Heimskringla - 23.07.1947, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 23. JtrLÍ 1947
Hcintsktringla
(StofnuO ÍSM)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
'HeimskTingla" is published by and printed by Ö
THE VIKING PRESS LIMITED §
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
<ðso99osos9soosðose>sco9ees«ðoeeððððeoss9s9seðec6cco9&i
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept.. Ottawa
WINNIPEG, 23. JÚLl 1947
GRIKKLAND
Ástandið í Grikklandi er miklu alvarlegra en menn gera sér
yfirleitt grein fyrir. Rússland er ekki einungis að reyna að koma
fótum undir kommúnisma í Grikklandi og bæta einu landinu
enn við þau, er það hefir hneft helsi, heldur er það að efna til
komkiúnista-ibyltingar og otar til þess fram Júgóslavíu, Albaníu
og Búlgaríu. Er þetta alvarlegt samningsrof og býður Sameinuðu
þjóðunulh byrginn. Rússinn gengur meira að segja nú orðið svo
langt í landa-ásælni sinni, að það nær orðið til landa, sem Banda-
ríkin eru að reyna að reisa við, og telja hættulegt bæði sér og
öllum heimi, ef þannig haldi áfram. Það er ekki hægt að líta lengur
á þessa hluti sem leik-æfintýri. Það er ef til vill of snemt að
segja um það hvort Rússinn sé að leita fyrir sér um styrkleik
vestlægu þjóðanna og ætli ef í hann krappan kemur, að lækka
seglin, eins og hann gerði í Iran, en þetta má og skoða byrjun
árásar á Grikkland og það eigi að hremma eins og önnur smáríki
Evrópu, án þess að skeyta nokkru um afleiðingamar. Næstu vik-
umar munu leiða í ljós, hver hin eiginlega stefna Rússa er.
Nokkrar staðreyndir skuilu 'hér athugaðar. Hin fyrsta er sú,
að núverandi stjórn Grikklands var kosin með yfirfljótanlegum
meirihluta atkvæða i almennum kosningum er fram fóm með
alþjóða-eftirliti. Hver tilraun sem gerð er af erlendum þjóðum
til þess að kollvarpa stjórninni, er augljós árás, samkvæmt stofn-
skrá Sameinuðu þjóðanna (United Nations Charter). Önnur stað-
reyndin er sú, að nefnd Sameinuðu þjóðanna, en að vísu gegn
mótmælum frá Rússum og Pólverjum, hefir komist að þeirrl
niðurstöðu, að þjóðirnar á norður-liandamærum Grikklands, hafi
efnt til þessa yfirstandandi hernaðar á móti stjóm Grikklands,
og eru óhjákæmilega sekar um árás. 1 þriðja lagi lýstu grískir
kommúnistar því yfir á fundi nýlega 1 Strassbourg á Frakklandi, Rússar muni mótfal'lnir úrfell-
álítum, að til þess að koma því í
verk, verði að breyta lögum fé-
lagsins í þá átt, að efla svo vald
þess, að það geti haft fuH áhrif
til vemdar friði í heiminum.”
Tilgangur þessara lagabreyt-
inga mun vera mikið fólginn í
því, að afnema að mestu eða öllu
neitunarvald nokkurrar einnar
þjóðar á lögum þeim, sem þing
Sameinuðu þjóðanna samþykkir
með mik'lum meiri hluta, eins og
Rússland hefir npp aftur og aftur
leyft sér að gera, en áhrærir auð
vitað fleiri stóru þjóðirnar jafnt.
“Vér leyfum oss að gera þessa
tillögu”, segja forsprakkar henn-
ar vegna þess, að það voru
Bandaríkin, sem eins mikinn
þátt áttu í að fáum þjóðum var
veitt þetta drotnunarvald yfir
gerðum þings Sameinuðu þjóð-
anna.
Löggjafarnir, sem breytingu
vilja á grundvallarlögum Sam-
einuðu þjóðanna, virðast sér
þess meðvitandi, að óðum færist
nær því að einhverskonar al-
heimsstjórn eða alheimslögregla
sé í vændum, eða verði óum-
flýjanleg. Friðurinn verði ekki
með öðru trygður, eins og sakir
standa. Og þá sé betra, að það
séu allar þjóðir heimsins, sem
með málin fara, en nokkur ein
þjóð. En þá er spursmálið,
hvernig fara eigi að því, að af-
nerna neitunarvaldið. Það getur
ekki þrifist innan slíkrar al-
heimsstofnunar.
