Heimskringla - 09.07.1947, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 9. JÚLI 1947
^OOOSOOSOOCCOCOOOOOOOOOOSOSOOOOOOOOOCOOOOOOOCCCCOCOy
Ifetmslmngla
(8tofn*e 1S86)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaOsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viOskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
^ooooooooooeooooooooeoBoeoocoeooooooecccccoBooccooo
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 9. JÚLÍ 1947
Konan og kirkjumál
Ræða flutt á samkomu Kvennasambandsins á kirkjuþinginu
28. júní 1947, af Matthildi Frederickson
Heiðraði forseti, erindrekar Kvennasambandsins og gestir:
Það hefir verið sérstaklega ánægjulegt að vera staddur hér í Winni-
peg þessa dagana. Hér éru æskustöðvarnar og vin er að finna svo að
segja við hverjar dyr. Htr hefir verið tækifærl að hlusta á kirkjuþings
gjörðir og þær ágætu ræður sem þar hafa farið fram. 1 gær og í dag hefir
það ekkert dregið úr ánægjunni að sitja þing Kvennasambandsins. Það
hefir ^verið sannarleg sálarhressing að heyra um það þarflega starf sem
þið kvenfélagskonur hafið ynnt af hendi, hvert félag í sinni bygð.
Eg óska ykkur til lukku og hamingju með áframhald þess ágæta
SUr Með leyfi forseta langar mig til að taka til ihugunar með ykkur hér i
kveld málefnið “Konan og kirkjumál”. Ætla eg ekki að reyna að útskýra
kirkjúsögu aldanna, eða lýsa, lið fyrir lið, jafnréttis baráttunni, heldur
aðeins að grenslast lítillega, hér og þar aftur í söguna og reyna að gera
lauslega grein fyrir áhrifum konunnar á framgang kristinnar kirkju eins
og það mál kemur okkur sérstaklega við.
Eftir sögn guðspj allanna þá er það sögulega sannað að konur
ekki síður en menn, féllu undir áhrif og aðhyltust kenningar
Krists, og voru oft með í þeim hópum sem fylgdu honum stað úr
stað til að hlusta á orð hans. Á meðal þeirra kona eru nefndar rneð
nafni, Marja Magdalena, Martha, María móðir Markúsar, Jóhanna
og Marta Jakobs.
Þar sem lýst er dauða Krists á krossinum er sagt svo frá (Lúk.
23-49): “En allir þeir er honum voru kunnugir og konur þær er
honum höfðu fylgt úr Galileu stóðu langt frá og sáu þetta.” Þrátt
fyrir það að Kristur hefði verið forsmáður af yfirvöldunum og
krossfestur með ræningjum, voguðu þessar konur sér “í aftureld-
ingu fyrsta dags vikunnar” að koma til grafarinnar með ilmjurtir
og smyrsl. Lítið er konanna getið, eftir þetta, í helgisögunni.
Eftir því sem árin liðu óx sá kvenna hópur sem heillaðist af
kenningum Krists eins og þær voru nú túlkaðar af postulunum, og
lágu þessar konur ekki á liði sínu með að útbreiða gleðiboðskap-
inn; kveneðlið hefir ekki breyst svo mjög mikið á 1900 árum.
Ekki er hægt að sanna þetta sögulega, en sanngjarnt er að
halda að konur hafi látið í ljósi trúarsannfæringar sínar, meira en
vel sæmdi siðvenjum þess tíma. Menn Austurlanda vöfðu konur
sínar slæðum og ætluðust ekki til að þær sýndu sig á mannamót-
um. Getur því hafa verið fleiri en ein ástæða fyrir því stranga
boði postullans Páls, þar sem hann ákvarðar (1 Korentubréf 14-
32-34): “Konur skulu þegja á safnaðarsamkomum, því ekki er
þeim leyft að tala, heldur skulu þær vera undirgefnar, eins og líka
lögmálið segir.
“Ef þær vilja fræðast um eitthvað þá skulu þær spyrja eigin-
menn sína heima, því það er ósæmilegt fyrir konur að tala á safn-
aðar samkomu.”
