Heimskringla - 01.10.1941, Blaðsíða 6

6. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 1. OKT. 1941
Sonur Öræfanna
1. Kapítuli.
Ofviðri og ósjór — myrkur, tjón og
gleymska! Skipið hékk á klettunum og beið
banans fyrir framan strönd öræfanna. Það
hafði ekki hitt Unirhak sundið, sem það hefði
getað siglt í gegn um heilu og höldnu inn í
hið norðlæga íshaf, en hafði í stað þess hrak-
ið í austur nálægt hinum löngu ströndum,
sem nefndar eru Alaska skaginn, og nú var
þar að farast. Eina sundið, sem áhöfnin gat
fundið, iá til himnarikis sjómannanna, þar
sem ofviðrin gnýja ekki og mild gola andar
móti gestunum.
Þetta var ekkert óvenjulegt. Þeir sem
sigla um höfin við Alaska sjá ætíð slika sýn.
Storm, bylgjur og skip, sem hefir strandað á
einhverjum kletti, sem ekki stóð á kortinu.
Einkum fá skipin að kenna á þessu við vestur
Alaska. Hinir máttugu landvættir þess á-
kváðu, að það skyldi vera lokað land mensk-
um mönnum. Eyðiland hjúpað þoku, æðandi
ofviðrum, sem bölvun hvíldi yfir. Þessvegna
hafa þeir umkringt það með varnarvirkjum
ramgjörvum og ósigrandi. Hulin undir hinu
kalda hafi, liggja mörg rif, hárbeitt, oddhvöss
og banvæn.
Og þar strandaði nú eitt skipið ennþá.
Um borð í skipinu ríkti rólegur hetju
hugur. Sjómennirnir vissu hvað þeirra beið
og tóku forlögum sínum með stóiskri ró-
semi. Önnur skip og aðrar áhafnir höfðu far-
ist og nú sló stund “Laxins”, hins traust-
bygða skips, sem var eitt af laxveiða skipun-
um. Vlð þessu var ekkert að gera og ennþá
minna að segja. Klettarnir höfðu sollið lengi
og bárurnar biðið rólegar. Nú var stundhi
komin.
Þetta var slæmt hvað þá snerti, hugsuðu
sjómennirnir, en þúsund sinnum verra fyrir
vesalings móðirina og börnin hennar, en þau
voru einu farþegarnir. Það var ekki rétt-
látt, að hún skyldi farast á þennan hátt. Hún
átti ekki heima á hafinu, það veitti henni
ekki viðurværi og átti því engan rétt á því að
taka líf hennar. Hún var ákvörðuð til að
deyja rólegum dauða heima í rúminu sínu,
með hendurnar krosslagðar á brjóstinu og
krjúpandi ættingja hjá rúmstokknum, en
ekki í þessu víti ofviðris og öldugangs.
Ung og fögur — átti eftir að giftast á ný
og eignast fleiri börn. Þetta var alls eigi
hæfilegur dauðdagi handa henni. Og börnin
hennar. Þau voru tæplega farin að sjá lífið
ennþá, og nú hlutu þau að deyja. Sam, elzta
barnið, var bara sjö ára gamall — snotur,
alvarlegur drengur, sem hafði náð hylli allra
sjómannanna. Ungabarnið var aðeins árs
gamalt.
Grannvaxin kona í ekkjubúningi — ynd-
isleg og barnsleg eins og Mrs. Moreland, var
í raun og veru sjaldgæf sýn á þessum hrjóst-
ruga stað jarðarinnar; en að þessi forlög
skyldu bíða hennar var ennþá óvenjulegra.
Á meðan hásetarnir létu niður eina
björgunarbátinn, sem til var hélt hún áminn-
ingarræðu yfir börnum sínumð og það mundi
máske verða hin síðasta.
