Heimskringla - 19.03.1947, Blaðsíða 2

2. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. MARZ 1947
ERINDI
flutt yfir íslenzka útvarpið,
26. janúar 1947
eftir Hjálmar Gíslason
Góðir Islendingar:
Eg ávarpa yður í kvöld sem
gestur, og að vissu leyti útlend-
ingur, þar sem eg hefi nú dvalið
í sjáilfkjörinni útlegð frá föður-
landi mínu um fjörutíu og
þriggja ára skeið og hefi unnið
mér þegnrétt og tekið á mig
þegnskyldur annars ríkis. En
enginn getur flúið sjálfan sig,
hversu langt sem hann fer, og
hvað, sem þegnskapnum h'ður.
Þessvegna hefi eg verið og verð
íslendingur til æviloka. Þó það
sé almennt litið svo á, að ísland
sé kalt land, íslenzk veðrátta ó-
hlíð, og náttúran naumgjöful, þá
hygg eg að fá lönd muni ná jafn-
föstum tökum á bömum sánum
og Island. Þeir, sem burtu hafa
fluttst til að leita gæfunnar í ó-
kunnum löndum finna það því
betur, sem dvölin er lengri, að
þeir “eiga nú hvergi heima”.
Þeir harma í skógunum hrjóst-
urlönd sín og hlusta sem gestir
á náttgalakliðinn”. Eg býst við
að sumir muni telja þetta barna-
skap eða vanþroska. Má vera að
þeir hafi rétt fyrir sér, en þetta
er nú svo, þrátt fyrir allt. Og það
er engin tilviljun, að kvæðið,
sem þessar ljóðlínur eru teknar
úr hefir öðlast dýpri hljóm-
grunn í brjóstum Vestur-ls-
lendinga en flest önnur ljóð, og
mætti því með nokkrum sanni
nefnast þjóðsögur okkar eða út-
lagaljóð. Þeir, sem buðu mér
orðið hér í kvöld, munu hafa æt-
last til að eg minntist jólanna
að einhverju leyti. Eg er alinn
upp á fátæku íslenzku sveita-
heimili, og sumar af fyrstu æsku-
minningum mlínum er einmitt
um jólagleði, jólasöng, jólalest-
ur, jólakrásir og jólaljós, og þá
sérstöku umhyggju, sem borin
var fyrir því að dreifa ljósunum
svo um hin fátæklegu heim-
kynni á aðfangadagskvöldið, að
hvergi bæri skugga á. En það
hefir svo margt breyttst á þeim
sextíu til sextíu og fimm árum,
sem síðan eru liðin, og það hefir
svo margt fagurt verið sagt og
skrifað um jólin, að eg treysti
mér ekki til að bæta neinu þar
við. En jólagleði barnanna er
vafalaust jafn einlæg og innileg
í dag eins og hún var þá. Sjálfur
hefi eg hlakkað til jólanna á
hverju ári, og vona að eg verði
ekki svo gamall að eg hætti því.
1 stað þess að tala meira um jól-
in, ætla eg því að minnast þeirra
fyrstu kynna, sem eg hafði af
rituðu máli, þegar eg var orðinn
svo stautfær, að eg vogaði að
Kristján Pálsson skáld
Glaður, skýr og skarpur, skáld og ræðumaður.
Gróinn sálar-garpur, greiddi svörin hraður.
Viti þjóð og virði, verkin hans og snilli.
Góða hlaut hann gæfu, guðs og manna hylli.
Nú konu og börn sín kveður, þið komið á hans fund,
þar finnast eflaust allir, á æðstu friðar-stund,
í skærum dagsins skrúða, við skin frá morgunsól,
þá loksins fáum læra, hvað liíf og dauði fól.
Upp í æðra veldi, andi þinn er svifinn,
þar sem aldrei aftur, ógna dauðans klifin.
Uppheims ljósin lýsa leiðir göfugs manns,
hjá guði um alla eilífð, öðlast sigurkrans.