Orð Ferguson, republikana
senators frá Michigan, gefa samt
ráðið við þessu. Hann segir: “Eg
er ávalt að styrkjast í þeirri trú,
að friðinn verði að vernda og að
það sé hægt með samtökum Sam-
einuðu þjóðanna. Eg trúi jafn-
framt, að verði ekki hægt að fá
Rússann með sér til þess, verði
það eigi síður að gerast án hans.”
Hér virðist út frá því gengið, að
ingu neitunarvaldsins.
En hvað sem því ln'ður, ber alt
að áform þeirra vær að koma á fót grískri stjóm erlendis með
það í huga að taka stjómina i sínar hendur með hexvaldi. Þeir
hafa og krafist þess, að kommúnistar út um allan heim veiti sitt' þetta vott um að framkoma
liðsinni til þessa. Loks er þess að geta, að nábúar Grikkja em ; Rússa á sáðari tímum, hefir vak-
allir undir rússneskri stjórn. Ekkert af þessum árásaráformum j ið vestlægu þjóðimar til alvar-
hefði getað komið tiil mála — og því síður til framkvæmda — án j legrar umhugsunar. Og það er
fullkominnar samvinnu Sovét-stjórnarinnar. Hernaðinum á ■ næsta ótrúlegt, að Rússinn taki
Grikki, er því auðsjáanlega stjórnað frá Moskva. ! ekkert til greina viðvaranir og
* * * j bendingar þeirra, svo víðtækar
Þegar friðarsamningurinn um Italíu var loks eftir langt og sem ^ær press)
harðsnúið þref samþyktur, þótti honum margt ábótavant, en það 1 S *r’ 1 ree re '
VEGNA GRÓUSAGNA
eða misskilnings sem með-
var þó það bezta, sem kostur var á. Það var hugmyndin að minsta
kosti, að landamæri þau, sem þar voru gerð, væm skoðuð réttmæt
og yrðu virt bæði af vestur þjóðunum og Rússum. Það var vonað,
að jafnvægi hefði þar náðst og grundvöllur væri lagður að frekari al manna gengur um hvernig á
friðarsamningum. Samkvæmt þessum samningum, var Grikkland því standi að prédikun séra Al-
utan áhrifa svæðis Rússlands. Hvað það boðar því, að gerð sé berts Kristjánssonar á kirkju-
tilraun af Rússum eða kommúnistum til að taka Grikkland með þinginu hafi ekki birst í íslenzku
hernaði, er auðséð. Hún rýfur friðarsamning Itallíu. Landamæra- blöðunum ennþá, vill Heims-
línan sem þar var dregin milli hinna tveggja heima, er þá úr kringla gera þessa athugasemd.
sögunni. Og þar sem Grikkland liggur langt út í Miðjarðarhaí er j Það eru helberar Gróusögur
löndunum austan þess og sunnan og reyndar út um allan heim
hætta búin, ef Rússar hertaka nú landið; þessum grundvelli fyrir
friði er því algerlega raskað, að ári liðnu frá því hann var gerður.
★ ★ ★
sem um það ganga hér í bæ, að
Sveinn kaupm. Thorvaldson í
Riverton hafi bannað prentun
hennar í Heimskringlu. Sveinn
mun ekki í bænum hafa verið
þegar prédikunin var flutt og
alveg óvíst að hann hafi heyrt
Með þetta alt fyrir augum, dylst það ekki, að Rússland er að
tefla í hættu vináttu þjóða heimsins, utan síns eigin ríkis. Það er
nú þegar þess áskynja, að löndin fyrir norðan Grikkland hafa verið
dæmd hart, af nefnd frá Sameinuðu þjóðunum, sem að líkindum hana. Eg hefi hann heldur ekki
eflir ekki fylgi Rússa innan þessarar stofnunar. Það hefir og svift jséð síðan. Auk þess skal eg geta
peðríkin sem það hefir hremt, og sig sjálft hjálpinni, sem Banda- þess, að hann hefir ekki í þau 20
ríkin lofa og þau þarfnast mjög með. Það hefir meira að segja jár, sem eg hefi við Heimskringlu
tapað pólitísku fylgi vinstri blaða í Bretlandi og Bandaríkjunum, starfað, bannað að prenta hvorki
eins og blaðinu New Statesman og Nation, sem nú fordæma Molo-, eitt eða annað í blaðinu. Alt
tov fyrir framkomu hans nýlega á Parísarfundinum og sjálfur skraf fólks um það, er því upp-
Henry Wallace, sem í bætifláka hefir borið fyrir hvaða óhæfu, spuni, vaðail sem einn ber frá
sem Rússar hafa haft í frammi, en tekur nú í sama streng. Rússar öðrum, en enginn fótur er fyrir.
