Heimskringla - 23.04.1947, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 23. APRliL 1947
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
málanna hyggjast að haía á frelsi sitt að fullu. Einn þáttur
Þingvöllum landsmót í íþrótt- þessarar nýskipunar hefur gerzt
um fimmta hvert ár. Verða það á Þingvölfum. I>að sem áður var
eins konar olympiuleikar ís- höfuðstaður landsins er nú orð-
lendinga heima í landi sínu. Por- inn helgistaður. Þar sem yfir-
ystumenn golfíþróttarinnar hafa náttúrlegur máttur reisti endur-
augastað á Leirunum, þar sem fyrir löngu úr bálastorku berg-
tjaldborgin stóð 1930, fyrir höf- kastala handa þjóðinni, er nú
uðkappleiki i sinni íþrótt, og skapað meginvígi sögulegra
hefur þessari málaleitan verið minninga og fegurðartrúar á ís-
vel tekið. Með þessum hætti landi. J. J.
verður Þingvöllur aftur megin-'—Samvinnan.
stöð fyrir þjóðfundi og þjóðhá-1 —-------------
tíðir um hin margbreyttustu TTKKAN
málefni. Þangað leita lisfcamenn -LiN iVLilJlvIkAIN rlJA
UNA A EYRI
landsins ár eftir ár að fögrum
viðfangsefnum og taema aldrei
uppsprettu fegurðarinnar. Þar á
forseti íslands heimboð í Þing-j
vallalbænum sumar hvert og j
þykir þar gott að vera. Endra- j
nær koma til skemmri eða
lengri dvalar í Þingvallábænum
RÚSSUM VAR EITT
Guðmundur G. Hagalín
Fyrsta Grein
öllum þjóðum öðrum
smærn,
aðrir merkisgestir’ sem þjóðin ýmsum meiri þjóðum stærri,
vill sýna sérstaka sæmd. Til ef menn virtu vits og anda
Þingvalla leita ungir menn og verkin allra þjóða og landa”.
gamlir, konur jafnt og karlar, til
að endurnærast í -hinu heilsu-
samlega lofti andspænis þeirri
nátfcúrufegurð, sem Dufferin
lávarður mælti um á þann veg,
Stephán G. Stephansson
Þegar vér, sem erum orðnir
miðaldra eða meira, vorum böm
eða unglingar, lærðum vér flest
að til Þingvalla væri gott aðjað bera virðingu fyrir frelsis-
koma, þó að til þess þyrfti aðjbaráttu þjóðar vorrar og þeim
ferðast yfir hálfan hnöttinn. j mönnum, sem á vetfcvangi þeirr-
1 sögu Þingvalla hafa síðan ar baráttu höfðu borið hæst
land byggðist gerst þrjú nýsköp- merki íslands, hvort sem þeir
unarfcímabil. Hið fyrsta hófst í höfðu beðið ósigur, sumir fallið,
fornöld, þegar Alþingi var stofn- eða þeir höfðu unnið sigra og
sett og ’starfaði þar um margar j þokað nokkru um set. Vér unn-
■aldir. Annað fcímábil hófst með um Einari Þveræing, og mörg
þjóðræknisbaráttu Fjölnis- af oss kunnu Gamla sáttmála.
manna, sem vildu efla þar nýj-jVér krupum í anda við Líka-
an höfuðstað. Jónas Hallgníms- j steinia í Laugardal, og öll kunn-
son endurfinnur staðinn í al-, um vér orðin, sem kempan, trú-
gerðri niðurlægingu. Hann arhetjan og skáldið Jón Arason
brennir fegurð og yndisleika mælti við einn ungan og fáráð-
Þingvalla inn í hugskot allra ís- an klerk og Danaþjón, þegar
lendinga með ljóðum, sem halda mjólki sá hugðist fræða hinn
lífsgiMi sínu meðan nokkur aldraða biskup og trúarskáld
maður skilur íslenzka tungu.;um tilveru annars Mfs.
