Heimskringla - 24.07.1946, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 24. JÚLl 1946
líeímskrincila
(StofnuO ltít)
Kemui út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIIÍING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 24. JÚLl 1946
Syndagjöld Japana
Einn af málsháttum Japana hljóðar þannig: “Sigurvegarinn
hefir ávalt á réttu að standa, sá, sem tapar, á röngu.”
t» Þessi beiskjukenda og kaldranalega sannfæring þeirra, á
ekki lítinn þátt í viðhorfi þeirra gagnvart hersakamálarannsókn-
um.
Flestir Japanar virðast trúa því, að hinar hryllilegu sakamála-
rannsóknir í Yokohama hafi verið fyrirfram ákveðnar og lög-
Tielgaðar. Aðrir segja: “Ef þessir menn frömdu virkilega þessa
voðalegu glæpi og hermdarverk, þá eiga þeir hegningu skilið.”
En hvað á þá að segja um amerísku flugmennina, sem heltu
úr vélabyssum yfir japanska borgara, og sprengdu upp heimlii
þeirra? Hvað um mennina, er notuðu Atom-sprengjuna?
Meðal fjöldans er ekki mikil sektar-meðvitund ríkjandi —
ekki alþj óðarsektar-tilfinning, enda þótt margir hafi þá óþægilegu
tilfinningu á samvizkunni, að þjóðin hafi verið svikin af stjórnend-
um sínum. En á meðal stjórnendanna er lítið um sektarjátningu,
þar sem þeir trúa því statt og stöðugt, eins og þeir hafa altaf gert,
að stríð milli keisaradæmisins í Asíu, og stórveldanna í vestrinu
væri með öllu óumflyjanlegt.
Þeir úthella reiði sinni yfir Hideki Tojo; honum kenna þeir
um hinn ægilega ósigur, sökum bandvitlausra útreikninga hans
og áætlana.
í trú þeirra og heimspeki er ekkert það, er átt geti skylt við
sektar eða syndajátningu.
Trú fjöldans er, að stríð sé hræðileg ógæfa, slys, eins og til
dæmis jarðskjálftinn 1922, og að hver einstaklingur hljóti, — sé
skylt að sætta sig við það.
Hin siðferðislega ábyrgðar-tilfinning einstaklingsins, sem er
að vísu vanþroska hjá lýðveldunum, er tæplega vöknuð í Japan.
Það er ekki að furða, þó þessi tilfinning sé þroskuðust hjá
hinum kristnu stjórnurum í Japan.
Á meðal þeirra er Dr. Skigeru Nambara, fyrsti kristni forseti
Tokyo ImperiaÞháskólans, maður, sem var í mikilli niðurlægingu
um stríðið, en hefir nú tekið við stjórn andlegra mála. Þó Dr.
Nambara sá afturhaldsmaður, þjóðrækinn, og beri enn að visu
nokkra lotningu fyrir keisarastjórninni, og hinu forna fyrirbomu-
lagi, meira heldur en Ameríkumönnum fellur í geð, er kannast við,
jafnvel af þeim, er fallast eigi með öllu á hans skoðanir, að hann
sé heilsteyptur og réttsýnn.
1 ræðu, er hann flutti fyrir lærisveinum háskólans á síðast-
liðnu vori, fór hann áfrýjunar-orðum til japanskrar æsku, og er
árangurinn af þeirri ræðu meiri siðferðistilfinning og víðari sjón-
deildarhringur.
Með því að útskýra skort á þjóðlegri siðferðis og samvizku-
semis tilfinningu í Japan, benti hann á, að landið ætti engar mann-
úðlegar hugsjónir, eins og Evrópa.
Ætti enga endurnýjunarstefnu — engan sjálfstæðan persónu-
leika.
Ennfremur, að það ætti enga trúarlega umbótastefnu, siða-
bótarstefnu eins og þá, eða þær, er gengið hefðu yfir Evrópu.
Sagði Dr. Nambara, að japanska þjóðin hefði aldrei fundið guð.
