Heimskringla - 17.01.1940, Blaðsíða 2

2. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 17. JANÚAR 1940
Þýðingar úr Kviðlingum Horazar
(TRANSLATIONS FROM THE ODES OF HORACE)
á ensku (úr frummálinu) eftir próf. Skúla Johnson og á íslenzku eftir ýmis íslenzk skáld
Athugasemd: —
Hóraz (f. 65 — d. 8 f. Kr. b.)
var vafalaust aðalskáld Róm-
verja á gullöld bókmenta þeirra,
og ekkert rómverskt skáld
(jafnvel að Vergilíusi og Ovidí-
usi meðtöldum) hefir haft meiri
* áhrif en hann. Eftir hann liggja
Ádeilukvæði (Satires), Bréf
(Epistles) og Kviðlingar (Odes).
Þeim síðastnefndu er skift í f jór-
ar bækur og eru í þeim flokkum
hundrað og þrjú kvæði alls, um
margvísleg efni. Af ljóðum
Hórazar eru til fleiri handrit en
af ritum nokkurs annars höfund-
ar til forna, og hafa latínulærðir
menn um aldaraðir lagt sig í
það að endurskoða þau, að um-
bæta texta þeirra og að semja
skýringar um hann, og heldur sú
vísindastarfsemi ennþá áfram.
Árið 1935 (á öðru þúisundára-
afmæli skáldsins) var mikið rætt
og skrifað um Hóraz og rit hans;
þar á meðal var merkileg skrá
samin um útgáfur rita skálds-
ins; taldist svo til, eftir miklar
og langar rannsóknir, að á 16.
öld hafi verið gefnar út 227 nýj-
ar útgáfur af þeim, á 17. öld
195, á 18. öld yfir 400, og á hinni
19 yfir 1200 IÞýðingar kvæðanna
eru ótal margar, ung skáld lásu
oft kviðlinga Hárazar í skóla og
urðu hrifin af þeim (t. d. á fs-
landi á 19. öld lásu nemendur
fyrstu tvær bækur kviðlinganna
við vanalegt latínu nám); svo
voru margir aðrir utanskóla sem
þýddu annaðhvort eftir frum-
texta-útgáfum eða eftir þýðing-
um sem var að finna í erlendum
málum er þeir skildu, því þeim
oftlega fanst kveðskapur Hóraz-
ar (jafnvel í þýðingum) ómót-
stæðilega aðlaðandi. Þannig hef-
ir það vafalaust verið fyrir
mörgum vorra helztu skálda á
seinni tímum, sem þýtt hafa tals-
vert af kviðlingum Hórazar á
viðkunnanlegt íslenzkt skálda-
mál. Og var það veruleg yfir-
sjón af okkar latínu lærðu ís-
lendingum að þeirrar starfsemi
var hvergi getið, svo eg viti til,
á hinu mikla hátíðarári skálds-
ins. Nú má máske bæta dálítið úr
þessari vanrækslu með þeim
hætti að Heimskringla birti allar
þessar þýðingar sem eru á víð
og dreif; þeim hefir aldrei verið
veitt sú athygli sem þær verð-
skulda.
Þarflegt væri að gagnrýna
þessi íslenzku ljóð og bera þau
saman við frumtextann, en tvær
ástæður varna því að svo megi
verða: að finna hvaða texta-út-
gáfur hinir íslenzku þýðendur
lögðu til grundvallar yrði mjög
erfið rannsókn ef ekki að öllu
ómöguleg; í öðru lagi, yrðu
lesendur að vera vel latínulærð-
ir til þess að hafa verulegt gagn
af þesskonar ritdómi, sem er
ekki sanngjarnt að ætlast til. En
nú stendur svoleiðis á að eg hefi
1 þýtt eftir beztu heimildum alla
kviðlinga Hórazar á enskt
skáldamál og hefir mér því hug-
kvæmst að láta þær ensku þýð-
ingar sem samsvara þeim ís-
lenzku birtast þeim samhliða, i
stað latneska textans. Flestir
yngri fslendingar og allmargir
hinna eldri skilja ensku fullvel
og ættu því að hafa gagn og
gaman af að bera þýðingar þess-
ar saman.
