Heimskringla - 20.11.1940, Síða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 20. NÓV. 1940
U
Esjan” komin heim með
258 íslendinga
Island sendi skip til Petsamo á Finnlandi til þess að flytja heim
íslendinga, er á Norðurlöndum voru er stríðið skall á og kom-
ust ekki heim. Segir i eftirfarandi greinum frá þessu.
Undirbúningur
Esjuferðarinnar
Um undirbúning og aðdrag-
anda Esjuferðarinnar, komst
H. J. Hólmjárn að orði á þessa
leið:
Á síðastliðnu sumri dvöldu á
meginlandi Evrópu hátt á
þriðja hundrað íslendinga, sem
sóttu mjög fast að koma heim.
mannáhöfn mikla vinnu og
sama má segja um hið nýja
sendiráð vort í Stokkhólmi
undir stjórn hins þekta landa
vors, Vilhj. Finsens. Má svo
segja að starfsfólkið í sendiráð-
inu í Kaupmannahöfn ynni
bæði nætur og daga síðustu
vikuna áður en ferðin hófst.
Sendiráðið í Kaupmanna-
Meginhluti þessa fólks var ungt höfn og Stokkhólmi höfðu sam-
fólk, sem nú hefir lokið námi, ið við Ferðaskrifstofu sænsku
en auk þess skipshafnarinnar járnbrautanna um að sjá um
af E.s. Gullfossi, sem liggur í ferðina frá Danmörku yfir Sví-
Kaupmannahöfn og E.s. Snæ- þjóð og Finnland til Petsamo
felli sem liggur í Svíþjóð. Þá fyrir ákvæðisverð fyrir hvern
má telja nokkra verzlunar- farþega. Skyldi Ferðaskrifstof-
menn, sem dvöldu á megin- an leggja til fararkost allan,
landinu í verzlunarerindum,
þegar Þjóðverjar hremdu Dan-
mörku og Noreg. — Sendiráðið
í Danmörku barðist mjög fyrir
því, að opna heimfararleið fyr-
ir landa vora yfir Petsamo, og
á öndverðu sumri mun Guðm.
Hlíðdal, póst- og símamála-
stjóri, sem þá var staddur
Danmörku, hafa farið til Sví-
þjóðar og Finnlands til þess að
athuga möguleika á þvi, að
koma íslendingum, sem heim
vildu fara þessa leið. En þetta
bar ekki árangur.
Lá nú hemifararmálið niðri
um stund. í júlímánuði tók
sendiráðið í Kaupmannahöfn á
ný og af miklu kappi að vinna
að því, að koma íslendingum
heim yfir Petsamo, og var svo
komið um miðjan ágúst að
* mestar likur voru taldar á að
ferðin myndi takast og allir
sem fara vildu voru beðnir að
vera ferðbúnir um þann 20. ág.
Fregnir frá ísl. ríkisstjórninni
hnigu mjög í þá átt að e. s.
Esja myndi verða komin til
Petsamo, ef engar nýjar hindr-
anir kæmu fyrir, laust eftir 20.
ágúst. En þrem dögum áður
en búist hafði verið við að lagt
yrði af stað kom skeyti frá rík-
isstjórn Islands til sendiráðsins
í Kaupmannahöfn, þar sem
ríkisstjórnin tjáði sendiráðinu,
að úr ferð Esju til Petsamo
gæti fyrst um sinn ekkert orð-
ið. Sló nú óhug miklum á hina
heimfúsu landa og töldu marg-
ir vonlaust um heimferð.
Eg og tveir aðrir fórum að
leita að nýjum leiðum til heim-
ferðar og vorum komnir langt
á leið með að fá leyfi til’ þess
að fljúga frá Kaupmannahöfn
til Lisbon, og þaðan til New
York — sú ferð myndi kosta
um 4000 danskar krónur, —
þegar símskeyti kom frá ríkis-
stjórn Islands til sendiráðsins í
Kaupmannahöfn, að nú mætti
telja víst að úr ferð Esju til
Petsamo gæti orðið seint í
september.