Enginn einstaklingur hefði gert tilraun til að finna sitt and-
lega eðli, eða komast að neinni niðurstöðu um sína eigin tilveru.
Ef leggja á niður forn trúarbrögð, sagði Dr. Nambara, verða ein-
hver önnur trúarbrögð að koma í þeirra stað. Þannig eru þessir
tímar mjög örlagaríkir fyrir Japana, er þeir standa augliti til aug-
litis við heimstrúarbrögðin.
Japan hætti öllum sínum aldagömlu venjum og andlegu fá-
tækt í þessu stríði, og tapaði.
Þessvegna verður það að byggja upp á framtíðina, en ekki
horfa aftur á bak til fortíðarinnar, til þess að skapa ný verðmæti.
Þessi nýsköpun verður að vera meira en smábreyting i
stjórnarfarslegum og félagslegum kerfum, hún verður að vera
andleg bylting, skilningsríks og andlegs eðlis. Dr. Nambara hvatti
námsmennina til þess að athuga alt í grundvallar-atriðum mann-
legra verðmæta; ekki aðeins yfirborðslegum stjórnarfars-bylting-
um.
Það var auðsýnilegt, að hann bar ekki einungis kvíðboga fyrir,
að stúdentar háskólans hölluðust í stórum stíl að kommúnista-
stefnunni, heldur og a<S trú þeirra á aðrar grundvallarstefnur
myndi ekki verða nægilega sterk. En hann leitaðist við að koma
fram sem frjálslyndur fræðari.
í frjálsum og mannlegum hugsjónum, sá Dr. Nambara hvatn
ingu og uppörvun til handa japanskri æsku.
Fyrrum var líf þeirra lítils metið, er þeim var otað út í stríð —
til að berjast fyrir föðurlandið.
Nú á líf þeirra að helgast háleitustu hugsjónum heimsins, og
alls mannkyns.
Er andleg hugsjóna-bylting Japana gerleg? Eiga þeir sér
nokkra uppreisnar von? Sterk og öflug áhrif vestlægrar menn-
ingar gætu og munu gerbreyta lífi og lifnaðarháttum þeirra.
Japan gæti einnig umskapast af áhrifum frá kínverskri menn-
ingu, og lagt til dýrmætan skerf til heimsmenningarinnar.
Þá var það, að Dr. Nambara talaði þau orð til námsmanna
háskólans, sem hafa orðið þeim næsta torskilin, eða með öllu ó-
skiljanleg, en þau eiga það skilið að verða víðkunn um alla Ame-
ríku. “Ef Japan gæti lagt heiminum til slíkan menningarskerf.
sagði hann, “þá væru þrautir
þær, er þeir nú líða, ekki of mik-
il fórn, eða of hátt gjald.
“Því það eru syndagjöldin,”
sagði hann blátt áfram, “fyrir alt
það glæpsamlega athæfi, er við
höfum framið — við höfum
syndgað á móti heiminum, og á
móti okkur sjálfum, friðþæging-
in.
Friðþægingu fylgir jafnan
sársauki, kvalir, sem fólkið verð-
ur að líða. Endurfæðing nýrrar
þjóðar, er ávalt kvalafull.”
MINNINGARRIT UM
MÖÐRU V ALL ASKÓL A
En öllum, sem virða sín helg-
ustu heit,
er heimurinn opinn og fagur,
og fagnandi og ung er hin frjáls-
I
borna sveit,
og framundan — skínandi dagur.
ar bæði um lengd og frásagnar- ISLAND Á KROSSGÖTUM
hátt, eru þær allar vel í letur^ -------
færðar og hafa mikinn fróðleik | Sú var tíðin að stórkostlegar
Eftir prófessor Richard Beck
Hún lifir og nemur
sem hún á.
| Hún logar af heilögum eldi.
Úr skínandi draumum og skyld-
unnar þrá
hún skapar sitt framtiðar veldi.
Þó bjart sé í lofti, þá birtir þó
enn
um byggð hinna hrjóstugu landa.
öll veröldin hrópar á máttugri
menn,
á meiri og voldugri anda.
