Heimskringla - 18.09.1946, Blaðsíða 4

4. SIÐa
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 18. SEPT. 1946
fSfeimskrittgla
(StofnuB lSSt)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKINCj PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRING.LA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 18. SEPT. 1946
ísland “um sólarlagsbil”
Aldrei nær hin óviðjafnanlega náttúrufegurð Islands eins há-
marki sínu, eins og þegar landið er laugað í gulllgeislum kveld-
sólarinnar. Þegar yndislegur töfraljómi leikur um breiða dali,
með hraunjöðrum, ásum og holtum á milli; hvergi er skógartré
eða runn að sjá, en dalirnir. eru girtir og umkringdir dökkleitum
háfjöllum, er gnæfa jökultypt og tíguleg í geislum hinnar hníg-
'andi kveldsólar.
Á jöklana slær rósrauðum, dýrðlegum roða, og þeir eru bað-
aðir í flóði margvíslegra lita, en á neðri hlutum hæðanna og hlíð-
anna liggja djúpir skuggar í listrænni mótsetningu við láglendið,
sem sveipað er í purpuramóðu,- er aftur sker af dökkum fleti hafs
og vatna.
Þögnin, kyrðin — hin óumræðilega þögula einvera, er jafnve!
ennþá áhrifaríkari. Ekkert hljóð heyrist — engin lifandi vera
sjáanleg, — Ekkert þorp, ekkert einstakt hús, ekkert tré — enginn
skógarrunnur, ekkert nema hin ólýsanlega mikillfenglega náttúru-
fegurð — og tign.
Augað leitar árangurslaust að einhverju hversdagslegu —
alvanalegu — en slíkt er ekki að finna í þessari himnesku einveru,
— þessari ómælisdýrð^
Tindi háfjallanna er náð að kveídi til um kl. 11. Enginn getur
gleymt því sólarlagi. Hæðirnar, dalirnir og jöklarnir, alt er
hjúpað í eldlegum sólarlagsljóma.
Tæplega er mögulegt að slíta auguri frá háfjajladýrðinni, og
þó er útsýnið hið neðra slíkt, að hjá hverjum einasta manni,
hversu óhrifnæmur sem hann kynni að vera fyrir fegurð, hlyti að
vakna dýpsta hrifning og aðdáun.
Dalurinn er nálega allur þakinn engjum, og við enda hans
rísa háir reykjar og gufustrókar í loft upp, frá sjóðandi hverum.
Loftið er svo tært og hreint, svo dásmalega gagnsætt, að slíks
finnast fá dæmi í nokkru öðru landi, og þess sýnist ekki mikið
gæta, þótt sólin hyrfi í sæ, og greina má nálega hvern smáhlut, þótt
í fjarlægð sé, enda kemur það sér vel, því hrjúft er og óslétt yfir-
ferðar á hálendi Islands — en allar hættur og erfiðleikar hverfa
fyrir dýrð íslenzka sólarlagsins. Slíka sýn er óvíða að,sjá. .
“En þegar hinzt er allur dagur úti
Og uppgerð skil,
Og hvað sem kaupið veröld kann að virða
Sem vann eg til:
í slíkri ró eg kysi mér að kveða
Eins klökkan brag,
Og rétta heimi að síðstu sáttar-hendi
Um sólarlag.”
LÝÐRÆÐISKENNINGAR
þjóðaskilning, voru þó ekki eina
umtalsefnið er lá fyrir þessu
þingi. Af öðrum málum var þar
einnig nægilegt, alt frá uppeldis-
innar þekkingar í þeim málum,
og væru nægilega víðsýnir, ættu
að koma þar nærri.
