Heimskringla - 23.07.1947, Side 3

WINNIPEG, 23. JÚLÍ 1947
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
fætt. Um það má nefna hin hiúf-
andi og spámannlegu orð Matt-
híaisar Jochum9sonar:
“Fyrir þér er einn dagur sem
þúsund ár,
og þÚ9und ár dagur, ei meir.”
—Alþbl. 6. júlí
* * ★
Nítján milj. manna
undir vopnum
Han9on Baldwin, sem er her-
málaritsitjóri New York Times,
hefir nýlega gizkað á, að 19
millj. manna séu enn undir
vopnum í heiminum. Byggir
hann þetta á upplýsingum frá
íréttariturum blaðsiras vtíða u-m
heim.
Rússneski herinn er enn fjöl-
menraastur, en hann mun nú
teljia um 3.8 millj. manna. 1
brezka herraum eru um 1.2 milj.
manna og í bandaríska hern-
um um 700 þús. manna. Kín-
verjar hafa mjög fjölmerana heri.
Einna hlutíaiislega fjölmennast-
ir munu herir Tyrkja og Júgó-
slava vera. 1 spánska hemum
eru 500 þús manna.
Her Bandaríkjanna hefir
langsamlega mestan vélaútbún-
að. Hann hefir 37 þús. vélar, en
rússraeski herinn ekki raema
25,000. BandaríSki fiotinn er 3.8
mil'lj. smál., brezki flotinnn 1.5
millj. srraál., og rússraeski flotinn
0.4 millj. smál.
Baldwin telur að samanlögð
hernaðgrútgjöld þjóðanna séu
nú 10 miljörðum dollara meiri
en þau voru seinásta árið fyrir
stríðið (1938) —Tíminn
* * *
Stjórnarskiftin í Ungverjalandi
1 lok síðastl. viku urðu stjórn-
arskifti í Uragverjalandi, sem
fóru fram með nokkuð sérkenni-
legum hætti. Þykja þau benda
til, að kommúnistar ættli að vera
búnir að koma sér þannig fyrir í
landinu, þegar Rússar fara það-
an, að þeir bafi öll völdin í sinni
hendi og þurfi ekki að sleppa
þeim aftur.
Upphaf þessa stjórnarskifta-
máls eru raunveruega þau, að
haustið 1945 fóru fram kosning-
ar í Ungverjalandi og leyfðu
Rússar, að þær mættu fara fram
með vestrænum hætti, enda
reiknuðu kommúnistar með
miklu fylgi þar. Úrslitin urðui
hinsvegar þau, að smábænda-J
fiokkurinn fékk meirihluta at-|
kvæða og þingsæta. Kommún-
istar og jafnaðarmenn feragu tæp
20% atkvæðamagnsins hvorir,
en aðrir flokkar minna.
Eftir kosningarnar var einn
af foringjum smábændaflokks-
ins, Tildy, kosinn forseti ríkis-
ins, en annar foringi hans Nagy,
varð forsætisráðherra. Myndaði,
hann siíðan samsteypustjórn með,
kommúnistum og jafnaðarmönn-j
um, en mjög raáin samvinna er
milli þessara fiokka. Komm-
únistar fengu lögreglumálin og
dómsmálin, eins og annars stað-
ar í þeim löndum, sem eru her-
setin af Rússum.
Fyrst; í stað virti'st stjórnar-
samstarfið ganga prýðilega, en
þegar tímar liðu, fór lögreglan
að gerast athafnasöm undir for-
ustu kommúnista. Uppvíst varð
um hverja uppreisnartilraunina
á fætur annari og alltaf voru ein- í
hverjir af þingmönnum eða leið-j
togum Smábændaflokksins —
neyddir til að víkja þessum
mönnum úr flokknum og hafa
m. a. ndkkrir tugir af þdng-
mönnum hans verið sviftir þirag-
mensku af þessum ástæðum.
Þessar “uppljóstranir” lögregl-
unnar hafa borið þann áraragur,
að liðsmenn smábæradaflókks-
iras sem sitja í fangelsum, skifta
nú orðið mörgum hundruðum.
Nokkru eftir áramótin í vetur
ljóstraði svo lögreglan upp
stæcstu samsæristilrauninni
sem uppvíst hafði orðið um fram
að þeim tíma. Einn aðalmaður|
hennar var enginn annar en
Kovaos ritari smábændaflokks- ’
iras og einn áhrifamesti leiðtogi
hans. Samsærið, sem honum var
gefið að sök, var að hafa hafið
undirbúning að því, að komm
únistar og jafnaðarmenn yrðu
látnir fara úr stjórninni strax
og rússneki herinn færi úr land-
inu. Fyrir þessar sakir var hann
feragelsaður, ásamt mörgum tug-
um samflokksmanna sinna.
