Heimskringla - 16.01.1946, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. JANÚAR 1946
íttcimskrintila
(StofnuO ltlð/
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist íyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
WINNIPEG, 16. JANÚAR 1946
Pearl Harbor rannsóknin
Það munaði minstu að botninn dytti úr rannsókn þessari fyrir
hátíðirnar. Lögfræðingar í nefndinni hættu störfum, hafa að lík-
indum séð til lítils að halda áfram eins og gert var. Nefndin átti að
hafa lokið starfi 3. janúar 1946, en eftir 11 vikna látlaust starf,
daga og nætur, var ðaeins búið að yfirheyra 8 vitni, af að líkindum
60 alls. En orðaflauminn skorti ekki. Bókin var orðin 3,756 blað-
síður, sem um vitnaleiðsluna f jallaði.
Að rannsóknin hefir orðið svona löng og tafsöm, er republik-
um talið að kenna. Spurningar frá þeim eru sagðar nema tveim
þriðju skýrslunnar, en aðeins einn þriðji spurningum nefndar-
manna sjálfra. Efri og neðri deildar þingmenn virðast hafa ætlað,
að láta ekki tækifærið sér úr greipum ganga, að gera Pearl Harbor
málið að flokksmáli, er bæði Roosevelt og flokki hans yrði ævar-
andi hneysa að í augum þjóðarinnar.
En hér hefir öðruvísi farið en ætlað var. Tilefni spurninganna
margra voru þess eðlis, að þær voru oft ekki annað en orðrómur,
sem þeir sjálfir höfðu hvíslað að mönnum til að láta berast út.
Það var ekki mótvon, þó lögfræðingar nefndarinnar sæu til lítils að
halda rannsókninni áfram. En það verður nú samt gert fram eftir
þessum mánuði; tíminn hefir verið framlengdur og nýir lögfræð-
ingar komið í stað þeirra er fóru.
Um þetta mál er mjög mikið rætt í bandarískum blöðum. Til
að gefa sýnishorn af því, skal hér birt grein er nýlega birtist á
ritstjórnar-síðu blaðsins Christian Science Monitor, blaði sem
fylgdi republikum að málum í síðustu kosningum. Fyrirsögn
greinarinnar er “Falsvitnisburður í Pearl Harbor málinu” og er
á þessa leið:
“Það er gott og blessað, að rannsóknarnefndin í Pearl Harbor
málinu taki upp störf sín eftir hátíðirnar. Rannsöknin er að sumu
leyti þörf þó republikanar hafi sífelt reynt til að gera sér pólitísk-
an mat úr henni.
Rannsókninni er ekki komið það langt, að menn geti enn
dæmt um endanlegan árangur hennar, eða að það hafi sofanda-
skap stjórnar og bers verið að kenna, að svo illa fór á Hawaii-
eyju, sem raun vrað á. En henni er það langt komið að hún rétt-
lætir að andmælt sé nú þegar alvarlegum áburði, sem vísvitandi
blekking hefir reynst og ósamboðín er tilgangi rannsóknarinnar.
Ósannaður áburður og brígsl, sem látlaust er á lofti haldið, er
að fyrir Roosevelt forseta hafi vakað, að egna Japa í stríð við
Bandaríkin og að hann hafi af ásettu ráði þvælt svo Kurusu-Nom-
ura-samninga tilraunirnar, að Japar hafi skoðað sér með því boðið
að hefja árás á Bandaríkin, þrátt fyrir þó hervarnir þjóðarinnar
væru hlutfallslega (við tímana) lélegar. Vinir Roosevelt óska þess_
eðlilega, hans vegna, að þessum áburðr sé ákveðið mótmælt —
áburði, sem í grein í Life Magazine gekk svo langt, að halda fram,
að Roosevelt forseti hefði svikið þjóð sína þar sem hann hefði ekki
séð betur fyrir er Pearl Harbor árásin var hafin.