Dr. Eugenia Haufmann frá
Mount Holyoke College, lýsti til-
raun til að kryfja til mergjar
hvatir sjálfboða til herþjónustu í
öðrum löndum, með því að velja
503 menn, er buðu sig fram í her-
stjórnar-skrifstofunni milli des-
ember-mánaðar 1944 — og maí
1945. ’
Árangurinn var sá, að fuílur
helmingur þeirra ástæða og
hvata voru persónulegs eðlis, og
í einhverju sambandi við verk
og fyrirætlanir einstaklingsins á
friðartímum. Löngun, eða hvöt
til að ganga í herinn af skyldu-
rækni eða ættjarðarást, reyndist
ekki vera ástæðurnar hjá mörg-
um.
ir lesendur, sé vel frambærilegt
að efni og vandað um málfar, og
sumt af því ágætlega úr garði
gert.
Upphafssaga bókarinnar, stutt
smásaga eftir Kristmann Guð-
mundsson, er hrífandi í látleysi
sínu, enda hefir hann sýnt það
áður, iað hann kann snilldartók sínum Steenstrup yfirkennara á
á því bókmenntaformi. Frásaga
Guðmundar G. Hagalín, sem rit-
að hefir margar ágætar smásög-
ur, er skemmtilega sögð og
fyrir lesandanum huldum heim-
um bergkastala öræfanna. Létt-
stígara er kvæði Guðmundar
Inga Kristjánssonar, “Sórey”,
enda er.það helgað minningu
Jónasar skálds Hallgrímssonar,
en hann átti þar, sem kunnugt
er, heima um skeið hjá góðvini
Kaupmannahafnarárum sínum,
og er talið, að hann hafi ort þar
sum af sínum ágætustu og vin-
sælustu kvæðum, svo sem “Dal-
kýmni hans nýtur sín þar vel,, vísu” (Fífilbrekka gróin grund)
FAGURT RIT OG
FJÖLBREYTT
Eftir prófessor Richard Beck
en í sögu sinni “Inn gamli” sýn-
ir Friðrik Á. Brekkan, að honum
lætur öðrum betur að bregða upp
glöggum og lifandi mannlífs- og
menningarmyndum úr norrænni
og íslenzkri fornöld.
Vel sögð er smásaga frú Elin-
borgar Lárusdóttur og glöggar
mannlýsingarnar í söguþætti
Hans klaufa, en hinn yfirlætis-
i lausi stíll Axels Thorsteinsson-
ar fellur vel að geðþekku efm
smásögu bans.
Ástæðan fyrir' því að þetta
land, (hér er átt við alt megin-
land Norður-Ameríku) er svo oft málum barna niður að erfiðleik
misskilið af öðrum þjóðum og unum á verkamála-sviðinu.
þjóðríkjum, er að það kennir
þingbundið lýðstjórnar-fyrir-
komulag, en fer að mörgu leyti search — Columbia-háskólans,
ekki eftir því. I ræddi um hinar nýmynduðu
2,000 lífeðlisfræðingar hlust- J stöðvar, “public opinion polls”
uðu á kenningu þessa á 54. þingij í sambandi við verkamannamál.
ameríska líffræðingafélagsins, er j Kvaðst hann í 5 ár hafa lagt
Dr. Arthur Kornhouser frá
skrjfstofu Applied Social Re-
nýlega endaði, og haldið var íhá-
skóla Pennsylvaníu-rkis. Gard-
ner Murphy, prófessor í lífeðlis-
fræði við City College, í hjew
York hvatti hlustendur sína til
iað notfæra sér þekkingu á mann-
legu eðli og athöfnum, til þess
að reyna að ráða einhverja bót á
sig eftir allri mögulegri þelck-
ingu í sambandi við þessar
stöðvar. Sagði hann, að skoðanir
almennings væru misjafnar.
Til dæmis sagði hann að spum-;
ing hefði komið fram meðan á
stríðinu stóð þess efnis: hvortl
samveldisþingið ætti að semja(
erfiðleikum og ókjörum þeim, er þau lög) að fyrirbjóða verkföll í
aUur heimurinn á nú við a€ búa. | iðnaðarstofnunum, þangað til ‘
Sagði hann, að án skilnings og stríðinu væri- lokið,
samúðar, yrðu allar þær ráð-
stefnur og bollaleggingar, er nú
eiga sér stað víðsvegar um heim-
inn, til einskis.
