Heimskringla - 27.12.1939, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
1
VILLIHESTUR VINUR
MINN
Eg réðist í vinnumensku hjá
fiskiveiða félagi, norður við
Bristol-flóa í Alaska, eitt sum-
ar. Um vorið störfuðum við að
viðgerðum veiðarfæra og útbún-
aði vímetanna fyrir laxagildr-
urnar. Það var tilbreytingar-
laust leiðinda starf, í óyndislegu
umhverfi.
Veðrið breytist aðeins frá úr-
hellis rigningum í hráslaga hríð-
ar. Dvalarstaðurinn var sóða-
legt fiskiver við graslendislaus-
ann smáfjörð. Þarna hékk þorp-
ið framan í brattri fjallshlíð-
inni, eins og óþrifa kaun á ásýnd
jarðar. Saltrammir sjávarvind-
ar blésu þar gegnum kræklótta,
kyrkings skóga og yfir grágræn-
ar mosaþembur. Óþefurinn frá
úldnu þangi og rotnandi slori
blandaðist við brækjuna frá
Indíána kofunum og íbúum
þeirra er báru með sér lýsis
lyktina frá tveimur guano verk-
stæðum og þremur niðursuðu-
húsum.
Þarna gat að líta alskyns
landshorna lýð frá ýmsum þjóð-
löndum. Þar voru kolsvartir
negrar; kaffibrúnir maleyjar,
frá Sandvík og Filipusareyjum;
gulir mongólar, frá Japan og
Kína; rússnesk-indíánskir kyn-
blendingar, frá blóðblöndun
hinna fyrstu íbúa og hvítingjar,
af ýmsri gerð og ættstofni. —
Tveir flokkar voru þó lang fjöl-
mennastir: úrkynjaðir Indíánar
og sídrukknir sjómenn, af
norsku kyni, er börðust sér til
skemtunar á laugardagskvöldum
en eyddu hvíldardegifnum við
peningaspil. Þeir sem engan þátt
tóku í þessu gamni voru lítils
metnir í þessu mannfélagi, og
einn þeirra var eg.
Mér leiddist því landvistin og
hlakkaði til að komast á sjóinn,
þar sem við skyldum halda vörð
um laxakysturnar, við útnes og
eyjar. Eg þráði hinar sólblíðu
nætur, því þá á Alaska sér ann-
an svip: þá birtast sveimandi
hafísjakar á silfurskygðum
fjörðum eins og risa svanir —
nei eins og álfa hallir með krist-
als súlum, greiptar í gler; þama
rísa hvítglóandi jökulhettur yfir
grænum hlíðum og roðaský á
blátærum, norður himni. Margri
ánægju stundinni hafði eg eytt
við að skoða þessar myndir. —
Engin hávaði mannlífsins trufl-
ar þá skoðun meðan hugurinn
skapar sín hillingalönd út í fjar-
blámanum.
Eg var þessvegna harla spor-
léttur er boðin komu frá gamla
Nikk, að finna sig á skrifstof-
una. Eg stóð á gólfinu og horfði
furðu djarfmannlega framaní
rauðþrútið drykkjumanns and-
lit forstjórans og beið þess að
hinn voldugi maður opnaði sinn
munn til að mæla.
“Þú ert íslendingur, er ekki
svo? spurði hann loks, með illa
stemdum valdsmanns rómi.
Eg kvað svo vera.
“Ætli það ætti þá ekki bezt við
að þú yrðir með Indíánanum á nr
14 í sumar, engin kærir sig um
að vera með ykkur hvort sem
er.’’
Eg hafði ekkert við þetta að
athuga. Næsta dag fluttist eg,
með fiskisnekkju, til úlfseyjar
þar sem laxagildran, númer 14,
lá tjóðruð niður við tryggar fest-
ar. Indíáninn lá í varðskýlinu
og las “De Bello Gallio” á frum-
málinu. Það fór eins og þar
segir: — á dauða mínum átti eg
von en ekki þessu; að hitta lat-
ínu lærðan Rauðskinna, út á
laxamiðum, norður undir ís-
hafsbaug. Hugði eg nú gott til
samvistanna en laxmaðurinn
var harla fáorður fyrst í stað
og liðu svo heilir dagar að hann
mælti ekki orð af vörum. Úr
þessu rættist þó er blaðið
Heimskringla barst mér í hend-
ur með næstu bátsferð, úr ver-
inu. Tók hann nú að gerast
forvitinn og frétti mig margs
um fornsögur vorar. Hann
kannaðist við Heimskringlu
Snorra Sturlusonar og kunni að
meta frásagnarlist sagnfræð-
ingsins í Reykholti. Eg komst
brátt að því að félagi minn var
háskóla lærður og harla fróður.