Haradtökur þessar vöktu mikla
ólgu meðal þjóðarinnar, sem hef-
ir farið vaxandi vegna þess, að
mál Kovacs og félaga hans hefir
ekki fengizt tekið fyrir, en
samt er þeim haldið í fangelsi.
Bæði Tildy og Nagy hafa reynt
að fá málið tekið fyrir, en árang-
urslaust.
Fyrir nokkrum dögum síðan
fór Nagy til Sviss og ætlaði að
dvetj a þar um skeið sér til hress-
iragar. Rétt eftir að hann fór úr
landi, gerði lögreglan nýjustu
uppgötvun sína. Hún var sú, að
Nagy væri einn samsærismanna,
því að Kovacs hefði látið hann
vita af ráðabruggi sírau, en hann
hefði ekki gert stjórninni að-
vart.
Þegar hér var komið, mun
Nagy ekki hafa þótt fýsilegt að
hverfa heim aftur og sendi því
Tildy lausnarbeiðni sína og
kvaðst ekki koma aftur til Ung-
verjalands fyrst um sinn. Einn
af leiðtogum smábændaflokks-
ins, sem var hermáiaráðherra i
stjórn Nagy, hefir nú myndað
nýja stjórn. Haran hefir verið
talinn hliðhollur konunúnistum.
Fyrsta verk hans, sem forsætis-
ráðherra var að lýsa yfir því, að
nýja stjórnin teldi það aðalverk-
efni sitt að koma á “sönnu lýð-
ræði” í landinu. Vita flestir nú
orðið hvað það táknar á aust-
ræna vísu.
Kammúnistar og jafnaðar-
menn hafa nú lýst yfir því, að
þeir munu krefjast nýrra kosn-
inga í haust. Munu þeir búast
við, að smábændaflokkurinn
verði þá orðinn svo lamaður, að
þeim muni sigurinn auðunninn.
Samkvæmt friðarsamraingun-
um við Ungverja eiga Rússar að
fara með mestallan her sinn það-
an í vor, en mega þó halda
nokkrum her þar, eftir meðan
þeir hafa setulið í Austurríki.
Verður því enn ekki sagt hve-
nær Ungverjar losna við Rúss-
neka herinn til fullnustu.
—Tíminn
★ * *
Skerst bandalag sameinuðu
þjóðanna í leikin á Unverjalandi
Vandenberg, formaður í utan-
ríkismálanefnd ölduragadeildar-
innar í Washington, sagði í gær,
að stjórnarskiftin á Ungverja
landi hefðu verið gerð með ofb-
eldi og byltingu. Löglegri stjórn,
sem byggðist á frjálsum kosn-
iragum, hefði verið steypt, ein-
ræðisstjórn sett í staðinn og
Ungverja'land verið gert að rúss-
nésku leppríki. Taldi hann hug-
sanlegt, að bandalag hinna sam-
einuðu þjóða yrði að skerast i
leikinn.
Fregnir frá London í gær-
kveldi benda ótvírætt til þess,
að ógnaröld sé nú hafin á Ung-
verjalandi. “Hreinsun” er boðuð
í smábændaflokknum og brott-
rekstur allra þeirra, sem and-
vígir eru hinni grímuklæddu
kommúnistastjóm. — Forseti
þingsins í Budapest, Bela Varga
er flúinn úr landi og kominn til
Austurríkis, þar sem hann hefur
leitað hælis á hernámssvæði
Bandaríkjamanna. Nýja stjórnin
í Budapest hefiur kallað sendi-
herra sína í London, París og
Bern heim til skrafs og ráða-
gerða.
Blöð í Bandaríkj unutn fara
hörðum orðum um viðburðina í
Ungverjalandi. — “New York
Tirraes” segir í forustugrein:
“Hin kommúnistíska bylting
í Ungverjalandi er nú fullkomn-
uð að öðru leyti en því, að kosn-
iragaskrípaleikur á að staðfesta
hana í september. Ungverjaland
hefur nú sezt á bekk með Pól-
landi, Rúmeniíu, Búlgaríu og
Júgóslavíu, bæði sem einræðds-
ríki og rússneskt leppríki. Að
þessu hefur rússneska stjómin
stefnt síðan í striðs lok; og setu-
lið Rússa í landinu hefur stjórn-
að þeim öflum, sem til þess hafa
verið notuð.
