingunni
annari ólánsamari. Söguna til
enda stendur Yrsa þróttmikil
og drengileg kona.
Og höfundurinn sér fleiri
mýndir umhverfis sig í mannlíf-
inu, myndir sem hann ber í
sterka liti. Hann sér konur eins
og Ólöfu drotningu, sem stinga
börnunum sínum í skúmaskot
og láta kylfu ráða kasti, hvar
spor þeirra liggja síðar meir.
Hann sér böl umkomulausra
mæðra, sem gráta yfir börnun-
um í sorphaugum mannfélags-
ins. Hann sér konur eins og
Beru móður Böðvars Bjarka
fæða börn, sem hefðu getað orðið
miklimenni, en kjör og kringum-
stæður mæðranna eru þannig að
börn þeirra fæðast og vaxa upp
hálfir menn og hálfir dýr eins
og Elgfróði eða þau haltra á
hundsfótum lífið út, eins og
Þórir, fyrir annara áhrif og
misgerðir.
Sé sagan lesin sem líkingamál
sér höfundurinn um víða veröld,
og svo eru þessar persónur hans
langlífar, að þær eru enn til um
allar jarðir. Skuld drotning er
á ferð með liði sínu og háir
grimma bardaga í höll mannfé-
lagsins. Við stöndum öll ótta-
slegin, okkur stendur stuggur af
að vita hversu hart í höggi
mannvit, frelsi og réttlæti eiga
púna. “Drjúgt er liðið Skuldar”
sagði Böðvar Bjarki skömmu
áður en hann féll í Skulda?-
bardaga. Hjalti hugprúði svar-
aði: “Af mér eru allar hlífar
höggnar fóstbróðir.” Þessi til-
finning er að merja úr okkur
máttinn, fólkinu, sem lifum í
dag, hún er að níða úr okkur
starfsþrótt og lífsgleði, trúna á
framtíðina trúna á okkar eigið
lífsstarf. Æskulýðinn, sem
við höfum alið upp, sjáum við
ganga í stórhópum á vonlausum
vergangi og stríð vofa yfir höfð-
um þeirra.
Er það að undra, undir kring-
umstæðunum, þótt nokkrum úr
þeim hóp verði stundum fóta-
skortur ? Æskan sýpur það
seyði, sem eldri kynslóðin hefir
bruggað henni. Sannleikurinn er
sá að fjöldinn allur af æsku-
mönnum nútímans berjast eins
og hetjur við örðugleikVna, og
eru á ýmsum sviðum langt um-
fram eldri kynslóðina.
Þegar við höfum sökt hugan-
um ofan í svarta nótt við að at-
huga lið Skuldar, þá er það afar
nauðsynlegt andlegri heilbrigði,
að ganga út í glaðan daginn og
gefa gætur að, hvað Hrólfur
Kraki og kappar hans eru að
starfa.
Aldrei hefir mannsandinn
unnið meiri þrekraunir í þarfir
almennings velferðar, aldrei hef-
ir miskunsemin rétt út styrkari
hendur, aldrei hefir frelsi og
mannréttindi verið jafnt allra
eigín» ef einstakljngurinn vill
leggja það á sig að hugsa og
vernda þann rétt sinn. f þeim
löndum, sem menn ekki hafa
þegar gefið frelsi sitt í hendur
einræðis og hervalds, er enn
leyfð frjáls hugsun og mál. Nótt-
in og dagurinn eiga að líkindum
eftir að berjast lengi í mann-
heimum. Á meðan á þeirri or-
ustu stendur er liði Hrólfs Kraka
þörf á vitsmunum, jafnvægi og
hugprýði.
f okkar litla íslenzka mann-
félagi hér vestan hafs er beyg-
ur í mönnum yfir því, að heldur
sé farið að halla degi, en það er
langt til nætur. Og eitt er víst,
Vestur-íslendingar skilja nú bet-
ur en nokkru sinni fyr, að þeir
verða að standa saman um mál
sín. Kirkjufélögin, Þjóðræknis-