Heimskringla - 16.10.1940, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 16. OKT. 1940
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
ÞJóÐRÆKNI OG
ÞJÓÐRÆKT
Eftir próf. Richard Beck
könnuð. Grein þessi er mjög
fjörlega skrifuð og ber órækt
vitni víðtækri þekkingu og
glöggskygni höfundarins. Er
greinin næsta ítarleg lýsing á
íslenzkri menningu að fornu
og nýju, og kemur þar ótvírætt
í Ijós aðdáun höfundar á landi
feðra sinni og merkilegri sögu
þess. Dvelur hann við bók-
mentalegt og sögulegt gildi ís-
lenzkra fornrita og sérstak-
lega, eins og vænta mátti frá
hans hendi, við hlutdeild Is-
lendinga í landfundum á fyrri
öldum. Fjarri fer þó, að hon-
um verði svo starsýnt á liðna
tíð, að fsland nútíðarinnar
verði fyrir það útundan í frá-
sögninni; lýsing hans á ís-
I.
Góðsvita tel eg það fyrir
framhaldsstarfið í þjóðræknis-
málum vorum, að þeim fer nú
sýnilega fjölgandi í vorum ís-
lenzka hópi í landi hér, sem
nota afstöðu sína, þegar tæki-
færi gefst, til þess að útbreiða
í ræðu og riti þekkingu á fs-
landi, íslendingum og íslenzkri
menningu. Er sérstaklega á-
nægjulegt til þess að vita, að
áhugi yngri kynslóðarinnar í
þeim efnum virðist fara vax-
andi.
.1 lenzku þjoðhfi a siðari árum
Guðmundur Thorsteinsson 11 . . . ...
, , _ , . . j. og verklegum framforum, sem
Port and Oregcn, h.nn agæt-1 Qrm ha(a & þvi timabm er
ast. Islendingur, send. mer fyr- samú5arrik en þó ýkjulaus. _
ir nokkru siðan grein, er birtst „ , , *
, . , z. Hann kemst svo að orði nær
hafði í storblaðinu “Oregon i .. . . . ,, , .. ,
, ... . imalslokum: ‘ It ís the abolish-
• ■ J ?n ,S' f'«?S n° n’ ing Of poverty by a land poor
is ce an , s an o agas, m -n resources which is Iceland’s
Cnsis”, eftir dr. Jonas Jonas- glQry „ (útrýming fátæktar í
son, professor i sagnfræði i landJ sem fátœkt er að auð.
Linfield College þar i rikmu.; lindum er hið aðdaunarverð.
Kann eg, þvi miður, eigi frek- agta við lgland)_ þetta Ra
an deili a þessum unga is- ef m &ð fullmikið
lenzka mentamanm En grein ga en gé afkoma manna á fs_
hans, sem er skemtilega skrif- landi • hei]d ginni borin gaman
uð, ber gloggan vott um hly- yið afkomu almennings j >öðr.
hug hans til ættþjoðar sinnar, um löndum> mun það st
og jafnframt um það, að hann að ummæli dr vnhjálms eru
er vel kunnugur sogu hennar ekR. fjarri sanni
og hlutdeild í þjoðfelagslegn , ,, ,, ,
menningu og heimsbókment- ‘ Þa hafa nvleSa komið ut 1
unum i hinu merka riti Logfræðmga-
, . , , , félagsins Ameríska (Journal of
Tiltolulega sjaldan kemur (he American Bar Associatlon|
það fynr, að maður sjai í her- , m . , ,, ,. *
f , tvær einkar athyglisverðar
lendum bloðum eða timantum . ... -
, . greinar um stjornarfar og þjoð-
f. . , . , irettarstoðu Islands eftir þa
hinar yngn konur íslenzkar. .. „.,... T ,
, . , , , professor Sveinbjorn Johnson
Þeim mun anægjulegra þotti „ „ * , ,. „ ,
. , _ , . r , , i og Guðmund domara Gnmson;
mer það, þegar eg sa í marslok
í vetur grein, er hét “Cookies
and Cakes the Icelander
bera þær báðar vott staðgóðri
þekkingu og glöggum skilningi
höfundanna á viðfangsefninu
og margreyndri rækt þeirra
við fæðingarland sitt og ættar-
erfðir.
