Heimskringla - 16.04.1941, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. APRÍL 1941
Ifíitttskrjngla
(StofnuO 1SS6)
Kemur út i hverjum mtOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
SS3 og SS5 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
VerO blaðslns er $3.00 árgangurinn borglat
ryrirfram. Allar borganir serndlst:
THE VIKING PRES8 LTD.
[JU viðskifta bréf blaSinu aðlútandl sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
SSJ Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskríft til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
SS3 Sargent Ave., Winnipeg
"Helmskringla” is publlsbed
and printed by
THE VIKItlG PRESS LTD.
S53-S55 Sargent Avenue, Winnipeg Vti.
Teleptoone: 86 637
WINNIPEG, 16. APRIL 1941
FYLKISKOSNINGARNAR
Það er nú ekki full vika til kosning-
anna. Samt ber lítið á að þær séu í
nánd. Þingmannaefnin eru lítið á ferð-
inni. Skrifstofur þeirra eru lýstar á
hverju kvöldi, en þær eru mannlausar og
lokaðar. Svo er að minsta kosti með
sumar þeirra. Ástæðan mun mega skoð-
ast sú, að áhugi manna verði ekki vak-
inn í þessum kosningum, að þar sé ekki
um neitt sérstakt mál að ræða, sem al-
menningi virðist taka því, að deila um.
Það er aðeins eitt mál sem þjóð þessa
lands liggur á hjarta. Það er sigur Breta
og vinþjóða þess í stríðinu. Alt annað
hverfur fyrir því.
Á þetta lag gekk fylkisstjórnin á s. 1.
hausti, er hér var mynduð samvinnu-
stjórn. Um það hvernig hún var mynd-
uð, eru réttilega skiftar skoðanir, en það
skilur samt sem áður ekki eftir neinn
vafa um vilja þjóðarinnar að starfa í ein-
ingu að þvi, sem nú varðar mestu. Sá
hugsunarháttur er veruleiki og alveg
eins fyrir það, þó Ottawa-stjórnin viður-
kenni hann ekki og haldi áfram að
stjórna, sem stríðið snerti aðeins einn
flokk, en sem er móðgun gegn þjóðar-
viljanum, eins og minni hlutinn á sam-
bandsþinginu hefir oft dregið athygli að.
En hvað sem segja má um þessi mál
aftur og fram, er það afleiðing þeirra, að
í þessu fylki er ekki um flokksmál að
ræða í vali þingmanna-efnanna í þessum
kosningum, heldur hæfileika þeirra
hvers um sig.
íslenzk blöð hafa nú vanalega verið
vöruð við því, að það sé ekki þjóðernis-
legt spursmál, að kjósa þingmenn; þeir
reki erindi almennings, alþjóðar, á þingi,
en ekki neins eins þjóðarbrots. Þetta er
hverju orði sannara. Við hitt verður þó
að kannast, að Islendingum hleypur
kapp í kinn, er landi þeirra á í hlut í einu
og öðru og ekki sízt í kosningum. Þetta
kann að vera einhver horngrítis ann-
kanni á landanum, en það mun þó líkleg-
ast með það eins og Laxness segir að
“enginn fær gert við því.” Þó landar séu
því ámintir um, að vera sjálfum sér sam-
kvæmir og krota töluna á atkvæðaseðil-
inn við nafn þess landans, sem fyrirfram
má vita að verður sér, þjóð sinni og þjóð
þessa lands til gagns og sóma, ætti það
engin goðgá að heita.
Það eru nú náttúrlega ýmsir garpar
sem sækja hér af annara þjóða mönnum.
