Heimskringla - 30.08.1939, Síða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 30. ÁGÚST 1939
lEreimskrittglct |
(StofnuB 1S86)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Wínnipeg
Talsímis 86 537
VerS blaðslns er $3.00 árgangurinn borglst j|
ryrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD. p
311 vlðskifta bréf blaSinu aðlútandl sendlst:
Slenager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
=£
‘‘Heimskringla" is published
and prlnted by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
glllllliriiliiiiiiiniMiii....
WINNIPEG, 30. ÁGÚST 1939
CANADA OG STRÍÐ
í blaðinu Winnipeg Free Press birtist
meðal annars eftirfarandi frétt s. 1. viku:
“Mr. King, forsætisráðherra, hefir til-
kynt, að stjórnin muni stíga þau spor, sem
nauðsynleg þykja, vegna yfirvofandi
stríðs í Evrópu, í samræmi við herlögin
frá 1914. Lög þessi eru enn í gildi.”
Þegar lög þessi voru samin og það var
gert á þingi er skotið var á 18. til 22r
ágúst 1914, var hugmyndin, að þau yrðu
numin úr gildi af þinginu að stríðinu
mikla loknu. En á öllum þeim þingum,
sem haldin hafa verið síðan stríðinu lauk
og þau eru nú orðin yfir 20, hefir þetta
farist fyrir.
Eins og menn muna frá stríðsárunum,
eru lög þessi í því fólgin, að þau veita
stjórninni ótakmarkað vald til allra hluta.
Blöð, útvarp, fréttir og símskeyti eiga
alt undir náð stjórnarinnar, ef hún vill
beita valdi sínu. Hið sama er að segja
um iðnað, framleiðslu, viðskifti og flutn-
inga að stjórnin hefir vald til að haga
rekstrinum, eins og hún álítur heppileg-
ast. í raun og veru hefir stjórnin vald
yfir eignum og breytni manna í smáu og
stóru. En þrátt fyrir alt, er mikið undir
því komið, hvernig stjóriíin notar þetta
vald. f síðasta stríði er óhætt að segja, að
það hafi ekki verið nærri út í æsar notað
og í sumum greinum alls ekki, þó ýmsum
fyndust herlögin óéfað hart lögmál. En
lögin eru samt sem áður þau, að stjórnin
getur tekið sér alt vald í hendur, ef hún
kærir sig um það og á þarf að halda, ein-
hverra hluta vegna.
YERRI JAFNVEL EN ÆTLAÐ
VAR
Þegar fréttin barst fyrst út um hlut-
leysissamning Hitlers og Stalins, ugðu
ýmsir að meira kynni þar undir að búa en
einskært hlutleysi. Það sem birt hefir
verið af þessum samningi, ber það og að
nokkru með sér, því í einni grein hans, er
gert ráð fyrir, að fari annarhvor samn-
ings-aðili í stríð við aðra þjóð, skuldbindi
hinn sig til þess, að styðja ekki eða skifta
neitt við þessa óvinaþjóð. önnur grein
hlutleysissamningsins fjallar um þetta og
ekkert annað. Fari því svo, að stríð verði
milli Breta, Frakka og Pólverja annars
vegar og Þýzkalands hins vegar, er það
fyllilega áskilið í samningnum, að Rússar
skifti ekki við þessar óvinaþjóðir Þýzka-
lands.
í fjórðu grein samningsins er ennfrem-
ur tekið fram, að Rússar eða Þjóðverjar
hafi ekkert saman að sælda við þá “flokka”
eða þær þjóðir, sem í hug hafa að hnekkja
valdi þeirra eða gengi.
Hér virðist um ofurlítið meir en al-
gengt hlutleysi að ræða. Enda er líklegt,
að Joachim von Ribbentrop hafi seilst
eins langt til og unt var, þegar hann var
á annað borð seztur á meðal nýju mál-
vinanna í Moskva, enda þótt viðurkent
skuli að Franz von Papen, sé sá, er ísinn
braut og það á sama tíma og brezku og
frönsku herforingjarnir voru þar. Hann
undirbjó innlimun Austurríkis og er því
góður líka.