Frumkvæðin eru í margbrotn-
um ljóðamyndum sem tíðkuðust
á meðal Grikkja og Rómverja til
forna, og notar Hóraz fleiri mis-
munandi hætti í kviðlingum sín-
um en nokkurt annað skáld sem
sögur fara af. Rímvillur er
hvergi að finna í ljóðum han,
þar sem textinn er áreiðanlega
Hórazar sjálfs. Hættirnir fornu
eru bundnir meðal annars við
samstöfulengd og hafa menn
reynt oftlega að þýða fornkvæði
þannig á nútíðarmál en allar þær
tilraunir hafa reynst óhæfileg-
ar. Nákvæmir þýðendur hafa
því lagt sig eftir að finna heppi
lega þjóðlega hætti sem svipar
að nokkru til frumljóðanna lat
nesku að hynjanda, línu-lengd,
og samstöfufjölda, og svo einnig
að þýða á þann hátt að ekki sé
bætt við né dregið úr frumkvæð-
unum. Aftur á móti er skáldum
hætt við að þýða eftir sínu eigin
höfði eins og sjá má hér og hvar
í íslenzku þýðingunum.
Gaman væri að rannsaka ná-
kvæmlega hvað mikið áhrifr
Hórazar gætir í íslenzkum kveð
skap; vísindaleg gagnrýni þesí
ara íslenzku þýðinga yrði veru
legur vísir í þá rannsóknar-átt.
Skúli Johnson
SIC TE DIVA
Ben. Gröndal 1826—1907
SIC TE DIVA
HORACE: ODES I. 3.
To Vergil: Reflections on Human Audacity
So may the goddess Cyprus mastering,
So Helen’s brothers, constellations bright,
And sire of winds direct your voyaging,
With all blasts save Iapyx fettered tight,
If you the man you owe entrusted pay,
O Ship, and give up Vergil hale and whole
To borders Attic, and preserve, I pray,
The one who is the half of my own soul.
His breast bound oak and triple brass who first
Entrusted frail bark to the savage sea,
Nor feared the headlong Afric, but it durst
Warring to death with northem gales to see,
Nor rainy Hyades, nor wind that raves
From southward,—lord supreme of Hadria’s Sea,
Whether he wish to wake or lull its waves.
What form of death’s approach e’er dreaded he
Who, with eyes tearless, saw alarming sights:
The swimming monsters, and the swollen main,
And the notorious headlands, — Thunder-Heights ?
God in his wisdom set apart in vain
The lands with sund’ring ocean, if no less
Leap across seas, untouchable that were,
Ships impious. Through forbidden wickedness
The human race falls, being so bold to bear
All things. Through boldness Japhet’s scion brought,
By baneful guile, to men the gift of fire;
After this theft from Heaven’s home was wrought,
Brooded o’er earth new bands of fevers dire,
And doom of distant death made quick its stride,
That formerly in coming had been slow,
And Daedalus the vacant void tried
With wings not given man. To Hell below
Burst Hercules’s toil. Naught too high
For mortals is; at heav’n itself we — dolts! —
Aim, nor allow that Jupiter lay by,
Through guilt of ours, his angry lightning-bolts.
Matth. Jochumsson 1835—192C
Helft míns hjarta
hlýra dýran
fel eg þér, fley,
til fullrar gæzlu;
skila vandlega
Virgil skáldi
Attiku strönd
ósködduðum!
Greiði þér gang
hin gullinhærða
Sýpruss Sjöfn,
en signi bræður
horskrar Helenu,
heilla-stjörnur,
hlýr þín bæði,
en harður Ægir
blási útnorðan,
eða þegi,
beint á eftir
brautu knarrar.
Baugur þríbyrður
böðvar stáli
hefur þeim hal
um hjarta legið,
er fyrstur lét
fjalir veikar
bera sig of bárur
bláfreyðandi.
Sá, er hugaður
horfa þorði
á Norðra og Suðra
í návígi,
og feigðþrungna
fellibylji,
blindsker og brim, •
og blöskraði ekki.
Engi feikn,
fár né undur
hefðu hans í stall
hjarta drepið.
Það var ragna ráð
er Ránar dætur
flæmdi braut
af fastalandi.
En syndug drótt
samt sem áður ,
fer um öll höf,
sem ekki værí.
Æðir aldarkyn
með ofdirsku
og einskis svífst
að eigi freisti.