En hvað margir af þeim skyldu standa
framar t. d. G. S. Thorvaldson, að ment-
un þeirri og hæfileikum, sem til þing-
mensku eru nauðsynlegir? Vér ætlum
þá ekki marga. Eigum vér þar ekki við
lögfræðina eina, þó hún sé vissulega ó-
missandi við löggjafarstarf, heldur hitt
jafnframt: hagsýni og hæfileik til rök-
hugsunar. Landar, þó af beztu sannfær-
ingu vildu velja mann, án alls tillits til
þjóðernis, mundu samt ekki fara neitt af-
vega í að greiða Thorvaldson atkvæði
sitt og merkja töluna 1 við nafn hans.
Hann væri hennar verðugur, frá hvaða
sjónarmiði sem á málið er litið.
Á þetta er hér mint vegna þess, að það
virðist vera að rótfestast talsvert kæru-
leysi vor á meðal er um val manna í opin-
berar stöður er að ræða. 1 sambandi við
þessar kosningar, hafa, sem dæmi af
þessu, farið fram útnefningar, sem flest-
ir munu vera hissa á, og sem gerðust þó
aigerlega innan áhrifavébanda íslend-
inga. Á það ber vissulega að ííta, að
eftir þeim hæfileikum sem landar sýna i
opinberum stöðum fer álit annara, þess-
arar þjóðar, á Islendingum.
Þetta er nú alment taláð; það á ekki
einungis við þingmensku, heldur um
hverja aðra opinbera stöðu sem er.
1 þessum kosningum sækja fleiri Is-
lendingar en oft áður. í St. George-
kjördæmi sækja tveir hvor á móti öðr-
um. Hlýtur því annar hvor að tapa þar
og á hlýtur að sannast sem sagt er, að
allir geti ekki orðið Prinsinn af Wales.
1 Gimli sækir aðeins einn Islendingur;
eru góðar vonr um að hann sigri. 1
Winnipeg eru þrír íslenzkir keppinautar,
er gætu og óskandi væri, að allir næðu
kosningu, en sem hætt er við að íslenzk-
um atkvæðum skifti, sjálfum þeim ef-
laust til nokkurs tjóns, en vonandi ekki
til falls.
Og svo: skál islenzku þingmanna-efn-
unum!
ÓSVÍFNI I HÁMARKI
Grein sú er Lögberg þóknaðist að birta
11. apríl, eftir Lesbók Morgunblaðsins í
Reykjavík, er að sumu leiti hin viðbjóðs-
legasta árás á vissa menn og málgagn,
sem eg minnist að hafa lesið, og snertir
í rauninni heiðarleik Islendinga hér
vestra yfir höfuð.
Þar er svo djúpt kafað í svívirðing, að
einhverjir ónefndir menn hér eru sakaðir
um það, að hafa með yfirlögðu ráði drep-
ið Gest heitinn Pálsson!
Er þá engin ærleg taug eftir í þeim
mönnum er láta slíkt frá sér fara?
Við Vestur-lslendingar höfum oft átt
að mæta heimskulega ósanngjörnum
dómum í íslenzkum blöðum, en þessi síð-
asta árás í okkar garð um andlát Gest
Pálssonar er sá stóri dómur sem ekki má
ósvarað.
Eg þekti Gest sáluga persónulega
nokkru áður en hann flutti hingað vest-
ur, og vissi vel, að þar heima í Reykjavík
var hann örgeðja drykkfeldur og stund-
um hætt kominn fyrir ofdrykkju. Þetta
var á almennings vitorði. Og það að
hann gekk í Góðtemplara félag hér í
Winnipeg um örstuttan tíma sannar ekk-
ert, því að þar var þá sá bragur á, að
engum var til sóma.
Þetta eina ár, (1890—1891), sem Gest-
ur Pálsson var ritstjóri Heimskringlu,
voru starfsbræður hans þessir: Eggert
Jóhannsson Þorstein Þórarinsson, Jón
Dalmann og Þorsteinn Pétursson. Engir
aðrir starfsmenn voru þar viðkomandi.
Þessir fjórir starfsmenn blaðsins, eða
einhverjir þeirra, hefðu þá átt að vera
valdir að því samsæri, er lagði Gest í
gröf.