II.
íslenzkt námsfólk við æðri
þegar kemur út í hina övægu
samkepni lífsins sjálfs, halda
svo glaðvakandi eldi áhuga
síns og beita svo hæfileikum
sínum, að það skari einnig
fram úr á þeim vettvangi. Þar
virðist mér sem stundum hafi
orðið nokkur brestur á hjá oss
íslendingum, þó margir hafi á
þeim skeiðvelli borið og beri
merkið hátt.
m.
Síðan eg ritaði siðustu þjóð-
ræknispistla mína, hafa þeir
atburðir gerst á ættjörð vorri,
sem allir góðir íslendingar
óska, að eigi dragi hana lengra
eða dýpra inn í hringiðu styrj-
aldarinnar. En þeim er best
lýst í orðum æðsta valdsmanns
þjóðar vorrar; vil eg því leyfa
mér, að taka traustataki kafla
úr bréfi frá Hermanni Jónas-
syni, forsætisráðherra íslands,
er hann skrifaði mér snemma í
sumar:
“Eg veit að þér eru kunnar
þær ástæður, sem lágu til
hinna þýðingarmiklu ákvarð-
ana, sem Alþingi tók 10. apríl
s. 1., þegar æðsta vald í íslenzk-
um málum var flutt inn í land-
ið, og er því ekki ástæða til að
rekja það nánar. — Síðan hefir
annar stóratburður gerst: Her-
nám landsins og brezkir lið-
flutningar hingað. Að vísu er
ekki hægt að segja, að það at-
vik kæmi með öllu á óvart.
Brezka stjórnin hafði skömmu
eftir innrás Þjóðverja í Dan-
mörku lýst yfir því við íslenzku
ríkisstjórnina, að hún teldi Is-
land í yfirvofandi hættu, og
myndi gera ráðstafanir til að
firra það sömu örlögum og
Danmörku. Við höfum lagt
fram formleg mótmæli gegn
ingjar. 1 bréfi til þess, er þetta
ritar, kveðst Thors “hlakka til
að eiga samvinnu og njóta lið-
veizlu” íslendinga vestan hafs
um þjóðræknismál og íslands-
mál í heild sinni. Hyggjum
vér eigi síður gott til sam-
starfsins við hann á því sviði.
Þjóðræknisfélagið heima á Is-
landi vinnur einnig stöðugt að
samstarfinu við oss hér vestra
með ýmsum hætti; en formað-
ur þess er Jónas Jónsson al-
þingismaður, og er hugur hans
í vorn garð alkunnur. Hann á
sér og að baki vaxandi í því
starfi hóp áhugasamra stuðn-
ingsmanna úr öllum flokkum.
Einn þeirra er Árni G. Eylands
ráðunautur, sem oftar en einu
sinni hefir sent oss hlýjar
kveðjur í Ijóði, og einnig í
lausu máli í bæklingnum (út-
varpserindinu) “Til vesturs
yfir álana”, þar sem rætt er
um samband Islendinga beggja
megin hafsins með glöggskygni
og af hinum ríkasta góðhug.
Loks ber þess að geta, að nú
er staddur í landi hér, við
framhaldsnám og ritstörf^ á
Columbia University í New
York, Steingrímur kennari
Arason, einn af allra ágætustu
formælendum vorum og stuðn-
hinnar kunnu söngkonu Islend-
inga á þeim slóðum, Miss Ellen
Jameson, er átti sæti í fram-
kvæmdarnefndinni, söng ein-
söng og stýrði söngflokki ís-
lenzkra stúlkna, er hún hafði
æft, á aðalhátíðinni. Fleiri Is-
lendingar, svo sem prófessor
Loftur Bjarnason, áttu einnig
þátt í móttökiíhátíðahöldunum
þjóðstofni sínum og ættjörð til
sæmdar.