Trausti G. ísfeld
Another wonderful opportunity to win BIG CASH PRI2ES,
achieveoutstanding recognition and become famousas a Cham-
Gion Grower of Malting Barley. It’s your chanceto help Canada
lad the world in growing malting barley. Every farmer in the
recognized malting barley areas of Canada can enter and compete
for these Cash Prizes and Seed Awards. Start planning nowto
plant maltlng barley this year. Secure seed early and be ready
to enterthe
SECOND ANNUAL
SPONSORED BY THE BREWING AND
MALTING INDUSTRIES OF CANADA %
For Farmers of Canadas
Barley-Growing Areas
WESTERN CANADA DIVISION
Open to all farmers In the malting barley areas of
Manitoba, Saskatchewan, Alberta and the Peace River
block in British Columbia.
TOTAL CASH PRIZES - $18,750.00
PIus 120 awards of 10-Bus. Reg’d Seed
(sensational new Montcalm Barley)
FIRST PRIZE - $1,000.00
Second Prize - $500.00
3rd Prize - $300 4th Prize - $200
Above Are Interprovincial Prizes
ADDITIONAL CASH AWARDS s
12 Provincial Prizes 120 Regional Prizes
AND
120 10-Bus. Seed Awards
Eastern Canadian Division - $6,250.00 Total Prizes
CANADA NEEDS M0RE IMPR0VED BARLEY
By encouraging thegrowing of improved qualityseed and malting
barley the brewing and malting industries of Canada through
this contest are contributing to the meeting of Canada’s domestic
needs and assuring successful re-entry of the Dominion in world
barley markets. Because Malting Barley is used in a wide range
of products for home, farm, industry—in foods, drugs and
general articles—it is playing an ever-increasing part in the in-
dustrial and economic life of Canada.
■ 1946 COMPETITORS PLEASE NOTE:—.
;| Full list of 1946 National Barley Contest winners will be
I published following theawarding of Inter-provincial prizes
at Manitoba Winter Fair, Brandon, Manitoba, Mar. 31st.
NATIONAl BARLEY CONTEST COMMITTEE
GET FULL DETAILS^ENTRY FORMS
jfiom youfij
AGRICULTURAL REPRESENTATIVE
^ ELEVAT0R 0PERAT0R
leita til bóka fylgdar laust.
Þrjár bækur eru mér minnis-
stæðastar frá þeim árum: Bibl-
a'an, og þó sérstaklega Nýja test-
imentið, Njála og kvæði eftir
Jón Thoroddsen. Þau kunni eg
utanbókar. Hinar tvær held eg
hafi haft mest áhrif á mig og
ráðið því að eg varð einhvers-
konar sambland af heiðingja og
kristnum manni. Með þetta
andlega veganesti, ásamt kver-
inu og nokkurri tilsögn í skrift
og reikningi, náði eg svo því
takmarki að komast í kristinna
manna tölu á tilsettum tíma.
Eins og margir íslenzkir aliþýðu-
merm, valdi eg það úr þessum
fræðum, sem mér sjálfum geðj-
aðist best að. Mildi og mannkær-
leikur Nýja testamentisins
drógu huga minn til sín, en eg
braut ekki heilann um hvort
kraftaverkasögurnar væru sann-
ar eða ekki, og útskúfunarkenn-
ingunni trúði eg aldrei. Þegai'
eg svo sáðar komst á kynni við
menn og ritverk, sem lögðu
mikla alúð við að sanna mér það,
að Kristur hefði aldrei til verið,
fannst mér það ekki skifta
miklu máli. Eg trúi því að meg-
inkjarni kenninga hans haldi
velli og eigi eftir að frelsa heim-
inn. Þrátt fyrir þó sú kaldhæðni
í rás viðburðanna, að þær þjóð-
ir, sem kenna sig við hans nafn
hafi nú um skeið verið mikil-
virkastar í mannvígum og ýms-
um öðrum ódáðaverkum og sið-
leysi, og þó ekki sé hægt að
segja að vænlega horfi um
framtíð mannskepnunnar á
jörðu hér, þar sem talið er að
hún ráði nú yfir óhappaviti
sliíku, að vel mætti endast til að
sprengja sundur jörðina þar,
sem nú stöndum vér, þá er enn
eigi örvænt að upp kunni að rísa
einhver Þorgeir Ljósvetninga-
góði, jafnvel úr hópi þeirra
manna sem kallaðir eru heið-
ingjar og verði til að stilla ó-
happaverkin og bj arga friðinum.