Á þessum árum var eg ekkert við
Heimskringlu riðinn, og kom þar hvergi
nærri, en síðar kyntist eg mjög náið þess-
um ofangreindu fjórum mönnum. Og eg
hefi nú lifað nokkuð lengi og aldrei
kynst heiðarlegri eða betri drengjum.
Þeir voru hver um sig svo varkárir um
sitt mannorð, að öllum er þá þektu er
það vel kunnugt.
Eggert Jóhannsson var hinn varfærn-
asti og samvizkusamasti ritstjóri er við
höfum haft hér vestra, og engar slúður-
sögur geta rýrt þann orðstír.
Þeir Þorsteinn Þórarinsson, Jón V. Dal-
mann og Þorsteinn Pétursson, voru hinir
prúðustu menn í allri framkomu og vildu
hvergi vamm sitt vita.
En nú eru þessir fjórir menn löngu
komnir í kalda gröf, og þá var svo auð-
velt fyrir samvizkulausa þorpara að sví-
virða minning þeirra.
Og þótt það í rauninni komi almenn-
ingi lítið við, þá skal það tekið fram, að
þeir sem þá stóðu að Heimskringlu létu
sér ant um velferð Gests meðan hann var
við blaðið, eftir því sem í þeirra valdi
stóð. Og honum var borgað meira fé
en um hafði verið samið. En hann undi
sér aldrei hér vestra, fanst lífið hér tóm-
legt og flokkahatrið skrælingjaskapur.
Og af því hann var svo framúrskarandi
örgeðja maður ,þá reyndi hann alt of
mikið að fá svölun hjá Bakkusi, og hefir
slíkt margan góðan mann hent fyr og
síðar.
Þessi Gróusaga, sem er tilfærð eftir
Einari Kvaran, er ekkert annað en ill-
kvitnis árás á pólitíska andstæðinga, og
á ekki við nein rök að styðjast. Að vísu
voru þeir að fornu fari vinir, Gestur og
Einar, en þeir voru hér á andstæðum pól
-í stjórnmálum. Gestur var oft svo napur
í háði að það var sem hvassasta eggjárn,
en Einar Kvaran þoldi slíkt miður vel.
Við eldri menn hér vestra munum eftir
honum Ólafi ísleifssyni, sem virðist vera
að einhverju leyti málsvari þessarar
skammarlegu árásar. Hann cfvaldi hér
um nokkur ár sem meinleysingi og var
lítt til hans tekið, enda þótt hann um
skeið fengist hér við “skottulækningar”,
meðan Iandar hér gátu ekki betri björg
sér veitt. Hann má nú í rökkurmollu æfi
sinnar huggast við þetta frumhlaup. —
Verði honum að góðu!
En þessi Gunnar M. Magnússon, höf-
undur þessarar svívirðilegu árásar í
Morgunblaðinu, honum hefði verið betra
að sitja heima og fara hvergi. Hann
verður brennimerktur sem illviljaður ó-
þokki.
Eg er þess fullviss, að allur fjöldi
manna og kvenna hér í Vesturheimi eru
mér samdóma um það, að þessi dæma-
lausa árás á siðferði okkar og dreng-
skap er ófyrirgefanleg og eg vona að
einhverjir þeirra láti til sín heyra.
Við megum ekki láta svívirðing í okkar
garð ósvarað hvaðan sem hún kemur.
Og ritstjóra Lögbergs hefði verið það
mikið sæmra, að stryka yfir þennan
dæmalausa óhróður, er hann birti grein-
ina um Gest. Hann hefði mátt minnast
þess, að “betra er autt sæti en illa skip-
að.”
Mctgnús Peterson
ÞJÓÐRÆKNI OG ÞJÓÐRÆKT
Eftir prófessor Richard Beck
I.