Þar var ósegjanlega átakanlegt hversu
mikið traust eldra barnið bar til hennar. —
Hann hélt að hún gæti verndað þau, fyrir
brotsjóunum er þvoðu yfir þilfarið. Hún grét
lágt, en þau horfðu á hana með galopnum
augum. Aldrei höfðu þau haldið sér svona
fast í hana. Þau fundu til þess eins og ósjálf-
rétt að þau þrjú yrðu að styðja hvert annað.
hún kraup á þilfarinu og Sam litli stóð hjá
henni og litlu hendurnar hans leituðu eftir
hennar hendi og hann þrýsti litla líkaman-
um sínum upp að brjósti hennar. Yngra
barnið lá á vinstri handlegg hennar og hélt
sér dauðahaldi í kjólinn hennar.
“Gleymdu mér ekki, drengurinn minn ef
eg fer burtu frá þér og þú verður hér eftir,”
hvíslaði hún að Sam. Dökku augun hans er
voru svo lík augum föður hans, störðu inn í
augu hennar svo fast að hún fann næstum
því til. “Mundu eftir hver þú ert. Sam More-
land, sonur Sams Moreland. — Gleymdu því
aldrei Sam. Heyrir þú það?”
Þetta var í maí og snjórinn var horfinn
úr dölum vestur Alaska, en stormurinn ofan
frá ströndinni var hráslagalegur og nísti
gegn um merg og bein. 1 skyndi reif hún af
sér þykka loðfeldinn og vafði honum um son
sinn. Er hún lyfti honum upp í björgunar
bátinn, kom henni til hugar að hún gæti
trygt líf hans enn betur, því batt hún hinar
löngu kápu ermar, sem náðu langt fram yfir
hendur drengsins við þóftuna til þess að
hann skyldi ekki taka út. Síðan þrýsti hún
yngra barninu að brjósti sér og settist í bát-
inn.
“Látið frá!” hljóðaði skipunin og bár-
urnar virtust grípa bátinn.
En goðin, sem ráða norðurhöfunum, eru
voldug og einráð, og gegn goðmagni þeirra
duga engar mannlegar varúðarreglur. Isa-
bella Moreland hafði tekið allar þær varúðar-
reglur, sem í hennar valdi stóðu. Hún hafði
fylgt móðureðli sínu, sem er göfugast allra
tilfinninga. En illvætti norðurhafanna glotti
í kampinn.
Það voru því engin undur að báru-
kambarnir öskruðu sigri hrósandi, Litla þrenn
ingin í bátnum, sem var tengd saman hinum
sterkustu böndum, sem mannkynið þekkir,
fékk nú ekki leyfi til að fylgjast að lengur.
Er báturinn var kominn hálfa leið ofan
að sjónum, slitnaði annar kaðallinn og hinn
fór á sömu leið á svipstundu og er hann hvarf
með flughraða út í myrkrið var í honum að-
eins einn farþegi, barn, litill drengur, er var
bundinn við þóftuna á ermum hinnar þykku
loðkápu. Neyðaróp hans kafnaði í storm-
gnýnum.
Það heyrðist aldrei neitt framar af þeim,
sem með honum voru í bátnum eða af skips-
höfninni, sem stuttu síðar yfirgaf hið sökkv-
andi skip i hinum björgunarbátnum. Enginn
kunni frá þeim að segja nema stormurinn og
aldan, og þau ein fylgja litla farþeganum á
hinni einmanalegu ferð hans.
En Sam litli skildi þetta auðvitað ekki.
Hann var altof lítill til að skilja í öllum þess-
um ósköpum, sem umkringdu hann. Það var
svo mikið að það yfirgekk skilning hans. Að-
eins hinar einföldustu, barnslegu eðlishvatir
voru vakandi í meðvitund hans. — Hræðslan,
skilningurinn um myrkrið, einstæðingsskap-
urinn og þráin eftir faðmi móður sinnar.