KUNNINGJABRÉ F
Annað bréf til A. G. Bi-eiðf jörðs
frá J. M. Bjarnasyni
að félagið hætti að starfa í Van-
couver, B. C. í byrjun ársins
1916 var mér boðin kennarastaða
. 5
í íslenzku nýlendunni fyrir aust-
an Lundar, og fluttumst við
Elfros, Sask., Canada. hjónin þá í apríl-mánuði austur
22. júnií 1945 jtil Otto, Man., og í byrjun maí
Póstar um Canada
Mr. A. G. Breiðfjörð,
Blaine, Wash., U. S. A.
Kæri vinur:
Þá vil eg víkja að því aftur,
sem eg tók fram í línum þeim,
er eg sendi þér á spjaldi þann 19.
þessa mánaðar, að bréfið þitt frá
9. júní gladdi mig innilega. Eg
þakka þér af hjarta fyrir það
góða bréf, og eins fyrir fyrra
bréfið, sem eg fékk frá þér. Bæði
þau bréf fluttu ljós og yl inn í
litla húsið mitt hérna í Elfros.
Koma Cabótanna til Canada
Það er ekki einungis, að Leif-
ur hepni yrði á undan Colum-
busi að komast til meginlands
tók eg að kenna við Norður-' Ameríku. Þó John Cabot sé ekki
stjörnu skólann. Þar var eg! talinn að hafa komið hingað fyr
kennari þangað til í september en 5 árum síðar en Columbus, er
1922, að eg varð, sökum heilsu-
bilunar, að hætta við skólaken-
slu fyrir fult og alt. Þá um
það eitt víst að hann kom til
meginlandsins á undan Colum-
ibusi. Jafnvel fyrir árið 1432,
haustið fluttumst við hjónin J hafði hann ráðgert að sigla vest-
hingað vestur til Vatnabygða og ur um Atlanzhaf eftir leiðum
festum kaup í litlu húsi hér í
Elfros. Tveir af gömlum nem-
endum mínum, þeir Dr. Jó-
hannes P. Pálsson og Dr. Kristj-
án J. Austmann, voru þá fyrir
skömmu sestir að hér í Vatna-
þeim sem kendar eru við eyjar,
sem vera áttu í Atlanzhafinu og
nefndar voru “Sjö borga eyjar”,
milli írlands og Asíu. Hann var
gerður út í leiðangur þennan af
Henry VII. og nokkrum Bristol-
Vissulega þótti mér sérlega bygðum, annar í Elfros, en hinn kaupmönnum. Og þann leiðang-
vænt um þá frétt, sem síðara
bréfið þitt flutti mér, að séra
Albert E. Kristjánsson væri með-
limur félagsins “Jóns Trausta”,
og að hann hefði orðið fyrstur
í Wynyard. Aðallega var það
fyrir tilstilli þeirra og tilstuðlun,
að eg fór hingað og settist hér
að. Öll þau ár, sem þeir voru í
Vatnabygðum, vann eg við og við
til að bera fram tillögu um að ag ýmsum skriftum fyrir þá, og
mér væri send afmælisgjöf, og reyndust þeir mér ávalt sem
að þeirri tillögu hefði verið und
antekningarlaust vel tekið
fundi félagsins. Eg er þér inni-
lega þakklátur fyrir að láta mig
fá vitneSkju um þetta, því að það
veitti mér gott tækifæri til að
skrifa honum og votta honum
þakklæti mitt fyrir gæði hans og
góðvilja til mín fyr og síðar. Við
séra Albert E. Kristjánsson stend
eg í stórri þakkarskuld, þv.í að
hann hefir oft og mörgum sinn-
um áður rétt mér drengilega og
bróðurlega hjálparhönd, einkum
meðan eg var í ná^renni við
hann fyrir austan Lundar í Mani-
sannir velgerðamenn. Og enn
a þann dag í dag eru þeir hjart-
fólgnir vinir mínir og velgerða-
menn. — Nú á Dr. Pálsson heima
nokkrar mílur fyrir norðvestan
Saskatoon, en Dr. Austmann á
heima í Winnipeg.
ur fór hann áður en vestur-
heimseyjarnar voru fundnar
1492. En hann hrepti þokur og
illviðri á Norður-Atlanzhafinu
og segir sagan að hann hafi þá
ekki land séð.