eru að sameina heiminn á móti sér, ekki með kommúnismanum j Ástæðan fyrir því að nefnd
heima fyrir, sem er þeirra eigið mál, heldur með landa ásælni sinni, prédikun hefir ekki enn verið
sem að því er Grikkland áhrærir, er af hlutlausum dómurum talin birt í Heimskringlu, er sú, að
forráðamenn eða stjórn kirkju-
félagsins hefir ekki enn orðið
sammála um það; vilja sumir
ekki viðurkenna hana, sem
stefnu kirkjufélagsins, en hún
innrásar-hemaður.
Áhrifa af þessari óeiningu er ávalt að gæta meira og meira
innan félags Sameinuðu þjóðanna. Fulltrúi Breta þar hefir fyrir
hönd stjómar sinnar sagt, að Sameinuðu þjóðirnar verði að leysa
úr málum Grikklands, eða viðurkenna sig óstanfhæft. Banda-
ríkjastjórn hefir einnig látið þá skoðun í ljós, að Sameinuðu þjóð-
irnar verði með afli, ef á þarf að halda, að stöðva hemaðarárásina
á Grikkland. Og loks, og sem eigi sáður er mikilvægt, hafa 24
leiðandi fulltrúar á þingi Bandaríkjanna lagt fram tillögu, er kallar
fyrir yfirskoðun á lögum Sameinuðu þjóðanna, til þess að efla úr-
skurðarvald þess.
★ ★ ★
Þessu máli, sem fylgi hefir innan beggja flokka Bandaríkja
þingsins, verður mikil athygli veitt um allan heim. Tillagan, sem
borin var upp í Senatinu, heldur fram, “að varanlegur friður geti
og skuli fenginn fyrir atbeina Sameinuðu þjóðanna og að vér
var í naifni þessarar nefndar
flutt. Það er nú sá ofsi á stjórn-
málum, sem allir vita og þau
falla nú í tvær straumharðar
elfur, kommúnisma eða lýðræð-
is.
Hvört sem rætt er um viðreisn
Evrópu af hál'fu Bandaríkjanna
eða yfirgang Rússlands þar, er
það undir eins túlkað sem her-
valds stefna — á báðar hliðar.
Við því geta allir búist, sem um
Snorri Sturluson
sliík mál ræða eða rita. Þó sumir
vilji því á kirkjuþingum leiða
hest sinn frá, að ræða þessi mál
og skoði þau ekki verketfni
þeirra, er full ástæða til þess.
Þar er vanalega tekin heit og á-
kveðin stefna annað hvort með
eða móti höfuðstefnunum, lýð-
ræði eða kommúnisma og má
hamingjan vita hvað af slíku
[leiðir innan jafnvel fimm ára.
Af þessu hafa stundum orðið
vandræði einnig á Íslendinga-
dögum og jafnvel í þjóðræknis-
hófum. Að því er til kasta
Heimskringlu hefir þá komið um
birtingu slikra erinda, hefir hún
ekki séð neina ástæðu til að láta
sig deilur forráðamanna siíkra
stofnana neitt skifta. Henni hef-
ir stundum verið lagt það út sem
íhald, en hví ætti hún, ef nefndir
einhverra félaga sem ræðumenn
fá til að flytja sín mál, eru ekki
á eitt sáttar með birtingu þeirra,
að vera nokkuð að sletta sér
fram í það? Það getur vel verið,
að sllíkt sé ekki rétt, en það er
nú afstaða Hkr. er þannig er
komið.
Þegar íslenzku kaupmennirnir
á Sargent Ave., áttu tal um birt-
ingu nefndrar prédikunar í Hkr.
kvað hún það guð vel komið, ef
forráðamenn kirkjuþingsins
kæmu sér saman um það. Sagði
þá talsmaður kaupmanna, að
hún skildi prentuð í Lögbergi.