Hinn 9. apríl mun ritaður óafmáanlegu
letri — rúnum blóðs og tára — í sögu
Norðurlanda, því á þeim örlagaþunga
degi í fyrra hertóku Þjóðverjar Dan-
mörku og réðust inn á Noreg. Eins og
getið hefir verið um hér í blaðinu, kusu
Norðurlandamenn í Bandaríkjunum
landsnefnd til þess að draga athygli
Bandaríkjaþjóðarinnar að þessum ör-
lagaríka degi í sögu Norðurlanda. I
nefndinni áttu sæti menn af norskum,
dönskum, sænskum, íslenzkum og finsk-
um ættum, er tóku höndum saman um að
minnast umrædds dags á þann hátt, að
málstað Norðurlanda mætti að sem
mestu gagni koma. Gekst nefndin fyrir
samkomuhöldum víðsvegar um Banda-
ríkin og útvarpsræðum; átti hún einnig
hlut að því, að dagblöð og vikublöð
fluttu ritstjórnargreinar og ritgerðir um
Norðurlönd og Norðurlandabúa, menn-
ingu þeirra, frelsis og friðarást, og rétt
þeirra til óskerts sjálfsforræðis.
Fjölmenni sótti samkomurnar, t. d. í
Chicago og New York borg; meðal heið-
ursgesta á síðari staðnum voru ræðis-
menn Norðurlanda og Finnlands, og var
Thor Thors, aðalræðismaður Islands í
Bandaríkjunum, í þeim hópi.
Eðlilega varð ræðumönnunum á hin-
um ýmsu stöðum og þeim, er greinar rit-
uðu í tilefni af deginum, tíðrætt um það,
hve erfið kjör Norðmenn og Danir eiga
við að búa undir harðstjórnarhendi
hinna erlendu árásarmanna; en jafn-
framt var réttilega lögð áhersla á það,
hversu hreystilega þjóðir þessar hafa
snúist við hinum þyngstu örlögum og
hversu glaðvakandi sjálfstæðishugur
þeirra og sjálfsvirðing eru þrátt fyrir
hina miklu örðugleika, sem þær verða
að horfast í augu við. Þar lifir því góðu
lífi hinn norræni frelsisandi, sá andi,
sem segja má (í táknrænni merkingu),
að blásið hafi byr í segl þeim frjáls-
huga mönnum og útsæknum, er leituðu
til Islandsstranda á landnámsöld. En
þegar um er að ræða framtíð hins norr-
æna stofns, á við að minna á fögur og
sönn orð Þorsteins skálds Gíslasonar:
“Norræni sterki
stofninn ber greinar
f jórar, en einni
fæddar af rót.
Limar þó greinist,
leiti mót sólu,
tengir þær sterki
stofninn í eitt.
Þrífist sá meiður!
það er vor allra
framtíðar hugsun,
fylkis og lýðs.
Greinarnar lyftist,
grænar og fríðar,
hátt móti bjartri
himinsins sól!”
II.
Eðlilega er Winnipegborg miðstöð
vorrar íslenzku félagsstarfsemi í landi
hér, en þrátt fyrir það, má sú staðreynd
eigi gera oss svo bjart í augum, að vér
látum fara fram hjá oss þá margþættu
og merkilegu félags- og þjóðrækisstarf-
semi, sem unnin er víðsvegar í bygðum
íslendinga hérlendis og þeim borgum,
þar sem þeir eiga dvöl svo að nokkru
nemur. Þessvegna er mér sérstaklega
kærkominn lestur greinar eins og frá-
sögn frú Jakobínu Johnson um sam-
komuhald söngfélagsins
“Harpa” í Bellingham á ýmsum
stöðum á Vesturströndinni,
undir stjórn H. S. Helgasonar
tónskálds. Hefir ferð flokksins
sýnilega orðið sjálfum honum
til sæmdar, en áheyrendum til
ánægjuauka, og er þá vel að
verið.