Fyrir þremur mánuðum lét
yfirmaður rússneska setuliðsins
Sviridov, taka ritara smábænda-
flokksiras, Bela Kovacz, fastan
og einangra hann; og síðan hafa
ýmsar “afhjúuanir” hans á
“samsæri gegn ungverska lýð-
ræðirau’ verið notaðar til þess
að rægja alla andstœðinga
kommúnista út úr embættum.
Nú hefur þessi samsærisrógur
gert þeim unnt að losa sig við
Fersno Nagy, forsætisráðherra,
! sem tilheyrði smábændaflokkn-
J um. Landflótta, í Sviss, hefur
hann failizt á að segja af sér, að
I því er virðist til að bjarga fimm
ára syni sínum, sem haldið var
| í gislingu heima á UngVerja-
j landi. Við forsæti stjórnarinnar
hefur tékið Layos Dinneyes, að
vilja hinna rússnesku heryfir-
valda. Lögreglan er að taka f asta
alla forustumenn smábænda-
flokksins, sem ekki vilja beygja
sig. Stjórnin heldur þó áfram að
1 dulbúa sig og kalla sig stjórn
! smábændaflökksins; en í raun og
sannleika er hún kommúnistík.”
—Alþbl. 3. júraí
DÝRTÍÐIN OG MISRÉTT-
IÐ Á RÚSSLANDI
Eftir W. N. Ewer
Hér birtist önnur grein W.
N. Ewer’s um kynni hans af
Moskvu, höfuðborg Sóvét-Rúss-
lands, og kjörum verkamanna
þar.
★
Ekki er þörf á langri dvöl í
Moskvu til þe9s að skilja, hvers
vegna sovét-stjórnin krefst svo
ötullega stríðsskaðarbóta frá
framleiðslu þýzku verksmiðj-
anna, sem raun ber vitni um.
Moskva er nefnilega höfuðiborg
þjóðar, sem stynur undir fargi
fjárhagslegrar kreppu. Matvæli
eru af skornum skammti og þau
kosta æði mikið. Verð á rúg-
brauði hefur t. d. þrefaldast á
raokkrum síðustu mánuðum.
Skortur er einnig á búsáhöldum
og verðið mjög hátt.
Afleiðingar styrjaldarinnar og
veðurharðindi á liðnum vetri
þjá Rússland eins og Stóra-Bnet-
land, og við allar aðstæður
mundi ástandið vera slæmt, en
þurrkar suður í landinu í fyrra
sumar gerðu það ennþá verra.
Mjög er erfiðleikum bundið
að komast yfir opinberar skýrsl-
ur um huragursneyðina í Úkrain
en útlendiragar, sem þar hafa
ferðazt, segja þaðan átakanleg-
ar sögur. Þó er Úknaina auðug-
asta landbúnaðarsvæði Rúss-
lands, þegar allt er með felldu.
Verði uppskera þessa árs góð
(um það getur eraginn sagt með
vissu nú) mun ástandið að sjálf-
sögðu batraa, en til uppskerunn-
ar eru ennþá 2 eða 3 mánuðir, og
matarskorturinn eykur raunir
fátæklinganna og áhyggjur
stjórnarinar.
Þrátt fyrir það getur maður
borðað og drukkið eins og hann
æskir i veitingahúsunum, t. d.
Grand Hotel, hafi hann aðeins
nógu margar kringlóttar í vas-
araum, en máltíðin kostar jafn
mikið og faglærður verkamað-
ur hefur í laun á viku. Moskva
er borg hinna sérkennilegu and-
stæðna.
Skortur neyzluvaranraa er
auðvitað sumpart af sökum'
stríðsins, en einnig vegna þess,|
hve breytiragin úr stríðsfram-
leiðslu til framleiðslu friðar-
tíma er með miklum seinagangi.
Af eigin raun get eg ekki rraet-
ið eyðileggiragu stráðsins eða
hraða endurreisnarinnar, og
sundurleitar skoðanir eru um
hvorttvegja. Allir eru á einu
máli um það, að Rússar hafi lagt
hart að sér við uppbyggingar-
starfið, en árangurinn hingað til
fer ekki að sama skapi, og margt
af þvá Sem gera á, er langt á eftir
áætlun. Að minrasta ko9ti var of
miklum hraða lofað, til þess að
sanngjarnt gæti talizt í garð
verkamanna.