Þetta var hræðileg sjón, hið gráföla
myrkur, hinar hvitfölduðu bárur og litli bát-
urinn, sem skoppaði eftir þeim. Barnið var
aleitt þarna á æðandi úthafinu. Hann sat í
afturstafninum og þykka kápan verndaði
hann að mestu fyrir kuldanum, og þótt hann
væri eins og ruglaður og lamaður, sofnaði
hann samt ekki, en var með fullri meðvitund.
Dökku augun hans voru opin og í þeim var
ekkert tár. Hann hafði mist húfuna og sæ-
rokið hafði gert dökkjarpa hrokkna hárið
hans rennandi blautt. Hann var fallegur, ef
einhver hefði verið til að dáðst að honum.
Hann hafði ætíð verið fremur alvörugefið
barn svo að jafnvel bros hans voru alvarleg,
en nú mátti lesa á andliti hans hátíðlegan
furðusvip, sem var miklu átakanlegri en tár.
Þar sem ermarnar voru bundnar, sat hann
kyr á sínum stað þótt öldurnar köstuðu bátn-
um til og frá.
Hann þagði oftast nær — hann var of
lamaður til að gráta — við og við stundi^
hann sárt af þrá og skelfingu, en þær stunur
drukðnuðu í stormgnýnum. Hann nefndi að-
eins eitt nafn — nafn hins eina guðdóms, sem
hann þekti. En hún heyrði ekki til hans. En
hvort hún fylgdi honum í anda yfir hið úfna
haf vissi hvorki hann né nokkur annar lifandi
maður.
Það voru ekki miklar líkur til þess að
báturinn kæmist gegn um rifin — en samt
gerði hann það. Fluttur af vindinum rann
hann út úr myrkrinu og inn í morgun skímu
maí dagsins. Risavaxin bylgja lyfti bátnum
inn í smávík eina, eða stöðuvatn, sem finnast
víðsvegar á þessari strönd, sama aldan
slengdi bátnum á land, þar sem hún skildi við
hann á hvolfi.
Ef hin dutlungsömu sævargoð, sem hingað
til höfðu leikið með drenginn og voru nú
þreytt af leiknum, hefðu óskað þess, hefðu
þau getað drepið hann, en þau köstuðu bátn-
um á land. En svo furðulega vildi til að aft-
urstefnið lenti á þurrum runna, er þar gréri
og tók af honum mesta fallið og hékk hann
þannig að drengurinn féll fremur mjúklega í
sandinn og meiddist ekki neitt.
Það var dimt og hlýtt undir bátnum.
Skelfingin er greip drenginn er hann féll var
svo mikil að hann misti meðvitundina og um
stund heyrði hann hvorki né vissi neitt. Hin
þykka leðurkápa var heit og hlý. Það var
alt sem hann átti eftir af móður sinni, en hún
minti hann á hana og virtist flytja hana
nær honum, og var það hughreysting fyrir
þetta einmana barnshjarta.
Hann vaknaði með angistarópi og kallaði
eins og hann væri frávita á mömmu sína.
Fyrsta ópið fékk hana ekki til að svara né
heldur hið næsta og nú fór hann að gráta.
Stuttu síðar kallaði hann á ný — hátt og
skerandi — og grét svo á ný sárt og aumkv-
unarlega eins og börnin ein geta grátið.
Áður en langt um leið varð honum það
ljóst að hann yrði að leita eftir mömmu sinni.
Brimniðurinn var ekki eins hár og áður og
dagsbirtan gægðist inn undir bátinn. Hann
reyndi að skríða út, en fyrst hélt kápan hon-
um föstum. Annað bandið hafði samt til
allrar lukku losnað þegar báturinn barst í
land, og þar sem drengurinn var lítill og lið-
ugur, tókst honum brátt að losna og innan
skamms sat hann í fjörunni.