Cabot vissi þá ekki fremur en
aðrir, að heil heimsálfa var milli
Vestur-Evrópu og Asíu. En áður
nlefndar eyjar voru á landabréf-
um frá miðöldunum sýndar og er
Columbus fann Vesturheimseyj-
arnar, hugsaði hann sér að halda
aftur af stað vestur og gerði það
Fósturdóttir mín giftist í janú- 1497. Skip haris hét “Mathew”
ar 1913 í Vancouver, B. C., og
hefir verið þar búsett síðan. Hún
eignaðist tvö börn (pilt og
stúlku). Son sinn misti hún í
fyrra. Dóttir hennar er gift og á
nökkur börn. — Þegar þú fluttir
þig úr Lundar-bygð og vestur til
Blaine, Wash., árið 1916, þá hefi
toba, sérstaklega árið 1918, þá eg verið að setjast að á Otto,
er eg hafði við svo mikil veikindi
að stríða. — Og nú loksinS (þann
19. júm) skrifaði eg honum
nokkrar línur, og lögðu þær af
stað um leið og síðara spjaldið,
sem eg sendi þér.
Af því, sem þú skýrir mér frá,
í bréfi þínu, um hin þungu og
langvarandi veikindi konunnar
þinnar sáluðu, fæ eg ljósa hug-
mynd um það, að þú átt auðvelt
með, að leiða getum að því,
hvernig ástatt er á mínu heimili,
enis og heilsu okkar hjónanna er
nú farið. Og hvað þann krank-
leika varðar, sem eg er haldinn
af, er alls engin von um aftur-
bata. Eg er líka nokkuð aldur-
hniginn og finn og sé það glöggt,
að æfiskeið mitt er innan
og voru 8 manns ,á því. Henry
VII. og kaupmenn á Bretlandi
fyltust miklum vonum um að
nærri- mundi komið ströndum
Asíu, er Vesturheimseyjarnar
fundust. Caibot lenti við austur-
strönd Canada, eða við Nova
Scotia og s'á að þar haf ði megin-
land verið fundið.
Þegar hann kom til Englands,
var fréttinni fagnað. Var Cabot
launaður fundurinn af Henry
VII. með fé og æru sýndri. Var
hann nú á ný gerður út, með tvö
skip til að rannsaka landafundin
frekar, en reyndar hafði konung-
ur lofað honum sex., En í stað
þess að koma með skipin hlaðin
heim af silki og kryddjurtum frá
Asíu, hafði það meðferðis nokk-
uð af fiski og loðskinnum, sem
hann fékk hjá Indíánum. Hann
var auðvitað fyrir mjög miklum
vonbrigðum og það voru þeir
sem leiðangur hans gerðu einnig
út. Og þá fór nú gæfuhjólið að
snúast á móti honum. Þeir sem
áður litu á hann sem mikinn að-
mírál eða jafnvel prins og hann
gerði sitt til að sýnast vera það
með því að klæðast silki eftir
fyrstu ferðina, sneru nú baki við
honum og jafnvel fyrirlitu hann.
GæfuSól hans var til viðar geng-
in og hann öllum gleymdur.
Canada nútíðarinnar ber þó
með sér, að landafundur hans
var ekki eins ómerkilegur og á-
litið var.
John Cabot hét réttu nafni
Giovini Caboto og var frá Genóa
upprunninn.
Man. Svo að varla var von, að
fundum okkar bæri saman á
þeim slóðum.
Þú segir mér, að þú sért fædd-
ur á Snæfellsnesi, sunnan við
Breiðafjörð. Eg hefi kynst
nokkru fólki, sem þaðan fluttist
vestur um haf, eins og til dæmis:
Kristjáni Jónssyni frá Geitar-
eyjum, Herdísi Jónsdóttur úr
Hauakdal, og Höllu Jónsdóttur
frá Syðra-Rauðamel. Þau sögðu
mér oft margar fallegar sögur
frá Breiðafirði og lýstu ýmsum
stöðum þar, sérstaklega eyjuml
og dölum og fjöllum. Kristjáni
og Herdísi kyntist eg, þegar eg
var unglingur í Winnipeg. Eg
átti þar heima í nokkur ár eftir
að eg fluttist frá Nova Scotia
aldshóli var albróðir Bessa bónda
Árnasonar á Ormarsstöðum í
Fellum. Bessi var faðir Magnús-
ar föður móður minnar. Komstu
nokkurn tíma að Angjaldshóli?