Kvað hann ástæðuna fyrir því
eða ætti
verkafólk við her-iðnað að hiafa
rétt til þess að byrja verkfall.
Dr. Kornhauser lagði til, að
annaðhvort ætti stríðs-verka-
málanefndin að hafa vald til að
að Rússar og jafnvel Kínar mis- j fyrírbyggja verkföll, eða félaga
skildu þessa þjóð svo oft, vera sambandið (unions) gerði það
þá, að ekki væri lifað og breytt sjálft.
eftir þeirri þjóðmegunarfræði,
sem kend væri.
Ríkisritari Byrnes heldur fram
lýðræðiskenningunni í Ameríku,
en svo er hlustað á kenningar og
skoðanir manna eins og Senator
Bilbos.
Hvatningarræður prófessor
Murphys um nauðsynlegan al-
Dr. Bruce V. Moore, formaðurj
og stjórnari lífeðlisfræðis-deild-
arinnat við Pennsylvanía-ríkis-í
skólann, sagði að iðnaðar-lífeðlis-1
fræðingar ættu, og bæri skyldai
til að styðja alt það, er lyti að|
stjórn verkamannamálanna, en
varaði við því, áð engir nema(
þeir, er aflað hefðu sér fullkom-
Dynskógar. Rit Félags ís-
lenzkra Rithöfunda. Rvík.
Bókfellsútgáfan, 1945. —
232 bls.
Það fyrsta, sem dregur að sér
athygli manns við að handleika
þetta rit undir hinu forna og
hljómikla heiti Dynskógar, er
glæsilegur frágangur þess, því að
það er óvenjulega fagurt rit að
öllum ytra búningi, Bókfellsút-
gáfunni og öðrum þeim, sem þar
eiga hlut að máli til mikillar
sæmdar.
Forsíðan er skreytt fagurri
mynd eftir Gunnlaug Blöndal
Jistamálara, en Atli Már /hefir
gert teikningar, myndir og hina
skrautlegu upphafsstafi í bók
inni af mikilli prýði. Gylltur
skinnkjölur er á henni, og mjög
vandað till pappírs og prentunar;
ekki er ritið þó með öllu laust
við prentvillur, enda sýnist örð-
ugt að synda fyrir þau sker á
þessari öld hinnar hraðvirku vél-
setningar.
Bók þessi er rit Félags ís-
lenzkra rithöfunda, og sérstæð
um innibald að því leyti, að eigi
færri en 18 félagsmenn eiga þar
smásögur, ljóð, leikrit og rit-
gerðir. Eru í þeim hópi ýmsir af
kunnustu nútíðarhöfundum og
skáldum íslenzkum, eins og efn-
isskráin ber með sér, en er á
þessa leið:
Kristmann Guðmundsson: —
“Sagan um Siggu á Gerðabergi”;
Hulda “Tveir fommenn” (kvæði)
Davíð Stefánsson: “Jónas Hall-
grímsson” (ræða); Jakob Thor-
arensen: “Vétfréttin laug” (saga)
Sigurður frá Arnavatni: —
“Dimmuborgir” (kvæði); Elin-
borg Lárusdóttir: “Glataður
fjársjóður (saga); Gunnar M.
Magnúss: “í upphafi var óskin”
(leikrit); Guðmundur Gíslason
Hagalín: “Fröken Bakke” (saga);
Guðmundur Ingi Kristjánsson:
“Sórey” (kvæði); Þórir Bergs-
son: “Nýir siðir” (saga); Hans
klaufi (Haraldur Á. Sigurðsson):
“Gatan okkar” (minningar);
Friðrik Ásmundsson Brekkan:
“Inn gamli” (saga); Kjartan J.
Gíslasson: “Þrjú kvæði”; Axel
Thorsteinson: “Konab á tangan-
um” (saga); Sigurður Helgason:
“Þáttur af Þórði Atlasyni” (sögu-
kafli); Friðgeir H. Berg: Tvö
kvæði”; Óskar Aðalsteinn Guð-
jónsson: “Drengurinn og orðið”
(frásaga); Ármann Kr. .Einars-
son: “Örið” (saga) og Guðmund-
ur G. Hagalín: “Andlegt frelsi”
(ritgerð).