Heimskringla kvað það ágætt,
hún ætti þar ef til viil betur
heima, af afstöðu þess blaðs að
dæma, eða mörgum greinum
þess, til lýðræðis og kommún-
isma, á þessum óróatímum.
Heimskringla óskaði tals-
manni kaupmanna til lukku í
frelsisbaráttu þeirra fyrir heim-
inn og skildi fundi með þvi.
AF VERKUNUM SKULUi)
ÞÉR ÞEKKJA ÞÁ
Það er ekki ólíklegt að þeir
verði færri, sem ganga hér eftir
með þá grillu í höfðinu, að lönd-
in, sem Rússasr hafa hrifsað
undir sig, eigi við fullkomið
frelsi að búa. Framkoma Rússa
við Tékkóslóváka nýlega, mun
sannfæra hvern mann um þetta.
Tékkóslóvakía æskir af tveim-
ur mjög góðum ástæðum að
verða aðnjótandi þeirra hlainn-
inda, sem áætlun Marshalls rit-
ara Bandaríkjanna fylgja. Þeir
þurfa aðstoðar Bandaríkjanna
með til þess að rétta við iðnað
sinn; i annan stað leikur þeim
mikill hugur á að halda við gam-
alli vináttu við Frakkland, Bret-
land og Bandaríkin. Þeir hafa
aldrei gleymt hvað það var mik-
ið áhrifum Wilsons forseta að
þakka, að sjálfstæði þeirra var
endurreist eftir að stríðinu 1914-
1918 lauk og Austurríska keisara
dæmið fór í mola.
Rússar hugas fjarstætt þessu.
Gottwald forsætisráðherra og
Jan Masaryk utanríkismálaráð-
herra voru báðir kallaðir frá
Prag til Moskvu og gefnar skip-
anir um það, að halda sig fjarri
fundinum í París. Það var ekki
fyr en á síðustu stundu að
Tykkóslóvakar tilkyntu að þeir
gætu ekki sótt fundinn — og
eftir að ráðuneyti þeirra, sem
braðabirgðarfund kallaði saman,
hafði í sex klukkustundir setið
yifr því að athuga hvernig þeir
gætu vísað á bug kröfum Rússa.
Benes forseti hlýtur að vera
ekkert litíð hissa á þessari kúg-
un af hálfu Rússa. En honum
er nú um megn að mótmæla
þessu, svo duglega, að nokkurt
gagn sé að því. Meðan þessu fer
fram herða Rússar sífelt á kröf-
unum á hendur Tékkóslóvakíu.
Síðustu fréttirnar eru þær, að
Rússar hafi þrengt upp á þjóð-
ina viðskiftasamningum, sem
gera henni ókleift að hugsa til
nokkurra viðsikfta við vestur-
þjóðir Evrópu eða Bandaríkin.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU—
ðtbreiddasta og fjölbrevttasta
fslenzka vikublaðið
SÖGULEGT HÁTÍÐA-
HALD
Síðastliðinn sunnudag, þ. 20.
júlí, hefir vafalaust verið mann-
ferð mikil hvarvetna úr Borgar-
firði og miklu viðar að heim á
sögufrægan Reykholtstað, því
að þann dag var þar afhjúpað
með virðulegu hátíðahaldi líkn-
eski það af Snorra Sturlusyni,
sem Norðmenn ákváðu að gefa
Íslandi í tilefni af 700 ára dán-
arafmæli hins víðfræga sagna-
ritara og ritsnillings. En eins og
kunnugt er, dróst afhending
liíkneskisins þangað til i sumar
vegna heimstyrj aldarinnar.
Líkneskið er, af lýsingum að
dæma, svipmikið listaverik, eins
og vænta mátti, því að það er
gert af hinum fræga myndihögg-
vara Nbrðmanna, Gustav Vige-
land, sem unnið hefir fágæt’
afrek í myndlist með stórbrotn-
um og frumlegum höggmyndum
sínum ,er skipa honum ótvírætt
til rúms meðal fremstu snillinga
í þeirri grein.
| Sendinefndin af hálfu Norð-
manna, sem afhenti Snorrastytt-
una, er eigi heldur valin af verri
endanum, því að þar( eru fremst
ir í flokki þeir Ólafur konungs-
efni Noregs og Einar Gerhard
sen forsætisráðherra, auks
margs annars stórmennis. Fram-
kvæmdi ólalfur ríkiserfingi af-
hjúpunina.