Moskva hefur ekki orðið fyrir
miklurn skemmdum, — ekkert
svipað því og London, og iðnað-
arborgirnar í Ural eru óskemmd
ar, en borgimar í vesturhluta
laradsins Smolensk og Minsk,
sem við fórum um í báðum leið-
um, eru í rÚ9tum á sama hátt og
Varsjá, Berlín og borgir í Rhúr-
héruðunum. Sá, sem ekki hefur
séð þær, getur á engan hátt gert
sér eyðileggiraguraa í hugarlund.
Hægt er að ferðast með járn-
braut hundrað kílómetra yfir
vígiveilina í Vestur-Rússlandi án
þess að sjá eitt einasta þorp eða
einn einasta bæ, sem ekki ber ó-
fagrar minjar styrjaldarinnar.
Hvert sem litið var, vom menn
önnum kafnir við uppbygging-
arastarfið, byggingu húsa úr
viði, en þúsundir fjölskyldna
búa í vistarverum herjanraa neð-
anjarðar, sem Þjóðverjar eða
rauði herinn hafði látið igera.
Hið Sama er sagt víða að sunnan
úr landinu.
Útkoman verður því sú, að
allt er af skornum skammlti í
Mosikva, miklu verra en Erag-
lendingar hafa nokkum tiíma
átt við að búa, jafnvel þegar
verst leit út hjá þeim, — ófull-
nægjandi birgðir af lélegum
vörum, sem séldar eru háu verði.
Spurniragin um verðlagið er
mjög erfið. Eftir að eg kom
heim hefur fólk oft spurt mig:
Hve mikið er gengi rúblunnar?
Að mínu viti er ein leið örugg
til að reikna verðlag hennar, —
hin marxistíska aðferð til að
réikna út verðgildi vinnunnar.
Hversu mikið fær maður eða
kona fyrir einnar stundar
vinnu-
Ófaglærður verkamaður fær
275 rúblur greiddar á mánuði
og faglærður verkamaður um
það bil 1000 rúblur á mánuði.
Taki maður nýju fimm ára á-
ætlunina og skipti áætluðum
lauraagreiðslum á áætlaðan
fjölda verkamanna, koma út
venjulega meðallaun nálægt 600
rúblur á rnánuði.
Að vísu er húsaleigan lág en
húsnæðið er langt undir meðal
húsnæði á Englandi. Vissulega
eru þar félagsleg gjöld. Vilssu-
lega eru möguleikar á að kaupa
ákveðinn skammt nauðsynja-
vara við tiltölulega lágu verði
með innkaupaheimild frá hlut-
aðeigandi veiksmiðjuráði. En
jafnvel þó að þetta allt sé tekið
með í reikninginn held eg að 50
aura (sex pence) verð sé ekki
laragt frá hinu rétta, miðað við
framlagða vinnu. Einnig má
segja þetta á annan hátt. Rússn-
eskur verkamaður fær eina
rúblu fyrir jafn mikla vinnu og
saims konar og en9kur verkamað-
ur fær sex pence fyrir. Mun
þetta vera nokkum veginn rétt.
Tökum nú verðlagið til athug-
unar og gerum ráð fyrir að ein
rúbla sé 50 aurar. Rúgbrauð er
aðalmaturinn, og brauð, sem
vegur 1. kg. kostar 3 rúblur.
Næringargildi þess er minraa en
ensks brauðs, en samt sem áður
skal gert ráð fyrir að brauð, 1
kg. að þyngd, kosti kr. 1.50. Ekki
er þetta vel gott verð, en eins og
eg hef bent á, stafar það af
skorti. í haust verður það ef til
vill komið niður í eina rúblu.
Hins vegar er hægt að fá
hveitibrauð miklu fínna en
nokkur fær í Englandi. En það
kostar bara 6 kr. ($1.) stýkkið.
Það er með öðrum orðum aðeins
fyrir hina ríku. Súkkulaði færst
í gr. þungum plötum, pakkað í
silfurpappír og aðrar skraut-
legar umbúðir, og kostar ekkert
annað en 30 krónur. Guð má
vita, hver kaupir það, en til sölu
er það eigi að síður.
- Eg tek þá aftur neyzluvörum-
ar til athugunar og nefni verð á
nokkrum tegundum, sem eg
skrifaði niður.
Skæri kosta 6 krónur, alum-
inium, skaftpottar af ákveðinni
gerð frá 10 upp í 50 krónur eft-
ir stærð, alföt á karlmann, ó-
vönduð að því er virðist, 1000
krónur, og svo gæti maður hald-
ið, að verðlag þetta sé ákveðið
með tilliti til launanna.