Ennfremur má af fréttunum síðan sjá,
að Rússar hafa hvatt Pólverja til að láta
undan síga í málunum við Hitler til að
forðast heimsstríð. En hví áminna þeir
ekki Hitler, sem þetta eftirvænta stríð er
að kenna?
Þá hafa Rússar einnig lýst velþóknun
sinni á því, að Bulgaríu sé veittur lands-
hluti sá, er hún hefir krafist af Rúmeníu,
af því, er ætla má, að Bulgaría er eina
ríkið á Balkanskaga, sem er nazista-megin.
Það sem Rússar vinna aðallega með
þessum samningi, er að þeir þurfa nú ekki
að óttast Þýzkaland, þó í skærur lendi
milli þeirra og Japana. Og það er vissu-
lega mikilsvert fyrir þá. Og fyrir Japani
eru þessir samningar vonbrigði, enda hafa
þeir nú þegar mótmælt þeim. ítalía hatar
þá einnig og það líklegasta er, að bæði
þessi lönd slíti vináttu sinni við Þjóðverja
og öxullinn, samtökin á móti kommún-
isma, séu úr sögunni. Spánn er einnig
haldið, að ekkert vilji hafa með Rússa að
gera og þá ekki heldur Þjóðverja úr því
svona er komið. En auðvitað er það alt
vatn á myllú Stalins. Og ef að minsta
kosti stundarhagur er að þessu einnig fyr-
ir Hitler, og það gerir aðstöðu hans í svip
betri, mun honum í léttu rúmi liggja, hvað
Japan eða ítalía hugsa. ítalíu má nú telja
eitt af hinu mikla herfangi Hitlers hvort
sem er, og verður það að líkindum, þar til
Miðjaðarhafsfloti Breta og Frakka koma
henni til hjálpar.
Af þessum samningi Rússa og Þjóð-
verja, hlýtur að leiða mikla breytingu á
afstöðu þjóða heimsins. - Hitler vex mikill
máttúr og megin með styrk Rússlands, en
að öllu samanlögðu verður sá styrkur ekki
meiri, en Bandaríkin ein geta veitt Bret-
um og Frökkum, svo um aflsmuninn er
óvíst fyrir Þjóðverja jafnvel þó um hern-
aðarsamband við Rússa sé að ræða, sem að
vísu er enn á huldu, og verður þar til
áreynir. Það getur auðveldlega verið
meira í samningunum um það, en birt
hefir verið.
GETUR ENDURVAKNING
LfFSINS ÁTT SÉR STAÐ?
Eftir Maurice Maeterlink
(Frá upphafi vega hefir það verið hin
eilífa spurning og ráðgáta mannkynsins,
hvort ódauðleiki lífsins gæti átt sér stað,
endurvakning þess eða upprisa. Einstætt
svar við þessum spurningum hefir birst
gegnum hinar fágætustu tilraunir enska
vísindamannsins, Morley Martins.
Það sem hér er skráð, er stuttur út-
dráttur um þessar tilraunir og rannsóknir,
úr kafla þeim er hr. Maeterlink, skrifar um
þær í síðustu bók sinni: “Hin mikla inn-
sýn.”—Þýð.)
Síðastliðið ár dó í South Harrow í Lund-
únum maður að nafni Morley Martin. —
Hann hefir skilið oss eftir hinar einkenni-
legustu vísindarannsóknir og uppgötvanir
síðan Newton fann upp þyngdarlögmálið.
Martin hafði sterka og ákveðna skoðun um
að jurtir og dýr, að minsta kosti hrygg-
dýrin, héldu áfram að lifa, miklu minni að
stærð, en hin venjulega stærð þeirra, og
í einskonar svefnmóki í fomgrýtisbjörg-
um. Þessi björg eru hin fyrsta storknaða
jarðskorpa, og fram til uppgötvunar Mar-
tins, hafði aldrei nein merki dýralífs fund-
ist í þeim. í stuttu máli, Martin trúði því,
að hann hefði sannað að lífið væri ódauð-
legt, eilíft og óeyðanlegt og að frummynd-
in, væri til áður en það sem vér þekkjum
sem efni. Upp úr hinum myrku iðrum
jarðar gróf Martin ótölugrúa af þektum
dýrum ásamt öðrum, sem eigi eru lengur
til og enn öðrum sem eigi hafa ennþá
skapast, í lífefnabúri náttúrunnar, en bíða
síns vitjunartíma. Aðferð hans var fólgin
í því að nota ákaflega mikinn hita og
efnabreytingar.