Þetta boð postulans setti þá fjötra á frelsi kvenna í kristin-
dóms baráttunni, sem drógu stórlega úr krafti áhrifa þeirra, alveg
fram á 20. öld.
Þrátt fyrir þessar hamlanir hafa konur haldið áfram starfi að
útbreiðslu kristninnar. 1 ritum frá þeirri tíð (Religious Encyclio-
pedia) er sagt að konur hafi hjálpað pwstulunum með því að hýsa
þá í húsum sínum þegar þeir voru ofsóttir og gefið þeim fæði og
klæði.
1 Postulagjörningabók (21-10) er sagt frá ferðum Páls postula
og fylgismanná hans. Þar sem “þeir komu til Sesaren og gengu inn
í hús Filippusar trúboða, sem var einn af þeim sjö, og dvaldi hjá
honum. Hann átti 4 dætur — ógiftar — sem spáðu.” Á þeim
tímum var spádómsgáfan haldin í miklum heiðri, og gefin gaum-
ur, hvar sem hún kom í ljós.
Annað boð Páls postula (1 Tim. 2-12): “Konan á að la^ra í kyr-
þey og allri undirgefni, og ekki leyfi eg konu að kenna eða taka
sér vald yfir manninn, heldur á hún að vera kyrlát.”
Ekki er hægt að vita hvert það var vegna þessara orða, eða af
öðrum ástæðum að konum var ekki leyft að flytja trúboð á fyrstu ;
árum kristninnar. Á seinni parti annarar aldar, leyfðist þeim að i
boða gleðiboðskapinn öðrum konum sem bjuggu útaf fyrir sig í1
herbergjum þar sem karlmönnum var ekki leyft um að ganga.
Einnig fengu þær að hjálpa við skimir og altaris sakramentis 1
athafnir. í nzifni hinnar kristnu trúar hlúðu þær að veikum fá-
tæklingum og munaðarleysingjum, veittu hressingu föngum og
undir vissum kringumstæðum var konum leyft að veita þeim
deyjandi síðasta sakramentið á því tímabili. Mátti þá með sanni
segja að “hvert kristið heimili var hjálparhæli”. Konur þoldu of-
sóknir og létu iífið sem páslaxvottar, fyrir trú sína. í næstu 200
árin fóru áhrif konunnar í kristna heiminum stöðugt vaxandi.
Sumir sagnahöfundar halda því fram að þá eins og á dögum
postulanna hafi áhrif konunnar í kirkjumálum verið orðin sterk-
ari en klerkavaldi fanst viðeigandi, svo á seinni árum 4. aldarinnar
var konum ekki lengur leyft að kenna en engar hamlanir lagðar á
líknarstarfsemi þeirra.
Á fimtu öld var byrjað að byggja klaustrin utan um trú-
hneigðar konur sem nú gátu, innan fjögra veggja, útausið trúar-
æsingu sálar sinnar í bænahaldi, sálmasöng og föstum. En áhrií
þeirra fluttust ekki langt út fyrir steinveggina.
Seinna þegar frægu Bræðra
reglurnar, Benedictine, Francis-'
can og Dominioan, bygðu nunnu
klaustur, helguðu þær konur líf
sitt mannúðarstarfi meðal veikra
og bágstaddra og létu mikið gott
af sér leiða.
Aldirnar liðu.
Kristin kirkja breiddi vængi
slína út yfir öll lönd og varð að
ríku og máttugu veraldar valdi,
konan kom lítið til greina á
krossferðunum, styrjöldum eða
endurvakninga hreyfingum. —
Sagnfræðingar þeirra tíma hafa
leitt, að mestu, hjá sér, að nefna
verk þeirra.
Konan hefir þó sjálfsagt tekið
sinn þátt í þeirri mannfélagsbar-
áttu — þær hafa glaðst með hetj-
unum sem heim komu — biðið
fyrir sálum þeirra föllnu —
buiidið sár þjáðra — og þurkað
tár syrgjanda. Alt þetta eftir
Krists boði og með blessun
kirkjunnar. Joan of Arc var ein
af kvenhetjum þessara tíma, en
hún var brend á báli, ásökuð
um galdra.