Auðsjáanlega er hér um auð-
ugan garð að gresja hvað fjöl-
breytni lesmálsins snertir, en
hitt er jafnframt óhjákvæmilegt,
að æði mikið skiptir í tvö horn
um meðferð og bókmentalegt
gildi þess, enda skal það tekið
fram, <að hér er eigi um að ræða
úrval úr ritum hlutaðeigandi
höfunda heldur aðeins um nýtt
framlag þeirra til þessa safnrits.
Eigi að síður virðist mér sem allt
það, sem hér er á borð borið fyr-
og “Eg bið að heilsa”. Því segir
Guðmundur Ingi fallega í kvæði
sínu:
Þú lagðir, Sórey, sólskin á hans
kinn
og söng á varir hans,
og þó í draumi gekk sá gestur
þinn
með gjafir annars lands.
Hann bað að heilsa heim í dalinn
sinn
með hljómi töframanns.
Kvæði Friðgeirs Bergs, eins og
önnur kvæði frá hans hendi, bera
I Yngstu mennirnir í hópnum,
þeir Óskar Aðalsteinn Guðjóns-
son og Ármann Kr. Einarsson
skipa rúm sitt í bókinni mjög Því vitni, að hann er bagur- mað-
j sómasamlega; hinn fyrri með ur á stuðlað mál, einkum er fyrra
frásögn markaðri sálfræðilegri
nærfærni, og skyldi mig ekki
kynja, þó að hann væri þar að
segja sína eigin sögu, en hinn
síðari með skilningsríkri smá-
sögu og smekklega ritaðri.
Veigamestu smásögurnar í bók-
inni eru þó sögur þeirra Jakobs
Thorarensens skálds og Þórds
Bergssonar (Þorsteins Jónsson-
ar), enda eru þeir báðir löngu
kunnir fyrir snilld í smásagna-
gerð, en þó ólíkir að ýmsu. Mál-
far Jakobs er kjarnmikið eigi
síður í óbundnu máli og hér gæt-
ir bæði þeirrar glöggskyggni í
mannlýsingum og kaldhæðni,
sem ósjaldan einkennir sögur
hans og kvæði. Saga Þóris Bergs-
sonar er prýðilega gerð og tekur
huga lesendans föstum tökum,
hún er harmssaga frá hemáms-
árunum að efni til, en um annað
fram markviss mann- og menn-
ingarlýsing, með undirstraum
heitra tilfinninga.
Sögukafli Sigurðar Helgason-
ar er þannig, að efni og frásagnar
hætti, að mann langar til iað fá
framhaldið, lýsingin á umrenn
kvæðið, “Fjarhrif”, hressilegt og
hreimmikið, og fellur hraðstígur
hátturinn vel að efninu, tákn-
rænni lýsingunni á ihestreið yfir
ísa, því að hér er það, að öðrum
þræði, skáldfákurinn, sem höf-
undur lætur spretta úr spori.
Kvæði Kjartans J. Gíslasonar,
þrjú talsins,- eru öll vel ort og
með sérkennilegum blæ, bregð-
ur fyrir notalegri kýmni í sum-
um þeirra. Mest kveður þó að
kvæði hans “Þín liðna ævi”, sem
er þrýðilega ort og hin táknræna
mynd af lífinu sem kirkjugarði
glöggum dráttum dregin. Menn
verða að lesa það allt til þess að
njóta þess til fulls, en upphafs-
erindin eru þannig:
Þín liðna ævi líkist kirkjugarði
með leiði bæði stór og smá.
Þarna stendur margur minnis-
vafð,
mikill, fagur til að sjá.
Á sumum leiðum lít eg rósir
kunnar,
svo lifa á öðrum villiblóm.