Hann endurlífgaði þessar tegundir, seg-
ist honum sjálfum frá, ef til vill á svip-
aðann hátt, eða með því skipulagi og þær
koma fram í hinu hvítglóandi skýi eða
gasi, sem áður fylti gufuhvolfið.
Martin byrjaði tilraunir sínar árið 1929.
Hann varði þeim litlu efnum, sem hann
átti yfir að ráða til að reisa sér efnafræðis
rannsóknarstofu. Þrátt fyrir óvild, andúð
og áhugaleysi kunningja og vina, hélt
hann tilraunum sínum áfram til dánar-
dægurs. Ekki að ástæðulausu hélt hann
uppgötvunum sínum leyndum af ótta við,
að þeim yrði stolið.
Þó að oss sé eigi að öllu kunnugt, hvern-
ig hann hagaði tilraunum sínum, þá fund-
ust eftir hann stuttar skýringar á því,
hvernig hann starfaði. Hann setti forn-
grýtismola inn í rafurmagnsofn og hitaði
ofninn 2 til 3 þúsund stig á Fahrenheit
hitamæli. Þegar hann tók grjótið út úr
ofninum, þá var það orðið að glóð og vik-
úrösku. Næst lét hann öskuna í gufu-
hreinsara, hitastig 220 gráður, og þar
gerði hann ýmsar tilraunir, sem enn þá
eru eigi nákvæmlega kunnar hverjar voru.
Eftir að hafa gert þessar tilraunir hafði
hann fengið nýtt efni, sem hann nefndi
hið upprunalega frumefni. Með því að
nota trjáolíu gat Martin framleitt þetta
efni í glæru formi eins og krystalla í lög-
un. Við að skoða þetta frumefni í gegn-
um geilsabrot, kom það í ljós, að það
hafði mjög einkennilega eiginleika, það
gat t. d. minkað eða jafnvel eytt með
öllu útgeislun frá dýrum málmum. Eftir
margra mánaða athuganir við daufa birtu,
sást, að úr krystöllunum seytlaði vökvi,
sem rann um botninn á geymirunum.
Geymirarnir voru svo teknir ásamt inni-
haldi þeirra og geislastraumi veitt í gegn-
um þá með álíka ljóshraða og Röntgen
geisla. Áhrifin urðu þau, að krystallarnir
minkuðu fyrst, en leystust síðan upp í
ótölugrúa smádýra.
Ljósmyndir af þessari efnabreytingu
voru teknar með aðstoð Röntgen geisla,
því að áhrifin frá bjartri ljósbirtu reynd-
ust mjög óhagkvæmileg. Á fleti, sem
var einn þumlungur að hringmáli, gat
Martin talið 15 þúsundir smáfiska, sem
leystst höfðu upp úr fjörutíu krystöllum.
Eftir skýrslum Martins að dæma, þá hafði
hann við hinar sterkustu gerlavarnir, enda
hefðu dýr hans eigi getað komið úr loft-
inu, því að þær lífrænu tegundir sem hafa
fundist þar í smásjá fram að þessum
tíma, hafa verið einfrymisdýr.
Dýr Martins voru aftur á móti fjöl-
frymisdýr með mismunandi taugakerfi,
er glögglega sást í gegnum smásjána.
Áreiðanlegleiki og einlægni hins dána
manns gerir það óhugsanlegt, að hér hafi
verið um vísindalegt svikræði að ræða.
Hefði það getað átt sér stað, þá kemur
til kasta vísindanna og útskýra hvernig
auðið var að sjá fiska, skordýr og jurtir
í gegnum smásjá, sem gat stækkað 2—3
þúsund sinnum. En sjónarvottar sáu ná-
kvæmlega þessi dýr á glerplötum Martins.