Er sá bær langt frá sjó? Er hann
við Breiðafjörð? Eða stendur
efni, af því að hann gat með
engu móti fengið skýlaust og
fullnægjandi svar við þeirri
spurningu, hvort það, sem við
nefnum “sál”, lifir eða deyr með
líkamsdauðanum. En þetta mál-
efni hefir verið honum ávalt
hann við Faxaflóa? Ogersábær mjög hugfólgið. Hann hefir lang-
skamrns á enda runnið, og að j (Nýja-Skötiandi). 1 Nýja-Skot-
senn er kominn háttatími. En
eg reyni af fremsta megni, að
sporna við því, að ellin og sjúk-
| dómur sá, sem eg á sjálfur við
j að stríða, ha-fi lamandi eða und-
j irokandi áhrif á hugarfar mitt.
landi var eg sjö ár. Þar kyntist
eg hinni merku og stórgáfuðu
konu, Höllu Jónsdóttur (konu
Einars Jónssonar Hnappdal). —
Hún sagði mér einna mest um
Breiðafjörð og ýmSa góða og
rnerka menn og konur, sem áttu
þar heima á síðastliðinni öld. Eg
drakk í mig sögur hennar, því
Engin von var til þses, að fund-
Sannanirnar eru nú nægar fyrir að þetta hefir ekki við neitt um okkar bær. saman meðan yið
að styðjast. Og það þarf að draga athygli ekki Roosevelts vegna, dvöldum { Nýja.ísiandi. Allan _ _ _ | _
að því undir eins, að kveða niður þessa lygi — lygi emangrunar- þann tíma> sem eg var þar) átti jað hún sagði svo vel og skil.
sinna — um að það sé stjórn Bandaríkjanna, en ekki stjórn Japans, j eg heima f norðurhluta nýiend- merkilega frá, að unun var á að
sem ábyrgðarfull var fyrir stríðinu; þessari erki lýgi, að Banda- nar Haustið 1889 byrjaði eg hlýða. Eg var um þær mundir
ríkjaþjóðina sé að saka um stríðið, en ekki þá Tojo eða Hitler og að kenna yið skólann { Arnesi,, frá 12 til 15 ára gamall, og man
þeirra líka. og siðar kendi eg við skóla á ennþá sumt af því, sem hún sagði
Rannsóknin hefir ekki leitt neitt í ljós, er styður þennan óbil- Hnausum og í Geysisbygð. En mér. Eyjólfur S. Guðmundsson,
gjarna áróður republikana. Það er einmitt margt í henni, sem fyrstu sumurin, eftir það, að eg sem dó í Tacoma, Wash., fyrir
styður það gagnstæða. Hvernig hugsandi menn líta nú á þessi fór að kenna, var eg til húsa hjá fáurn árum, skrifaðist á við mig í
gögn, er heldur ekki að efa. Blöð, hvaða flokki sem fylgja, neita, móður minni í Winnipeg. Þegar rúm 30 ár. Hann var fæddur og
þessum áburði hispurslaust og ákveðið og eru meira að segja bitur í j þú komst frá fslandi, árið 1894, appalinn við Breiðafjörð og var
garð síns eigin flokks, fyrir að dirfast að koma fram m-eð annað
eins.”
Greinin skýrir mál sitt með ummælum blaðanna New Republic
og New York Times og greina David Lawrence, republika, er öll
halda mjög ákveðið fram, að rannsóknin beri skýlaust með sér, að
Roosevelt forseti hafi gert alt, sem hann gat upphugsað til að
halda friðinn og að hann hafi ekki gripið til að egna Japa og koma
af stað í stríðið. í pistlunum sem teknir eru úr þessum blöðum,
er ennfremur bent á, að republikum hafi algerlega brugðist boga-
listin, að styrkja málstað síns flokks, með rannsókninni; flokkur-
inn hafi í raun og veru alveg eyðilagt það áform sitt.