Líf venkamannsins er erfitt,
og ástæður þess eru skiljanleg-
ar. Allt ætti að fara smámsam-
an batnandi, er verksmiðjurnar
auka framleiðslu á ný. En til eru
þeir menn sem geta látið eftir
sér að kaupa eina plötu af súkk-
ulaði fyrir 30 krónur, og það
finnst mér átakanlegt.
Þetta er staðreynd, og hún
alveg óskiljanleg, að í áætlunar-
búskap sovétstjórnarinnar skuli
huigvit manna og afl véla notað
á neyðartímum til framieiðslu
á súkkulaði, sem selt er fyrir
30 króraur stykjcið.
Áætlunarbúskapurinn hefur
sömuleiðis mælt svo fyrir, að
stærsta bifreiðaverksmiðjan í
Moskva skuli framleiða “Zis”
bifreiðar, sem kosta út úr verk-
smiðjunni 23,000 kr. og mun
verða allt að 60,000 krónur rraeð
sköttum og öðrum kostnaði. Fyr-
ir hverja og hvers vegna eru
slíkir bílar framleiddir í sósíal-
isfísku þjóðfelagi?
Þessi spurning hlýttur ' að
koma í huga hvers manns, sem
geragur um götur Moskvaborg-
ar, og ekki sársaukalaust.
Krepputímamir munu efalaust
taka enda, en fyrir hvern starfa
þeir forustumenn er stjórna á-
ætlunarbúskapnum nú? Starfa
þeir fyrir alþýðuna eða fyrir
mennina, sem aka í “lúxus” bif-
reiðunum, og þá, sem kaupa
súkkulaði fyrir 30 krónur stykk-
ið? Þe9sar spurningar sækja
stöðugt að mér, og eg á bágt með
að þola það svar, sem staðreynd-
irnar virðast gefa.
—Alþbl 12. júní
Frú Violette N. Anderson frá
Chicago, sem hafði embættis-
próf í lögfræði, var eina negra-
konan, sem fekk leyfi til að
flytja mál fyrir hæstarrétti
Bandaríkjanna. Hún fékk rétt
til inngöragu í lögfræðingafélag-
ið þar árið 1926.
Í H HAGBORG FUEL CO. H
★
Dial 21 331 JSHfe 21 331
BRÉF
Arborg, júlí 1947
Herra ritstjóri Heimskringlu,
Gamli kunningi:
Vilt þú vera svo góður að
byrta í blaði þínu, nokkur þakk-
ar orð til Dr. K. J. Austmans.
Eg er nýkomin heim undan upp-
skurði sem hann gjörði á öðru
auga mínu. Eg var sama sem
blind, sá aðeins mismun dags og
nætur. Vil eg kalla það krafta-
verk, sem hann framkvæmdi
þar sem eg er raíutíu ára og sex
mánaða gömul. Nú sé eg til að
ganga um húsið og get lesið stórt
letur. Það er vonandi að hann
eigi eftir að hjálpa mörgum
sjónlausum enn.
Það þarf enginn að hræðast
stórmensku frá hans hálfu. Mað-
urinn er sérstakt ljúfmenni. Vil
eg óska honum alls hins besta í
bráð og lengd, svo vil eg þakka
öllum gömlu kunningjunum sem
komu til mín á sjúkrahúsið og
styttu tíman, sérstaklega vil eg
þakka Mrs. Harvey Benson þar
sem eg var til húsa, undan og
eftir uppskurðin.
Með kærri kveðju til þín, Dr.
Austman enda eg þessar línur.
Með virðingu
Dýrunn S. Arnason
Heimskringla á Islandi
Herra Björn Guðmundsson,
Reynimel 52, Reykjavík, hefir
aðalumboð fyrir Heimskringlu á
Islandi. Eru menn beðnir að
komast í samband við hann, við-
víkjandi áskriftar-gjöldum, og
einnig allir þeir sem gerast vilja
kaupendur hennar, hvar sem er
á landinu.
Hr. Guðmundsson er gjaldkeri
hjá Grænmetisverzlun ríkisins
og þessvegna mjög handhægt
fyrir borgarbúa að hitta hann
að máli.
BORGIÐ HEIMSKRINGLU—
þvf gleymd er goldin skuld
As orders for new telephone service are received,
they are placed on a waiting Iret aad 6Ued in
rotation.
Vour telephone service will be instaHed on that
basis. In that way, fair distribution is made of tbe
equipment and material as it æaches us from the
manufacturer.
i