Kunni hann kynstrin öll af
kappa kvæðum og hetjusögum,
og hafði miklar mætur á hvort-
tveggja. Á sólskins dögum sat
hann þó oftast hljóður, niður-
sokkinn í tilbreiðslukenda
draumvitund, sem skynjaði ná-
lægð guðs í náttúrunni.
En þegar marlöðrið þeyttist
um kofaþakið og öldurnar æddu
svo alt brakaði og brast, sagði
hann mér sögur af Indíánum og
háttum þeirra.
Einn ofveðurs daginn þegar
gildran virtist að því komin að
liðast sundur, spurði eg hann
um skólavist hans og hvert gagn
hann hefði hlotið af mentun
sinni.
f j /OvtRSEAS\v
^TRottleo Bccntv
■] Chajspwmsmi*!
^I&RITISM EkPIRC'
\s Lohoon ?
,t*T /M

Awarded
The Gold Championshiþ Medal
Silver and Bronze Medals
London, England
1937
PHONE
57241
Independently
Owned
and
Operated
The Riedle Brewery Limited
Winnipeg, Manitoba
This aaverusment is not inserted by the Govemment Liquor Control Commlssion. The
Commission is not responsible for statements made as to quality of products advertised.
“Mentunin, skólarnir, vísind-
in, það er alt fyrir ykkur hvít-
ingjana en við höfum þeirra lítil
not. Og þessu til staðfestingar
sagði hann mér söguna af Indí-
ána, er nefndist Villihestur.
Hann var sonur Rauð-arnar
höfðingja og Jjótti efnilegur
sveinn. í æsku tamdi hann sér
íþróttir feðranna og þótti fræk-
inn og sniðugur. Hann var flest-
um jafnöldrum sínum frárri á
skeiðinu, stökk þeim öllum
hærra og lengra og læddist sem
köttur um mörkina, þótti því lík-
legur til að verða mikill veiði-
garpur og höfðingi. örnin Rauða
sá nú samt að hann varð ekki
aðeins að standa kynbræðrum
sínum framar að líkams atgerfi
heldur hinum hvítu jafnfætis að
mentun, því þeim heyrði landið
og tækifærin til. Hann varð að
nema lög þeirra og siðvenjur svo
hann gæti varið réttindi Indíána
gegn ágangi.
Þessvegna var hann settur ti!
menta í skólum. Hann gat sér
þar bezta orðstír fyrir hegðun
! og ástundun og útskrifaðist lok3
með ágætis vitnisburði. Nú
mundi honum flestar leiðir fær-
ar, en þó fór á aðra Teið. Engin
vildi við honum líta til kenslu né
skrifstofu starfa. Það bar að
taka hvíta menn fram yfir frum-
bygjann. Þetta var til siðs og
sá yrði víttur er út af brigði —
gæti jafnvel spiltframtíðargengi
hans og viðskiftasamböndum. —
Og var svo þessum dökkskinn-
ungum treystandi. Þeir voru
öðruvísi en aðrir menn og van-
séðir. Nei, Villihestur mætti
hvarvetna tortrygð og fordóm-
j um. Honum voru allar leiðir lok-
aðar til frekari frama.
Meðal síns eigin fólks stóð
hann nú ekki jafnöldrum sínum
á sporði. Hann skorti þjálfun
til að þreyta við þá íþróttir og
æfingu til veiðimensku. Meðan
hann kúrði innanhúss, bogin yfir
bókum sínum, höfðu þeir gengið
í annan skóla, skóla lífsreynsl-
unnar.
Hann fékk sig þessvegna ekki
til að ílendast meðal ættliðs síns
og réðist að lokum, sem vinnu-
maður hjá sveitar bónda.
Bamakennari sveitarinnar
hafði vetrarvist á sama heimili.
Þar var ung og snotur borgar
stúlka. Hún hafði yndi af allri
fegurð og bústrit og búksorgir
byrgðu augu búendanna fyrir
slíkum hégóma. Frá hinum
hráu mannlífsmyndum sveitar-
bragsins flúði hún í kvæðin og
sögurnar, en þarna var aðeins
einn, sem gat notið þess með
henni — Indíáninn. Þau tvö
lifðu í nokkurskonar sér heimi
þar sem lífið var svipmeira,
fegra og göfugra.