Hann hafði auðvitað enga hugmynd um
hvar hann var. Hann vissi því hreint ekki,
sem vonlegt var að hann hafði borist upp á
eyðiströnd, sem næstum átti ekki sinn líka í
víðri veröld — suður strönd Berings hafsins í
nánd við vesturhluta hins langa Alaska
skaga. Unimak sundið, sem skipstjórinn á
“Laxinum” hafði árangurslaust reynít að
finna, var fimtíu mílum vestar. Svika sundið,
laxamið, milli suður odda skagans og Unimak
1 eyjarinnar var helmingi skemra burtu, en
tuttugu og fimm mílur geta verið ókleif tor-
færa í þessu landi. Lengra austur bjjuggu
nokkrir innlendir menn. Aleutingar, bland-
aðir eskimóum og voru þessir menn ásamt
starfsmönnum laxveiða félaganna hinir einu,
sem bygðu þetta mikla land. En drengurinn
vissi ekkert* um þetta, enda hefði honum
verið sama um það, þótt hann hefði vitað
það. Hið eina sem á þessari stundu lá honum
þyngst á huga var, að hann sá móður sina
hvergi.
Sjónar sviðið þar sem þessi sorgarleikur
gerðist var líka alveg einstakt í sinni röð.
Það bar á sér blæ, sem ekki var einu sinni
jarðneskur.- Það sást ekkert til mannaferða,
ekki einu sinni reykurinn frá nátteldi ferða-
manna eða eitt einasta spor eftir mannlega
veru, sem gerði umhverfið svolitið meira við
manns hæfi og síður skelfilegt. En þarna
var ekkert nema hafið, himininn, landið og
barnið aleitt.
Yfir öllu hvíldi einhverskonar svipur
feiknar og takmarkaleysis. Yfir höfði hans
hvelfdist grár himininn, sólin sást ekki til að
verma hann; dagurinn var dimmur og þung-
búinn. Framundan honum lá hið takmarka-
lausa haf. Það var markað á landabréfinu
og eftir því fór einstaka skip við og við, sem
hafði vilst þangað. Það var því raunveru-
legt en ekkert draumahaf, en eins og bak-
tjald fyrir þetta sjónarsvið virtist það næst-
um vera draumsýn. Það var svo víðáttumik-
ið, grátt og grafið í móðu.
Beggja vegna við hann var hinn guli
fjörusandur. Djúp þögn, sem eigi verður
með orðum lýst virðist að ríkja á öllum ó-
bygðum ströndum. Einveran virtist marg-
falt meiri þarna, en í nokkrum eyðiskógi eða
á fjallstindum hálendisins er þeir eru baðaðir
í tungslskini. Villudýrin, sem heimsækja
strendurnar eru í sjálfu sér merki einverunnar
— máfar, örn eða krabbi, sem skriður í sand-
inum, en að mannlegar verur hefðu nokkru
sinni komið eða mundu koma þangað, virtist
óhuganslegt. Þarna var ekkert nema sandur,
á stöku stað grár klettur eða rekabátur, sem
öldurnar höfðu varpað á land. Og nú stóð
hin siðasta gjöf hafsins upprétt og lifandi á
sandinum.
Upp frá ströndinni lá flöt sléttan, sem
nefnd er tundra og náði hún upp að nöktum
fjöllunum, það voru Aleutfjallagarðarnir. —
Hin miklu fjöll snæviþakin og alsett eldgig-
um, og náðu þau óslitin mörg hundruð mílur
yfir til sín. En Sam vissi ekki hvað þau hétu.
Hann stóð bara undrandi og lotningarfullur
og starði á jökurbreiðurnar.
Hann litaðist árangurslaust eftir tré. En
skógur sást þar hvergi nokkurstaðar, en trén
mundu hafa hrest hug hans vegna þess að
þau voru lifandi verur eins og hann sjálfur,
og þar sem hann var alinn upp í skógarlandi
hefði hann glaðst yfir þeim eins og gömlum
kunningjum. En hann gat ekki komið auga á
eitt einasta tré.