En allmörg þeirra skreyta skóg-
arrunnar,
ingnum Þórði” Atíasyni, * méð svo skýlir hinum moldin tóm'
mikilmennskubrag sínum og! ,
fornyrtu málfæri, einkarj^ mold °S rosir míukri birtu
skemmtileg. Hið tvxþætta leikrit ! staiar
Gunnars M. Magnúss er einnig, írá mána Þess- sem eitt sinn var'
athyglisvert bæði að efni og stílj Á hverjum degi opnast grof. Til
enda hlaut það verðlauna-viður- grafar
kenningu í leikritasamkeppni
Ríkisútvarpsins íslenzka.
1 kvæðum sínum “Tveir fom-
menn” bregður Hulda~ skáld- -
kona upp hugþekkri mynd af
þeim fornu ágætismönnum Áskel
góða og Þorgeir Ljósvetninga-
goða, friðarvinum og sáttasemj-
urum í samtíð sinni, en hér er
það sem fyrri í listrænum kvæð-
um þessarar ágætu skáldkonu,
er gengið. Leiðum fjölgar þar.
Og leiði garðsins geyma allt, sem
skeði,
þau geyma lífs þíns daga, ár.
Já, undir einu hvílir horfin gleði,
en hylur annað grátin tár.
Ræða Davíðs Stefánssonar
skálds um Jónas Hallgrímsson,
sem hann flutti við setningu
. . , ,, . , Listamannaþingsins vorið 1945,
eigi sist hinn ljoðræm blær, sem ...„ ,, *. _ *
, J . . ’ J er snioll og hugsun hlaðm, með
heillar hugann mest, eins og í; , ,., .t ,
, ,.... ’ 1 skaldlegum tilþrifum enda
þessum gullfogru erindum um
Áskel góða:
um! Minni umbrot hafa áhrif á
ljóð og listir, og enginn veit, hvað
kann.að glatast eða rísa upp úr
hinu mikla öngþveiti.
Jónas Hallgrímsson mun ekki
glatast. Elskulegri vin getur
enginn eignazt, betri son og
tryggari á ekkert land. 1 dag
hylla hann ekki aðeins skáld og
listamenn, heldur bændur og bú-
alið við vinnu sína og sjómenn
á miðum úti, fólk í bæ og borg -
öll þjóðin. Á hverju vori, þegar
loftin blána og andvari Teikur
um gróandi jörð, hvíslar íslenzk
náttúra nafn elskhuga síns-----
vorboðans ljúfa.”
Lýkur lesmáli ritsins síðan
með ritgerðinni “Andlegt frelsi”
eftir Guðmund G. Hagaiín, for-
mann Fél. ísl. rithöf,, og er það
bæði sköruleg og tímabær grein-
argerð. Leiðir höfundur gild rök
að því, hvert grundvallaratriði
frelsisástin hafi verið í þjóðlífi
og menningarsögu íslendinga
frá fyrstu tíð, “hve íslenzkar nú-
tíðarbókmenntir og menningar-
3íf eigi mikið að þakka viðnáms-
þrótti Islendinga gegn ofstæki
og ofbeldi í andlegum efnum.”
Segir hann ennfremur: “Saga
þjóðarinnar hefir sýnt það svo
ljóst og lifandi sem orðið getur,
að þrá hennar til andlegs sjálf-
ræðis og ást hennar á frelsi sínu
til sjálfstæðrar og eðli sínu sam-
ræmrar andlegrar þróunar hefir
verið styrkur hennar og aðall,
og hún ætti að skilja það allra
þjóða bezt, að hvers konar þving-
un er.til niðilrdeps allri skapandi
starfsemi á sviði andlegra mála”
Er það og orða sannast, eigi
síst á andlega sviðinu, að menn
verða stöðugt að standa á verði
um frelsið, vilji þeir ekki eiga
það á hættu að glata því.
Loks eru stutt ævigrip og
myndir allra höfunda ritsins, en
eiginhandarundirritun þeirra
fylgir ritsmíðum hvers um sig,
og eykur það allt á gildi bókar-
innar. En ritnefnd þá, er að henni
stóðu af hálfu félagsins, skipuðu
Guðmundur G. Hagalín, Elin-
borg Lárusdóttir og Gunnar M-
Magnúss.