Jón Sigurðsson og Benedikt ^ “Veit eg það, Sveinki,” hefur
Sveinsson gera Þingvöll að bar- orðið eitt af hinum tiltækustu
áttustað fyrir frelsi landsins.* 1 svörum Islendinga, þá er fávís-
Draumar Fjölnismanna og á- lega hefur verið að þeim vikið.
hrifamestu stjórnarleiðtoganna “Vondslega hefur oss veröld
rættist að miklu leyti þegar blekkt”, hefur og margur ís-
þjóðveldið var endurreist á lenzkur maður tekið sér í munn,
Þingvöllum. Þriðja sóknin vegna þegar honum hefur þótt skjóta
Þingvalla var hafin af æsku skökku við um vonir og efndir
landsins og samvinnuleiðtogum ií þessari tilveru, og ekki eru þeir
þjóðarinnar í byrjun vélaaldar- fáir, sem hafa, — og ekki síður
innar íslenzku. Vandamál þeirr-1 nú en áður fyrrum —minnzí
ar kynslóðar var að bjarga arf-jorðanna:
inum frá hinu forna þjóðveldij
og hugsjórramönnum 19. aldar.
gegnum brimrót hins nýja fcíma,
■þar sem vélavinna og borgalíf
tók við af þúsund ára dreifbýli
byggðanna. Þetta hefur tekizt
framar vonum. Náttúran græð-^
ir nú á Þingvöllum mörg og andi lögmanninn gamla, hvít-
djúp sár eftir hörmulega van- hærðan og fcárfellandi, þá er
rækslu fyrri alda. Þjóðin hefur hann í Kópavogi skrifaði nafn
tekið trú Jónasar Hallgnímsson- sitt, kúgaður af dönskum liðs-
ar um ágæti Þingvalla. Hér eftir foringja skrýddum álíka tildri
■rnunu flokkar og stéttir á íslandi og prjáli eins og vér sjáum nú á
keppast um að fegra Þingvöll og myndum rússneskra herforingja,
að sækja þangað andlegan og lák- — og hafandi sér til fulltingis ó-
amlegan mátt. Arfi forfeðranna siðað málalið af ýmsum þjóð-
hefur verið bjargað úr mikilli löndum. 1 það sinn reyndist full-
hættu, þannig, að hinir fomu trúi Danakonungs örruggari til
Þingvellir halda tign sinni og stórræða,^nda Islendingar vopn-
veldi í sambýli við vélamenn- lausir, heldur en hálfri öld áður,
ingu yfirstandandi fcíma. Ný- þá er danskur aðmíráll og léns-
byggðin á vesturbakka 'Þing- herra á Bessastöðum sá blika á
vallavatns lokar öllum leiðum vopn nokkurra Hundtyrkja, haf- j
fyrir efnishyggumönnum í verk- andi þó sjálfur skip og menn — j
fræðingastétt, að hækka vatnið 0g fallstykki á skipum og í virki. |
«g eyðileggja um leið Þingvöll, Vér fórum með Skúla fógeta til
þó að með því mætti fá meira Bátsenda og hittum TugasonJ
rafmagn úr Soginu. Tvö verða einnig fórum vér með honum íj
höfuðverkefni komandi kyn- búðir Hörmangara og sigldum
slóða á Þingvöllum: Að klæða samskipa honum milli landa, og
friðaða landið allt með fögrum þá er hann tók stjórnina af Dön- j
skógj, en opna það um leið fyrir um, sem fallizt höfðu hendur í
allri umferð, svo að enginn fall- ofviðri, minntumst vér orða
egur staður sé þar gleymdur eða Ólafs konungs Tryggvasonar við
týndur. Hin þrautin er að venja Svoldur: “Engi er hugr í Dön-j
alla Islendinga á að draga skó um”. Og hvort mundum vér
illra siða af fótum sér, er þeir ekki, mörg af oss, kunna kvæðij
boma til Þingvalla, og muna vel Gríms um Skúla? Allir munumj
að þar er heilög jörð. j vér frásagnir eldri manna og
Þriðja viðreisn Þingvalla hef-1 sitfchvað úr rituðu máli um For- j
ur verið þáttur í hinni miklu setann, baráttu hans og sigra —
sókn Islendinga á 20. öldinni. og þá hvað bezt, hvernig hann
^jóðin héfur stpðið að mikilli og1 * * og íslenzkir þjóðfulltrúar undir
margþættri nýskipun. Hún hef- hans forystu kunnu að mæta of- j
Ur byggt nýjar borgir, hagnýtt ( beldishótunum hins danska
betur en áður gæði lands og' greifa, en sá hafði, svo sem Hin- (
sjávar, aukið verktækni 9Ína á rik Bjálki forðum, stríðsmenn
Þúsund vegu og endurheimt sér til fulltingis, enda sú saga
Hún Una litla á Eyri var ekki rík né fríð,
en hafði allra hylli, var hjartagóð og bMð.