Þegar þessar plötur voru rannsakaðar
í gegnum smásjáná, sáust fyrst bólur, sem
mynduðust í frumefninu. Innan skamms
tíma breyttust þessar bólur í hryggdýr
með mænu og rifbein. Næst sáust fæt-
urnir, höfuðið og augun. Venjulega voru
þessar myndbreytingar seinfara, svo að
stundum nam nokkrum dögum. Þó átti
sér oft stað, að dýrið þurfti aðeins stuttan
tíma til að ná heildarformi sínu, og gátu
þá sjónarvottar horft á heildarsköpunina.
Til dæmis sást krabbi, sem hafði náð fulln-
aðarsköpun, skríða af fleti þeim, sem smá-
sjáin náði yfir. Þegar eg skrifa þetta
niður, hefi eg á borðinu hjá mér 300 smá-
sjárljósmyndir af þessum dýrum. Martin
tók svo hundruðum skifti af þessum mynd-
um, og það er hægt að rannsaka frá einni
mynd til annarar hvernig lífið gerir til-
raunir að aukast og sameinast. Á einni
myndinni sást beinagrind á meðal frum-
agnanna. Á annari mynd mátti sjá mynd-
un augnanna. Á enn einni mynd gat að
líta eitthvert æfagamalt ferlíki úr djúpum
úthafsis, og sást það þarna með fullum
skapnaði. Þessi dýr lifa, hreyfa sig og
þroskast og finna fæðu sína í frumefni
því, sem þau eru fædd í, uns vöxtur þeirra
stöðvast, eða þau éta hvort annað. Það
má geta þess, að Martin hepnaðist að fæða
þessi dýr á einskonar mysu (serum), sem
hann hélt leyndu, hverrar tegundar var.
Hann hélt enn áfram tilraunum sínum.
Hann lét þessi lifandi dýr í rafurmagns
ofn, sem hann hitaði upp að 12 hundruð
gráðu hitastigs. í leifum þeim sem Mar-
tin tók út úr ofninum mynduðust dýrin
aftur og héldu áfram að þroskast eins og
ekkert hefði ískorist, og reyndust því
óræk sönnun fyrir því, að þau væru ó-
dauðleg og óeyðanleg.
Árið 1935 veiddi Martin rauða sog-
fiska í Michigan-vatninu í Baindaríkjun-
um. Hann brendi hausinn af einum þeirra
í 900 stiga heitum ofni. úr öskunni hepn-
aðist honum að einangra svo hundruðum
skifti örsmárra sogfiska, sem smásjáin
sýndi að voru nákvæmalega sömu tegund-
ar og fullvaxinn sogfiskur. Af þessum
tilraunum komst Martin að þeirri niður-
stöðu að frumdýrin væru safn af öðrum
smárri dýrum, sömu tegundar, en mörgum
sinnum smærri og óþroskaðri, og að þessar
ófullkomnu verur störfuðu innan líffrum-
anna. Skoðun hans var því að þær (líf-
frumurnar) væru lífræn heild er væri í
sambandi við rafstrauma sólarinnar, sem
svo aftur væru aflgjafar lífskraftsins.
Skoðun Martins er því sú, að dýr þau, er
hann enduravkti af óminnis svefndvala
sínum séu upprisa og viðhald eilífs krafts.
Lífið er ekki aflgjafi veranna en verurnar
og dýrin eru aflgjafi og viðhald uppruna-
legs og óeyðandlegs lífskrafts. Alt er ó-
dauðlegt, og þó að dýralífið blandist jurta-
ríkinu, þá heldur það einkennum sínum og
eiginleikum til endurlífgunar.
Andstæða lífsins er eigi dauði, heldur
aðeins dvali.
Það má vel gera þær ályktanir, að
mannveran sjálf sé falin í steina-
lögum jarðarinnar. Það mann-
líf er birtist oss virðist að vera
örlítið hlutfall við hið ósýnilega
líf. Eftir tilraunum Martins og
ályktunum að ræða, og sem að
nokkru leyti aðrar tilraunir
styðjast við, sem haldið er á-
fram í Rockefeller stofnuninni
og annar staðar, má gera ráð
fyrir hinum einkennilegasta á-
rangri. Samkvæmt þeim til-
raunum vaknar sú spurning,
hvort alt mannlíf liðna tímans
og framtíðarinnar sé eigi falið í
steina og sandlögum jarðar
vorrar.