Eða einhver Hallur af 9íðu, sem
er nógu mikið stórmenni til að
bjóða að láta son sinn, liggja ó-
bættan svo að menn megi vera
sáttir, og mættu þá verða þau
söguiok að óvinir tækjust í
hendur og sættust heilum sátt-
um eins og þeir Kári og Flosi.
1 æsku heyrði eg gamalt fólk
segja, að Fálkinn reki alltaf upp
hljóð, veini eða gráti, þegar
hann kemur að hjarta rjúpunn-
ar, því þá finni hann að rjúpan
var systir hans. Þessi saga virð-
ist benda til þess að einhvem
hafi órað fyrir því, að sá þáttur
vitsins, sem kenndur hefir verið
við hjartað, geti náð haldi á
sannindum, sem það vit, sem
kennt er við höfuðið, nær ekki
til. Aðrir segja að þarna sé alls
ekki um vit að ræða, heldur til-
finningu eða eðlisávísun, sem
vitið þurfi að hafa tumhald á.
En hvernig sem menn kunna á
það að líta, sýnist mér, að sá
vísdómur hjartans, sem Nýja
testamentið flytur, sé vitrara vit
en það, sem ríkti í heiðnum
dómi, þar sem blóðhefndin var
talin undirstaða manndómsins:
“Mun eg enn sýna það, að eg
em lítilmenni”, sagði Hallur af
9íðu, er hann bauð að gera son
sinn ógildan. Hann vissi hvemig
á það var- litið í heiðnum sið.
Þar sem eg hefi nú minnst þess-
ara tveggja bóka, sem mér hafa
orðið hugstæðastar frá æsku,
dettur mér í hug að hafa yfir
vísu, sem orkt var um þær fyrir
vestan haf. Vísan er á þessa leið:
Varir lengi í lofti hæst
lygi, er sést á prenti.
Þar hefir gengið Njála næst
Nýja testamenti.
Höfundur vísunnar er nú lát-
inn fyrir skömmu. Hann var vel
greindur maður og margfróður
á alþýðuvísu, og prýðilega hag-
orður eins og vísan sýnir. Eg
undrast því að hann skuli yrkja
silík öfugmæli.
Þessar bækur lifa og em lof-
aðar vegna þess þær geyma sí-
gild lífssannindi og list. En hin
góða greind vísuhöfundarins
hefir látið afvegaleiðast af ný-
móðins fræðimennsku. Á upp-
vaxtarárum mínum var mikill
bókaskortur og neðanmálssögur
vom bornar bæja á milli og
þóttu hið mesta hnossgæti, bæði
mér og öðmm, Nú er þetta
breytt eins og fleira, til bóta.
Vaxandi vellíðan er ekki síst á-
berandi í auknum bókakosti og
heyri eg það á sumum, að þeim
þykir nóg um. Þó sumar af þess-
um bókum séu vafalaust aðflutt
neðanmálsvara, þá hefi eg séð
hér slíkan fjölda íslenzkra bóka,
sem mér sýnast girnilegar til
lesturs, að eg veit að dvöl mín
hér endist ekki til að kynnast
nema fáu einu af því, sem nú er
á boðstólum, og eg hefi eigi
áður séð. Eg hefi nú átt þess
köst að handleika hinar vönduðu
útgáfur Íslendingasagna og fleiri
fornrita, sem mér voru áður
kunnar í útgáfu 9igurðar
Kristjánsson^r, og kemur þar
líklega fram vanþroski siíkur,
sem eg hefi áður getið. Eg ann
þessum bókum í þeim búningi,
er eg fyrst kynntist þeim, á lík-
an hátt og eg hefi aldrei getað
velt mér í grasi með sama inni-
ieik eða fundið hinn eftirþráða
ilm úr jörð nema á ættjörð
minni. Það má vel vera, að hinir
löngu formálar hafi mikinn fróð-
leik að geyma. Eg hefi ekki haft
skap til að lesa mikið af þeim.