I
Þá fylgja gagnorðir og greina-
að flytja, sem varpar ljósi eigi byltingar og söguríkir heimsvið-
aðeins á skólalífið á Möðruvöll- burðir gátu átt sér stað án þess
um, heldur einnig á íslenzkt að fréttir um það bærust til
I þjóðlif og menningu þeirrar tíð- fslands fyr en að mánuðum eða
þau lönd, ar, Vel bera Möðruvellingar jafnvel misserum liðnum. Þá
! góðir “Þættir úr sögu skólans”
Minningar frá Möðruvöll-
um. Brynjólfur Sveins- . . , , ,
, ?. r, í • eftir Ingimar Eydal kennara og
son sa um utgafuna, Arm 8 sem hann rekur s
mTSÍ'bir megindráfctum forsögu skóla-
stofnunarinnar og gang málsins
, , * , „ á Alþingi, en þar studdu ýmsir
Allir, sem nokkuð verulega T ö , ,
, , , . ... , , , hinir merkustu þingmenn þeirr-
þekkja t.l .slenzkrar skolasogu ^ ^ ^ sem Grimur
munu sammala um ^' *“ Thomsen skáld, Benedikt
Moðruvallaskolinn skipi þar . . „ „„„„„
. sr - i Svemsson, Tryggvi Gunnarsson,
bæði merkilegan og virðulegan ’ "60 , ,T . T -
, , 7 ,w, v,ov,c i Emar Ásmundsson 1 Nesi og Jon
sess, svo viðtæk hafa ahnf hans. , a
Sigurðsson a Gautlondum, o-
trauðlegast beitti séra Arnljót-
ur Ólafsson, prestur að Bægisá,
sér þó fyrir málinu, og gerðist
orðið í íslenzku þjóðlífi. Var það
þessvegna í alla staði vel til fall-
ið að safna saman í bók minn-
ingum hinna gömlu Möðruvell-, . . . ,
• _ . , . ... * ,* með þeim forgongu sinni braut-
mga, eft.r þv., sem t.l varð nað,| ^ skólamálum fslands,
þv. að bteð. eru sltkar frasagmr J hann veri5 nefndur
froðlegur og skemhlegur lestur | M£undur e5a fa5ir Möðruvalla.
og auk þess menn.ngarsogulegt ^ Me5 m frá Alþingi
gildi.
Brynjólfur Sveinsson mennta-
skólakennari á Akureyri hefir
safnað umræddum minningum
og annast útgáfu þeirra. Fylgir
hann bókinni úr hlaði með snjöll-
um formála, og víkur þar með-
al annars að þáttamargri og
örlagaríkri sögu Möðruvalla-
staðar með þessum orðum:
“Eitt slíkt höfuðból íslenzkrar
sögu eru Möðruvellir í Hörgár-
1879 var skólinn síðan stofnað-
ur og tók til starfa haustið 1880.
Var hann í fyrstu búfræðiskóli
að öðrum þræði, en með lögum
frá Alþingi 1881 var búfræði-
kennslan afnumin og skólinn
gerður að hreinum gagnfræða-
skóla, og starfaði hann síðan
undir því fyrirkomulagi.
Að loknu hinu glögga yfirliti
Ingimars Eydals um forsögu
dal. Þar búa snemma ríkir höfð- skólans og stofnun, fylgja mynd-
injar. Hreysti og harka, vits
munir og slægð, dáðir og svik,
mansöngvar og mannráð, auður
ir Jóns A. Hjaltalíns skóla stjóra
(1880-1902) og annarra kennara
skólans. Er það löngu viður-
og alls nægtir, eldur og blóð kennt, að hann átti óvenjulega
gista staðinn oft og lengi. Þar er
hún ráðin, og þaðan er riðið í
djarfmannlegustu, en ægileg-
ustu aðför Sturlungaaldar, Flug-
umýrarbrennu. Síðan hefir oft-
ar brunnið á Möðruvöllum en
líklega nokkrum öðrum íslenzk-
um bæ. Þar er kirkja og klaust-
góðu kennaraliði á að skipa, og
voru sumir þeirra hreinir af-
burðamenn á því sviði; hitt er
ekki nein nýlunda, þó skóla-
sveina greini nokkuð á um ágæti
sumra kennara sinna, eins og
fram kemur í minningum þess-
um. En þær eru, eins og nafnið
j skóla sínum söguna og kennur- Var þannig högum háttað að
um hans, undantekningarlitið, j stríð milli þjóða eða stjórnar-
en um vitnisburð þeirra og skoð- skifti í öðrum löndum voru ís-
I anamun í því efni brestur mig lendingum svo að segja óviðkom-
þekkingu til að dæma. Óhjákv- andi. Landið var afskekt og út
æmilega kennir nokkurra end- af fyrir sig, lítt þekt og lítils
urtekninga og endursagna. í metið.