Að málslokum vil eg svo þakka
höfundunum fyrir þá góðu
skemmtun og þann andlega
gróða, sem lestur þessa sameigiu-
lega rits þeirra hefir verið mér,
og er mér það að því skapi Ijúf-
ara sem margir þeirra eru vinir
mínir og kunningjar, og sumif
skólabræður .í tilbót. Vænti eg,
<að næsta bindis ritsins verði eig'
langt að bíða.
KYEÐJUORÐ
Ólafs B. Björnssonar, forseta
bæjarstjórnarinnar á Akra-
nesi, í samsæti til heiðurs
hinum vestur-íslenzku
gestum, 17. ág. 1946.
Sem Þorkell máni unni hann
bjartri sólarsýn,
og sindri himinstjarna við
tunglsins hvíta lín.
Af gangi hnatta dró hann margt
um lögmál lífsins fögur
og ljúfur hlýddi á árstíðanna
dularfullu sögur.
1 Hvammi hlýjum bjó hann, við
birkilund og hraun
og bláa silungselfi - - og þáði
jarðarlaun:
Vorsins ljós og angandaga, sum-
arsæld og gróður
og sætan ávöxt haustsins dísa - -
þakklátur og góður.
Kvæði Sigurðar Jónssonar frá
Arnarvatni, höfundar hins ást-
sæla lofsöngs sveitanna, “Fjalla-
drottning móðir mín”, er all
rammaukin náttúrulýsing,
myndauðug bæði um hið ytra og
er
það víðkunnugt, að höfundur
hennar er mælskumaður mikill
eigi síður en skáld. Þannig far-
ast honum meðal annars orð nær
málslokum:
“Það verður varla sagt, að
seinni tíma skáld hafi lagt nokk- ^
urt verulegt kapp á að temja sér
tungutak Jónasar Hallgrímsson-
ar og ljóðastíl. En þó er stundum 1
eins og málblæ hans andi frá þvú
sem nú er fegurst ritað á Islandi.
Enginn má.skilja orð mín svo, að
eg vilji, að allir yrki og skrifi
eins og hann; fjölbreytni og frum
leikur, ef ekki er helber hégómi,|
auðga bókmentir og aðrir listir. I
En hitt boðar hvorki gæfu né
þroska, að listamenn og skáld
þjóðarinnar missi sjónar á því,1
sem fegurst er og bezt.
Undanfarið hefur það reynzt
óhjákvæmileg nauðsyn þjóð-j
anna að smíða morðtól og drepa |
menn. Er nokkur furða, þó að^
skáld ruglist í rímum á slíkum
innra, því að skáldið lýkur upp tímum, listamenn á lánum og lit-
Háttvirta samkoma!
Heiðruðu gestir!
Eigi mun það sjáldgæft, að al
litlu fólki og fátæku foreldri
fæðist mannvænleg börn og aH"
mikil fyrir sér. Eigi mun það
íjarri sanni, að segja að löndin i
vesturinu séu dótturlönd þess-
arar töfraeyjar í austrinu, Þar
sem mesti gæðagjafi mannanna
gengur ekki altaf undir.
Það liðu margar aldir, þar til
iitla landið fór að leggja raekt
við stóra barnið sitt í vestrinU-
Þegar sulturinn svarf hér sar-
ast að, sendi það þó liðtækt fól^
til þess að sá og uppskera í þeirrl
álfu, sem nú er mesta kornforða-
búr heimsins. Slík hjálpsemi er
lík góðri móður, og mun svo
■^onandi verða meðan sól signjr
sæ. Þetta fólk. Þessi álfa, hefir
síðan margan satt. Ekki aðeins
hér á gamla landinu, heldur svo
vítt sem vegir andans og tsekn
innar liggja um loftin bla.
Eins og næringin er nauðsyn-
leg mannlegum líkama, neitar
andinn því, að frelsi og framþro-
un sé til með þeirri þjóð, sem
aldrei hugsar um neitt nema
munn og maga. Andinn er undr
ið með eilífðina að baki. Ef an