Þeir hafa iík áhríf á mig og ill-
gresi, sem vaxið hefir yfir götu,
er liggur heim að vinarhúsum
og eg tel 9igurð Kristjánsson
ennþá mestan velgerðarmann ís-
lenzkrar alþýðu á þessu sviði.
Eg hefi einnig séð viðhafniarút-
gáfu þá, sem nú er hafin, og mur.
hún aðallega ætluð til skrauts
og vingjafa, og er ekki nemo
gott eitt um það að segja, og eins
um það lofsverða áform að
hnekkja þeirri fræðafirru, að
sögurnar séu ritaðar á dauðu
máli. En eftir að eg hefi lesið
eftirmálana, sýnist mér aðal-
markmiðið muni vera að færa
sönnur á þá kenningu, að sög-
urnar hafi ekki neitt sannsögu-
legt gildi.
Eg er enginn fræðimaður og
ekki dómbær á þeim vettvangi,
og veit vel að sumir hafa gert
of mikið úr sannsögugildinu. En
eg held að ekki þurfi nema al-
menna alþýðugreind til að,sjá,|
að hér er seinni villan stórumi
I
verri hinni fyrri, og má þar um
segja:
Öllu trúa er ekki gott,
engu, hálfu verra”.
Það er hægt að efast um og
rengja alla hluti. En mér finnst,
þegar farið er að setja þessar
Til Hrilnixtgar
Vefðu sígaretturnar þínar úr
Ogden’s Fine Cut eða reyktu
Ogden’s Cut Plug í pípu þinni
FINE CUT
bækur á bekk með öðrum verzl-
unarvarningi í þókarformi og
iyfta undir þær með skrumaug-
lýsingum og annari prangtækni,
sem slíkum söluvamingi er
nauðsynlegur til útbreiðslu, þá
sé virðingu þeirra misboðið, og
eins þegar hinum fornu höfund-
um eru eignuð sömu vinnubrögð
og sami tilgangur með verkum
sínum, já, þá er nú ekki minn
karl með, eins og sagt er á 9uð-
urnesjum. Má á það benda, að
nöfn hinna fornu höfunda eru
flest ókunn, en verk hinna geng-
ur mest til þess að vinna sér
nafnið og það annað, er því fylg-
ir. Mér finnst oft þegar eg er að
lesa það, sem nú er ritað um list-
ir og fræðimennsku, að þar gæti
um of einhverskonar ofur-
mennskukenndar, þar sem skrif-
ararnir hafi uppgötvað að þeir
séu þungamiðjan, sem allt hljóti
að snúast um, ef vel á að fara.
Mér skilst að listamenn þessir
ætli að byggja okkur nýjan
heim, eftir að þeir hafa undir-
okað náttúruna með list sinni
og komist út fyrir veruleikann.
Já, eg segi nú bara fyrir mig, að
þó eg sé ekki alilskostar ánægð-
ur með þá Ameráku, sem eg hefi
fundið, þá kýs eg þó heldur að
fara þangað aftur en að leita
landnáms í hinum nýja listheimi
ekki sást fyrir þá sök að listin
sjálf er ekki hærra sett en að
hana á að leggja á pólitiska vog-
arskál, og að lista- eða fegurðar-
smekkur manna á að mælast á
mælisnúru vissrar þjóðhag-
fræði. Áður en eg skil við þetta
mál, dettur mér í hug að varpa
fram þeirri spurningu, hvort
ekki sé nú meiri þörf að hvetja
alþýðu manna til gleggri athug-
unar og meiri þegnskapar. við
þjóðlegar erfðir og verðmæti.
heldur en að reyna að hræða þá
í skjóli stórra nafna, hvort sem
innlend eru eða útlend, til að
játa því, sem þeir ekki skilja.