Hófst nú undirbúningur und-
ir ferðin að nýju.
Gekk mjög greiðlega að fá
leyfi danskra yfirvalda og
Þjóðverja til þess að fara úr
landi og sömuleiðis leyfi Svía
og Finna til þess að fara um
lönd þeirra.
Undirbúningur þessarar far-
ar kostaði sendiráðið í Kaup-
þ. e. skip, járnbraut og bíla og
ennfremur mat á allri leiðinni
og gistingu í Stokkhólmi.
Ferðin frá Islandi til Petsamo
Við vorum aðeins eins sólar-
hrings siglingu frá Færeyjum,
220 sjómílur norðvestur af
Noregi, skamt úti fyrir, Vest-
fiorden, er tvær þýzkar hern-
aðarflugvélar fóru að sveima
yfir skipinu, sagði Ásgeir Sig-
urðsson skipstjóri, er fréttarit-
ari Morgunblaðsins spurði
hann fregna um ferð Esju til
Petsamo.
— Við lögðum af stað að
heiman þann 20. september.
Veður var ágætt og ferðin
gekk greiðlega og hindrunar-
laust, þangað til flugvélarnar
birtust. Við þóttumst þó vel
sloppnir er þessar fyrnefndu
flugvélar flugu aftur til lands,
eftir að hafa fengið upplýsing-
ar um hverjir við værum og
hvert við værum að fara, held-
ur skipstjóri áfram. — En svo
var þó ekki, því að skömmu eft-
ir hádegi sama dag komu enn
tvær flugvélar. Voru þær öllu
vígalegri en hinar fyrri, mor-
suðu í sífellu til okkar og
skutu af vélbyssum fyrir fram-
an skipið, er við brugðust ekki
nógu skjótt við skipan þeirra.
En það kom aðeins til af því,
að sólarljósið truflaði mors-
merkin.
Brátt skildum við þó, að ætl-
ast var til að við sigldum inn
til Þrándheims, og urðum við
þegar við þeim tilmælum. —
Þýzkur varðbátur leiðbeindi
okkur alla leið um tundur-
duflasvæðið inn í skerjagarð-
inn, og þrír sjóliðar stóðu vörð
um borð.
Er til Þrándheims kom lögð-
umst við rétt hjá olíugeymum
nokkrum, sem oft hafði verið
reynt að hæfa undanfarna
daga af hinum stríðsaðilunum.
Annars var ekki hægt að
kvarta yfir meðferðinni. Hern-
aðarráðuneytið reyndi að af-
greiða okkur eins fljótt og unt
var og greiddi mjög fyrir mér
með skeytasendingar og símtöl
til Stokkhólms. Kváðu for-
ingjarnir það á misskilningi
bygt að skipið h^fði verið tek-
ið. Vanrækt hefði verið að
tilkynna um ferðir þess.
— Hve lengi var skipið kyr-
sett í Þrándheimi?

OLIKIR SKATTAR
Beinir skattar á strætisvögnum vorum og
fólksflutningavögnum, eru 8.10% af öllum tekj-
um félags vors, en eru 5% fyrir canadisk félög
að meðaltali.
Fyrir hverja 1000 farþega í
Toronto sem fluttir eru, er skatt-
urinn $1.68, Montreal $2.90, Que-
bec $3.15, Hamilton $4.32, Ottawa
$4.55, Winnipeg $5.66.

WINNIPEGELECTRIC
C O M P A N Y
— Fjóra daga. En laugar-
daginn 28. sept. lögðum við úr
höfn og sigldum út í Skerja-
garðinn. Fanst mér öruggara
að hafa skipið þar um nóttina,
því að okkur var sagt, að um
kl. 5V2 á sunnudagsmorgna
væru Englendingar vanir að
fljúga yfir þessar slóðir, í þeim
tilgangi að hæfa skip, sem
þarna lágu rétt hjá, og olíu-
geymana. Vildi eg ógjarna að
Esja yrði þar tekin í misgrip-
um.