Það var grunnfærnislegt, að ætla Roosevelt, að hafa espað
Japa til að fara í stníð til þess, að hann gæti staðið við loforð sín
til kjósenda í kosningunum, um að Bandaríkin færu ekki í stríð,
nema á þau væri ráðist. Til þess að réttlæta þau orð sín, á hann
að hafa orðið að gera þetta. Kjósendur vissu eins og aðrir, að
Bandaríkin kornust ekki hjá því að lenda í heimsstríðinu, sem þá
(1941) hafði staðið í tvö ár.
hefi eg verið búset-tur í Geysis- þar vel kunnugur, og hafði at
bygð, og þar var eg kennari í 9 hyglisgáfu góða. Hann skrifaði
ár. Eg kom mjög sjaldan í Víðir- j mér stundum ágætar lýsingar af
nes-bygð, og sótti þangað a-ldrei nokkrum stöðum þar, einkum af
samkomur, utan aðeins einu góðum bóndabýlum og hagsæld-
sinni. Úr Geýsislbygð fluttumst ar-jörðum og höfuðbólum og
við hjónin vorið 1903, og síðan höfðingjasetrum, sem um er get-
hefi eg aðeins tvisvar komið ið í Sturlungu og öðrum Islend-
þangað (sumarið 1917, og vorið ingasögum. — Eg heyrði móður
1925). Eg var tæp tvö ár í ís-jmína minnast oft á bæ einn á
Það má eflaust að herstjóminni finna fyrir hvernig í Pearl
Harbor fór og að vera ekki við öllu búin, enda þótt Bandaríkin
væru ekki þá í stríð komin. Rannsóknarnefndin hefir nægilegt
verkefni, þó hún haldi sér við það, en láti sig minna skifta, aðjCo. (Contractors) frá því í april-
túlka áform eða tilgang Roosevelts. byrjun 1912 og til ársloka 1915,
lenzku nýlendunni í Pembina
County í Norður-Dakota. Haust-
ið 1905 byrjaði eg að kenna við
skólann í Marshland-ný-lendu,
sem er milli Langruth og Glad-
stone í Manitoba. Þar var eg (og
um tíma á Big Point) þangað til
í febrúar 1912, að við hjónin og
fósturdóttir okkar fluttumst til
Vancouver, B. C., sakir heilSu
minnar, sem þá var farin að bila.
1 Vancouver, B. C., var eg bók-
haldari hjá The J. McDiarmid
Snæfellsnesi. En sá bær stendur
víst ekki við Breiðaf jörð. Móðir
mín nefndi það ekki, enda hafði
hún aldrei komið þar. Bærinn
heitir Ingjaldshóll, og móðir mín
mintist svo oft á hann, sökum
þess, að þar var í allmörg ár afa-
bróðir hennar, Jón Árnason að
nafni. Hann var sýslumaður í
Snæfellsnessýslu og um leið
Stapaumboðshaldari. Hann var
sonur Árna hins ríka Þórðarson-
ar á Arnheiðarstöðum í Fljótsdal
og Kristínar Brynjólfsdóttur. —
Jón sýslumaður Árnason á Ingj-
ennþá sýslumannssetur? Eg
hefði gaman af að vita þetta, því
að nú upp á síðkastið er eg far-
inn til að afla mér upplýsinga
um ættfólk mitt. Margt af móð-
urfólki mínu hefir átt heima á
Norðurlandi og sumt á Vest-
fjörðum um margar aldir, en á
Austurlandi héfir það varla ver-
ið lengur búsett en í rúmar 3
aldir. Það er enn á víð og dreif
um Fljótsdalshérað í Múlasýsl-
um og nærliggjandi firði. Á
yngri árum var eg hreint ekki
sólginn í að vita neitt um ætt-
boga þann, sem eg var kominn
af. Og þegar móðir mín (sem
var ættfróð) var að rekja ætt
okkar í áheyrn okkar systur
minnar, þá lét eg það eins og
vind um eyrun þjóta, festi mjög
lítið af því í minni, og mér datt
ekki í hug, að skrásetja neitt af
því. En nú á síðari árum vildi eg
mikið til þessa vinna, að fá að
heyra slíkan fróðleik, varðandi
ættartölu mína, sem móðir mín
hafði á reiðum höndum. Nú er
svo komið, að eg þekki engan,
sem gæti veitt mér verulega og
ábyggilega fræðslu í þeirri grein.