Það mun hafa verið um tutt-
ugu árum eftir að eg fór vestur,
að þangað barst bók, sem mér og
mörgum öðrum ólærðum mönn-
um hefir orðið minnisstæð. Var
Það hvorttveggja, að mál og stíll
var aðlaðandi og efnið nýstár-
legt. Bókina kánnast allir við, þó
hljótt hafi verið um höfundinn
hinn sáðari ár. Hún heitir Nýall
eftir dr. Helga Péturss. Þó eg
hafi aldrei séð höfundinn þekkti
eg nafn hans áður en eg las þessa
bók, og hefi aldrei látið ólesna
neina bók eða ritgerð, sem nafn
hans hefir verið tengt vic5.
Ekki dettur mér í hug að
leggja neinn dóm á efni þessarra
bóka eða þær kenningar, sem
þar eru fluttar, en maðurinn
virðist nú vera svona af guði
gerður, að hann hefir ómótstæði-
lega löngun til að fást við hinar
óráðnu gátur, eða það, sem kalla
mætti að hlaða upp í skörð þekk-
ingarinnar, og er þessi viðleitni
ýmist nefnd heimspeki, trú eða
vísindi. Lífið sjálft, upphaf þess,
viðhald og endurnýjun, er enn
talin að vera óráðin eða hálfráð-
in gáta, hvað þá er ’ til fram-
haldsMfsins kemur eða annars
iífs, eins og það er nefnt. En
meðan svo er ástatt, þvá skyld-
um vér þá ganga fram hjá sMk-
um höfundi, sem dr. Helgi Pét-
urss er. Er hann ekki fyrsti mað-
ur, sem flytur okkur fraumhugs-
aða íslenzka heimspeki, sem
ekki er fjarstæðari almennu
viti heldur en margt það, er vit-
undina hefir órað fyrir og síðar
hafa orðið vísindi, og hefir auk
þess það höfuðeinkenni sann-
leikans, að mál hans er auðskil-
ið hverju barni.
Eina bók befi eg lesið síðan eg
kom heim, sem þó á óbeinan
hátt sé, snertir það, sem eg sagði
um fslendingasögumar. Það er
Völuspá fornritanna og ýmis-
konar athuganir eftir E. Kjer-
úlf.Heldur hann því fram, að
fornritin muni hafa verið rituð
með rúnum áður en tekið var að
nota latínuletur og hafi síðan
verið afskrifuð, en ekki geymst
á minnum manna, eins og flestir
hafa ætlað. Auk þess fer hann
aðrar leiðir í rannsóknum sínum
og skýringum heldur en eg veit
til að aðrir hafi farið. Eg hefi
hvergi séð þessarar bókar getið,
en mér sýnist hún að ýmsu leyti
stórfróðleg og athyglisverð, en
það er fyrir lærðu mennina að
dæma um -hana.
Að lokum vil eg svo þakka öll-
um, sem eg hefi kynnst sáðan eg
kom heim. Allir hafa sýnt mér
góðvild og gestrisni. Eg hefi ekki
sérstakt umboð til að flytja
kveðjur nema frá goodtemplara-
reglunni. Eg hefi verið félagi í
henni nærfellt fimmtíu ár og
mér var falið að flytja innileg-
ar kveðjur og árnaðaróskir til
starfsbræðra og systra hér
heima. Og eg veit að mér er ó-
hætt að færa Islandi og Islend-
ingum kveðjur frá öllum Vestur-
Islendingum. “Eg bið að heilsa
heim”, eða “eg bið að heilsa
gamla landinu”, sagði næsturo
hver maður, þegar fór að kvis-
a'st um ferð mína heim. Að sáð-
ustu vil eg bera fram þá ósk
miína og von varðandi framtíð ís-
ienzku þjóðarinnar, að þó hún
sé minnst þeirra þjóða, seno
halda uppi sjálfstæðri þjóðmenn-
ingu og tungu, þá megi hún bera
gæfu til þess að leggja stórþjóð-
arskerf til þess að mannkynn-
inu takist að nema þessa jörÖ
og byggja hana i samræmi við
kærleiksríkt mannvit og vilja
þess, sem sólinia hefir skapað.
Góða nótt og gleðilegt nýtt ái’-