%
Hún fermdist fjórfcán vetra, og fór í góða vist,
og einkar vel sér undir, þótt ættfólk hefði mist.
Hún ötul var að verki, og vinnan féll en þungt
við glens og kvæðagaman, því glatt var lið, og ungt.
Og Una litla átti sér augu til að sjá:
hve fagurgræn var foldin, og fjöllin himinblá.
Hún átti söngnæmt eyra, og unaðsradda fjöld,
af náttúrunnar nótum, hún nam hvert sumarkvöld.
#En Una litla átti sér einnig draumaheim:
hún undi sér, og undi, í átthögunum þeim.
Þar brostu grænar grundir, þar glóði sléttur mar,
en sveinninn, sonur hjóna, var sól og himinn þar.
Hún átti fyrstu ástir hins unga, fríða manns, —
en ríka Björg á Bjargi var brúðarefnið hans.
En Una giftist Gísla, sem grár og lotinn var.
Og ýmsir láðu Unu að eiga þvílíkt “skar”.
En Una hló, og ansar: “Eg elska gráan lit,
nóg kapp og ærsl á æskan, en ellin reynslu og vit”.
Hún flutti út að Eyri, — þar átti Gísli bú —.
Þau börðust þar í bökkum, og börnin urðu þrjú.
“Maí rennur sól í sævi, sorgin felst í gleymskuhyl”,
— heyrast börn og brúður syngja, bak við frosið gluggaþil.
Sveinninn kembir, systur hæra, sveipar fætur ullirí táð,
kisa malar, hjólið hamast, hendur Unu teygja þráð.
“Maí rennur sól úr sævi”. Syngur Una ljóðin kunn:
“Mikið hefir guð oss gefið gæðafjöld og nægtabrunn”.
Stofna hlýnar, hækkar, víkkar, hverfur fönn og vetrarís,
ljóðs í töfrum börnum birtist björt og fögur vorsins dís.
Hjartans þakkir, Una á Eyri! upp til daga, fram við sjá:
■skipbrotsmey, sem hugprúð hylur harm þinn undir glaðri brá.
Þú, sem lindir ljóðs og söngva leiddir inn í dagsins önn.
Fylg oss enn um aldaraðir, Islands dóttir, hrein og sönn.
Ingveldur Einarsdóttir
-Nýtt Kvennablað.
“Þætti mér þá rétt
Þitt svar, Böðvar,
míns ef væri móðurlands
málfar, Böðvar.”
r I
Við sáum og fyrir oss ljóslif-
borin um bæinn, að greifinn
hefði fengið þá skipun, að ef
honum þætti við þurfa, þá skyldi
hann láta skjóta þann hvíta,
þann feita og þann halta — Jóna
svo og heillamanninn séra
Hannes Stephensen, en hvað um
það: Þarna sigraði íslenzkur
manndómur og sönn fyrir-
mennska, hins danska kotungs-
anda í skartklæðum og með
konungsboð í vasanum. Vér
kunnum og Islendingabrag um
“þá fóla, er frelsi vort svíkja —
og hjá erlendum upphefð sér
sniíkja”, en Jpn forseti mat svo
það kvæði, að hann segir:
“Annars held eg, að það væri
nógu vænt að fá viðlíka kvæði
fleiri eins og Islendingabrag, og
láta prenta sér í lagi, t. d. í
Björgvin”.