En því hefi eg sérstaklega
dregið athyglina að þjóðrækn-
islegri starfsemi íslendinga í
Utah, að oss hættir stundum
til þess, að sjást yfir slíka
starfsemi, þeirra og annara
landa vorra, sem búa utan mið-
stöðva vorra í Winnipeg og ná-
grenni. Oss er það hinsvegar
hið þýðingarmesta atriði í
þjóðræknisstarfseminni, að
halda sem best hópinn og
treysta með öllum hætti þau
bönd, er tengja oss saman í
dreifbýlinu sem fólk af einum
stofni með sameiginlega menn-
ingararleifð að bakhjalli.
DÁN ARFREGN
23. sept. næstliðinn lézt á
heimili systur sinnar, Mrs.
ingsmönnum heima á fslandi. íÞóru (Thoru) Paulson að Van-
Bjóðum vér hann velkominn f (couver, B. C., Kristiana Sigrið-
framhaldandi og auknu sam
starfi við oss landa þeirra
hérna megin hafsins, ætti að
vera oss hvöt til þess, að halda
sem öruggast í horfinu í þjóð-
skerðingu á sjálfstæði og hlut- ræknislegri starfsemi vorri og
vesturveg og vonum, að svo (ur Helgadóttir ^ Einarsson,
skipist, að vér getum notið ekkJa Jóns sál. Einarssonar. |m
góðs af komu hans og fræðslu. Kristiana sál. var fædd að
iVatnsenda í Eyjafirði 16. sept.
1869. Árið 1876 fluttist hún
V' Imeð foreldrum sínum og syst-
En hinn vaknandi áhugi ís-|kinum til Ameríku. 6. júní
lendinga á ættlandinu fyriri1897 giftist hun Jóni Einars-
1907. Þar tóku þau heimilis-
réttarland og á því bjuggu þau
þangað til að Jón sál. lézt og
það var 22. feb. 1937. Eftir
það átti hún heima hjá dóttur
sinni, Mrs. O. Waddell að Sperl-
ing, Man. Rúmum mánuði fyr-
ir andlátið flutti hún til Van-
couver til ættingja sinna þar.
Hún var jarðsungin af séra
Carli J. Olson 26. sept. Hús-
kveðja var flutt að heimili son-
ar hennar hr. F. H. Einarsson-
ar að Kandahar, en aðal at-
höfnin fór fram að Foam Lake
að viðstöddu afar miklu fjöl-
menni. /
Þeim Jóni og Kristíönu sál.
var fjögra barna auðið: Þór-
mann Benedikt (dáinn); Finn-
ur Hafsteinn, hveitikaupmaður
að Kandahar; Helga Guðbjörg,
skrifstofumær í Ottawa, Can-
ada; Emilie Guðrún (Mrs. O.
Waddell) búsett nálægt Sperl-
ing, Man.; Karl Leo, starfsmað-
ur fyrir Sash og door félag í
Vancouver.
Kristíana sál., maður hennar
Jón s.l Einarsson, börn henn-
ar, systkini og önnur skyld-
menni og tengdafólk hafa um
langan tima verið eingöngu að
góðu kunnugt í Vatnabygðun-
um og víðar — já, sæmdarfólk
að öllu leyti og í fylsta máta
valinkunnugt.
Kristíana sál. var trúuð
að i uiaiuicsiija eins og alt hennar
fólk og dó í drottni þegar kall-
ið kom. Nú er hún sæl að
eilífu.
Blessuð sé minning hennar.