G. St.
ÍSLENZKI KARLAKÓR-
INN í NORÐUR DAKOTA
SYNGUR í BISMARCK
Eins og margir vita er nú í ár
50 ára afmæli Norður Dakota
ríkis. Fram að árinu 1889 var
þetta umdæmi kallað Dakota
Territory. Þá skiftist það stóra
svæði í tvent og mynduðust tvö
ríkin, Norður og Suður Dakota
og urðu upp frá því bæði full-
veðja ríki í sambandinu sem
kallað er: Bandaríki Norður
Ameríku — “The United States
of North America.”
Víðsvegar um ríkið hafa svo
verið ýms hátíðarhöld útaf 50.
ára afmælinu. En aðal hátíðar-
höldin fyrir ríkið í heild sinni
fóru fram í höfuðborginni, Bis-
marck, N. D., dagana 21—25 ág.
Hinum ýmsu þjóðarbrotum,
sem eiga heima í þessu ríki, var
sérstaklega boðið að taka þátt í
þessum hátíðarhöldum, á þann
hátt að koma þar fram með
þjóðlegar skemtanir, hver fyrir
hönd síns þjóðflokks. Áttu
þjóðarbrotin að koma fram með
söngva, dansleiki og annað, sem
bæri á sér þjóðlegan blæ. Guð-
mundur dómari Grímsson varð
þess var nokkru fyrir hátíðar-
höldin að margir þjóðflokkarnir
höfðu^ ákvarðað að taka þessu
boði, og fanst honum það leitt
að fslendingar, sem löngum hafa
haft á sér gott orð í ríkinu
skyldu í þessu efni reynast eft-
irbátar annara. Og vegna hans
mikla og velþekta þjóðernisá-
huga, fór hann því að talfæra
þetta við íslendinga, hvar sem
leið hans lá, og loks fór svo fyrir
tillögu hans að það skipaðist
þannig til a&Karlakór fslendinga
í Norður Dakota lofaðist til að
fara til Bismarck og taka þátt í
þessum hátíðarhöldum fyrir
hönd íslendinga ef hægt væri að
safna nokkru fé til að hjálpa til
með kostnað sem ferðin hefði í
för með sér.
Þess er vert að minnast að
það eru nálega 300 mílur til Bis-
marck frá þessu umhverfi hér,
ferðin hlaut því að taka að
minsta kosti tvo daga. Og til
fararinnar þurfti að minsta kosti
8 stóra bíla. Þess ber einnig að
minnast að flestir meðlimir
Karlakórsins voru um þessar
mundir í sökkvandi annríki við
þreskingu, og því alls ekki hægt
um vik að hverfa frá verkum
tvo eða þrjá daga. Rúma viku
áður en lagt var af stað komu
meðlimir kórsins saman til að
æfa sig svo að segja að nóttu til,
eftir að vinna erfiða vinnu í
hita veðri allan daginn. Var
þetta næsta erfitt, en menn
ræktu það engu að síður með
mikilli trúmensku, og má segja
að það væri meðlimum kórsins
til mikillar sæmdar.
Hr. Ragnar H. Ragnar var
nýlega horfinn aftur til Winni-
peg eftir sumarstörf sín hér í
þjónustu þjóðræknisdeildarinn-
ar, en þegar í stað lofaðist hann
til að sleppa öllu sem fyrir hendi
væri þar norðurfrá og koma
hingað og dvelja hér ' alt að
tveggja vikna tíma til að æfa
kórinn og ferðast með honum til
Bismarck og stýra söngnum þar.
Alt þetta bauðst hann til að
gera án endurgjalds. Var það
vel og fallega boðið og þakksam-
lega þegið.