Þegar siðabóta hreyfingin
ruddi sér til rúms, snemma á 16.
öld, brutust mörg lönd undan
valdi páfans, klaustur voru víða
eyðiiögð, kirkjur og dýrðlinga
myndastyttur muldar í rústir. —
Þrátt fyiiir þessar breytingar
heyrist mjög lítið um áhrif kon-
unnar á trúmál innan protest-
anta kirkjunnar í næstu 200
árin.
En á þvtí tímabili þrifust
systrareglur kaþólsku kirkjunn-
ar og breiddust út um allan
heim. Flest voru klaustrin reist
í ítalíu og Frakkiandi, en mörg
voru bygð í Þýzkalarrdi, Eng-
landi, Ameríku og Indlandi og
víðar. Til dæmis, eftir skýrsl-
um frá árinu 1800, hafði systra-
reglan “The Most Saered Heart
of Jesus” ráð yfir 380 nunnu-
klaustrum, sem hýstu 2500 með-
; limi. Höfðu þessarx nunnur með
I höndum trúarbragðalega kenslu
ungra stúlkna, hjúkrun aldraðra
og veikra, umsjón um velferð
kyenfanga og margt fleira. Var
þessi regla bara ein af óteljandi
mörgum þvíiíkum systrareglum.
Það þarf ekki að vera neinn
efi í huga okkar um að konan
j hefir átt mikinn þátt í útbreiðslu
kaþólskra trúarbragða, þó hún
aldrei fengi að halda embættis-
. stöðu í sjálfri kirkjunni.
Þó ekki fari sögur af því að
| kona hafi fylt páfa sætið, borið
i kandinála hatt eða biskups
hempu, þá er það ekki eins dæmi
| að kona háfi haldið í höndum
sér æðsta úrskurðarvaldi í mál-
i um kirkjunnar, t. d. María Tud-
j or og Elizabeth drotning, hvor
[ fyrir sig, tók að erfðum frá Ját-
j varði VIII æðsta vald yfir kirkju
! Englands. Urðu áhrif þessara
i drotninga á kristindóms hug-
myndum sára lítil. Þær fyltust
trúarofsa þess tímabils og bak
við gerðir þeirra lá stjórnmála
barátta frekar en hreinn trúar-
sannfœringa kraftur. Afleiðing-
ar gerða þeirra leiddu af sér
mikla eymd og blóðbað sakleys-
ingja.
Kristnin, eins og þið öll vitið,
var lögtekin á Islandi árið 1000.
Segir sagan að farsæld og friður
hafi legið yfir landinu í næstum
hundrað ár. Skólar voru stofn-
settir, bækur samdar. Tímabil
þetta er kallað “Gullöld íslenzkr-
ar menningar” og miðstöð þess-
arar menningar var kirkjan.
Lítið er íslenzkum konum get-
ið á þessu tímabili, ef þær hafa
nokkuð lagt til trúarlífsins, þá
hafa það verið óbein áhrif þeirra
Þá eins og nú íslenzkar mæður
sjálfsagt hlúað að andlegum
þröska sona sinna með kærleik
og fórnfýsi og sent þá úr garði
með fullnægjandi veganesti til
drengskaps og dáða. Eins og
menn á öllum öldum hafa þeir
sumir getað sagt með Matthíasi
Jochumssyni:
“Engin kendi mér eins og þú
hið eilífa, stóra, kraft og trú,
né gaf mér svo guðlegar mynd-
ir.”
Siðaskiftunum á Islandi fylgdi
óiói og óvissa, eins og oft á sér
stað þar sem breytingum fylgir
ekki fullur skilningur á málinu.
Barnatrúin var fólkinu kær, en
nýja trúin var lögboðin í land-
inu. Séra Halldór Joíhnson segir
í einni ræðu um þetta efni að
“Islendingar hafa altaf leitað
ráða hjá Skynseminni um trú
sína.” Það hafa nú íslenzku kon-
urnar efalaust gert og þannig
brátt náð jafnrvægi á trúarskoð-
unum sínum, studdar eins og
þær voru nú á allar síður af
bjargföstum bókstafskenningum
Lúters. Heimilið var svið kon-
unnar, og þaðan streymdu áhrif
hennar, eftir þeim andlegu kröft-
um sem hún hefir af að miðla.