Þau leituðu frá mönnunum til
náttúrunnar til að njóta lífsins.
Þau ímynduðu sér aðra mann-
heima í bragandi stjömum, sem
blikuðu yfir snæþöktum víðern-
um sléttunnar. Þau lásu ljóð-
stafi guðanna í gneistandi ís-
kornum við mánaskin á vetrar-
kvöldum. Þegar vorið heilsaði,
með ástar söngvum, í grænk-
andi skógunum, reikuðu þau um
mörkina og ræddu um unaðs-
semdir jarðlífsins. Hleypidómar
mannlífsins hjöðnuðu eins og
reykur meðan lævirkinn ljóðaði í
hlynviðar hríslunum, þegar rá-
dýrið leitaði maka síns á mörk-
inni. Þá var þeim Ijóst að ástin
er æðst af gjöfum guðanna,
vissu líka að þeim hafði gefist
þetta dýrmæti.
En maðurinn dvelur sjaldnast
lengi í sinni paradís og nú fengu
þau að reyna, að það, sem megn-
ar að veita sælu getur líka ollað
þyngstum sorgum.
“Og því máttu þau ekki gift-
ast”, flýtti eg mér að spyrja.
“Indíánar eiga ekki að giftast
né geta sér afkvæmi,” svaraði
hann, eftir stundar umhugsun.
“Þeir eru eins og visnuð lauf,
sem frostvindarnir feykja á
hjarninu. Það grænkar aðeins
meðan það megnar að drekka
WINNIPEG, 27. DES. 1939
næringar safan úr móður brjóst-
um jarðarinnar. Við erum rót-
arslitnir, visnaðir vesalingar,
landflótta öreigar. Ykkur út-
lendingunum er betur farið. Þið
eigið þó eitthvert ættland ein-
hver staðar, í vitundinni. Þið
gleðjist af gengi þess og getið
unnið því gagn og sóma, þótt í
útlegð séuð. Okkur skortir hvöt
til dáða af því við erum landsins
1 lýður. Sá sem glatar ættlandinu
glatar sjálfum sér, hann er
sviftur allri samtenging við for-
tíð sína, á sér engar framtíðar
vonir. Við, sem teljumst höfð-
ingja ættar, étum náðarbrauð úr
I höndum ræningjans í óðulum
! feðranna. Til þess að viðhalda
lífinu verðum við að krjúpa að
fótum höfðingjans, er hlær að
vesalmensku Rauðskinnans. Við
lifum ættfeðrunum til hneisu.
Þessvegna megum við ekki gift-
ast og eigum að deyja. Þannig
er það.
Ekki bætir það heldur úr að
giftast hvítum konum. Niður-
læging Indíánans fellur á hana
eins og frosthret á vorgrænar
engjar. Hann getur aðeins gert
hana ófarsæla. Ættmenn henn-
ar útskúfa henni af því hún
hefir gert þeim vanvirðu. Meðal
okkar er hún aumkunarverður
útlendingur, er skortir sjálfs-
virðingu með því að lúta svo
lágt. Börnin þeirra, kynblend-
ingarnir eiga sér hvergi athvarf.
Þau eru útilokuð frá öllu sam-
neyti hins hvíta kyns og una
sér ekki meðal Indíána. Þannig
er það.
Villihestur vissi þetta og flýði
frá freistingum ástarninar. —
Hann gekk í herinn og var fljót-
lega sendur til Filipusareyjanna
til að yfirstíga þá innfæddu; því
þótt Indíáninn sé lítils metinn,
er honum ekki meinað að berjast
og deyja fyrir landið og þjóðina.
Veistu hvað stríð er? Það er
helvíti af því það gerir svo
marga að djöflum; þó kemur þar
fram drengskapur stundum og
þá bindast þau vináttubönd er
annars eru nú sjaldgæf í breyt-
ingum tímanna.
Meðal nýliðanna, í herdeild
Indíánans var ungur Ameríku-
maður úr nágrenni Villihests-
ins. Þótt þeir hefðu ekki áður
sést, urðu þeir brát mjög sam-
rýmdir. Þeir skemtu sér oft við
að tala um menn og atburði er
báðir þektu. Þess utan drógu
þeir sig fremur út úr, af því báð-
ir bjuggu yfir duldum sorgum;
Indíáninn mátti ekki njóta þeirr-
ar, er hann unni, en Ameríku-
maðurinn fékk ekki ást sína
endurgoldna. Svona gengur
margt á misvíxl í mannlífinu.