Og hver kann að meta það,
sem skáld vor, fyrr og 9Íðar hafa
með kvæðum sínum gert til að
örva níátfcúrlegt hatur íslenzkra
manna gegn undirokun erlendra,
fjárdrætti þeirra og vanmati á
öllu, sem íslenzkt er, og til að
vekja trú Islendinga á land sitt
og á sjálfa sig, glæða ást þeirra
á máli sínu og menningu og auka
hollan og hóflegan metnað
þeirra, þekkingu og víðsýni.
Vér lásum ungir Islendingasög-
ur og dáðum þær, ekki sakir
vígaferla þeirra, sem þar er frá
sagt, og ekki til að gera oss hæfa
sem blóðhunda eða ágenga frels-
isræningja, heldur til að njóta
tiginnar frásagnarlistar, auka
traust vort á íslenzku mánngildi,
finna oss aukast stórhug til
framkvæmda og heilbrigðis við
aðrar stærri þjóðir — og yfir-
leitt glæða hjá oss frelsis ást,
manndóm og fyrirmannlega
skaphöfn. 1 þessu sambandi er
oss gott að minnast Rasmusar
Christians Rasks, bóndasonarins
fjónska, sem varð mestur mál-
vísindamaður sinnar fcíðar og
lærði íslenzku og dáði hana og
íslenzkar bókmenntir öðru frem-
ur. Hann sagði svo í bréfi til eins
af vinum sínum:
“Það skal vera huggun mín
og gleði að læra þetta mál, og
guði að treysta, hlekki hrista,
hlýða réttu, góðs að bíða.”
allir þeir fylgdust af lifandi á-
huga og samúð með baráttu
allra þjóða fyrir frelsi og sjálf-
stæði, varðveizlu tungunnar og
þjóðlegri menningarviðreisn,
■hvort sem þjóðirnar áttu við að
stníða innlent vald eða erlenda
kúgun. Góðum íslendingum of-
bauð harðstjóm hins rússneska
einveldis heima fyrir, og því var
það, að útlága- og náhilistasögur
voru hér mjög vinsælar um
skeið, hvað sem leið gildi þeirra
frá bókmenntalegu sjónarmiði.
Og þó að ísl'enzka þjóðin væri í
sárum eftir danska fjötra og
ætti í togstreytu um réttindi sín
{við Dani, þá áttu Suður-Jótar
| sarnúð hennar í viðleitni sinni
'til varðveizlu sínu móðurmáli.
j Þá er Norðmenn sóttu rétt sinn í
hendur Svía, þá slógu áreiðan-
lega flest íslenzk hjörtu hraðar
en ella, og svo var samúð ís-
lenzku þjóðarinnar mikil með
Búum, þá er Búastníðið var háð,
að svo var sem íslenzkir menn
væru þar að berjast fyrir frelsi
sínu. Guðmundur skáld Friðjóns-
son kallaði þá Bretann “hund-
ingjann, sem Búann bítur” —
og ómótt var þá Stephani G.
Stephanssyni. Saga úr Búastrlíð-
inu eftir sænskan höfund, öðl-
aðist hér og miklar vinsældir.
Þá var einnig fylgzt af miklum
samhug með því, sem gerðist í
frelsismálum Ira, og bók var
þýdd á íslenzku, þar sem gerð
var ýtarleg grein fyrir viðskipt-
um þeirra og Englendinga —
og hér áður fyrr, hvað sem nú
er, var samúð Islendinga með
færeyskri menningar- og sjálf-
stæðisíbaráttu, mikil og einlæg.
íslendinga’ tók enn fremur
mjög sárt til Pólverja og Finna.
Frelsisbæn Pólverja varð eftir-
læti fjölmargra Islendinga, og
einnig kvæði HauChs, Pólland, í
að sjá af ritum þess, hversu þýðingu Matthíasar Jochums-
menn hafa fyrrum þolað and-lsonar. Þar segir svo:
streymi og með híeysti klofið •
það. Eg læri ekki íslenzku til Glóðu ljáir, geirar sungu,
þess að nema af henni stjórn- gusu vellir reyk.