Frásaga Hallgríms hreppstjóra
Hallgrímssonar skrifuð um
SVeitaiíf á íslandi um miðja
nítjándu öld, í kafla sem hann
kallar “Andlegt líf” segir svo frá:
“Það var á heimilum sára fátt
af bókum, þó mun á flestum
hafa verið til eitthvað af guðs-
orða bókum, því á hverju heim-
ili voru lesnir húslestrar frá vet-
urnóttum til sumarmála”. Lestr-
ana las ýmist húsfreyjan eða
húsbóndi og oftast úr Vídallíns
postillu. Ásamt þessum lestri
voru sálmar sungnir, og á föst-
unni Passíusálmarnir, spjald-
anna milli.
Segir höfundur að öllu þessu
hafi fylgt helgiblær. “Eg sá
’ sungið á Grallaranum bæði í
j kirkju og heimahúsum. — Mörg
jþessi gömlu lög voru falleg og
j yfir þeim hvíldi alvöru, auð-
mýktar og helgi blær — og þeim
áhrifum gleymi eg aldrei.”
“Kirkjuræknin mun hafa ver-
ið meiri og almennari en nú.
Flest fullorðið fólk fór til altaris
tvisvar á ári — við messugerðir
sátu karlmenn innarlega í kirkj-
unni, inn í kór — eftir mann-
virðingu — en konur sátu út við
dyr.”
Jafnrétti kvenna og karla átti
enn langt í land.
“Barnafræðsla, sem á mörg-
um heimilum var í höndum hús-
móðurinnar, var ekki önnur telj-
andi en bókalestur, ofurlítil
skrift og að læra langa kverið,
mikil áherzla var álögð á það,
mörgum tornæmum börnum var
kent kverið utanbókar — var þá
slept ritningargreinunum og að-
eins kendur stóri stállinn.
Alrdei heyrði eg talað um að
fyrirlestrar væru fluttir hér í
sveit og Mtið mun hafa verið um
andlega fræðslu utan heimilisins
nema ef vera skyldi í kirkjunni.
Af þessu fanst mér mega skilj-
ast að kristileg uppfræðsla muni
hafa verið að mestu leyti verk-
efni konunnar. Þó hún aldrei
fengi í kór að sitja.
Séra Benjamim Kristjánsson
skrifar um kristilega uppfræðslu
bama í heimahúsum og segir:
“Sælt er hvert barn sem lærir
að biðja við móður kné í öruggu
trausti til föður lifsins. Sá lykill
sem barninu er þannig fenginn
að náð Drottins er dýrmætari en
alt annað sem því hlotnast —
það er lykillinn að sjálfum helgi-
dóminum, — að tilgangi Mfsins
— að fullkomnun Mfsins og feg-
urð.”
★
Ef vikið er sögu hingað til
Canada og lesin eru skrif úr ís-
lenzkri kirkjusögu fyrstu áranna
hér, þá má lengi leita áður en
finnast nokkur nöfn kvenna. í
III. hefti Sögu V.-lslendinga er
frú Lára nefnd í sambandi við
verk^hennar við hlið mann síns,
séra Jóns Bjarnasonar og seinna
sem kennari í skólum sem stofn-
aðir voru 1877—78—79. Önnur
nöfn verður maður var við, svo
sem Rannveig Briem, Torf-
hildur Hólm. Frá Winnipeg eru
nefndar Helga Þorsteinsdóttir,
Jóhanna Skaftadóttir og Andrea
Fisher, sú síðasta kölluð fulltrúi
og djákni. Hefir þá eftir allar
þessar aldir, konum verið gefið
málfrelsi og atkvæðisréttur í því
nýja kirkjufélagi, þrátt fyrir
ummæli Páls postula.
1 únitarakirkju félagsskapnum
sem stofnaður var 1891 af Birni
heitnum Pétursson, var konum
frá þvá fyrsta veitt jáfnrétti við
menn. Ekki er að sjá af skýrsl-
um að konur hafi verið kosnar í
fyrstu safnaðarnefndina, en
snemma á árum tóku þær að
sér að halda uppi kirkjusöng,
sunnudagaskóla og kivenfélagi til
styrktar söfnuðinum.