Næsta dajg sigldum við 150
sjómílur vestur í haf, og síðan
eftir gefnum leiðum áleiðis til
Petsamo. Gekk ferðin eftir
þetta hindrunarlaust, þó sæum
við á leið okkar þrjú tundur-
dufl.
— Þetta hefir verið allstór
krókur, að koma til Þránd-
heims?
— Já, sá krókur nam 400
sjómílum, svarar skipstjóri. —
En alls var leiðin, sem við
sigldum, frá íslandi til Pet-
samo, 1800 sjómílur. Þ. H.
"Esjan" er komin að landi
með 258 farþega
Sú fregn flaug eins og eldur
í sinu um bæinn í gærmorgun,
að Esja væri að koma, og henn-
ar væri von upp úr hádeginu.
Átti enginn hér von á henni
svo snemma, því búist var við
að hún hefði tafist í breskri
eftirlitshöfn fram yfir helgina.
En skýringin á því, hve fljót
hún var hingað, kom brátt. —
Skoðuir sú eða eftirlit, sem bú-
ist var við í Bretlandi, fóa
aldrei fram. Það er framkvæmt
hér, og byrjaði í gær, en verð-
ur vafalaust lokið í dag.
Á meðan það stendur yfir
liggur Esjan á ytri höfninni.
En undir eins og hennar var
von þangað safnaðist fólk upp
á Arnarhól og á aðra staði, þar
sem útsýni er yfir höfnina. Því
það var fróun að sjá skipið með
eigin augum, hið langþráða
skip með ástvini um borð, sem
svo lengi hafði verið saknað.
1 gær barst blaðinu farþega-
listi Esju. Varð ekki annað
séð, en hann væri samhljóða
þeim, sem áður hefir birst hér.
Farþegar eru alls 258.
En eftir því sem blaðið frétti
í gærkveldi hafði hinn breski
hervörður yfirheyrt 75 manns
er dagsverkinu lauk. Þó er
vonast eftir því að rannsókn
verði lokið fyrir kvöldið í
kvöld.
Fararstjóri ferðamannahóps-
ins frá Kaupmannahöfn til Pet-
samo var H. J. Hólmjárn for-
stjóri.
Frá honum barst blaðinu í
gærkveldi eftirfarandi frásögn
af ferðinni frá Höfn til Finn-1
lands:
Lagt af staö
Burtfarardagurinn frá Kaup-
mannahöfn rann upp fagur og
heiður. Alt ferðafólkið skyldi
mæta við Havnegade 49 kl. 9
árdegis þann 25. sept. og var
brottförin ákveðin kl. 10 með
Eyrarsundsbátnum “Bellevue”.
Til þess að vera fararstjórar
fyrir ferðinni hafði sendiraðið
í Kaupmannahöfn ráðið þá
Finn Jónsson alþm. og H. J.
Hólmjárn forstjóra. Finnur var
áður farinn til Sviþjóðar, en
skyldi mæta í Stokkhólmi.
Skoðun á vegabréfum og
flutningi gekk mjög greiðlega
og var að fullu lokið á klukku-
tíma. — Þarna var samankom-
inn mikill fjöldi fólks til þess
að kveðja okkur, sem lögðum
út í þessa löngu og erfiðu ferð.
Ávarpaði fararstjórinn, H. J.
Hólmjárn, mannfjöldann
nokkrum kveðjuorðum; var þá
hrópað húrra fyrir Danmörku
og sunginn danski þjóðsöngur-
inn. Þá mælti fararstjóri nokk-
ur orð til konungs vors, sem
átti sjötugsafmæli daginn eft-
ir, og var hrópað nífalt kon-
"ngahúrra og sungið Ó, Guð
\rr\r<* lands. Þ* danskur
kvenstúdent nokkur orð fyrir
minni Islands og hrópuðu Dan-
irnir þrefalt húrra fyrir íslandi.
Voru kveðjur hinar glæsileg-
ustu.
Kl. 10.15 létti skipið akker-
um og sigldi áleiðis til Svíþjóð-
ar. Skyldi nú hafin ein hin
fjölmennasta ferð, sem hefir
verið til Islands farin.