minninga-þáttunum, sem og gn nn er þetta alt breytt: Mál-
nokkurs mismunar í frásögnum um stórþjóðanna — og sérstak-
um sömu atburði, enda er það ^ lega stríðsmálunum — er nú orð-
eðlilegt, að menn líti á hlutina jg þannig háttað að Island er
frá sínum sjónarhól. orðið meira keppikefli stórþjóð-
“Af ávöxtunum skuluð þér anna en flestir aðrir blettir
þekkja þá”, stendur skrifað, og hnattarins. Hver stórþjóðin á
á það ekki sízt við um skóla og fætur annari leitar itú vináttu
aðrar menningarstofnanir. Hvað við Isiendinga og hlunninda frá
telja þessir menn, sem hér rita þeim.
minningar sínar um skólaver- j Það er eðlilegt og skiljnalegt
una á Möðruvöllum, sig hafa sótt ag þjóðin sé í vanda stödd þegar
þangað? Svör nokkurra þeirra voióug ríki, sem óvinveitt eru
fara hér á eftir. hvort öðru eða hvert öðru, fara
| Ólafur Thorlacíus telur, að fram á sérstök hlunnindi, og
skólalífið þar hafi verið frjáls- bjóða vináttu, vernd og verð-
i legt, heilsusamlegt og skemmtú mæti í staðinn. Það þarf vitra
legt, og að menn hafi lært þar menn og sjálfstæða til þess að á-
I ótrúlega mikið á ekki lengri kveða hvert stefna skuli, þegai
jtíma. Steingrímur Sigurðsson um jafn alvarlegar krossgötur
| lýkur minningum sínum með er að ræða.
j þessum orðum: “En síðast tel eg; Eins og öllum er kunnugt við-
það, sem mér þykir mestu varða: hafði Hitler altaf sömu aðferðina
j Eg mannaðist á Möðruvöllum og þegar hann var að leggja undir
! gekk djarfari og dáðmeiri að STg hvert landið á fætur öðru.
I hverjum leik og hverju starfi Hann bað um einhver sérstök
eftir dvöl mína þar”. hlunnindi eða sérréttindi; og
Guðmundur Friðjónsson hef- þegar — ega ef — þeim kröfum
ur þátt sinn á þessa leið: Mikill var neifag; þó hertók hann land-
| frami í sveilt þótti það í mínu jg tafarlaust.
! ungdæmi að vera Möðruvelling- j Hér átti gér þð gtag uncj.
jur”; og Sigurður Jónsson segir antekning _ það
var Island.
nær málslokum minninga sinna. Hitler sendi legáta sína þangað
“Loflegur vitnisburður frá skól- Qg lét þa biðja um einkarétt á
anum varð mér strax lykill að fiugvem eða fiugvöllum. En
tiltrú og trausti góðra og mér stjornin) þjóðin — þó minst væri
vinveittra manna og greiddi; aiira þjóða — neitaði óhikað og
götu mína meira en trúlegt hispurslaust. Afleiðingarnar af
mundi þykja. | þessari neitun hefði mátt ætla að
Nægja þessar umsagnir til yrðu þær að Hitler léti
hertaka landið. Það var aðferð-
in, sem hann hafði beitt við allar
aðrar þjóðir. En hér gerði hann
það ekki; og hvers vegna? Það
hefi eg aldrei getað skilið. Hvað
halda menn um það? Einhver
hlaut ástæðan að vera.