Aætlun Snorrahátíðarinnar í
Reykholti síðastliðinn sunnu-
dag var annars sem hér segir,
samkvæmt frásögn í íslenzku
blöðunum:
Kl. 8: Hátóðargestir stíga um
borð í “Ægi” og “Laxfoss”. Siglt
til Akraness. Frá Akranesi 1 bif-
reiðum til Reykholts. Komið að
Reykholti kl. 11.30. Hádegis-
verður kl. 12 —1.
1. Kl. 1: Gestirnir ganga til sæta
við minnismerki Snorra Sturlu-
sonar. Lúðrasveit leikur. Kór-
söngur undir stjórn dr. Páls Is-
ólfssonar.
2. Prolog.
3. Kórsöngur. íslenzk og norsk
þjóðlög.
4. Islenzka Snorra-nefndin býð-
ur gesti velkomna.
5. Norska Snorra-nefndin flytur
évarp.
6. Ólafur konungsefni Norð-
manna flytur kveðju til íslenzku
þjóðarinnar og sveipar burtu
norskum og íslenzkum fánum af
myndaStyttunni.
7. Kórar syngja þjóðsöng ís-
lands.
8. Rikisstjórn Islands flytur
kveðjuræðu.
9. Kórar syngja þjóðsöng Norð-
manna.
10. Lúðrasveit leikur. Matthiías
Þórðarson sýnir nOrskum full-
trúim Reykholtsstað. Kaffi fyrir
hátíðargesti. ,
Kl. 5: lagt af stað í bifreiðum
til Akraness og haldið þaðan
með “Laxfossi” og “Ægi” til
Reykjavíkur sama kvöld.
Er auðsætt, að vandað hefir
verið til þessarar sögulegu há-
tóðar, enda er hún mikill merkis-
viðburður í menningarSögu
hinnar íslenzku þjóðar, og veg-
leg gjöf frændþjóðarinnar
norsku bæði gefanda og þiggj-
anda til hinnar mestu sæmdar.
Er hér eigi aðeins um að rœða
fagran vott djúpstæðrar ræktar-
semi norsku þjóðarinnar gagn-
vart Íslendingum heldur dregur
þessi merkisgjöf einnig athygli
hins menntaða heims að fram-
lagi íslenzku þjóðarinnar til
bókmennta og menningar.
í Viðtali, sem einn hinna
norsku Snorranefndarmanna,
prófessor Haakon Sheteling
fornfræðingur, átti við fíðinda-
mann dagblaðsins “Vlísir” í
Reykjavik fyrir stuttu síðan,
kemur það glöggt fram hverjum
augum Norðmenn líta á þessa
gjöf og hina gildu ástæðu fyrir
henni, og þar lýsir sér það enn-
fremur, að það er norska þjóðin
í heild sinni, sem að gjöfinni
stendur. Hinum norska fræði-
manni fórust þannig orð:
“í húfi manna eru augnáblik,
þegar hátign og helgi líðandi
stundar verður mörgum sinnum
ríshærri en ella. Slíkt augnablik
lifði eg á Þingvöllum. Hugblæ
þann, er greip mig á þessum
helga stað, get eg aðeins borið
saman við tilfinningar mlínar
þegar eg stóð í Forum Roman-
um í fyrsta skifti.
Við færum íslendingum litla
gjöf í sama'nburði við allt það,
sem þeir hafa gefið okkur. Öll
norska þjóðin fylgist með þessu
máli og veit hvað við eigum
jöfri íslenzkra bókmennta,
Snorra Sturlusyni, upp að unna.
Æskan í svei'tum Noregs veit
og skilur þetta fulikomlega og
meðal Ungmennafélaganna í
norsku sveitunum kom hug-
myndin um að gefa Islendingum
Mkneski af Snorra fyrst fram.
Nbregs bondelag tók mjög virk-
an þátt í að hrinda málinu í
framkvæmd, en nú er það orðið
miál aiþjóðar. Almenningur hef-
ir safnað fénu, sem til þess þurfti
rókisvaldið eða einstök auðfyr-
irtæki koma þar hvergi nærri.
Íslendingar halda að við vit-
um sama sem ekkert um Island,
en þessi skoðun ykkar er á al-
gerðum misskilningi byggð. —
Okkur er fullkomlega ljóst, að
til forna var Island í broddi
fylkingar á andlega sviðinu.
Heimskringla er þjóðlega bibl-
ían okkar og eg held, að eg þori