Við sigldum sem leið lá í lá-
dauðum sjó beint til Málm-
eyjar, en sú sigling tekur rúm-
ar tvær stundir.
Farþegar voru: 100 konur, 94
karlar, 12 börn 4—12 ára, 11
börn yngri en 4 ára.
Yngsti farþeginn vár 4 mán-
aða en elsti 63 ára.
I Svíþjóð
Þegar til Málmeyjar kom tók
sænska toll- og vegabréfaeftir-
litið á móti okkur. Var alt
starf þess mjög vel undirbúið
og skipulagt, enda var toll-
skoðun og skoðun vegabréfa
að fullu lokið á tæpum klukku-
tíma.
Allmikill hluti af flutningn-
um var nú innritaður á járn-
braut alla leið til Rovaniemi í
Finnlandi og þaðan á bíl til
Petsamo, þannig að fólk hefði
ekki með sér í járnbrautinni
nema það allra naðsynlegasta
af fötum.
Að tollskoðun lokinni var
sezt að snæðingi á Járnbraut-
arhótelinu í Málmey og snædd-
ur miðdegisverður og kl. 14.20
var lagt af stað með hraðlest
áleiðis til Stokkhólms. Við
höfðum fengið sérstaka vagna
fyrir okkur í lestinni. Voru
þeir vel útbúnir, með stoppuð-
um sætum, svo líðan fólksins
var sæmileg.
Um kl. 18 var veitt brauð og
kaffi, te eða mjólk, og kl. um
23.30 brunaði lestin inn á Cen-
tral - járnbrautarstöðina i
Stokkhólmi. Þar tók á móti
okkur chargé d’affaire Vilhj.
Finsen. Tilkynti hann okkur
þegar að þá um daginn hefði
komið símskeyti frá skipstjór-
anum á Esju, þess efnis, að
hún hefði verið tekin af Þjóð-
verjum og færð til Þrándheims.
Finsen gat þess þá strax, að
fyrir lægi þegar frá Þjóðverj-
um loforð um að Esja skyldi
látin laus eins fljótt og auðið
væri og það tæki tæplega
meira en 2—3 daga.
Þetta þóttu okkur nú ekki
svo góðar fréttir, því sýnt var,
að nokkur töf yrði á ferðinni,
því ekki kom til mála að fara
frá Stokkhólmi fyr en Esja
væri komin til Petsamo, þar
sem ekki var hægt að fá hótel-
pláss handa svo mörgu fólki
annarsstaðar á leiðinni.
Frá Kaupmannahöfn fylgdi
með okkur Tryggvi Svein-
björnsson sendiráðsritari,
skyldi hann taka “Kurerpost”-
úr Esju og aðstoða fararstjór-
ana á leiðinni.
Vika í Stokkhólmi
Ferðaskrifstofan hafði kom-
ið því svo fyrir, að fólkinu
skyldi skift niður á 6 hótel í
Stokkhólmi. Við Tryggvi not-
uðum tímann í járnbrautinni
frá Málmey til þess að raðd
fólkinu niður á hótelinu og
skipa einn flokkstjóra fyrir
hvert hótel. Tókst það all-
greiðlega, nema nokkur leyni-
lega trúlofuð pör voru fyrst í
stað skilin að, en seinna tókst
að lagfæra það.
Flokksstjórar voru:
Á Park- Hotel, Jón Engil-
berts listmálari. Þar bjuggu
öll hjón með börn. Hafði því
Engilberts ærið að starfa vik-
una sem dvalið var í Stokk-
hólmi.
Hotel Stockholms Hospits
Eggert Guðmundsson listmál-
ari. bió mikið af ungu
kvpnfólki.
Hotel Continental Björn Sig-
íæknir.
Broddi Jóhan-
nf'i’i’-'n rlr. nhil.
Hotel Alexandra, Björn Jóns-
son I. stýrimaður af Gullfossi.
Central Hotellet, Brandur
Jónsson kennari.
Dvölin í Stokkhólmi varð ein
vika. Var ekki lagt af stað
þaðan fyr en daginn sem vissa
var fyrir að Esja kæmi til Pet-
sarpo.