Að vísu hefi eg nokkra smá-búta
(eða smó-þætti) út ættartölu
móður minnar, en þeir eru mest-
megnis út ættartölu Svalbarðs-
ættarinnar.
Nú viík eg fáum orðum að því,
sem þú minnist á í brófinu þínu
viðvíkjandi hugmynd þinni um
tilgang lífsins á jörðu hér. Eg
felli mig vel við þá hugmynd: að
mennirnir séu settir hér, eins og
í skóla, til þess að þroska sálina,
og að sá skólalærdómur haldi á-
íram eftir að hinu jarðneska lífi
ær lokið. Margir vísindamenn og
fjölmörg skáld virðast vera
þeirrar skoðunar, eftir að hafa
íhugað það málefni ítarlega frá
ýmsum sjónarmiðum og reynt til
að leysa hinar flóknu dulrúnir
lífsins. Frá aldaöðli, og alt fram
á þennan dag, hefir mannsand-
inn verið að reyn^ að gera sér
grein fyrir tilgangi lífsins hér í
heimi — hefir ,<af öllum mætti
reynt til að átta sig á hinum and-
Iegu og líkamlegu fyrirbrigðum,
eins og þau birtast honum, og
hann hefir altaf verið að komast
að nýrri og nýrri niðurstöðu í því
að til, og fundist það í alla staði
eðlilegt, að líf væri til eftir þetta
líf, og þess vegna hefir hann
smám saman búið sér til ótal trú-
arkerfi, alt frá sálnatrú (elzta á-
trúnaði manrikynsins) til orku-
hyggju og andatrúar nú á síðari
árum. Ef til vill er það Sterk-
asta sönnunin fyrir því, að “líf
sé til eftir þetta líf”, að manns-
andinn þráir það svo mjög. Hann
getur ekki sætt sig við þá hug-
mynd, að maðurinn sé settur hér
á jörðina alveg tilgangslaust, og
lifi hér aðeins örfá ár, og hraígi
svo til moldar, einmitt þegar
hann er rétt í þann veginn að
byrja að átta sig ofurlitið á fyrir-
brigðum lífsins. — Hið mikla og
góða skáld, Alfred Tennyson lá-
varður, sagði: “Það er eitthvað,
sem vakir yfir okkur, og ein-
staklingseðli (persónuleiki) okk-
ar varir; það er mín trú, og það
er öll mín trú.”
Að lökum skal eg fara nókkr-
um orðum um athugasemd þína
viðvíkjandi því, hvað lítið virð-
ist af einlægni barnsins manna
á meðal. Annars er eg trauðla
bær um að dæma um það. Eg
hefi mestalla æfi mína búið með-
al barna, og þess vegna haft
minna en ella saman við full-
orðna fólkið að sælda. Eg hefi
líka að nokkru leyti haft sömu
skoðun og enska skáidið John
Dryden: að fullorðnir menn séu
einungis börn, stærri að vexti. I
íslenzku nýlendunni í Nova
Scotia, þar sem eg í æsku átti
heima í sjö ár, voru 27 islenzkar
fjöl'skyldur. Alt það fólk virtist
mér verulega einlægt og hrein-
hjartað. Það var eins og alt það
fólk væri systkini. Meðal þess
átti engin misklíð sér stað, og
þar heyrðist aldrei neitt baktal
né hnjóðsyrði. Eins var það í ís-
lenzku nýlendunum í Manitoba,
þar sem eg var kennari, að eg
varð þar aldrei var við óeinlægn'
né lastmæli manna á meðal.
Auðvitað hef i eg rekið mig á þa®’
stöku sinnum, einkum á síðari
árum, að til eru þeir rnenn 1
heimi hér, sem lítið hafa til a‘
hinni sönnu og hreinu einlægn'
barnsins. Það er eins og surmr
eigi svo erfitt með að fara eftir
því, sem meistarinn mibli fra