Carl J. Olson
syni. Hjónavígslan fór fram í
Winnipeg og þar áttu þau hjón KAUPIÐ HEIMSKRINGLU—
heima unz þau fluttu til Foam J útbreiddasta og fjölbreyttasta
Lake í Vatnabygðunum árið íslenzka vikublaðið
Makes”, í öðru stórblaði,
“Minneapolis Star-Journal”,
eða öllu heldur í vikublaðinu,
“The American Weekly” sem
er fylgiblað sunnudagsútgáfu
fjölmargra amerískra stór-
blaða og hefir lesendur svo
miljónum skiftir. Grein þessi mentastofnanir vestan hafs,
var eftir Mrs. William A. Rich bæði í Canda og Bandarikjun-
(Margréti Athelstan) í Los An-, um, hefir lagt fram drjúgan
geles, Californía, dóttur hinna skerf til þess, að auka hróður
góðkunnu hjóna, Mr. og Mrs. Þjóðar vorrar í landi hér. Er
G. T. Athelstan í Minneapolis. ánægjulegt, að sjá þess getið
Er greinin leiðbeiningar um öðru hvoru í íslenzku blöðun-
tilbúning á ýmsu því kaffi- ™, að yngri kynslóð vor held-
brauði, sem íslendingum þyk- ur áfram, að geta sér góðan
ir hvað gómsætast: vínartert- orðstir í námi sínu, og grunar
um, kleinum, pönnukökum, o. ™ig Þó, að hvergi nærri sé Þar
fl. En jafnframt eru fléttaðar alls Þess íslenzks námsfólks
inn í aðalgreinina, með stærra Setið, sem verðugt væri frá-
letri, málsgreinar um Ameriku- sagnar. Jafn ánægjulegt er
fund Leifs Eiríkssonar og um Það, ÞeSar blöð vor flytja
íslenzkt atvinnulíf. Er ekki fregnir um það, að unglingar
nema gott, að áhersla sé lögð af vorum stofni hafi orðið hlut-
á það, að íslendingar eru skarpastir í listrænni almennri
mennigarþjóð á fleiri sviðum samkepni, á sviði hljómlistar-
en hinu bókmentalega. innar eða annarsstaðar. Ef
Annars efnis, en borin uppi Þtlð ei slílJið °g túlkað á heil-
af samskonar ræktarhug til óiigðan hátt, getur það glætt
ættlands og ættþjóðar, var Þjóðernislegan metnað vorn og
grein séra . J. Eylands, ritara sjálfsvirðingu, en hvorttveggja
Þjóðræknisfélagsins, “The Ice- er grunövallaxatriði í heilla-
landers in Manitoba”, er kom v æ n 1 e ^ u menningarstai’fi
út í mars-hefti “The Manitoba hv»ða Þjóðflokks sem er.
School Journal”, í greinaflokk- En Þar sem eg minnist á, að
inum “The Cultural Resources ganga sigrandi af hólmi í al-
of Manitoba”. Grein Þessi, mennri samkepni, vil eg draga
sem er hin gagnorðasta og vel athyglina að Þeim sigri, er
samin, gefur lesandanum miðskólanemendurnir íslenzku
glögga yfirsýn yfir meginÞætt- að Mountain, N. Dak., unnu
ina í sögu og menningarlífi ís- með útgáfu “Árbókar” skóla
lendinga í landi hér, sérstak-1 síns (Mountain Memories) á
lega í Manitoba, eins og vera síðastliðnu vori. Hlutu Þeir
skyldi höfuðtilgangur hennar. fyrstu verðlaun, og áttu Þó við
Jafnhliða er Þar vikið að höf- að keppa skóla um ríkið Þvert
uðatriðum í sögu hinnar ís- og endilangt, og suma miklu
lenzku Þjóðar í heild sinni, stærri en sinn eigin. Er það
skapgerð hennar og menning- og mála sannast, að umrædd
arverðmætum. Greininni fylgir “Árbók” er hin prýðilegasta að
mynd af hinu aðsópsmikla lík-! öllum frágangi. Þess skal einn-
neski Leifs Eiríkssonar, sem ig að verðugu getið, að þeir
Bandaríkjasjóðin sendi ís- miðskólanemendurnir íslenzku
lenzku þjóðinni að gjöf hátíð- j að Mountain unnu einnig
arárið 1930.
Þá barst mér nýlega í hend-
ur, í júní-hefti mánaðarritsins
fyrstu verðlaun fyrir skólablað
sitt.