Annar íslenzkur söngflokkur
hefir nýlega aukið á hróður
sinn og varpað ljóma á Islend-
ingsnafnið, en það er söng-
flokkur íslenzkra kvenna í
Minneapolis, undir stjórn
Hjartar hljómfræðings Lárus-
sonar, er hélt samkomu sína
við heimkomuna.
landið
Þeir líta á
. . í ást og von og trú
af ennþá dýpri þörf en skapast
heima.”
íslendingum í Vesturheimi
hefir reynst arfurinn, sem þeir
taka með sér héðan, haldgóð-
ur. Á einum stað í þessari bók,
er eg nefndi áðan, segir svo:
“Náttúra íslands er svo
sterk, jörð þess svo kjarnrík og
lífseig, og íslenzku sálinni svo
mikill máttur gefinn, að þeir
sem á Islandi eru bornir og þar
þar í borg 11. marz. Voru dóm- j uppfóstraðir, eru þrælar þess,
ar stórblaðanna í Minneapolis | eða ástmegir eftir ástæðum,
um söngflokkinn (t. d. í Tri-
bune) mjög góðir, ekki sízt
þegar þess er gætt, að þetta
var aðeins í annað sinn, að
flokkurinn hélt opinbera sam-
komu. Mánaðarrit þjóðrækn-
isfélaga Norðmanna (“Sönner
af Norge”) fór þessum orðum
um samkomuna, en ritstjóri
þess er einn af kunnustu söng-
stjórum Norðmanna, eigi að-
eins í Minneapolis, heldur einn-
ig í þeim hluta landsins:
“Þegar þess er gætt, að Is-
lendingar í Minneapolis eru
eigi nema fáein hundruð, er
það hreint ekki lítið afrek, að
þeir eiga á að skipa söngflokki
17 kvenna. Undir stjórn Harry
Lárussonar sungu konurnar
meir en tylft söngva af mikilli
nákvæmni og með ágætum
málblæ. Óhætt er einnig að
fullyrða, að framburðurinn var
prýðilegur, en söngvarnir voru
allir sungnir á íslenzku. Manni
kom það kynlega fyrir að heyra
alkunna söngva eins og “Brude-
ferden i Hardanger” og “Hör
jag forsens vilda fall” sungna
sem “Brúðfylgdin” og “He^ri’
eg fossins hrikasöng”; eigi að
síður var túlkun þessara
söngva í samræmi við norska
og sænska venju, þá er best
gerist. Islenzku lögin, sem
flokkurinn söng, voru bæði list-
ræn vel og mjög eftirtektar
verð.”
III.
Þakklátlega tökum vér Is-
lendingar hér í Vesturheimi
þeim viðurkenningarorðum og
hvatningar, sem oss berast nú
ósjaldan heiman um haf. I al-
vöruþrunginni og mjög athygl-
isverðri áramótaræðu, er hann
flutti í útvarpið 1. janúar,
ræddi Hermann Jónasson, for-
sætisráðherra Islands, um for-
tíð hinnar íslenzku þjóðar, sögu
hennar og stríð, og um þá
nauðsyn, sem til þess ber, að
hún reynist trú hinu besta í
sjálfri sér og menningararf-
leifð sinni á núverandi hættu-
tímum. Meðal annars féllu
hinum æðsta valdsmanni þjóð-
ar vorrar þannig orð, og eru
þau bæði vinsamleg mjög í
vorn garð og jafnhliða eggjandi
til umhugsunar og fram-
kvæmda:
“Aðstaða okkar nú hlýtur að
vekja hvern góðan íslending
til umhugsunar um þessi mál.
En það, sem eg held að hafi
einna mest ýtt við mér til að
tala um þetta nú, er lestur ný-
útkominnar sögu Islendinga í
Vesturheimi eftir Þorstein Þ.