Filipusareyjar stríð er það
kallað í bókunum. Nú almin-
legt stríð var það nú raunar
ekki, heldur eltingarleikur. Hin-
ar hvítu hersveitir voru á stöð-
ugum þönum út um fjöll og
myrkviðurs skóga í leit eftir
innlendum skæruflokkum er
ennþá sýndu einhverja mót-
spyrnu. Valt þá á ýmsu um
vígsgengið. Eyjarskeggjar lágu
í leynum og veittu árásarliðinu
stundum illar skáveifur. Þeir
læddust að þeim sofandi og
stungu þá með rítingum. Þeir
lokkuðu þá inn í launsátur og
brytjuðu þá niður með bugsverð-
um sínum. Þeir létu þá elta sig
út í ófærur og réðust að þeim
með skotvopnum. Einstaka
sinnum urðu þeir hvítu að forða
lífi sínu með flóttanum. Ameri-
kanaT áttu samt ennþá verri
óvini í hinum hættulegu hita-
beltis sjúkdómum. Reyndist
stundum erfitt að koma fársjúk-
um mönnum undan óvinunum.
Nei, það var nú ekki eins og
hákall og brennivín að eltast
þannig við hina afsleppu, dverg-
vöxnu innbyggja í gegnum
þykkviðinn, sem iðaði af eitur
slöngum og yfir fenin, þar sem
biljón stingflugur sveimuðu yfir
rjúkandi hitabeltis foræðunum.
Vígamóðurinn gat þá stundum
runnið af mönnum, af sár þjáð-
um sóttheitum hermönnum er
hvergi fundu drekkandi dropa
til að kæla tungu sína.
Emile Scott, kunningi Indíán-
ans varð fyrir því óláni að veikj-
ast á undanhaldi. Liðsveitin var
aðþrengd mjög og tvísýnt um
undankomu. Sjúklingurinn gat
ekki fylgt félögum sínum eftir
og týndist í skógunum. Foring-
inn sá sér ekki fært að stöðva
undanhaldið en félst á uppá-
stungu Villihestsins að hann
færi til að leita han®. Hann gaf
honum samt að skilja að slíkt
væri hin mesta hættuför, en
Indíáninn lét ekki letja sig.
Villihestur fann félaga sinn í
viðarrunni þar sem hann hafði
! búið um sig með byssuna til
| taks, ef á hann yrði ráðist.
f þrjá daga og þrjár nætur
| annaðist hann um hinn sjúka,
sem væri hann bróðir hans. —
! Hann bar hann á herðum sér
| þegar hann þraut mátt til að
' ganga. Hann studdi hann hven-
ær sem hann gat staulast áfram
Hann mataði hann eins og barn.
j Hann hélt vörð um hann meðan
hann svaf eða hvíldist. Hann
bægði frá honum flugum með
bambus greinum. Hann hætti
lífi sínu til að ná honum í vatn
j að drekka. Eitt sinn barðist
j hann við þrjá bændur er sóttu
að honum með sveðjum, fyrir að
jræna þá fjórum eggjum. Hann
; feldi tvo enn einn komst undan.
Eftir það var þeirra leitað í
,skógunum. Þeir urðu að halda
5 kyrru fyrir á daginn og fela sig,
! en ferðast á næturnar milli öskr -
I andi villidýra.
| Villihestur gætti þess vand-
I lega að ekkert týndist úr vösum
I Scotts, er hann bar hann á
herðum sér yfir torfærurnar.
^ Svoleiðis stóð á því að hann
rakst á bréfið með skriftinni,
“HRAKFARIR”
GUNNLAUGS
i sem hann þekti. Hann þurfti
jeinu sinni ekki að gá að undir-
j skriftinni til að vita hver hafði
skrifað þessi orð. — “Nei vinur
þinn verð eg til æfiloka en meira
^ekki, því hjartað heyrir öðrum
, til.”
Þegar Emile Scott tók loks að
hressast á sjúkrahúsinu, mundi
hann fæst af því sem gerst hafði
í skógunum en rankaði þó við
sér þegar hann rakst á bréfið
frá henni, í vasa sínum. Það
var líka annar miði í umslaginu
og á hann var skrifað:
“Berðu henni kveðju mína.