En jafnframt því, sem eg
“The Rotarian”, hinu víðlesna sœmi ofangreint skólafólk vort
málgagni Rotary-klúbbanna, íslenzkt lofi fyrir frammistöð-
hin prýðilegasta grein um ís- una í námi sínu eða öðru skóla-
land, “Iceland Has a Way”, starfi, á eg ekki betri ósk því
eftir Vilhjálm Stefánsson, land- til handa en þá, að það megi,
leysi landsins. Frá sjónarmiði
íslendinga verður það að telj-
ast aðalatriðið, úr því sem
komið er, að sendiherra Breta
hér, Mr. Howard Smith, sá er
var í Danmörku, hefir lýst yfir
því fyrir hönd stjórnar sinnar,
að engin afskifti verði höfð af
stjórn landsins, og að hinn
brezki her verði kvaddur héð-
an burtu samstundis og styrj-
öldinni lýkur. Þetta er ómet-
anleg yfirlýsing með tilliti til
framtíðarinnar.”
Forsætisráðherrann endar
bréf sitt með hlýjum óskum og
kveðjum til Islendinga vestan
hafs og með þökkum fyrir starf
þeirra í þágu Islands.
Er þá komið beint að tengsl-
unum við heimalandið, og flétt-
ast þau nú, góðu heilli, fleiri og
fleiri þáttum yfir hið breiða
haf. í þeirri starfsemi er oss
Islendingum í landi hér mjög
mikilvægt, að eiga í stöðu ís-
lenzks aðalræðismanns vestan
hafs hæfa menn og áhugasama
um þjóðræknismál vor. Ekki
höfum vér heldur enn sem
komið er um neitt að kvarta í
því tilliti.
Nýlega urðu, eins og kunn-
ugt er, mannaskifti í aðalræð-
ismannsstöðunni. Vilhjálmur
Þór framkvæmdarstjóri, er
gegnt hafði embættinu með
dugnaði og prýði, hvarf heim
til íslands til þess að taka þar
við bankastjórastöðu. Horfum
vér með' söknuði eftir þeim
hjónum heim um haf, þölíkum
þeim dvölina hér vestra og all-
an hlýleik í garð vorn Islend-
inga og óskum þeim framhald-
andi velfarnaðar. Vítum vér
vel, að vér munum jafnan eiga
árvakan og áhrifamikinn máls-
svara þar sem er Vilhjálmur
Þór.
Jafnhliða fögnum vér því,
að hið ágætasta hefir tekist til
um val á eftirmanni Vilhjálms
Þór í aðalræðismannsstöðuna,
þar sem er Thor Thors alþing-
ismaður, og bjöðum vér þau
hjón hjartanlega velkomin til
dvalar og heillaríks starfs í
landi hér. Eru þau hjónin oss
þegar kunn af eigin reynd og
koma því sem gamlir kunn-
kvika þar hvergi frá settu
marki. Því aðeins erum vér
stuðning verðir utan frá, að vér
stöndum fast á eigin fótum og
látum eigi undan síga í við-
leitni vorri í þá átt, að varð-
veita menningarleg verðmæti
vor.
Margt bendir einnig til þess,
þó á brattan sé að sækja, að
of snemt sé ennþá, að hefja
vorn þjóðernislega útfarar-
sálm. Sem dæmi þess vek eg
eftirtekt manna á því, að ó-
sjaldan á síðari árum mun ís-
lendadagshald vor á meðal
vestan hafs hafa verið almenn-
ara en einmitt á þessu ári.
Meðan menn halda hátíðlega
og sækja slíka daga, er lifandi
í glæðum íslenzkrar þjóðrækni
og þjóðræktar hérlendis, og er
það hið þakkarverðasta starf,
að safna íslenzku fólki með
þeim hætti saman til þess, að
halda vakandi þjððernistil-
finningunni, samheldni og
trygð við gamlar erfðir og góð-
ar.
Þá er einnig gleðilegt að
vita til þess, hve margvísleg
félagsstarfsemi blómgast með-
al íslendinga í ýmsum borg-
um, utan Winnipeg og megin-
bygða vorra ,víðsvegar um
Vesturheim, í Chicago, Minne-
apolis, Seattle, Bellingham og
Vancouver, að nefndar séu
nokkrar stærstu borgirnar.