fræði eða hermennsku eða þess Enginn maður aftur kom
konar, en eg læri hana til þess{úr orra-trylldum leik:
að útrýma þeim kotungs- og I
kúgunaranda, sem mér hefur Og enn fremur: •
verið innrættur frá blautu
barnsbeini, til þess að stæla hug yl® sveinbörn syngja fljóð
og sál, svo eg geti gengið í hætt- um suran styrjar-örn:
ur óskelfður, og að sál mín kjósi Viður forna sigursöngva
heldur að segja skilið við Mkam-,s°lna Póllands börn.
ann, en að breyta út af því eðal
afneita, sem hún hefur fengið Þó var samhugurinn ennþá
fulla og fasta sannfæringu um, úeitari með Finnum og vart
að satt sé og rétt”. I mun ÞÍóðin hafa tileinkað sér
Veit eg ekki, að betur hafi svo n,°Mkur erlend Ijóð að
það verið skilgreint, hvað ein- undanskilinni Friðþjófssögu
mitt íslenzka þjóðin hefur sótt Tégners sem kvæði Rune-
til fornbókmennta sinna og til bergs, er birt voru í Svanhvít í
þeirra skálda íslenzkra frá siíðari þýðingu Matthíasar Jochumson-
öldum sem ekki voru haldin ar Sögur herlæknisins eftir
I Zakariar Topelius, einnig þýdd-
I ar af Mafch., Joehumsyni, þær
I komu út, — öll sex bindin, —
á þeirri fcíð, sem ekki var mikil
reisn á bókaútgáfu okkar íslend-
inga í samanburði við það, er
síðan hefur orðið. Hver maður
Hhagborg U
FUEL CO. 11
Dial 21 331
(C.F.L.
No. 11)
21 331
Ný tegund
STRÁBERJA
BARON SOLEMACHER. Þessi óvið-
jafnanlega tegund, framleiðir stærri
ber úr hvaða sæði sem er. Blómgast
átta vikur frá sáningu. Ræktun auð-
veld. Greinar (runners) beinar og
liggja ekki við jörðu, framleiða því
stór og mikil ber. Hafa ilm viltra
berja. Ásjáleg pottjurt og fín í
garði. Sáið nú. Pantið beint eftir
þessari auglýsingu. (Pakkinn 25c)
(3 pakkar 50c) póstfrítt.
FRI—Vor stóra útsœðisbók fyrir 1947
Ennþá fullkomnari 24
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
konungs- og kúgunarandanum.
iSvo sem öllum er næsta kunn-
ugt, þeim, er lesið hafa sögur en
svo, að íslendingar þeirrar fcíðar
sæju Mtt út fyrir landsteina.
Þeim var hið mesta yndi að
kanna ókunna sigu og fregna af
öllu því, sem gerðist með öðrum les Þær- sem læs kallazt> las
þjóðum, og þó að þjóðin væri Þær °§ mundi °? unni þeim “
bundin í báða skó um aldir, þá °§ ekki sizt alþyða manna En
, , i i * -u • þessi skaldskapur hinna sænsku-
helzt samt nokkuð ahugi manna F -
e , , ,, * mælandi Finna varð í heima-
fyrir erlendum atburðum og , . , , „
þjóðháttum jókst þetta á t>',rra s‘yrkur f s,toð
. * sialfsvirðmgu hmnar finnsku, i
nyian leik þvi meira, sem með , ...
• i' ■ kuguðu þioðar — henni orvun
þioðirtm þroaðist mennmgarleg ,
, . . , . . ' , ,., til framtaks og lios vona hennar
starfsemi, frelsisþra og fjar- & * , , 1
. . ... , , , um frelsi og um sialfstæða þro
munaleg geta til framkvæmda.1 s
Vér lærðum snemma, samfara
baráttu vorri fyrir frelsi og sjálf-
stæði, að meta rétt annarra . , ,.
... * ,* ,, sama og Islendingasogur og
þioða til að raða sinum malum , , .
.... » , A ,. •, hvatnmgar- og ættjarðarljos
sialfar að beztu manna yfirsyn, i , ,, , , ...