Barnið stóð í miðri þessari auðn og starði
með opnum augum, sem skelfingin og tárin
spegluðust í. Grámáfur flaug yfir höfði hans
og gargaði hátt er hann sá hann.
Þegar Sam hafði losnað úr loðfeldinum
fanst honum að nú gæti hann kannske fundið
hana mömmu sína. Það var hið eina áhuga-
mál hans. Hann var bæði þreyttur og kaldur
og hræddur, en alt yrði gott gæti hann aðeins
fundið hana. Hann gekk fram og aftur um
ströndina og kallaði á hana. Rödd hans hljóm- ’
aði há og skær í andarhléum stormsins. Þetta
var skemtun vættanna, sem ráða fyrir Jötun-
heimum óbygðanna — leit hans og hróp. Allir
andar auðnarinnar virtust standa á öndinni
og hlusta meðan litlu fæturnir báru hann
lengra og lengra frá bátnum. Þeir vissu það
þessar vættir, hver árangurinn yrði af leit
hans.
En Sam litli var samt á réttri leið. Hann
fór i rétta átt til að finna hana mömmu sína.
Einhverstaðar á þessum furðu ströndum
mundi hún bíða hans með útbreiddan faðm-
inn. Hann yrði að ganga gegnum dimma dali
og djúpa skugga til að finna hana, en hann
var sannfærður um, að sér tækist það að
síðustu. Hún mundi lúta niður að honum,
taka hann í fangið og bera hann burtu.
“Hverfðu aftur! Snúið til baka litlu
fætur!” Var það rödd hennar? Kom að-
vörun þessi, er hann heyrði svo skýrt frá
henni, eða frá sjálfsbjargar hvötinni, sem í
honum bjó, og sem er svo vakandi hjá litlum
börnum? Einfaldasta skýringin er sennilega
sú, að hann var kominn svo langt frá loðkáp-
unni. Honum var fjarskalega illa við að fara
langt frá henni. Hún var eins og verndari
hans. Hún var alt, sem hann átti eftir af
móður sinni. 1 raun og veru var hún eini á-
þreifanlegi hluturinn í þessum illa draumi.
Hún kom í staðinn fyrir mömmu hans,
sem farin var í burtu frá honum. Hann sneri
sér hægt við og gekk grátandi til kápunnar
og bátsins. Hann laut niður í bátinn. Þar lá
feldurinn — gljáandi, hlýr og yndislegur —
og hann hjúfraði sig inn i hann. Þar fann
hann nýja hughreystingu og hlýju. Hinn
napri og ískaldi vindur náði ekki til hans
þarna. Kuldinn hvarf úr líkama hans og
honum hitnaði öllum, eins og hann hvíldi í
faðmi hennar! Þarna var griðaskjól gegn
hinni hræðilegu einveru.
Hann grét lengi, kallaði við og við á
mömmu síná og sofnaði um síðir. Hann kall-
aði, grét og svaf til skiftis í langa hríð þang-
að til að honum skildist að hún var alt of
langt í burtu til að heyra til hans.
Hann drakk ferskt vatn út litla læknum,
sem rann hjá bátnum. Það var bragðgott
samanborið við sjóinn. Hjá læknum óx græn
jurt, sem hann hélt að væri æt og var hún
bragðgóð. Þetta var ekki æt jurt og ekki
mikil næring í henni, en hún slökti samt
versta hungrið. Seinna borðaði hann hart
brauð, sem var í kút í bátnum og hafði verið
vel bundinn við hann.
En honum fanst loðkápan vera aðal atrið-
ið. Hún'var ekki lengur flík, sem hafði til-
heyrt mömmu hans, en kom nú í staðinn fyrir
hana, varð eins og móðir hans. Hann grét nú
ekki altaf af þrá eftir henni, jafnvel ekki
fyrsta daginn, heldur talaði við sjálfan sig
eins og börn gera venjulega er hann lék sér á
einfaldan hátt. Er sólin settist sat hann hjá
fjörusandinum og lék sér að smásteinum.