Einmitt á þessu tímabili voru
að verða miklar breytingar á
hugsunarhætti konunnar gagn-
vart stöðu sinni í mannfélaginu.
— Sjóndeildarhringurinn hafði
færst út fyrir heimatúnið, og
vaknað hafði í meðvitund
kvenna löngun til að taka þátt
í málum umheimsins. . Kven-
frelsishreyfing þessara ára hlaut
að hafa haft mikil áhrif á fram-
komu þeirra í kirkjumálum.
Næsta ár, á júlí, eru liðin 100
ár síðan fyrsti kvenfrelsisfundur
var haldinn í Bandaríkjunum.
Helztu kröfur þessa fundar voru:
1. Rétt til sömu mentunar tæki-
færa sem karlmenn; 2. Rétt til
að tala á fundum; 3. Kosninga-
réttur; 4. Rétt til að boða trú.
Á Islandi voru fyrstu kven-
réttindafundir haldnir um það
leyti sem ísl. söfnuðirnir voru
stofnsettir hér vestra.
Það var nokkrum árum seinna
að sú fræga skrúðganga kvenna
fór fram í Lundúnaborg undir
forstöðu Mrs. Pankhurst. Voru
þar á meðal fáeinir karlmenn.
Þeir báru fána með orðunum:
“Málefni kvenna er málefni
karlmannsins”. En á þeim degi
var í huga 10,000 kvenna sá
fasti ásetningur að “Málefni
karlmanna skulu verða málefni
kvenna.”
Nú eru allar þessar kröfur
upþfyltar og konur hafa sömu
borgaraleg réttindi sem maður-
inn. Hefir þetta að nokkru bteytt
stöðu konunnar gagnivart kirkj-
unni?
Það er nærri óhuganslegt, að
þetta Kvennasambands þing
vkkar hefði getað farið fram í
sama anda á nokkru öðru tíma-
bili sögunnar, því það var ekki
fyr en á öðrum fjórðung 20. ald-
ar að konur hafa komist á það
þroskastig að þær hefðu treyst
sér til þeirra stórverka sem þið
nú hafið á ykkar dagskrá. Mikið
liggur bak við ykkur en meira
liggur framundan.
Kvenfélögin eru stoðir kirkj-
unnar, þau hafa styrkt félags-
skapinn upp á allar lundir.
Konur hafa bakað, saurnað og
soðið án afláts, ár eftir ár, að
borga kirkjuskuldir og prests-
laun. Þið hafið komið börnum
ykkar á suninudagaskólann og
oft farið sjálfar með til að hjálpa
við kensluna; þið hafið keypt
orgelin, og séð um að messuat-
höfnin gerist hátíðleg með söng.
Þið hafið unnið að útbreiðslu
frjálslyndra trúarbragða með
ræðum og ritum, góðgerðasemi
og Mknarstarf ykkar verður um-
fangsmeira með ári hverju. En
þrátt fyrir alla þessa framför,
hvernig stendur þá á þvá að
færra og færra fólk sækir mess-
ur. Ekki veit eg hvert þessi stað-
hæfing á svo við ykkar kirkjur
hér í Winnipeg, en það er nútíma
ástand í flest öllum protestanta
kirkjum.
1 Swíþjóð var nýlegá tekið
manntal við messugerðir og þar
af ályktað að 1/20 af þjóðinni
sæktu messur. Hér í Canada er
talan lægri. Af þeim hóp sem
sækja messur eru konur í stór-
um medrihluta.
Kirkjufélagsskapurinn sem
þið styðjið er stofnaður með því
eina markmiði að kynna sér
kenningar Krists og annara göf-
ugra manna, í þeirri vissu að sá
skilningur fullkomni sálareigin-
legleika mannsins í leit hans eft-
ir sannleik og réttlæti í tilver-
unni. Séra Eyjólfur Melan
kemst svo að orði í einni ræðu
sirani: “Það hefir ætíð verið hug-
sjón kirkjunnar að ala upp full-
komna menn, andlega heilbrigða
og góða mennn í hugsun og
breytni.