* skalda vorra. Þarna var ekki
og rakti hja flestum goðum Is- ,, . ,. , , , ,
, rikjandi kugunar- og kotungs-
lendingum sa andi i þessum efn-1 ,. . , ,,
s . i andi. Þarna voru bokmenntir,
— sem flest í orðum meistar
honum vakti, þegar hann fcók að
læra íslenzkt mál og kynna sér
.islenzkar bókmenntir. . . Mundu
ekki slíkar bókmenntir sem
iþær hinar finnsku, er hér hafa
■verið nefndar, vera þjóð Þúsund
vatna landsins ómetanlegar til
uppörvunar, hughreystingar og
ylfirleitt andlegar reisnar nú á
dögum, þá er hún stynur undir
oki skaðabótagreiðsla til Rússa
og þarf að byggja af grunni öll
þau hús og önnur mannvirki
sem rússneskar flugvélar og
‘þýzkir hörvandi herjar eyði-
lögðu á undanförnum árum?
Oss mundi sýnast svo, sem sótt-
um styrk í þessar bókipenntir í
vorri baráttu.
En hvað lásu menn svo í sum-
ar? Að finnskur kvenmaður,
sem á sæti á þingi Finna, hafi
krafizt þess við allgóðar undir-
tektir, að kvæði Runebergs, Fan-
rik Stals Sagner skuli bönnuð til
lestrar, skuli brennd. Og vér
fréttum ennfremur að kröfu-
kvendið væri kvenmaður, sem
stærði sig af sánu faðerni, svo
sem hin íslenzka alþingismær,
en kvenmaðurinn finnski er
dóttir þess manns, sem löngum
hefur verið nefndur samfcímis
og Quisling, Kuusinen, þess,
sem sendur var af Rússum og
gerður fóringi þeirrar lepp-
stjómar, sem upp var sett í Finn
landi þegar Rússar réðust á
Finna 1939......Þó að eg undr-
aðist stórlega, að þessi kona
skyldi. sitja á þingi Finna, varð
eg ennþá frekar hissa á því, að
hún skyldi dirfast að bera fram
áðurnefnda kröfu, og satt að
segja aflaði eg mér ekki upp-
lýsinga um málalok, því að eg
taldi f jarstæðu, að orðið yrði við
kröfunni.......En svo verður
það kunnugt á landi hér nú fyr-
ir stuttu, að Sögur herlæknis-
ins eftir Zakarias TopeMus hafi
verið bannaðar af stjórnarvöld-
um í Finnlandi — og þá auðvit-
að gerðar upptækar og brennd-
ar, hvar sem þær finnast......
Bókabrennumar í Berlin eftir
valdatöku nazista — hver er sá,
sem ekki detti þær í hug, þá er
þeir heyra þessa fregn? Hvað
þar kom svo á eftir — það ætti
mönnum að vera nokkuð minn-
isstætt.
! un atvinnuliífs og menningar.
Hér áttu Mkt þessar bókmenntir
vinsældir sínar að þakka því
sama
um
ans: “Það, sem þér viljað menn-
irnir geri yður, það skuluð
þér og þeim gera.” — Allir
þeir, sem ekki voru haldnir van-
metakend og undirlægjUhugs-
arhætti, allir þeir, sem það isáu
og því, trúðu
. . . “að eyjan hvdta
á sér enn vor, ef fólkið þorir
sem stældu hug og sál, svo að
m£nn gætu gengið í hættur ósk-
elfdir og eignast þann manndóm
að kjósa heldur að láta Mfið en
að breyta út af því eða afneita,
sem þeir hafa fengið fulla og
fasta sannfæringu um, að satt sé
og rétt — svo að eg viðhafi að
mestu þau orð sem Rask notaði
þá er hann lýst því, sem fyrir
“Þegar hann (Kolumbus) lagði
af sað, vissi hann ekki hvert
hann ætlaði, þegar hann kom
! þangað vissi hann ekki, hvar
hann var, og þegar hann kom
heim aftur, vissi hann ekki, hvar
ihann hafði verið”.
* * *
Árið 1945 varð enginn banki
gjaldþrota í Bandaníkjunum og
er þetta fyrsta árið án banka-
gjaldþrots þar í landi síðan 1870.
* * •*
Þegar amerísku nýlendurnar
hófu frelsisstríð sitt árið 1776,
var talið að þriðji hver maður
hafi fylgt Bretum að málum.