Þarna fann óttinn hann. óttinn, sem
varð einvaldur í landinu er nóttin færðist
yfir það. Þar sem leikurinn stóð hæðst
heyrði hann nýja rödd í stormgnýnum. Skiln-
ingsvit barnanna eru næm — þau geta séð og
heyrt margt, sem fullorðnu fólki er hulið —
og drengurinn hrökk saman af ótta. Hann
hefði hlaupið til mömmu sinnar, hefði hann
vitað hvar hana var að finna, og nú stökk
hann á fætur til að komast í hreiðrið sitt.
Það heyrðist hvísl gegn um loftið. ógn-
andi, ægilegt eins og heiftuðug formæling.
Það var rödd anda næturinn, sem var að líða
yfir heiminn — ekkert sem menn þurfa að
óttast ef eyru fullvaxinna manna grípa það.
Horfnir guðir koma fram um nætur, andar
óttans og dauðans gera reimt á slíkri eyði-
strönd sem þessari. Villumennirnir eru löngu
síðar flúnir frá þeim, hafa eytt töfrum þeirra
og varpað frá sér oki þeirra. En Sam hafði
ekkert nema eðlishvatir sínar. Alveg eins og
hinir litlu meðbræður hans, snæhérinn og
rjúpan, er heyrðu hina fyrstu raddir nætur-
innar — hættuna.
Óttast skaltu myrkrið! var hið forna
boðorð. Stormurinn hvílsðai það. Það barst
til hans frá fannbreiðum jöklanna. En hvað
skuggarnir urðu einkennilegir og langir og
ó'hemjulegir. Og hve hafið varð ógurlegt. Og
rödd í loftinu yfir höfði hans gerði hann
skelfdan.
En þetta var rödd fuglahóps sem flaug
yfir hann, ‘en er þeir horfðu niður til hans
fanst honum að þeir hefðu boðskap að flytja.
1 gargi þeirra heyrði hann hið forna harmljóð
sem ort er til hinnar hverfandi sálar. 1 því
bergmálaði óttinn við hin miskunarlausu öfl
næturinnar. Þetta var skelfingar óp — hin
forna skelfing, hin ískalda skelfing, angist
dauðans, sem nóttin og myrkrið boðar því
sem lifir.
Síðasta ópið dó út í loftinu og drengur-
inn hjúfraði sig þéttara inn í hreiðrið sitt.
Það var hljótt og dimt inni þar, og mjúkur
feldurinn var huggunarríkur er hann lagði
vangann að honum. Það var ekki eingöngu
óttinn, sem einstæðingsskapurinn vakti í sál
hans, heldur líkamleg skelfing sem greip
hann, er hann gægðist út gegn um smugu í
ifeldíinum. i Tennurnar glömruðu í munni
hans af ótta.
“Óttast skaltu myrkrið!” var hvislað að
honum á ný. “Sólin var blessuð, dagsbirtan
góð og mild, en myrkrið er dauðinn!” Þetta
var fyrsta lexían, sem hann lærði. Það var
dásamlegt að lifa og anda í dagsljósinu, en
myrkrið var illur andi. Hann titraði af skelf-
ingu, og vissi ekki hvað hann var hræddur
við.
Hættan beið hans í hinum löngu skugg-
um. Fullorðinn maður hefði sjálfsagt fundið
til hræðslu, hefði svona staðið á fyrir honum,
en hann hefði aldrei fundið til þeirrar skelf-
ingar, sem heltók Sam litla. Minsti hávaði
varð heyranlegur gegn um báruniðinn. Sam
gat ekki skýrt þennan hávaða. Hann vissi
bara að hann var hræðilegur. Hvernig gat
hann vitað að hið ámátlega garg máfanna
væri máfagarg og höggin sem hann heyrði
væru af þeirri orsök að rekaviðurinn væri að
berjast saman í fjörunni.