Nokkru síðar komu Englend-
ingar og vildu fá svipuð sérrétt-
ur. Þar er ort og ritað, kennt og, bendir til, meginefni ritsina.
beðið. Þar situr æðsti valdsmað- { Hefir safnandi gert sér far um
ur Norðlendinga, amtmaður, um að ná til fulltrúa sem flestra ár -
skeið. Þar lætur þjóðsögnin Bólu ganSa skólans, en það var af
Hjálmar heimsækja Bjarna skiljanlegum ástæðum ýmsum
Thorarensen erfiðleikum háð, ekki síst vegna
Seinna rís svo gagnfræðaskóli Þess> hve fylking hinna elztu
á rústum amtmannsstofunnar á j Möðruvellinga er nú fámenn
Möðruvöllum. Hann starfar þar. orðin, því að 65 ár voru á síðast-
stutta stund. rösk tuttugu ár. j liðnu hausti liðin frá stofnun
Hann er fátæklega búinn og skolans.
löngum fámennur, eftir því semj Þessir eru höfundar minning-
nú gerist. Þó eru áhrif hans í anna, og er áranna, sem þeir
íslenzku þjóðlífi undramikil og'stunduðu nám á skólanum, get-
koma æ skýrar fram.” j ið í svigum aftan við nöfn þeirra:
Réttilega bendir Brynjólfur j Ólafur Thorlacíus læknir (1880-
menntaskólakennari einnig á(1883), Guðmundur Guðmunds-
það í inngangsorðum sínum, að son bóndi og hreppstjóri (1880- [
hér sé eigi um sögu Möðruvalla- j 1882), Þorleifur Jónsson bóndi
skóla að ræða, en að sú saga sé og alþingismaður (1881-1882),
til í handriti. Er vonandi, að þess ' Árni Hólm kennari og hrepps-
verði eigi langt að bíða, að heild- nefndaroddviti (1881-1883),
arsaga þeirrar merku mennta- Steingríijaur Sigurðsson (1885-J
stofnunar komi fyrir almenn- ^ 1886), Kristján H. Benjamíns-^
ingssjónir. En fyrst svo er eigi son bóndi og hreppstjóri 1889-1
enn sem komið er, þá er þessi j 1891), Einar Árnason bóndi, al- (
bók þeim mun verðmætari og þingismaður og fyrrv. ráðherra
þakkarverðari. | (1891-1893), Guðmundur Friðj-
Skipar þar öndvegi hið hreim- J ónsson rithöfundur og skáld
mikla og hugsana-þrungna (1891-1893), Ingimar Eydal kenn j
kvæði, er Davíð skáld Stefáns-^ ari og ritstjóri (1889-1895), Hall-|
son frá Fagraskógi flutti í til-'dór Stefánsson alþingismaður ^
efni af fimtíu ára afmæli skólans og forstjóri (1895-1897), Björn
(1930), og fléttar þar fagurlega Hallsson bóndi og alþingismað-
saman djúpa þökk til fortíðar-1 ur (1896-1898), Jón Björnsson
innar og eggjan til samtíðarinn- J skólastjóri og hreppstjóri (1897-(
þess að sýna það, hvern hlýhug
og þakkarhug greinarhöfundar
bera til hins gamla skóla síns og
hvers álits hann naut hjá al-
menningi. Annars eru sjálfir
framantaldir höfundar minning-
anna í safninu, er allir hafa
reynst hinir merkustu og nýt-
ustu menn og margir orðið þjóð-
kunnir, lifandi dæmi þess, hve'inm. Islendingar'neUuðu'þeim
haldgóð og ávaxtarík þeim, einsj eins og neituðu Þjéðverjum.
og fjölmörgum öðrum, hefir kváðust þeir vera algerlega óháð.
reynst sú undirstöðufræðsja,
sem þeir fengu á Möðruvöllum.