Dvölina í Stokkhólmi notaði
fólkið til þess að sjá síg um í
borginni, eftir þvi sem hægt
var; skoða söfn og annað mark-
vert, en fæstir höfðu neina
sænska peninga, og var það
mjög vel þegið, að sendiráðið í
Stokkhólmi lét skifta meðal
fólksins nokkurri upphæð, svo
flestir eða allir höfðu einhverja
sporvagnspeninga.
Eitt af kvöldunum, sem við
dvöldum í Stokkhólmi, bauð
félagið Norden og Sænsk-ís-
lenzka félagið okkur öllum á
kvöldskemtun nokkra. Þótti
það allgóð skemtun.
Um Svíana má það segja, að
framkoma þeirra og veiting öll
á hótelunum, þar sem við
bjuggum, var hin besta, og um
sendiráðið í Stokkhólmi verð-
ur ekki annað með sanngirni
sagt, en það gerði alt sem í
þess valdi stóð til að greiða
fyrir okkur á allan hátt og
fórst það prýðilega.
Langur áfangi
Svo hafði upprunalega verið
ákveðið, að flokknum skyldi
skift í tvent í Stokkhólmi og
færu þeir þaðan norður á bóg-
inn sinn daginn hvor, vegna
þess hve erfitt er með bíla-
flutninga í Finnlandi. Skyldi
Finnur Jónsson alþm. vera far-
arstjóri fyrir þeim fyrri en eg
fyrir þeim síðari.
Þegar dvölin nú varð lengri
en áætlað hafði verið, var
þessu fyrit’komulagi breytt
þannig, að aðeins skyldu fara
daginn áður en aðalflokkurinn
færi, nokkrar stúlkur, sem síð-
ur var talið að myndu þola að
taka hina erviðu og löngu ferð
frá Stokkhólmi til Petsamo í
einum áfanga. Varð því úr að
Tryggvi Sveinbjörnsson sendi-
ráðsritari lagði af stað með lít-
inn valinn hóp frá Stokkhólmi
Þriðjudaginn 1. október áleiðis
til Rovaniemi. Samanstóð sá
flokkur af 8 konum, sem heldur
þóttu veikbygðari, Haraldi Sig-
urðssyni lækni og frú hans,
sem einnig er læknir, og tveim
börnum þeirra. Þetta reynd-
ist að vera hin farsælasta skip-
an.
Miðvikudaginn þann 2. okt.
kl. 12.30 lagði allur hinn hóp-
urinn af stað í aukalest frá
járnbrautarstöðinni í Stokk-
hólmi. Skyldi nú haldið í ein-
um áfanga til Petsamo.
í fylgd með okkur var for-
stjórinn fyrir ferðaskrifstofu
sænsku járnbrautanna, Axel
Ekström. Fylgdi hann okkkur
alla leið upp til Rovianemi í
Finnlandi, þar sem járnbraut-
ina þrýtur, og reyndist fylgd
hans öll hin besta og giftu-
drýgsta.
1 Stokkhólmi bættust við í
hópinn 26 karlmenn og 7 kon-
ur, sem komu frá ýmsum stöð-
um í Svíþjóð, og 5 karlmenn
og 3 konur frá Noregi. Seinna
bættist einn karlmaður í hóp-
inn í Finnlandi. Meðal þeirra
er frá Noregi komu var Skúli
Skúlason ritstjóri.
Lestin brunaði nú móti
norðri í gegnum hin undur-
fögru lönd Norður-Svíþjóðar.
Fögur býli, akrar, skógar, vötn,
ár og fossar bera fyrir augun.
Hugur Petsamo-faranna er
hress og vonglaður, gleðin yfir
því að vera nú endanlega á
leið heim til okkar kæra gamla
Fróns, heirh til ættingja og
vina, skín út úr hverju andliti.