Fljótlega eftir að karlakórinn
hafði látið til leiðast að fara í
þessa ferð, varð það niðurstaða
þeirrar nefndar er hafði þetta
!mál með höndum, að til þess að
gera þenna þátt íslendinga í
þessum hátíðarhöldum veglegri,
ætti að vera með flokknum
fjallkona og hirðmeyjar er tækju
þátt í skemtiskránni. Varð
nefndin einróma um það að biðja
Mrs. H. Sigmar að taka að sér
Fjallkonu-hlutverkið ,og lét hún
tilleiðast, þó hún væri nýkomin
heim úr löngu ferðalagi. Hirð-
meyjarnar sem voru fengnar til
að vera með henni voru þær
Miss Kathryn Arason frá Moun-
tain og Miss Lorraine Anderson
frá Bismarck. Miss Arason er
pianisti Karlakórsins, en Miss
Anderson hafði líka verið beðin
að syngja sólósöng í íslenzka
prógrams-þættinum. Komu þær
báðar fram í fallegum íslenzk-
um búningum, Miss Arason í
upphlut en Miss Anderson í
skautbúningi. En þegar til þess
kom að klæða Fjallkonuna í við-
eigandi búning, var nefndin í
vanda stödd. Virtist engin
kostur á því, að gera það svo
sómasamlega að vel mætti við
una, nema sá einn að fá lánaðan
fjallkonubúninginn hjá fslend-
ingadagsnefndinni í Wpg. Var
svo til þeirrar nefndar leitað.
Hún brást vel- við, og lánaði bún-
inginn. Kom hr. Jón J. Samson
forseti íslendingadagsnefndar-
innar með búninginn suður sam-
kvæmt óskum nefndar sinnar.
Fór hann með til Bismarck og
tók þátt í athöfninni þar, og
flutti síðan búninginn aftur til
Winnipeg. Er nefndin hér inni-
lega þakklát við íslendingdags-
nefndina fyrir þessa hjálpsemi
og góðfýsi, sem varð til svo
góðrar hjálpar við þátttöku ís-
lendinga í þessum hátíðarhöld-
um ríkisins.
Eins og til stóð lagði hópurinn
íslenzki frá Pembina Co. á stað
mánudagsmorgunin 21. ágúst.
Munu hafa verið um 50 manns
er fóru í 11 bílum. Voru það
alt íslendingar úr Pembina Co.
nema 4 menn er voru raeð frá
Winnipeg, Jón J. Samson, sem
áður var nefndur, Ragnar Ií.
Ragnar söngstjóri, Dr. M. B.
Halldórson, sem ávalt ber mjög
hlýjan hug til þessa ríkis og S.
|J. Sigmar, sem Mr. Ragnar hafði
;óskað að syngi með flokknum
við þetta tækifæri. Veður var
hið bezta, vegir greiðfærir og
góður andi ríkjandi hjá öllum.
Ferðin gekk vel og til Bismarck
komu allir nálægt kl. 5—6 e. h. á
mánudagskveld.
Þegar til Bismarck kom voru
móttökur bæjarins og júbíl-
nefndarinnar þar ágætar og
bænum og nefndinni til mikillar
sæmdar. Nefndin lagði íslend-
ingum til Paul Halldórson í Bis-
marck, sem leiðsögumann meðan
iþar væri dvalið. Fæði gaf hún
| öllu fólkinu sem tók þátt í pró-
graminu, og húsnæði veitti hún
án endurgjalds meðlimum Karla-
| kórsins. Hún útvegaði pláss í
góðu gistihúsi fyrir kvenfólk er
jvar með í förinni og einnig þá
karlmenn, sem voru með í ferð-
inni en voru þó ekki meðlimir
Knrlakórsins. Var öll aðbúð
góð, og vingjarnleg og kurteis
framkoma þeirra er mest varð
að umgangast. Salur í “Me-
thodist” kirkjunni var íslend-
ingum lánaður til að koma sam-
an í og æfa sig hvenær sem þess
væri óskað.
Þriðjudagurinn 22. ágúst var
sá dagur sem hin ýmsu þjóðar-
brot í ríkinu áttu að taka þátt í
skemtiskrá og öðrum hátíðar-
höldum. Var sá dagur ágætur
rigningardagur í Pembina Co.
sem öllum þótti víst vænt um.
En í Bismarck var það fádæma
blíður, svalur og sólskinsríkur
dagur. Voru landarnir allir þar
á ferð og flugi frá morgni til
miðnættis. Fyrir hádegi æfðu
þeir sig, sem áttu að taka þátt