Hamingja ykkar verður ham-
ingja mín. Vinur ykkar,
Villihestur.”
Scott beið nú ekki boðanna að
leita vinar síns en fékk aðeins
þessar upplýsingar í herskýrsl-
unum: “Villihestur, liðþjálfi
týndur, líklega fallinn í hendur
óvinanna.”
Meira-var þar ekki og engin
vissi neitt framar um Villihest
Indíána.
Samt er hann ekki dauður,
hefir meira að segja séð þrjú
efnileg börn, sem leika sér stund-
um í litlum garði hjá litlu húsi í
úthverfi einnar borgar. Það er
húsið hans hr. Scotts, sveitar-
liðsforingja segja menn; en hún
sem brosir við börnunum út um
gluggann, var einu sinni kennari
í afskektri sveit og “las Ijóðstafi
guðanna í tindrandi ískornum
við mánaskin á vetrar kvöld-
um.”
Hamingjusamur? Jú, víst er
hann hamingjusamur af því
hann hefir gert hana hamingju-
sama, og ætli það sé ekki mesta
lánið að gera þeim gott, sem
maður elskar. Jú ætli það nú
ekki, þegar öllu er á botnin
hvolft.
Náttfari.
Þig hlýtur að hafa dreymt illa
undanfarið, Gunnlaugur minn,
eftir nöldri þínu að dæma á árs-
fundi “íslendingadagsins” 4.
des. og svo riti þínu í “Löberg”
þann 14. des. s. 1. Líklega veiztu
það ekki að slæmir draumaf
stafa stundum frá óheilbrigðum
hugsunum og veikluðum melt-
ingarfærum. Ráð við þessu vil
eg gefa þér “góði”, og það er að
hugsa fegur og borða fisk.
Það “rifjast” upp fyrir þér
ýmislegt í sambandi við “íslend-
ingadags” hátíðahaldið á “liðn-
um árum”, og það virðist valda
þér miklum leiða og ó-gleði, er
brýst út í ergelsi og aðfinslum,
ekki einungis á málefnum, sem
allir sannir íslendingar fylkja
sér um og unna, eins og “íslend-
ingadags” hátíðahaldinu að
Gimli, heldur einnig á guði og
náttúrunni. Þú kemur fram eins
og keypóttur krakki, sem orðið
hefir fyrir óréttlæti, og útmál-
ar það í hálftíma ræðum og
opinberu skrifi, hvílíkum voða
hrakförum þú hafir orðið fyrir í
rigningunni á fslendingadaginn
í sumar. Þar stóðst þú holdvotur
skjálfandi og skítugur, nöldrandi
um veðrið, staðinn og nefnd-
ina, sem alt gerði öfugt og hugs-
aði ekkert um þig. Og svo batn-
ar lítið þegar heim kemur, því
þú getur ekki sofnað, hrakfar-
irnar halda fyrir þér vöku og
útgjöldin við Gimli ferðina hafa
hækkað um nokkur cent, og ekki
var umhugsunin um það gott
svefnmeðal. Og svo gastu ekki
komist í búðina þína á réttum
tíma, daginn eftir, svo þar vai'
nýr kostnaðar liður. Gimli-ferð-
in hefir víst hlotið að kosta þig
mikið, “góði”. Og það er von
þér sárni.
Þú ættir víst ekki gott með að
taka undir með skáldinu og
segja:
“Eg vildi óska það yrði nú regn
eða þá bylur á Kaldadal,—
Þurfum á stað, þar sem storm'
ur hvín
og steypiregn gerir hörund
vott.
— Eruð þér sekur eða ekki
sekur ? spurði rannsóknardóm-
ari ákærða.
— Eg hélt að þér væruð skip-
aður til þess að komast að því,
svaraði hinn ákærði.
Canadian Rye Whlsky
FIVE SCOTS
Select Liqueur Whisky
MONOGRAM
London Dry Gin
•
The British Columbia
Distillery Co. Ltd.
Gáið að þvi að þetta
merki sé á öllum
B. C. D. vörum
This advertisement is not inserted
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU—
stærsta íslenzka vikublaðið
OUVClUðCllUCUU JU3 IIUU llisericil ^
Government Liquor Oontrol CommissK^
The Commlsslon is not responslble &
statements made as to quallity oí P1^
ducts advertlsed.