Þorsteinsson. Bók þessi er
skrifuð af fylstu einlægni og á
erindi til okkar hér heima. Þar
sjáum við íslenzka menn, hold
af okkar holdi og blóð af okkar
alóði, sem barist hafa og berj-
ast enn merkilegri baráttu fyrir
jjóðerni sínu og tungu. Þar
finnum við, hvers virði það
hefir verið landnámsmönnun-
um í Vesturheimi, að muna
jað, sem við erum ef til vill, að
sumu leyti, að gleyma. Vestur-
íslendingar hafa unnað íslandi
í fjarlægð, heitar en við flest
skiljum, nema þá helzt á þeim
augnablikum, er við höfum ver-
ið lengi erlendis og. sjáum ís-
and aftur í fyrsta sinn í bláma
fjarskans — eða rísa af hafi
hvert sem ferill þeirra liggur,
hversu vel, sem þeir geta um
stundarsakir lagað sig eftir út-
lendu umhverfi, hvar sem þeir
bera beinin. . .
Þess vegna er það einnig svo,
sem í sömu bók segir:
“Landlausir hafa íslendingar
myndað sérskilið þjóðerni, sem
þeir elska miklu dýpra en þeir
sjálfir gera sér grein fyrir. En
það þjóðerni er eðlilega bundið
óslítandi tengitaugum við Is-
land, fornbókmentir þess og
þjóðlíf og erfðir allar.” Menn-
ing þeirra “er reist á arfinum
og íslenzku sálinni eins og hún
var og menningu Norður-Ame-
ríku eins og hún er.”
Eg hefi tilfært þessar setn-
ingar vegna þess, að þær sýna
okkur, hvernig Islendingar í
Vesturheimi líta á þessi mál og
hvers virði þeir telja hinn forna
arf......
Þannig líta þeir á, landar
okkar í Vesturheimi. Þeir
skilja það, sem Grímur Thom-
sen segir:
“En rótarslitinn visnar vísir
þótt vökvist hlýrri morgun-
dögg.”
Þess vegna treystu þeir
hvorki á hina hlýju morgun-
dögg né gullregnið í hinum
nýja heimi, heldur á ræturnar,
sem tengdu þá hinum forna
jarðvegi, er þeim var lífsnauð-
syn að vaxa upp úr til að ná
fram til þroska. En dæmi
þeirra sýnir og sannar annað.
Varðveisla og jafnvel tilbeiðsla
hins forna menningararfs og
þess, sem íslenzkt er, krefst
engan veginn útilokunar frá
heimsmenningunni. Þvert á
móti standa íslendingar fram-
arlega í nýmenningu hins nýja
heims. Þeir hafa ofið þetta
tvent saman, hið gamla og hið
nýja, og skapað menningu,
sem þeir vita að með því móti
stendur traustari fótum. Kunn-
ugra manna mál er það, að þeir
landar vorir vestan hafs, sem
hæst hafa borið og náð lengst
fram, séu jafnframt þjóðrækn-
ustu íslendingarnir.
Þannig eru rök þjóða og þjóð-
erna — þar og hér. Engin þjóð
getur orðið sterk né haldið
sjálfstæði sínu til lengdar,
nema hún viðhaldi arfi sínum,
þeirri reynslu, viti og hugsjón-
um, sem forfeður hennar hafa
þroskað með sér í rás aldanna.
Þetta verður að vera aflvaki
hennar og ylgjafi. Sérhver
framkvæmd þarf að vera tengd
þessum arfi, hafa vaxið upp af
honum eins og viður af rót. Og
hann verður einnig, ef vel á að
fara, að vera undirrót okkar
þjóðlífs, framfara okkar og
andlegs lífs. — “Lífvörður okk-
ar lands er vor saga”, segir
Einar Benediktsson, og það eru
sannindi, sem staðist hafa og
standast munu reynslunnar
próf.” (Tíminn, 7. janúar).
— Veistu, hverju hún svar-
aði, er eg bað hennar?
— Nei!
— Hvernig vissirðu það?
Til þess að vera regluleg gæs
og til þess að vera reglulegur
engill, vanta konurnar oft og
einatt ekkert annað, en —
vængina.