Sótti son Jafet
sínu kyni
illu heilli
eld frá himni.
En óhæfu
ótal fylgdu
sárar sútir
og sóttnæmar,
og Bani, sá er fyr
biðlund hafði,
lét greip sópa
gumnabygðir.
Dædalus djarfur
dirfðist að þreyta
flug til himins
fyrirboðið,
og Herkúll
hinn hamrammi
Heljar hlið
með hendi braut.
Ekkert ofbratt
aldir hyggja,
himni sjálfum
heimskan storkar.
Má-at Þrúðvaldr
þrumur lægja
sökutn sífeldra
synda vorra.
Gyðja kynsæl á Kyprusey!
Bræður Helenu há
himnanna Ijósin blá!
Vindanna drottinn! Storma stríð
heptið, en byrjar blæ
beinið um djúpan sæ!
Gnoð, er skáldvinar geymir míns
fegurðar ljúfast líf,
ljósi því vertu hlíf;
Heilan að Grikkja helgri strönd
heill beri hástokks þíns
helminginn anda míns!
Þrefaldur eir og þolgóð eik
kringdi þess hjartað heitt
hugprúður sem fékk leitt
fyrstur brothættan 'fjalar kjöl
ólmar á öldurnar,
óttaðist hann ei par
Hrannar og Ægis heljardans,
helstjprnur heldur ei
harðan né sunnanþey
jafnstyrkan drottni hafsins hám
hvurt sem hann æsir æ
ellegar kyrrir sæ.
Hve mátti dauðinn hræða þann
sem að ósmeikur leit
sjódrauga kvikan reit,
og sem ógrátnum augum með
boðana brotna sá
bergrisa höllum á?
Ónýtt var það að æðstur guð
'styrkri með himna hönd
hafinu girti lönd,
ef nú samt mega fara fley
ótt yfir aldinn mar
ei sem þeim leyfður var.
Allt vogar mannsins áköf sál,
bölið sem bannað er
bráðgirnist þjóðin hver.
Iapetuss djarfur jötun-son
eldinn með illum hrekk
úrþjóðum gefið fékk;
eldinum fylgdi’ úr uppheims sal
ömurlegt eymda-stríð;
armæða’ og kvala hríð
grúfði sig yfir gumna fjöld;
dauðinn, sem fyr var fjær
færðist þá jörðu nær
örlaga brynju búinn í;
dagshimins dreif um lá
Dædalus vængjum á,
mönnum þótt væri meinað flug.
Hræðilegt heljar flóð
Hekúles ramur óð.
Ekkert er bratt fyrir aldar sjót,
háum að himna stól
hvert leitar moldar fól!
Aldregi leyfir illskan vor
hamrinum hvíldar stund
hegnandi Þórs í mund.
HIN FYRSTA NÝLENDA
ÞÝZKU ÞJÓÐARINNAR
Eftir Demaree Bess
Það stjórnmálakerfi, sem
þekkist undir nafninu þýzk þjóð-
ernisjafnaðarstefna hefir um
langa hríð vakið meira athygli
en nokkurt annað stjórnskipu-
lag.
Síðan í marsmánuði 1939 hefir
þessi stefna tekið á sig nýtt
gerfi, sem vekur fylstu ástæðu
til að gefa henni enn frekari
gaum en jafnvel áður. Hún
hefir seilst út yfir landamæri
Þýzkalands og þýzkrar þjóðar,
og tekið sér fyrir hendur yfirráð
og innlimun útlends kynstofns í
hinum slavnesku fylkjum Tékkó-
slóvakíu.
Eg fór til Prag síðastliðið
sumar til að kynna mér og upp-
götva ef auðið væri, hver áhrif
hin þýzka nazista stjórn hefði
eða myndi hafa fyrir hina út-
lendu þjóð.
Mig fýsti að vita hver munur
væri á, ef einhvers munar gætti
á milli venjulegrar stórveldis-
stefnu og stóveldisstefnu Naz-
istanna.
Mig grunaði að í Prag, jafnvel
frekar en í Þýzkalandi sjálfu,
myndu ókostir og jafnframt
kostir hinnar þýzku þjóðernis-
jafnaðarstefnu koma í ljós. Eg
vildi kynnast hv^r áhrif stjórn
Nazistanna hefði á hvern iðn-
rekanda og einstakling með
hinni yfirunnu þjóð, svo sem:
bankastjóra, verksmiðjueigend-
ur,kaupmenn, stærri og smærri
bændur og á verkalýðinn og at-
vinnulíf hans.