ir í stríðinu. En þá hertóku Eng-
lendingar landið. Þingið og
°g i sjást einnig glöggt lif- þj0gin mótmæltu ákveðið; þótt
ræn og víðtæk áhrif skólans á það auðvitað hefði litla þýðingU)
slenzkt þjóðlíf. _ þá var það samt nóg til þess að
Þau hafa einnig náð til Is- sýna stöðuglyndi og stefnufestu
lendinga vestan hafs, því að Arin líða; stríðið er á enda;
hingað fluttust eigi fáir Möðru-
vellingar; að visu kann eg þá
vissar þjóðir (þær sem sigruðu)
stofna bandalag, sem vonast er
hvergi nærri alla að nefna, en j til að styrkist go þroskist þangað
þessara minnist eg í svip: Gísla ^ til þyí tilheyri allar þjóðir hnatt.
Jónssonar, prentsmiðjustjóra og arins ísiendnigar sækja um inn_
ritstjóra “Tímarits Þjóðræknis- j göngu £ þetta bandalag og er
félagsins”, Finns Jónssonar, j geflnn kogtur á þyif en sá bogg.
fyrrv. ritstjóra “Lögbergs”, séra ull fylgdi skammri{i að til þess
Adams Þorgrímssonar og Jóns urðu þeir að segja Þjóðverjum
Sigvaldasonar, bónda í River-1 stríð á hendur Þessu neite þeir
ton' auðvitað; þeir gátu ekki séð að
Þá hefir ritið sem er vandað það yæri á nokkurri skynsemi
og snoturt að fragangi, inni að eða sanngirni bygt að algerlega
halda stutt æfiagrip skolans. vopnlaus þjóð segði alvopnuðu
Þess sakna eg þo, að eigi er þar stórveldi stríð á hendur; það virt-
birt ræmendatal hans í heild ist ^ Uggja f uppi að
sinni, en að því hefði verið mik- allar friðeiskandi þjógir væru
ill fróðleikur. Vafalaust er þójeða ættu ag vera> veikomnar j
tilætlunin, að það komi í fyrir-J alheims friðarfélag. Þeir kváð-
hugaðri sögu skólans. I ust neita Rússum, neita Banda-
Hvað sem því líður, þá eiga rfkjamönnum og öllum öðrum
þeir báðir safnandinn, Brynjólf- þjóðum um ön serrettindi tu
ur Sveinsson menntaskólakenn- j stríðsnota) nema Þjóðabandalag-
ari, og útgefandinn, Árni
ar, en fjórði kafli kvæðisins er á 1899), Sigurður Jónsson skáld
þessa leið: a Arnarvatni (1897-1899), Þor-
lákur Marteinsson bóndi og
Það fylgir því ábyrgð að fara hreppsnefndaroddviti (1899-
með völd, 11901), og Lárus Bjarnason
það fylgir því ábyrgð að lifa, menntaskólakennari og skóla-
og þjóðin man nöfn þeirra öld stjóri (1900-1902).
eftir öld, Þó að minningarnar í bókinni
sem örlagarúnirnar skrifa. séu, að vonum, nokkuð misjafn- ]
Bjarnarson bóksali, þakkir skil-
ið fyrir þetta minningarsafn, þvi
að það er merkilegt heimildarrit' kvaðust þei"r ftejr'aB veita 'alt
“um veigamikinn þátt í íslenzkri það lið> gem þeir gætu Qg þar á
inu þegar þeir væru orðnir með-
limir þess. Þeirri stofnun kváð-
ust þeir vilja tilheyra og henni
menningarsögu: skólasókn náms-
þyrstrar, fátækrar æsku, aðstæð -
um hennar og aðbúnaði á síð-
asta fimmtungi nítjandu aldar.”
Richard Beck.
BORGIÐ HEIMSKRINGUI—
því gleymd er goldin sknld
meðal öll sanngjörn sérréttindi.
Mér finst að Islendingar hafi
sýnt stefnufestu og stjórnvizku í
þessu máli, sem hljóti að teljast
þeim til sæmdar í veraldarsög-
unni þegar tímar líða fram. Mér
finst að þeir hafi valið þá göt-
uná, sem líklegust sé til þess að