Eftirtektarvert er það sér-
staklega, hve ræktarsemin til
Islands og islenzkra menning-
arerfða er vel vakandi í hinni
gömlu nýlendu Islendniga
Utah. Þar var í sumar, eins
og um undanfarin ár, haldinn
prýðilegur Islendingadagur við
mikla aðsókn. Islendingar í
Utah hafa einnig á ýmsan ann-
an hátt sýnt ræktarsemi sína
til “gamla landsins”. Eigi all-
fáir úr þeirra hópi sóttu Al-
þingishátíðina 1930. Þá áttu
einnig Islendingar þar í ríkinu
hinn myndarlegast þátt í mót-
töku þeirra Friðriks ríkiserf-
ingja Islands og Danmerkur og
Ingríðar krónprinsessu í fyrra-
vor, og hlutu maklegt lof fyrir
þátttöku sína. Var það ekki
síst að þakka ágætu starfi
INNKÖLLUNARMENN HEIMSKRINGLU
f CANADA:
Amaranth.............................J. B. HalldórBson
Antler, Sask.........................JC. J. Abrahamson
Árnes................................Sumarliði J. Kárdal
Árborg...................................G. O. Einarsson
Baldur............................................Sigtr. Sigvaldason
Beckville............................Björn Þórðarson
Belmont..................................G. J. Oleson
Bredenbury................................H. O. Loptsson
Brown.........................*......Thorst. J. Gíslason
Churchbridge_________________________H. A. Hinriksson
Cypress River........................Guðm. Sveinsson
Dafoe................................. S. S. Anderson
Ebor Station, Man.................._..K. J. Abrahamson
Elfros...............................J. H. Goodmundson
Eriksdale.........................................ólafur Hallsson
Fishing Lake, Sask.................................Rósm. Árnason
Foam Lake............................. H. G. Sigurðsson
Gimli....................................K. Kjernested
Geysir....„..i.......................Tím. Böðvarsson
Glenboro....................................G. J. Oleson
Hayland.................................Slg. B. Helgason
Hecla..............................Jóhann K. Johnson
Hnausa..............t..................Gestur S. Vídal
Húsavík.............................. John Kernested
Innisfail........................................Ófeigur Sigurðsson
Kandahar------------------------------ S. S. Anderson
Keewatin...........................................Sigm. Björnsson
Langruth.................................
Leslie...............................Th. Guðmundsson
Lundar......................................D. J. LíndaJ
Markerville......................... Ófeigur Sigurðsson
Mozart....................................S. S. Anderson
Oak Point............................. Mrs. L. S. Taylor
Otto.................................... Björn Hördal
Piney..................................S. S. Anderson
Red Deer„......................... Ófeigur Sigurðsson
Reykjavík..:.............................
Riverton.............................Björn Hjörleifsson
Selkirk, Man............Mrs. David Johnson, 216 Queen St.
Sinclair, Man......................K. J. Abrahamson
Steep Rock..........................................FYed Snædal
Stony Hill................................Björn Hördal
Tantallon................................O. G. ólafsson
Thornhill...........................Thorst. J. Gíslason
Víðir............................... .Aug. Eicarsson
Vancouver.............................Mrs. Anna Harvey
Winnipegosis................... Finnbogi Hjálmarsson
Winnipeg Beach.........................John Kernested
Wynyard................................S. S. Anderson
r BANDARÍKJUNUM:
Bantry............................... E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash.................Mrs. John W. Johnson
Blaine, Wash..................Séra Halldór E. Johnson
Cavalier and Walsh Co................,Th. Thorfinnsson
Grafton..............................Mrs. E. Eastman
Ivanhoe............................Miss C. V. Dalmann
Los Angeles, Calif....
Milton------------------------------------S. Goodman
Minneota...........................Miss C. V. Dalmann
Mountain............................ Th. Thorfinnsson
National City, Calif.....John S. Laxdal, 736 E 24th St.
Point Roberts........................Ingvar Goodman
Seattle, Wash.........J. J. Middal, 6728—21st Ave. N. W.
Upham—.................................E. J. Breiðfjörð
The Viking Press Ltd.
Winnipeg Manitoba