Að ytra útliti virtist Prag
vera mjög svipuð og hún va
’yrir innlimunina.
f þesisari gömlu borg, ein’
neð fegustu borgum í Evrópi
túa nálega Tékkar einvörðung
'•g fyrir því hafði hún losna
'ð mestu við óstjórn þá ser
'tti sér stað í sumum öðrum ba
•'eimskum borgum, þar sem mil
:ll minni hluta íbúanna. hini
æstu Þjóðverjar, höfðu gert hin
ar mestu óspektir.
f búðargluggum í Prag ga'
enn að líta birgðir af niðursoðn
um vörum frá Bandaríkjunum
súkkulaði frá Svisslandi, ilm
vötnum frá Frakklandi, isöltuð-
um styrjuhrognum frá Rúss-
landi, — innfluttum vörum, sem
ávalt finnast í landi, þar sem
ríkinu er stjórnað til hagsmuna
fyrir þjóðina, en þjóðin og ein-
staklingarnir eru eigi til fyrir
ríkið.
En allar þessar birgðir voru
auðsýnilega að fara þverrandi,
og engin merki til þess að nýjar
birgðir bættust í staðinn. Bráð-
lega myndu búðargluggarnir
verða eins tómlegir og í búðum
í Berlín og Moskva, isem eg
jkannast svo vel við.
Á bændamarkaðinum í Prag
var einnig gnægð af ávöxtum og
garðmeti af þeim tegundum sem
lítið þekkist af í Berlín.
Bæheimur er frjósamt fylki,
og framleiðslubirgðirnar af ökr-
um hans bregðast aldrei.
Árla sumars hópaðist unga
fólkið, karlar og konur, saman
í sólskininu á sund og baðstöð-
unum meðfram Vltava ánni, sem
rennur í gegnum miðja borg-
ina. Þetta fólk og annað sem
eg isá á götunum voru að mestu
leyti tékkar.
Þýzkir hermenn og lögreglu-
þjónar sáust við og við, en virt-
ust eigi að öðru leyti gefa til
kynna neinar grunsamlegar at-
hafnir.
Stórveldisstefnan, eins
og hún birtist 1939
Prag virtist að ytra útliti að
vera önnum kafin, friðsæl og
auðug borg í Vestur-Evrópu. —
Samt sem áður uppgötvaði eg
undir hinu glæsilega yfirborði.
að alt þjóðlíf Tékkanna hafði
breyst.
Breytingar hafa einnig átt sér
stað í huga alls þessa fólks sem
eg sá. Fáir eða engir eru sömu
menn og þeir voru fyrir ári síð-
an.
Þeir hafa glatað föðurlandi
sínu í hendur innrásarseggja.
Hin þýzka einveldisstefna hefir
eigi einvörðungu lagt þá undir
okð, heldur einnig það stjórn-
skipulagskerfi, sem nefnist þýzk
þjóðernis jafnaðarstefna, en
sumir nefna fasisma eða “brún-
ann bolsévisma”.
Yfirgangur og eignaráð yfir
Bæheimi og Moravíu síðan í
marzmánuði síðastliðnum, er
sögulegur stórviðburður hinnar
Evrópisku stórveldisstefnu í því
formi, sem hún birtist á því
herrans ári 1939.
Hin gamla þýzka stórveldis-
stefna, er vér þekkjum svo vel,
hefir átt isinn þátt í því að
leggja undir sig lönd Tékkanna.
Hún birtist með hinum þýzka
her, hinu alþekta vopni slíkrar
stefnu, og ennfremur með þýzk-
um sérfræðingum af öllum teg-
undum, hagfræðingum, banka-
mönnum og öðrum stjórnarþjón-
um.
Hin gamla ofbeldisstefna kom
tU Pæheims og Moravíu sam-
hliða nazismanum, nýjum aðila
í yfirganginum.
Þó að margt bendi til að hér sé
um náinn skyldleika að ræða
koma ýmsar andstæður tii
greina, er vekja ýmsar spurning-
ar í huga vorum. Hver er það
eiginlega sem stjórnar þessari
sýningu í Prag?