Prestarnir eru þeir einu meðal
okkar sem eru mentaðir í krist-
inni trú, sem háifa lagt alla alúð á
að kynna sér andleg mál, með því
takmarki fyrir augum að geta
orðið öðrum til leiðbeininga. —
Kirkjan er þeirra verkstofa —
þangað verðum við að sækja þá
heim.
Annað áhugamál er það hvað
fátt ungt fólk sækir messur. —
Margar spurningar koma fram í
hugann í því sambandi: geta
unglingar fullnægt trúarkröfum
sínum utan kirkjunnar? Geta
þeir fullkomnað persónuleik
sinn án göfgandi afls trúarinnar
eða vita þeir ekki hvað raauðsyn-
legan lærdóm kirkjan hefir að
bjóða?
Ef við gætum svarað væri ekki
eins erfitt að ráða fram úr mál-
inu. í angist megum við spyrja:
Hvar eða hvernig hefir kirkjan
brugðist ungdóminum? Hefir
ekki kirkjan fyllilega fylgst með
þeim stórfeldu breytingum hins
veraldlega heims?
Er ekki framþróun í hugsjón-
um kirkjunnar í fullu samræmi
við andlegar þarfir nútímans?
Þetta er mikilsvarðandi máJ
sem krefst alvarlegrar íhugunar
Þar sem andleg hei'lbrigði
unglinga er öllum hugðnæmt
mál, þá hefir konunni aldrei á
öllum öldunum gefist betra tæki
færi en nú, að vinna að þessu
máli til gagns og bóta, til fram-
gangs kristinna hugsjóna.
Annar flokkur sem heldur sig
frá messugerðum, í stórhópum
eru karlmenn.
Á öllum fundum sem fjalla
um stjórn ríkisins eru karlmenn
i miklum meirihluta, en til
kirkju koma fleiri klonur en
menn. Það voru þó karlmenn
sem bygðu upp kirkjulegan fé-
lagsskap og héldu þar öllum
völdum alveg frá því fyrsta og
eru máttarstólpar safnaðanna
enn í dag. Þeir eru greiðugir á
að leggja fram fé, og góð ráð, en
sækja ekki messur nema hélzt á
hátlíðum.
Hvaða kröfu gera karlmenn
til kirkjulegs félagsskapar?
Eg leyfi mér að lesa upp
nokkrar setningar úr Barnalær-
dómskveri unitara, þar sem
skrifað er uni verksvið kirkj-
unnar.
“Kirkjan gerir andlega vel-
ferð manna að sínu aðal mark-
miði. Hún á að rækta og vernda
alt hið göfuga og góða í manns-
sálinni: að lyfta hugum manna
upp í æðri og fegurri heima; að
efla bróðurkærleikann; að kenna
mönnum að elska guð og kapp-
kosta að Mkjast honum; að láta
menn sjá dýrð hans og fegurð í
allri tilhögun náttúrunnar, en
einkum þó í fullkomnunar mögu-
leika mannlegrar sálar.
Er það .nokkur félagsskapur
okkar á meðal sem hefir háleit-
ari tilgang en þetta, eða starfar
með meiri alúð að hærra tak-
marki! Er það nokkur annar fé-
lagsskapur sem annast eins um
andlegan þroska einstakMngsins!
Sálarfræðingar nútímans hafa
reiknað það út að hver mann-
eskja, að jafnaði, hefir áhrif á
14 aðrar sálir. Ef svo er ætti
hver kona að geta haft áhrif á
einn mann til þess að hann væri
viljugur að fylgja henni til
messu, og taka fullan þátt í guðs-
þjónustunni, í einn klukkutíma,
einu sinni á viku. Það gæti auk-
ið að stórum mun útbreiðslu
kristinraar kenningar í heimin-
um.
Já, konan hefir á öllum tíma-
bilum barist við að veita fram-
gang andlegum hugsjónum. Það
eru öll Mkindi til að hún vinni
bug á vandamálum nútímans og
að áhrif hennar í kirkjumálum
verði til blessunar í allri fram-
tíð.