“Vittigheder”, sem vel hefðu
sæmt Páli og Speglinum, fjúka
hvar sem maður fer um lestina,
og ættjarðarsöngvarnir hljóma
''töðtigt án afláts, og svona
heldur það áfram þangað til
járnbrautarþjónarnir koma og
búa um bekkina til nætur-
svefns. Áður höfðum við far-
arstjórarnir, auðvitað á sið-
saman og kristilegan hátt,
skift fólkinu niður í svefnklef-
ana eftir hjónastandi, kynjum
og öðru því um líku, svo alt
færi vel, enda fór líka alt í
besta lagi.
Fimtudaginn þann 3. október
vöknuðum við árla í svefnklef-
unum í járnbrautinni og risum
úr rekkju.
Kl. um 10 árd. komum við til
Boden, sem er allstór bær norð-
arlega í Svíþjóð. Þar snædd-
um við ágætan morgunverð,
b'æði heitan mat og kaldan.
Dvöldum við þar rúman
klukkutíma; stigum síðan inn í
járnbrautina aftur og héldum
áleiðis til Haparanda, sem er
landamærabærinn á landa-
mærum Finnlands.
Hér endar frásögn H. J.
Hólmjárns.
Tíðindamaður blaðsins átti í
gærkveldi tal við Klemens
Tryggvason cand. polit., en
hann fékk að koma í land í
gærkveldi af Esju. *
Hann skýrði svo frá:
Ferðin gekk greiðlega norð-
ur eftir Finnlandi. Komið var
á endastað norðurjárnbrautar-
innar að aflíðandi miðnætti að-
faranótt föstudags.
Það varð nokkur töf við að
koma fólkinu fyrir í bílana,
sem fluttu það til Petsamo.
Flest voru það stórir bílar. —
Varð fólkið þreytt á þeirri erf-
iðu ferð.
Bílarnir lögðu af stað á tíma-
bilinu kl. 1—4 um nóttina og
komu til Petsamo kl. 4—8 e. h.
á föstudag.
í Petsamo var gott veður,
og eins fyrstu daga sjóferðar-
innar. Var siglt langt vestur í
haf, áður en beygt var til suð-
urs.
Sjóveiki var nokkur meðal
farþega, eins og gengur, en
skapið hið allra besta meðal
manna yfirleitt, og gleðskapur
góður. Var mikið sungið og
söngflokkur stofnaður, er hélt
uppi söng og glaðværð.
Viðurgerningur á skipinu var
allur góður, og aðbún^ður yfir-
leitt. Um 70 manns urðu að
hafast við í lestarrúmi skips-
ins.
Hvað gerðist í eftirlitshöfn-
inni bresku?
— Þar voru skoðuð vegabréf
farþeganna og annað ekki.
Er Esja fór þaðan fylgdi
henni tundurspillir og kafbát-
ur út fyrir hættusvæðið. Héld-
um síðan beina leið til Islands
og nú erum við hingað komin.
—Mbl. 16. okt.
ABRAHAM LINCOLN
Eftir Náttfara
Framh.
Meðan Lincoln sat á sam-
bandsþinginu áttu Bandaríkin í
stríði við Mexico og hernaðar-
andinn hafði gegntekið þjóð-
ina. — Stjórnmálamennirnir
keptust við að halda þrumandi
æsingarræður til að auka álit
sitt hjá þjóðinni. Allar voru
þær lærðar á eina bók. Nú
skulum við líta inn í hinn
glæsta þingsal einn sumarheit-
an sólskinsdag. Nokkrir þing-
menn sitja í sætum sínum en
fleiri eru þó fjarverandi. Alt
er þarna gljáandi, fágað og
fint og ekki sízt þessir æru-
verðu fulltrúar fólksins. Þeir
hafa verið rakaðir, burstaðir,
stroknir, kembdir og hand-
snyrtir upp á þjóðarinnar
kostnað, all flestir. Svona eiga
ármenn auðugrar þjóðar að
vera, hugsuðu þinggestirnir
upp á áheyrenda pöllunum.
Ekki virðast þingmennirnir
neitt sérstaklega áhugasamir
um landsins gagn og nauðsynj-
ar þennan daginn. Sumir sötra
ískalda gosdrykki, sem þjón-