Undir hvaða vald eru auðlindir
hinna rændu landa að leggjast?
Hvað hugsa nazistamir sér
að gera við ránfeng sinn?
Eru þeir að gera samvinnu
’ ið tékkneska iðnhölda og auð-
menn, eins og Marxista rökfræð-
ingar hafa altaf haldið fram að
'’asistarnir myndu gera? Eða
sru þeir að gera hið gagnstæða
og taka höndum saman við
verkalýðinn gegn atvinnuveit-
endum?
Svör við öllum þessum spurn-
ingum er hægt að fá í Prag uffl
þessar mundir.
Þjóðverjarnir trúa því, að þeir
hafi sýnt með innlimun hinna
téknkesku ríkja, hversu auðvelt
það er að sigra sjálfstætt og
þroskað ríki í Evrópu; miklu.
auðveldara en í þeim löndum,
sem skemmra eru komin í nú-
tíma framförum.
Og það virðist í raun og veru
hafa við rök að styðjast að Tékk-
arnir reyndust ennþá varnar-
minni fyrir þá sök hversu iskipu-
lag þeirra var fullkomið og fram-
farir þeirra á háu stigi
Ef verzlun þeirra og iðnaður
hefði eigi verið eins fullkominn
og þau voru, hefðu Þjóðverjar
eigi getað samlagað þau á svo
stuttum tíma og svo auðveldlega
sínu eigin kerfi eins og þeir
gerðu.
Hin gamla stórveldisstefna
þeirra gekk í broddi fylkingar
og tók yfir hernaðar og stjórn-
skipulags ráðin í hinum her-
numdu löndum.
En þegar til hagfræðinnar
kom, kom hinn nýi nazismi til
sögunnar og nálega stjakaði
hinum gamla fausk á dyr.
Þýzki herinn tók í hendur sín-
ar hervaldið á mjög einfaldan
hátt og með lítilli fyrirhöfn og
allan hinn tékkneska herbún-
að, afvopnaði tékkneska herinn,
og sló eign sinni á hergagna-
verksmiðjurnar til framleiðslu
þýzka ríkinu. Þetta var alt gert
á mjög skömmum tíma.
Snemma á árinu 1939 höfðu
Tékkarnir um miljón manna
undir vopnum og einhvern hinn
fullkomnasta herútbúnað í allri
Evrópu.
Snemma í júnímánuði var
hinn tékkneski her algerlega úr
sögunni, og þýzk hervaldsstjórn
einvöld.
f hinum tékkneska her voru
um 11 þús. foringjar.
Þýzku sigurvegaramir settu
hina óbreyttu hermenn að vinnu
af einhverju tagi, jafnvel þó að
þeir yrðu að setja á hreyfingu
ýms. opinber störf.
Þúsundir af þeim réðu þeir til
ýmissar vinnu í sjálfu þýzka
ríkinu.
Hinum 11 þúsund foringjum
veittu þeir eftirlaun, og flestir
þeirra ganga ennþá iðjulausir.
Þjóðverjarnir halda að þeir
geti haldið þessum fyrirliðum í
skefjum með því að hóta þeim
að svifta þá eftirlaununum, ef
þeir vinni eitthvað til saka. —
Hinn þýzki her lét greipar sópa
um hinn mikla hervæðaforða,
sem hinn tékkneski her hafði
dregið saman um 20 ára skeið,
og hafði komið fyrir í hinum
vönduðustu neðanjarðar geym-
slukjöllurum.
f einni svipan fékk þýzki her-
inn birgðir, þar á meðal fæðu-
tegundir og gasolíu, sem til sam-
ans var virt á eina biljón dollara.
Þeir notuðu svo hundruðum
skifti flutningsbifreiðar, sem
runnu dag og nótt svo mánuðum
skifti til að flytja þessar birgðir
til Þýzkalands.
Afvopnun og uppleysing hins
tékkneska hers iskifti svo stutt-
um togum og sýndi með því hina
vel skipulögðu herstjórn Þjóð-
verjanna.
Með álíka leikni voru stjóm-
málin tekin yfir.
Hinni tékknesku stjórn var
leyft að halda áfram með svip-
uðu skipulagi og verið hafði,
með mjög fáum persónulegum
breytingum Aðalbreytingarnar